Мектеп психолог қызметінің ерекшеліктері
ҚАЗАҚ СТАН РЕСПУБИЛКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ЖЕТКІНШЕК ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУЫН АНЫҚТАУДАҒЫ МЕКТЕП
ПСИХОЛОГЫНЫҢ ӘСЕРІ
Орындаушы:
050503 – Педагогика
және психология
4 курс студенті ____________________
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші:
пс.магистрі, аға оқытушы _______________________ М.А. Қуаналиева
(қолы,
күні)
Психология және әлеуметтік
педагогика кафедрасының
меңгерушісі, профессор __________________________ Р.Б. Каримова
(қолы,
күні)
Алматы, 2009
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 5
I. Теориялық бөлім. Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы
мектеп психологының қызметі жайлы теориялық мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
1.1. Білім беру жүйеісіндегі мектеп психологы қызметінің мәні
1.2. Мектептегі психолог маман қызметінің атқаратын іс-әрекеті мен
мен ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
1.3. Жеткіншек шақтың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері, оның психологиялық
өзгерістері мен жеткіншектік жастағы дағдарыс.
II. Эксперименттік бөлім . Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі
анықтаудағы мектеп психологының әсерін эксперимент жүзінде зерттеу.
2.1 Зерттеудің мақсаты, болжамы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Әдістеменің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Эксперименттік зерттеу
барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Зерттеу мәліметтерінің сандық және сапалық өңделуі ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Кіріспе
Адам жан дүниесінің қилы-қилы қыр сыры мен тіршілік әрекеті
зерттейтін психология ғылымының сан-салалы екендігі айқын. Жантану
жайындағы бірден бір жетекші ғылым психология болғандықтан, оның
қарастыратын мәселелері қашан да маңызды. Психология сферасы өте кең және
қызықты, бүгінгі таңда да көптеген шешілмеген сұрақтар, жасырын феномендер
және де түсініксіз құбылыстарға толы.
Біз өз жұмысымызда Д.С. Лихачов сөзінен бастағымыз келеді: Адам
өз өмірінде саналы түрде алдына мақсат, міндет қоя отырып, өзіне еріксіз
баға береді. Сол себептен де адам не үшін өмір сүріп жатқанын оның өзін-өзі
бағалауынан көруге болады- төмен немесе жоғары.
Бұл жұмыста жеткіншектердің өзін-өзі бағалауына мектеп психологы
қызметінің әсерін анықтау мәселесі қарастырылады. Жеткіншектер мәселесін
қарастырғанда, бірінші оның қоршаған ортаға, белгілі бір факторларға ересек
адам көзқарасымен қарастырады. Осы шақта жеткіншек өз мүмкіншіліктерін
басқа жеткіншектердің мүмкіншіліктерімен салыстырады. Оның осы кезде алдына
мына сұрақ туады: Мен кіммін?. Осы кезден бастап жеткіншектің өзін-өзі
бағалауы, алға қарай дами бастайды.
Өзектілігі: Бұл тақырыптың өзектілігі көптеген факторларға негізделген.
Біріншіден, жеткіншектер әр кезде, өзекті мәселелердің бірі. Осы кездегі
баланың психологиялық ерекшеліктеріне арналған көптеген зерттеулер
қызығушылық тудырады. Екіншіден, берілген тақырып тек психология курсында
ғана емес, сонымен қатар педагогикалық психологияның арасында алатын орны
ерекше. Осы тақырыптың маңыздылығы, біріншіден, жоғары практикалық курс
білімдерінен қамтиды, екіншіден, жас және тұлға түсінігін нақтылайды, ал
үшіншіден, осы жұмыс педагог- психолог маманның білім беру жүйесіндегі
қызметінің маңыздылығын аша түседі. Бұл тақырыппен таныспас бұрын, мектеп
психологы қызметінің ерекшеліктері мен оның білім беру жүйесінде алатын
орны жайлы және адам психикасындағы психологиялық жас ерекшелігі
түсінігінен бастаған жөн. Осы тақырыпта, біздің міндетіміз осы жеткіншектер
жасын және олардың жүріс-тұрыстарын толық , сол кезеңдерде болатын
психологиялық өзгерістер мен дағдарыстарды айқындап көрсету. Бұл тақырыптың
басты қиыншылығы, жеткіншектердің өзін-өзі бағалауын анықтауда мектеп
психологы қызметінің әсерін анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі
анықтаудағы мектеп психологының әсерін эксперимент жүзінде зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
1. Білім беру жүйесінде мектеп психологы қызметінің ерекшеліктері мен
жеткіншектердің өзін-өзі бағалауы мәселесіне арналған әдебиеттерді
талдау.
2. Әдістемелер арқылы жеткіншектерге зерттеу жүргізу.
3. Зерттеуде алынған мәліметтерді өңдеу және топтық көрсеткіштерді
айқындау.
4. Зерттеу мәліметтерін сандық және саналық талдау.
5. Зерттеу болжамын дәлелдеу және оның нәтижелерін қорытындылау
Болжам: Егер, мектептегі психологтың қызметі дұрыс жүргізілсе, онда
жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы мектеп психологының
әсері бар болар еді.
Зерттеу пәні: Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы мектеп
психологының әсері
Зерттеу обьектісі: Жеткіншек жастағы балалар (№ 169 7-8 сынып оқушылары)
Әдістемелер:
1. Дембо-Рубинштейн әдістемесі
2. Өзін-өзі бағалау тест әдістемесі
3. Эксперттік баға әдістемесі
4. Р. Кеттелдің көпфакторлық тұлғалық сұрақтамасы (Е, Н, O)
5. Тренингтер кешені
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: бұл жұмыстың теориялық бөлімінде
практик - психологтың қызыметі туралы тұжырымдамалар және психологиялық
білімдерді толықтырады.Мектеп практик-психологының қызметіне
жеткіншектердің өзара қарым-қатынас арқылы ортаға бейімделуі, өзіне
сенімсіздігін жою, өзін-өзі бағалауын анықтаудағы психодиогностикалық және
психотүзету жұмыстары арқылы жеткіншек жастағы сынып оқушыларының
психологиялық бейімделуіне мектеп психологының әсері бар ма? Бұл мәселелер
жөніндегі ғалымдардың көзқарастары, тұжырымдамалары мен олардың ұсынған
бағдарламаларын басшылыққа алынып,теориялық ережелері толықтырылады.
Практикалық маңыздылығы: Жұмысымыздың практикалық жағына келетін
болсақ, практик – психолог қызметінің ұстанымдарын басшылыққа ала отырып,
оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне эксперимент жасау және оны
практикаға енгізу жолдарын анықтау болып табылады. Сонымен қатар, алынған
теориялық тұжырымдамалар және практикалық нұсқаулар білім беру жүйесіндегі
практик психологтарға, көмекші құрал ретінде ата- аналарға, мұғалімдерге
,оқу- тәрбие жұмыстарында , әсіресе практик- психолог қызметінің негізгі
бағыттараның бірі: психодиогностикалық, кеңес беру, психотүзету жұмыстарына
қолданудың практикалық маңыздылығы зор деп деуге болады.
Зерттеудің жаңалығы: Практик психологтың өзінің жүргізілген
нәтижелерінің қорытындысымен білім беру жүйесінде оқушылардың өзін-өзі
бағалауына зерттеулер жүргізіліп, алынған нәтижелердің деңгейін қарастыру.
Өзін-өзі бағалауы төмен мәселесі бар оқушыларға психологиялық көмектің
негізінде балаларды жас ерекшеліктеріне сай сенімді психодиогностикалау мен
кешенді психологиялық тренингтермен қатар, психологиялық кеңес беру
жүргізілді.Сонымен қатар, психопрофилактикалық бағытта жеткіншектердің өзін-
өзі анықтауда өз-өзіне сенімсіздігін писхотүзету жолдары арқылы психологтың
қызметі әсерін зерттеумен ерекшелінеді. Коррекциялық жұмыс элементтері
эмоциялық, рефлексивтік, мотивациялық жағдайларды қамтып баланың бір жақты
болып қалмауына, қарым-қатынас арқылы ортаға бейімделуі тұрғысынан
психотүзету бағытынды жұмыстар жүргізіліп, оған практик –психологтың
қызметінің әсерін бар екендігі жайында қарастырылады.
Мектептегі психолог қызметін ғылыми негізде талданып, оқушылардың
өзін-өзі бағалауын анықтаудағы ерекшеліктерінің өлшемдері мен
көрсеткіштері жасалды.
Бастапқы мәліметтер: Мектеп психолог қызметіне қойылатын талаптар.
Қазіргі кездегі мектептегі психолог қызметінің даму ерекшеліктерін
қалыптастыруымен қатар, өзін-өзі бағалауын анықтаудағы эксперименттік
негіздері.
Күтілетін нәтижелер:
1. Мектептегі психолог қызметінің даму процесінің сипаттамасы.
2. Мектептегі психолог қызметінің даму ерекшеліктерін қалыптастырудың
теориялық негіздемесі.
3. Оқушының өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін зерттеу әдістемесінің жобасы
мен нәтижесі.
Ғылыми қорытынды және ұсыныстар жасау.
Практик психологтың өзінің жүргізілген нәтижелерінің қорытындысымен
оқушылардың өзін-өзі бағалауын анықтауда мектеп психологының әсерін түрлі
зерттеулер жүргізіп, алынған нәтижелердің деңгейін қарастыру.
Жеткіншектердің өзін-өзі бағалауы төмен, қарым-қатынаста мәселесі бар
оқушыларға психологиялық көмектің негізіне балалардың жас ерекшеліктеріне
сай қолданылуы қарапайым және сенімді диогностика мен коррекциялау
моделдері, психологиялық кеңес беру болжамда зерттелінген. Коррекциялық
жұмыс толыққанды ортаның элементтері эмоциялық, рефлексивтік, мотивациялық
жағдайларды қамтып баланың бір жақты болып қалмауына, қарым-қатынас арқылы
ортаға бейімделуімен қатар, өзін-өзі бағалауын анықтау тұрғысынан
психотүзету, психологиялық кеңес беру бағытынды жұмыстар жүргізіліп, оған
практик –психологтың қызметінің әсерін бар екендігі жайында қарастырылады.
Өзін -өзі бағалауы төмен, өзіне сенімсіз жеткіншек балаларға
психологиялық жағдай жасаудағы психологтың қызметі алдымен, жаңа
мүмкіндіктер ойлап табудан, бұрыннан келе жатқан психологиялық
тәжірибелермен процесстерден құралып, балаларға тиімді түрде қолданылып,
дұрыс әсері болатындай түрлі психологиялық бағыттарда жұмыстар жүргізіліп,
зертеліп, нақты нәтижелері сандық және сапалық тұрғыда алынып, көмекші
құралдар ретінде ұсыныстар енгізіледі.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Зерттеу жұмысы кіріспе бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде мектептегі психолог қызметі ерекшеліктерімен қатар,
жеткіншек жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктері мен дағдарыстары,
олардың өзін-өзі бағалауының еғрекшеліктерінің мән-мағынасын ашылып,
теориялық тұрғыда негізделді. Оқушылардың психологиялық, педагогикалық,
тұлғалық қасиеттерімен іс-әрекет түрлерін зерттеген ғалымдар мен педагог-
психологтардың ой-пікіріне сүйене отырып өзіндік тұжырымдама жасалды.
Ал, екінші бөлімде жеткіншек жастағы балалардың өзін-өзі анықтауда
мектеп психологы қызметінің әсерін зерттеп, әдістемелік тұрғыда қолдануға
болатынын айқындап, жұмысты қорытындылап, соңында пайдаланған әдебиеттердің
тізімін көрсеттік.
I. Теориялық бөлім. Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы
мектеп психологының қызметі жайлы теориялық мәселелері
1.1. Білім беру жүйеісіндегі мектеп психологы қызметінің мәні
Қазіргі педагог-психологтың алдына: болашақ өркениетті, дәстүрлі
демократиялық мемлекетті құратын жас ұрпақтың ең әуелі адамгершілік
қасиеттерін қалыптасиырып, содан кейін оның жан сапасын, тән сапасын
арттырып, техникалық прогреске сәйкес жан-жақты қолданбалы білім беру
міндеттері қойылады. Ол үшін мектептер қаражатпен, техникалық құралдармен,
мәдени қажеттіліктермен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Нағыз психологтар қоғамдағы саяси-экономикалық жағдайларда
кездесетін келеңсіз үрдістермен күрес жүргізе алатын – күрескер болуы
керек. Өйткені ол халықтың қамын, шәкірттің болашағын ойлайтын және сол
үшін еңбек ететін тұлға.
Мақсаты:бейімділік, ойлау, зейін тұрақтандыру, тілдік таңбаларды
дұрыс қолдану, сөздік қорын байыту;
Тәрбиелік:адамгершілік, еңбексүйгіш, эстетикалық, ұйымшылдық,
патриоттық;
Дамытушылық: қабілетін, тіл байлығын, өз бетінше жұмыс істеуін,
ізденімпаздық, қорытынды жасауға үйрету.
Білім беру жүйесіндегі психологиялық қызмет: ғылыми, қолданбалы және
практикалық сияқты үш тұрғыда қарастырылады.
Ғылыми жағы білім берудегі психологиялық қызмет мәселелерінің
зерттелуін, теориялық және әдіснамалық негіздемесін, психодиагностика
жасау, қазіргі мектептегі білім берудің нақты жағдайына сай психологиялық
білімді қолдану түрлері мен әдістерін дамыту және психологиялық түзетулерді
қамтиды.
Қолданбалы жағы оқыту мен тәрбиенің, оқулықтың дидактикалық және
әдістемелік материалдардың, оқу бағдарламаларының психологиялық негіздерін
жасау және оны талдауды қоса алғандағы барлық үрдістерін психологиялық
жағынан қамтамасыз ету.
Практикалық жағы психологтардың білім беру мекемелеріндегі
(балабақшалар, мектептер, гимназиялар мен интернаттардағы) немесе білім
беру жүйесіндегі педагогикалық-психологиялық қызмет орталықтарындағы
жұмыстарына тікелей қатысты.
Білім беру жүйесіндегі педагогикалық-психологиялық қызмет Білім және
ғылым министрлігінің педагогикалық және психологиялық қызмет бөлімі,
білімдегі педагогикалық-психологиялық қызметтің аймақтық орталығы,
облыстық, аудандық орталықтары арнайы білім мекемесінің педагогикалық-
психологиялық қызметі сияқты еліміздің білім кеңістігіндегі біртұтас
тікелей құрылым күйінде жобаланады. Бұлардың әрқайсысы білімдегі
педагогикалық-психологиялық қызметтің тиімділігіне кепілдік бере отырып,
өздеріне қатысты да тиісті мәселелерде бірлесіп жұмыс істеуді нақты білуі
тиіс.
Мектеп педагог-психологының қызметтік міндеттері:
• жалпы білім беретін орта мектептердегі оқытудың барлық
кезеңдерінде балаларға қажетті жағдайларды жеке көмек беру үшін
педагогикалық-психологиялық зерттеуді жүзеге асыру;
• писхологиялық ғылымның жетістіктерін негізге ала отырып,
мектеп оқушыларының әркелкі жас кезеңінде жан-жақты, тұлғалық, интеллектілі
дамуын қамтуға ықпал етеді;
• мектеп әкімшілігі мен мұғалімдердің сұраныстары бойынша
оқушылармен, мұғалімдермен, ата-аналармен психологиялық сақтандыру,
диагностикалық, түзеу және кеңес беру жұмыстарын жүргізеді, мектеп
оқушыларының интеллектуаоды, тұлғалық, эмоциялық және ерік-жігер
ерекшеліктерін, олардың қызығушылықтары мен қабілеттерін зерттейді; оқуға
психологиялық дайындық жеткіліксіздігін ерте анықтауды мақсат ете отырып,
бірінші сыныпқа бала қабылдауға қатысады;
• педагогикалық кеңестің әдістемелік бірлестіктердің,
сыныптардағы, сондай-ақ мектептегі ата-аналар жиналыстарына қатысады,
оқушыларға ықпал етіп, жеке көмек көрсетуге байланысты негізгі
проблемаларды шешуге арналған педагогикалық консилиумдар мен педагогикалық
кеңестерге қажетті ақпараттар дайындайды;
• мектептегі психология бөлмесінқұруды және қажетті құжаттарды
сақтауды, оларды дұрыс пайдалануды қамтамасыз етуді жауапкершілігіне
алады;
• мектептегі писхологиялық қызметтің писхологиялық-
педагогикалық жұмыстарының нәтижесі мен есебінің ғылыми-әдістемелік
орталықтар тағайындаған талаптарына сай болуын қатаң түрде жүзеге асырады.
Мектеп психологы: жалпы, орта және кәсіптіс білім беретін
мектептердің жұмыстарын көрсететін құжаттар мен материалдарды,
педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы жайында арнайы әдебиеттерді,
қазіргі психодиагностиканың және психологиялық түзетудің әдістерін
пайдаланып, зерттеу материалдарын талдауды, педагогиканың, дидактиканың
сабақ беру әдістемесінің, дефектологияның негіздерін білуге, мектептің
психологиялық қызметі құжаттарының толтырылу тәртібін, мектеп құжаттары мен
нормативті құжаттарды білуге тиісті.
Психологтың негізгі мақсаты – психологиялық саулықтың негізі –
баланың рухани өсуіне, оның жанының жайлы болуына психологиялық жағдай
жасау, оқушылар мен мұғалімдердің шығармашылық қабілетін ашу болып
табылады.
Психолог оқушылардың жан-жақты және үйлесімді дамуын мақсат
етіп, өзінің іс-әрекетін педагогикалық ұжыммен, дәрігерлік қызметпен,
социологтар, дефектологтар, сондай-ақ қоғам өкілдерімен тығыз байланыста
ұйымдастырады. Психологтың жұмыс тртібі осы ереже негізінде қабылданған
психологиялық қызмет бағдарламасының мақсаты мен міндеттерін ескере отырып,
оқу мекемесінің жалпы жұмыс тәртібіне сәйкес анықталады және оқу
мекемелерінің директоры бекітеді. Оқу мекемелері мамандардың кәсіптік іс-
әрекеттерін кешенді психоллогиялық-педагогикалық сараптауға, білім басқару
орындарының немесе жеке оқу мекемелерінің ұсыныстары арқылы жүргізілетін
оқу бағдарламалары мен жобаларды, оқу-әдістемелік құралдарды құрастыру
немесе жазуға қатысады. 16.
Қай елдің болсын, өсіп-өркендеуі өркениетті дүниеде өз орнын алуы
оны ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей
байланысты.
Психологтың бойында әділдік, тапқырлық, қамқорлық, шыдамдылық,
адамшылық, кең пейілдік қасиеттері басым болуы қажет.
Көрнекті психолог, профессор С.М.Жақыповтың еңбегінде оқу
процесінің педагогикалық-психологиялық модельдеудің қызметтік деңгейінің
бірінші сатысы оқытушы мен оқушылардың ішкі жүйелік қарым-қатынасы ретінде
білімнің мазмұндық жанамалығы, оқытудың әдіс-құралдары көрсетілген. Оқу
процесі жүйесінің құрылымдық бағдарын анықтай отырып, білімнің объективті
және субъективті мазмұндылығын айыру қажеттілігі туындайды. 17.
Педагог-психолог мамандығына талдау жасағанда, мектептегі кәсіби
қатынас мәдениетінің төмен екекнін көрсетеді. Мұнда ең аз дегенде үш себеп
айтуға болады:
1. Мұғалім оқу-тәрбие процесінде қарым-қатынасқа көп көңіл бөлмейді және
оны ұйымдастыруды ойламайды.
2. Мұғалім практикалық жұмысында адам психикасына көз жұма қарайды.
3. Әр мұғалімнің өзінің ортадағы кәсіби мәдениетінің жоғарылауына мән
бермейді.
Үш мәселеде мынадай педагогикалық ситуацияда кездеседі:
1. Сабақта материалдарды қандай мөлшерде және қалай жеткізу;
2. Уақтылы оқу бағдарламасын орындау;
3. Қайталауға және сабақты қорытындылауға қандай материалдар беру.
Мұғалім сабақ жүргізу барысында көп сөйлемейтін балалардың сенімділігін
арттыру, белсенді балалардың белсенділігін түсірмеуді жоспарлайды.
Психологтар тек мектепте ғана емес, қоғамдағы түрлі мекемелерде де
жетекші қызметтер атқарады.
Педагогикалық психологияның қалыптасуына сол кезде пайда бола бастаған
әлеуметтік психология өкілі С.Т.Шацкийдің (1878-1934) қосқан үлесі орасан
зор. С.Т.Шацкейге әлеуметтік-педагогтың субъектісі ретінде оның тұлғасы мен
кәсіби құзырлығына қойылатын жалпылаған талаптарды қамтитын педагог моделін
құрған.
XIX ғасырдың аяғынан XX ғасырдың ортасына дейін созылған. Бұл кезеңде
педагогикалық психология алдыңғы жүз жылдықтың педагогикалық ойларының
жетістіктерін пайдаланып, психологиялық, психофизикалық эксперименталдық
зерттеулердің нәтижелеріне бағытталып, дербес сала болып қалыптаса бастады.
Педагогикалық психология эксперименталдық зерттеулердің нәтижелеріне
бағытталып, дербес сала болып қалыптаса бастады. Педагогикалық
психологияның осы кезеңінің басы П.Ф.Каптеревтың, Э.Трондайктың,
Л.С.Выготскийдің кітаптарының атауларынан байқауға болады, сонымен қатар
осы саладағы алғашқы эксперименталдық жұмыстардың пайда болуымен
белгіленеді. Л.С.Выготский Г.Мюнстербергпен келісе отырып, педагогикалық
психология – соңғы бірнеше жылдардың өнімі; бұл медицина, юриспруденция
және басқа ғылымдармен бірге қолданбалы психологияның бір бөлігі болып
табылатын жаңа ғылым екенін атап өтеді. Сонымен қатар бұл дербес
ғылым.Шынайы педагогикалық мәселелер, есте сақтау ерекшеліктері, тіл
дамыту, зерде дамыту, дағды қалыптастыру ерекшеліктері және т.б.
Осы кезеңде С.Л.Рубинштейн Психология негіздерінде оқу – білімді
меңгеру деген жан – жақты сипаттама берді. Меңгеруді ары қарай әртүрлі
тұрғыдан Л.Б.Ительсон, Е.Н.Кабанова-Миллер және т.б. ежіктеп зерттеген
болатын. [26].
Н.В.Кузьмина педагогикалық іс-әрекеттің бес компоненттен тұратын
функционалдық моделін ұсынды: [31].
1) гностикалық, педагогикалыќ жүйені қолдаудың заңдары мен механизмдері
туралы жаңа білім алу мен білімдік қор жинау міндетін шешеді;
2) жобалаушылық, бұл – оқытылып отырған курс мақсаты мен ол мақсатқа
жету жолдарын жобалаумен байланысты;
3) конструктивтік (сындарлы) компонент, бұған курс мазмұны, сабақты
өткізу түрі мен әдістерінің композициясын түзу мен таңдау жөніндегі іс-
әрекеттер енеді;
4) ұйымдастырушылық бойынша жоспарланғанды жүзеге асыру міндеттері
шешеді;
5) коммуникативтік компонент, бұған педагогикалық процесс
субъектілерінің арасында педагогикалық мақсатқа сай өзара қатынас орнатумен
байланысты іс-әрекеттер енеді.
1.2. Мектептегі психолог маман қызметінің атқаратын іс-әрекеті мен
мен ерекшеліктері
Мұғалім педагог мамандығы, сабақтастығының мың жылдық тәжірбиесі
жинақталған. Шын мәнінде, педагог–бұл ұрпақтар арасындағы байланыстырушы
буын, қоғамдық–тарихи тәжірбиені ұрпақтан-ұрпаққа жалғастырушы тұлға болса,
мектепте психолог маман оқушы жанын түсініп, оның өмірде өз орнын табуға
көмек көрсететін жан
Біз ғылыми зерттеу жұмысы барысында мектептегі психолог маманның
психологиялық қызметі тоқталмас бұрын, мектептегі психолог маман іс-
әрекетінің жылдық жоспарын көрсеткенді жөн көріп отырмыз.
Психологиялық қызмет іс-әрекетінің үлгі жоспары.
Айлары Іс-әрекет түрлері
Диагностика Консультация Профилактика
1 2 3 4
Қыркүйек 1. Мектептегі оқуға 1.Оқушылармен 1.Ата-аналар,
әзірлікті жеке ата-аналарға педагогтар және
диагностикалау (1 ағымдағы кеңес. оқушылармен
сынып). 2. Педагогтарға психологиялық-педаг
2. Шындықты анықтау сыныптық ұжымды жәнеогикалық мәселелер
тәрбиелік шараларының топтық жұмылу бойынша жеке және
кезеңін өткізуді деңгейін зерттеулер топтық әңгімелер.
психологиялық нәтижелері бойынша
қамсыздандыру және кеңес.
диагностикалық көмек
(сыныптық ұжымды және
топтық жұмылу деңгейін
зеттеу) ( 5-10
сыныптар).
Қазан 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика ( 5-10 ата-аналарға педагогтар және
сыныптар). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2.Балалардың 2. Балалардың көкейкесті
наркопосттар жұмысы салауатты өмір психологиялық-педаг
шеңберіндегі салауатты салтына қатынасын огикалық мәселелер
өмірге қатынасына зерттеу нәтижелері бойынша жеке және
алғашқы диагностика. бойынша педагогтарғатоппен әңгіме
3. Оқушы тұлғасының кеңес. жүргізу.
өзін-өзі бағалауына 2. Кикілжіңдік
диагностика. жағдайлардың
алдын-алу
(оқушылардың
өзін-өзі бағалауын
диагностикалау
нәтижесі бойнша).
Қараша 1. Оқушылар тұлғасын 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
жеке диагностикалау ата-аналарға педагогтар және
(5-10 сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Тұлғалық-бағдарлық көкейкесті
оқытудың оқушылардың психологиялық-педаг
психологиялық жағдайына огикалық мәселелер
бойынша жеке және
әсерін алғашқы зерттеу. топпен әңгіме
өткізу.
2. Мұғалімдер мен
мектеп психологының
өзара іс-әрекеті
мектептегі
эксперименттік
жұмыстың табыстылық
факторы
тақырыбындағы
мұғалімдер мен
әкімшілікке
арналған
семинарларды
ұйымдастыру және
өткізу.
Желтоқсан 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика (5-10 ата-аналарға педагогтар және
сыныптар). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Оқушының танымдық 2. Интеллектуалды көкейкесті
сферасын зерттеу ( даму және жұмыс психологиялық-педаг
интеллектуалды даму қабілеттілік огикалық мәселелер
және жұмыс қабілеттілікмәселелер бойынша бойынша жеке және
деңгейі). кеңес. топпен әңгіме
3. Жас сынып өткізу.
жетекшілеріне түрлі 2. Жас сынып
психологиялық-педагомектебі жұмысын
гикалық мәселелер психологиялық
бойынша кеңес. қамсыздандыру.
3. Оқушылардың
жастық
психологиялық
ерекшеліктері
мәселелері бойынша
сынып жетекшілері
алдында сөйлеу.
Қаңтар 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика(5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Жас сынып көкейкесті
жетекшілерінің тұлғалық психологиялық-педаг
ерекшеліктеріне огикалық мәселелер
диагностика. бойынша жеке және
топпен әңгіме
өткізу.
Ақпан 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика(5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Оқушының көңіл-күйі 2. Педагогтар мен көкейкесті
сферасын зерттеу ( ата-аналарға психологиялық-педаг
жағдайлық және жеке оқушылардың огикалық мәселелер
алаңдаушылық деңгейі). психологиялық бойынша жеке және
психологиялық топпен әңгіме
мәселелері бойынша өткізу.
(оқушылардың 2. Оқушылар мен
психологиялық педагогтарда
жағдайының келеңсіз
қолайлылық деңгейін көңіл-күйді бастан
зерттеу нәтижелері кешірудің және
бойынша ). психологиялық
жағдайлардың алдын
алу.
Сәуір 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика (5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Балалардың 2. Педагогтарға, көкейкесті
наркопосттар жұмысы оқушылар мен психологиялық-педаг
шеңберіндегі қатынасы ата-аналарға огикалық мәселелер
екінші диагностика. салауатты өмір бойынша жеке және
салтындағы мәселелертоппен әңгіме
бойынша кеңес. өткізу.
2. 5-10 сынып
оқушыларымен шылым
шегушілер мен
нашақорлар
мәселелері туралы
әңгіме.
Мамыр 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика (5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2.Балалардың 2. Педагогтарға, көкейкесті
интеллектуалды және оқушылар мен психологиялық-педаг
мәдени дамуының ата-аналарға огикалық мәселелер
мониторингі. интеллектуалды және бойынша жеке және
3. Тұлғалық –бағдарлық мәдени даму топпен әңгіме
оқытудың оқушылардың мәселелері бойынша өткізу.
психологиялық жағдайынакеңес. 2. Педагогикалық
әсерін екінші зерттеу. кеңесте
тұлғалық-бағдарлық
оқытуды гимназияға
енгізу жөніндегі
эксперимент
нәтижелері бойынша
сөйлеу.
Диагностикалық-коррекциялық жұмыс:
Мектеп психологының хабардарлығы мен міндетіне, баланың психикалық
даму ерекшеліктерін білу кіреді, яғни баланың психологиялық жаңа
білулерінің анықтамасын қалыптастыру, жастық бағдар бойынша білімнің,
дағдының, тұлғалық даму білімділігінің сәйкес келу деңгейі. Сондықтан дәл
осы психодиагностика іс-әрекет ретінде, психологиялық проблемаларды, яғни
олардың ерекшеліктерімен қабілеттілктерінің дамуымен, мектептегі
психологиялық қызмет, айналысу центірі ретінде жұмыс жасайды.
Психодиагностиканың мақсаты ретінде, К.М. Гуревичтің анықтамасы бойынша
балалардың индивидуалды- психикалық ерекшеліктері информация ретінде
жиналуда, яғни өздері үшін және олармен жұмыс жасау үшін пайдалы.
Мектептегі психологтың диагностикалық жұмыс ерекшелігінің психолог-
зерттеушіден айырмашылығы.
Психодиагностика қызмет жүйесінде, өзінің прициптік ерекшеліктері
бар. Зерттеу қатарында бірінші кезекте психодиагностиканы ғылыми-зерттеу
мен ғылыми-тәжірибиеден ажырату жатады. Егер бірінші тапсырма –
психикалық дамудың белгілі бір заңдылығын тіркеу болса, онда екіншісі
мақсат – нақты сұраққа жауап беру нақты психикалық пайда болулармен
бұзылыстарын табу болып табылары. Сондықтан да диагностика белгісі, практик
психолог үшін өз мақсаты болып табылмайды, ол әрқашанда басты тапсырмаға
сүйенеді – ол баланың психикалық дамуын рекомендация бойынша өңдеу немесе
осы дамуды коррекциялау.
Сонымен, мектептегі психодиагностика өзінен өзі мәнсіз, тек оның
мәліметтері керек мыналар үшін:
1. Баланың психикалық даму диагностикасына бақылауын қамтиды, яғни,
балаларға арналған орталықта оқып және тәрбиеленіп жатқан балалардың
мүмкін болатын ауытқу дамуын ертерек түзету.
2. Психологқа балалармен әрі қарай жұмыс жүргізу үшін, яғни сол жұмыстын
кеәінгі программасын білу үшін мүмкіндік беру, яғни дамудың оптималды
шартын құру мақсатында әлсіздермен күштілердің дамуы, яғни оларды
жоғарғы деңгейге көтеру.
3. Ерекше қабілеттерді табатын қатысушылардың продуктивті даму
деңгейінің бағыттылығы.
4. Психологтың өткізіп отырған психипрофилактикалық жұмысының
эффективтілігін тексеру.
5. Салыстырмалы психологиялық анализ жүргізу, әртүрлісін жүйеме,
әдістер, подходтар яғни, олардың дамуының эффективтілігін білу үшін.
6. Сол мектеп үшін ең актуалды тематиканы ағартушылық үшін таңдау және
тағы басқалар.
Сондықтан мекткпке психологиялық қызмет дегенге келгенде, тек
ғана, диагностика, коррекция немесе дамуымен жүрмейді екен. Мектеп
психологының іс-әрекетінде олар бір ғана жұмыс түрі болып келеді:
диагностика – коррекциялық немесе диагностика – дамушы деп.
Сонымен қатар мектеп психологы тек қана диагноз қоймайды және
солардың және басқалардың кейінгі даму тұлғалардың программасын қайта
өңдейді, яғни бірақ олврдың берген рекомендациясын қалай жасайтынын
бақылайды, ал белгілі бір бөлімде өзі яғни психолог, коррекциялық; даму
деңгей жұмысыменжұмыс жасайды.
Мектептегі психологиялық қызметтің, психодиагностикалық
спецификасы мынаған байланысты; біз оны классификация әдісі ретінде және
адамды психологияның психофизиологиялық белгі бойынша рангілеу дисциплинасы
ретінде қабылдай алмаймыз және біз бұл бекітумен келісе алмаймыз, яғни
диагностика теоретикалық немесе практикалық зертеулерде қолданыладыма, оның
мақсаты; мынадан бекітіледі, яғни топ туралы немесе жеке туралы және осы
екеуінің айырмашылығы туралы психологиялық қортынды береді; және онда да
мұнда да салыстыру жүреді. (15,с.19)
Диагностикалық мектептегі психологиялық қызметтегі негізгі,
басты міндеті – балаларды бір –бірімен салыстыру емес (бірақта бұл өте
қажет), тек нақты бір баланың ішкі әлеміне енү, кіру керек. Практик
психологтың алдында мындай міндет тұр, ол нақты бір баланың танымын және
қиын білім әлемін қабылдауын, әлеуметтік қарым – қатынасын, басқа адамдарды
және өзін қабылдауы, қалай мектеп оқушысының нақты қарым – қатынасының,
оның индивидуалдылығының дамуын зерттеу болып келеді.
Диагностика жұмысын жүргізгенде, психологияның проблеманы
аңықтау ептілігі болу керек, дұрыс сұрақ қою керек, қатысушылардың,
яғнимуғалімдерден, ата – аналардан керекті ақпарат алу керек және сол
ақпараттын анализ жасап тұжырымды қортынды шығару керек.
Мектеп психологиясының диагностика – коррекциялық іс-
әрекетінің процедурасы өте әлсіз өңделінеді. Мұндай процедураны бірінші рет
Л.С: Высотский педогогиялық зерттеу жүйесі ретінде, қиын тәрбиеленетін және
қалыпсыз балаларды зерттеу жұмысында алған (12,с.299-321). Осы жүйе –
негізінде Й. Шванцара өзінің эксперементалды – психологиялық тәсілін өңдеп
шығарды, тұлға даму дианостикасында. (41). Американ әдебиетінде де мектеп
психолоының диагностикалық жұмыс қадамы көрсетілді (44).
Көрсетілген өңдеулер бойынша және де Москвалық мектеп
психологтарының тәжрибелерімен, диагностика – коррекциялық жұмысты этапын
іске асырамыз.
1. Практикалық сұранысты зерттеу;
2. Психологиялық мәселені тұжырымдау;
3. Ұсынылатын гипотеза себебін бақылау құбылысы;
4. Зерттеуді таңдау әдістері;
5. Әдістерді қолдану;
6. Психологиялық диагносттың тұжырымдамасында міндетті түрде
болжам екі бағытта жүреді:
1) егер баламен уақытымен жұмыс жасау шарты болса;
2) егер баламен уақытымен жұмыс жасалынбаса;
7. Ұсынысберу кезінде (рекомендацияны), яғни қатысушылырадың
психокоррекциялық немесе дамыту жұмыстарын өңдеу болып келеді.
8. Осы програманы іске асыру;
9. Солардың орындалатынына бақылау;
Бәрімізге зейінді бұл схеманың қаттылығына аударуымызға болатын
еді. Шындық өмірде психолог әрқашанда жазып алып, белгіліп жүрмейді, яғни
қайса этапта диагностика – коррекциялық жұмыс тұратынын. Сонымен қатар әр
қашан уақыттың шығымының айырмашылығы болады. Бірақ әрқашан оның бір
тұтастығымен беріліздігіне бағдар болу керек.
Психопрофилактикалық жұмыс бұл- мектеп психологының аз түрде өңделген
іс-әрекет түрі, дегенмен мектеп психологиялық қызметке қатынасы бар барлық
ғалымдар мен практиктер осының керектігін мойындайды.
Психологиялық прафилактика жайлы біз айтамыз егер, білім алушылардың
тұлғалық дамуы және психологиялық болатын сәтсіздікті ескерту арқылы
психолог өзінің білімі және тәжірибесі негізінде жұмысы жүргізіледі.
Негізгі қиыншылығы осы жұмыстың педагогикалық ұжымда және ата-
аналардың психологиялық дайын болмауымен қорытындылайды. Неліктен бұл
болады? Бөлек білім алушылармен де, тұтастай сынып оқушылармен де
мектепте қаншалықты ашық проблемалар бар. Ал, психолог енді шығып жатқан
қандайда бір қиыншылықтар туралы айтып жатыр. Қиындықтан шыға алатынын
немесе шыға алмайтыны жайлы мұғалімдер мен ата-аналардың ойы бойынша :
тек сол қиындықтан өтуі. Мұндай ой-пікірге психолог бармау керек. Осы
сәтте болып жатқан проблеманы шешу негізгісіне, халықтың біліміне
сезілетін пайдасын әкелетін және дамуын психологиялық қызмет әкеле
алмайды. Ол осы проблемалардың пайда болуын болжау керек және сол
проблеманың пайда болдырмауы арқылы белгілі бағыт бойынша жұмысты жүргізу
керек. Басқаша айтқанда баламен жұмыс істеу кезінде қиыншылық жоқ кезде
психопрофилак-
тикалық іс-әрекет жұмысын бастайды.
Психопрофилактикада инициатива тұтастай және толығымен психологтың
өзінен шығады. Бұл жерде өзіне сұрақ түрін бақылаймыз. Психолог
өзінің білімі негізінде не туралы ескерту жөнінде, нені өзгертуге, кеңес
беруге оқушыларды тәрбие мен оқу жағдайын оңтайлы қылып алдын ала
ескереді. Ол осы жағдайдың иесі.
Психопрофилактиканың мазмұны психологтың жұмысында қандай?
1. Психолог мектептегі оқу мен тәрбиелеу психологиялық жағдайды
сақтауды қадағалайды. Яғни, әр жастық деңгейде білім алушылардың
тұлғалық қалыптасуы және қалыпты психикалық дамуы. Мысалы:
білім алушылардың ауыртпалық психологиялық ескерту жұмысын жүргізеді.
Олардың көп сағатты ұжымда болуы, қысым мен жұмыс істеуі,
бақылау жұмысынан қорқуы, тақтаға шақыруы және т.б Көптеген
білім алушылар білім ауыртпалығын сезінеді, олар психологиялық
себептермен шарттасқан: дағды және оқуға үйрену интеллектуалдық
қалыптасуының жетіспеушілігі, оқу мотивациясының жағымдысының жоқ
болуы, танымдық белсенділігі дамымаған, көптеген білім алушылардың
адекватты емес өзін-өзі бағалауы көрсетілген. Мұндай жағымсыз
құбылыстарды мектеп оқуының басынан бастап арнайы психологиялық
жағдайда ескеріледі.
Психологиялық-педагогикалық консилиум:
Психопрофилактикалық жұмыста перспективті әдістерінің бірі
психолого-педагогикалық консилиум болып табылады.
Педагогикалық консилиумде психологтың міндеті-оқушының
интеллектуалды даму бағалауына жан-жакты келуіне мұғалімге көмек беру.
Яғни, тұлғасының негізгі сапалығы, жүріс-тұрыстың қиндықтарын көрсету,
қарым-қатынасы, өзін-өзі бағалау мәселесін ашу, мотивациясы, танымдық
және басқа да қызығушылықтар ерекшелігі, эмоционалды дайындық.
Педагогикалық консилиум бөлек білім алушылардың мүмкіншілігін
бағалауында субъективизмнен қашуға көмек береді, бірегейлі әреке
программасын салуға және оларды объективті түрде бағалауға көмектеседі.
Осы жерде ескерту керек . Мұғалімдерде сол немесе басқа оқушылар жайлы
жиі қатаң немесе бір мағыналы ой қалыптасады. Мұндай ойды өзгерту оңай
емес.
Психологиялық кеңес беру
Консультативті қызмет- мектеп психологының жұмысына тән бағыт.
Кеңес беру мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар үшін жүргізіледі. Олар:
индивидуалды және топтық болуы мүмкін. Психологиялық кеңес беру өзінің
тапсырмалары бойынша психопрофилактикалық жұмысқа қосылады. Бірақ та,
олардың арасында өздеріне тән айырмашылықтар бар. Егер де біз
психопрофилактикалық жұмысты психологиялық проблеманың әлі пайда болмаған
кезінде бастасақ, онда кеңес беруді проблемасымен келіп отырған адамға
береміз. Мұғалімдерде, оқушыларда немесе ата-аналар да өздері шеше
алмайтын қандай да бір проблема туындайды. Дегенмен, оларды осы проблемалар
қобалжытады, мазасыздандырады. Сондықтан да олар мектеп психологына көмекке
барады.
Психологтың міндеті- көмек сұрап келген адамның проблемасын шешу. Бұл
жердегі басты қиындық осы жердегі шынайы проблеманы табу және оның
себептерін анықтау. Мысалы: көп жағадайларда мұғалім психологқа балалармен
жұмыс жасауға көмектесуін сұрайды. Яғни, олардың оқу үлгерімі және мінез-
құлқы немесе құрдастары мен, мұғаліммен өзара қарым-қатынас проблемалары.
Көбінесе, проблема мұғалімнің өзінің қатынасында немесе дұрыс емес
әрекетінің нәтижесінде пайда болады.
Мынадай бір жағдайды елестетейік: оқушы қандай да бір пәннен жаман
оқиды. Мұғалім психологқа кеңес алуға барады. Бірақ психолог кеңес беру
кезінде тек қана мұғалімге көмек бере алады: неліктен сол балаға подходты
таппайды? және тағы басқа. Оқушының нашар үлгерімінің себебін психолог
оқушының өзімен айналысады. Сондықтан да, психолог пен мұғалімді, өзінің
саласындағы мамандық ретінде қарастыру керек. Олардың оқушы мәселесі
бойынша бірігуі, олардың білімдерінің біріктіруге және мәселені шешу үшін
өте бай творчествалық мүмкіндік ашылады. Осының негізінде кеңес беру
жұмысының маңыздылығын түсінеміз. Егер мұғалім кеңес беру уақытында өзінің
мәселесінің себебін түсінсе, онда ол өзінің проблемасын шешті деген сөз,
яғни енді ол балалармен жұмыс жасағанда индивидуалды подходтарды іздей
бастайды.
Психологқа көбінесе проблемасы өте көп жоғарғы сынып оқушылары
келеді. Бұл өзінің құрдастарымен конфликтті жағдай, өзіне қарама-қайшы
жыныс өкілдерімен өзара қарым- қатынас және ата-аналарымен өзара қарым-
қатынас. Дегенмен, психологиялық кеңес беру бізге проблемасымен келген
адамдар. Яғни, проблемамыз бар деген адамдар. Сонымен біз проблеманы
біріншіден анықтаймыз, оны шешуде қандай да бір амалын табамыз; кейіннен
осы проблеманың болашақта болмауына алдын-ала ескертеміз.
Сонымен психологиялық кеңес берудің мағынасы адамға өзінің
проблемасын шешуге көмек беру.
Өте жиі практикада тәжірибелі емес психолог кеңес алушыға әр
түрлі кеңестер беріп тастайды. Нәтижесінде екеуіде қанағаттанбайды.
Тәжірибеде көрсетеді, мұғалімдер өздерінің педагогикалық
тәжірибеміне сүйенбей, бөлек білім алушыларды бағынбаушылығына байланысты
психологқа жолығады. Мұғалімдер тәрбиеге, оқытуға байланысты проблемаларды
шешуге әлсіздігін көрсетеді. Осы проблемалардың негізінде олар отбасы
тәрбиелеуіндегі кемшіліктен көреді, өздерінің кәсіби іскерлігі және
тұлғалық қасиеттеріне күмәндігіне сүйенбей. Бірақ көптеген жағдайға
байланысты, мұғалімдер берілген баланың негізгі психологиялық негізерін
білмейді. Сондықтан да, балаға дұрыс подходты таба алмайды.
Психологиялық ағартушылық:
Психопрофилактикаға және психологиялық кеңес беруге мұғалімдердің
психологиялық ағартушылық іс-әрекет жұмысы жатады.
Психологиялық ағартушылық-мұғалімдердің, ата-аналардың,
әкімшіліктің, оқушылардың психологиялық білім арқылы бір-бірімен қатынас
жасай алуын тудыру. Мұғалімдерде психологиялық білім мен дағды жайлы өте аз
біледі деп айтуға болады.
Мұғалімдердің өзінде психологиялық білімдер және дағдылар
жетіспейді. Сонымен, психологиялық ағартушылықта психологтың міндеті:
Мұғалімдер мен ата-аналарға педагогикамен, балалық негізімен, әлеуметтік
психологиямен таныстырады. Ал, білім алушыларды- өзін-өзі тәрбиелеу
негізімен таныстырады.
Жаңа психологиялық зерттеулердің нәтижесін анықтау.
Психологиялық білімде қажеттіліктерін қалыптастыру.
Бұл жерде әңгімелесу, лекциялар, семинарлар және т.б. қолдануы
мүмкін. Сондай-ақ барлық осы жұмысты мектеп психологының өзіне жүргізуге
міндетті емес. Дегенмен, мамандарды шақыру мүмкін, бірақ бұл формалардың
мазмұнын мектеп психологы шешеді: лекциялар, семинарлар, әңгімелеудің
маңыздылығы тек абстрактті – теоретикалық деңгейде емес. Ал, мектептің
нақты проблемаларын өзінің талғауға пәні болса.
Сонымен, мектеп психологының жұмысын негізгі түрлерін анықтадық.
Олар: психопрофилактика, психодиагностика, психокоррекция, білім алушылар
бойынша жұмысы, психологиялық кеңес беру және психологиялық ағартушылық.
Осы барлық жұмыс түрлері практикада бірлік түрінде кездеседі.
Мектеп психолог қызметінің ерекшеліктері
Мектептегі психологиялық қызметтің басты мақсаты- дамудың және оқу-
тәрбие процесінің әлеуметтік жағдайын ғылыми-психологиялық қамтамасыз
ету,яғни білім беру процесіндегі барлық қатысушылардың денсаулығын сақ-
тауға арналған психологиялық жағдайларды қамтамасыз ете алатын,тұлғаны
дамыту мен тәрбиелеудің осы күнгі психологиялық-педагогикалық теорияла-ры
негізінде осы процесті ұйымдастыру, құру және жүргізу. Олай болса, жалпы
психолог қызметінің ерекшеліктерін сипаттап өтелік.
Қызметтің негізгі мәселелері:
- Әрбір жас кезеңінде балалардың тұлғалық интеллектуалдық дамуына қолдау
көрсету, олардың бойындағы өзін анықтау және өзін жетілдіру қабілеттерін
қалыптастыру;
- Білім беру мекемелерінде әлеуметтік-психологиялық климаттың үйлесімде-
луіне қолдау көрсету;
- Білім беру бағдарламаларын олардың мазмұны мен игеру тәсілдерін оқушы-
лардың,тәрбиелеушілердің интеллектуалды және тұлғалық мүмкіндіктеріне
бейімдеу мақсатында психологиялық қамтамасыз ету;
- Білім беру мекемелеріндегі әлеуметтік жағдайды психологоиялық талдау,
негізгі мәселелерді айқындау және олардың туындау себептерін,шешілу жол-
дары мен құралдарын анықтау;
- Балалардың,жетекшілер мен жастардың дамуындағы ауытқулардың алдын алу
және жеңе білу;
- Мамандардың кәсіби іс-әрекетіне,білім беру бағдарламалары мен жобалары-
на,оқу-әдістемелік құралдарға психологиялық сараптама жасау;
- Үздіксіз білім беру процесінде бір сатыдан екінші сатыға ауысу кезіндегі
психологиялық-педагогикалық жағдайларды әзірлеу және жасау;
- Білім беру тәжірбиесіне психологиялық ғылымның жетістіктерін енгізу мен
оларды таратуға қолдау көрсету;
- Білім беру жүйесі мамандарының іс-әрекетін ғылыми-әдістемелік қамтама-
сыз ету.
Білім беру жүйесіндегі тәжірибелік психологияның негізгі мәселелері іс-
әре-кеттің негізгі екі бағыттары шеңберінде шешіледі: көкейкесті және
болашақтағы.
Көкейкесті- бағыт әлеуметтану мен бейімдеудегі осы немесе өзге де қиын-
дықтарға байланысты аса өткір проблемаларды(мінез-құлық,тілдесуде гі,да-
мудағы т.б. кемшіліктерді) шешуге бағдарланған.
Болошақтық- бағыт оқу-тәрбие процесіндегі әрбір қатысушының жекелелігін
дамытуға қоғамдағы тиімді өзара әрекеттестікке (қарым-қатынас,еңбек іс-
әрекет,бос уақыт және т.б.)психологиялық әзірлікті қалыптастыруға мақсат-
талған.
Психолгиялық қызмет төрт аспектілі интегралды құрылым ретінде қарасты-
рылады: ғылыми, қолданбалы, тәжірбиелік және ұйымдастырушылық.
Ғылыми аспект Қызметтің іс-әрекетінің әдіснамалық негіздерін,білім
берудің қазіргі жүйесі жағдайларында психологиялық білімдерді кәсіби
қолданудың тәсілдерін, құралдары мен әдістерін жасаудан байқалады.
Қолданбалы аспект білім беру процесін психологиялық жобалау проблема-
сын шешу қажеттілігімен байланысқан (білім беру бағдарламаларын,жоспар-
ларын құрастыру,психология жөнінен оқулықтар мен оқу құралдарын жасау,
дидактикалық және әдістемелік материалдардың психологиялық негіздерін,
психологиялық және педагогикалық кадрларды дайындау мен қайта дайындау
бағдарламаларын жасау).
Тәжірбиелік аспект білім беру мекемелерінің мамандандырылған психоло-
гиялық кабинеттер мен орталықтардың тікелей өзіндегі нақты проблемалар-ды
нақты психологиялық көмек формасында шешуге мақсатталған.
Ұйымдастырушылық аспект Қызметтің іс-әрекетінің ұйымдастырудан тұра-
ды (қызметтің жұмыс жоспарын құру,білім беру мекемелерінде ғылыми-пси-
хологиялық және ғылыми практикалық зерттеулерді әзірлеу және ұйымдас-тыру
т.б.).
Мектептің психологиялық Қызметтің іс-әрекеті келесі принциптерге
сүйенеді:
1) Жүйелі мақсат түту принципі.Бұл принциптің мазмұны:мектеп өз мақса-
тын оқушы тұрғысынан дамытуды мақсат тұтқан жүйе ретінде қарастырып, ал
мектептік қызмет өзінің спецификалық мақсаты бар мектептің шағын жү-йесі
болып табылатынын түсіну арқылы ашып көрсетіледі;
2) Тұтастық принципі оқушылардың көпшілігін (70% кем емес) назармен
қамтуды білдіреді;
3) Кәсіби-педагогикалық белсенділік принципі педагог пен тәрбиешінің
Психологиялық қызмет құрылымындағы белсенді рөлін бекітуден тұрады;
4) Жеткілікті шектелу принципі диагностикалық әдістемелерді таңдауға
және мектепте оқушыны тұлға ретінде де, қарастырудың тұтастай жүйелік
құруға қатысты;
5) Өзара әрекеттестік принципі психологтың,педагогтар мен
әкімшіліктің бірлесе әрекеттесуі;
6) Даму принципі педагогикалық процеске қатысушының әрқайсысының
интеллектуалды,моральды,психологиял ық дамуының комплексті мәселелерін
шешуден тұрады. Ал енді психологиялық қызмет құрылымы тоқталып кетейік.
Психологиялық қызмет құрылымы:
Психологиялық қызмет өзара байланысқан келесі бөлімдерден тұратын
жүйені білдіреді:
1.Білім берудегі Психологиялық Қызметтің Республикалық Орталығы
негізгі басшылықты,бақылауды,іс-әрекетті ұйымдастыруды жүзеге асырады,
төмен тұрған құрылымдық бөлімдердің стратегиясы мен тактикасын анық-
тайды.
2.Облыстық,аудандық және қалалық Қызметтер.
3.Қызметтің бастауыш буындары өз іс-әрекетін келесі мекемелерде,яғни
балалар бақшасында,балалар үйінде,мектепте және т.б. жүзеге асырады.
Қызметтің барлық құрылымдық бөлімдері Қазақстан Республикасында білім
берудің тораптық жүйелері болып табылады.Өзінің барлық құрылымының қаржылық
әрі материалдық-техникалық іс-әрекетін қамтамасыз ететін білім беруді
басқарудың тиісті аумағының қарамағында болады,сондай-ақ оған қа- жетті
ұйымдастыру-әдістемелік көмек көрсетеді.
1.3. Жеткіншек шақтағы өзін-өзі бағалау ерекшеліктері, оның
психологиялық өзгерістері мен жеткіншектік жастағы дағдарыс.
Адам дамуының осы жастағы әлеуметтік жағдайы балалық шақтан дербес
және жауапты ересек өмірге өтумен ерекшеленеді. Басқа сөзбен айтқанда,
жеткіншектік кезең балалық пен ересектік кезеңнің арасын қамтиды.
Физиологиялық деңгейдегі өзгерістер жүреді, ересектер және құрдастарымен
қатынастары өзгеше құрылады, танымдық қызығушылықтарының, ақыл-ой мен
қабілеттерінің деңгейлерінің өзгерістерін бастарынан өткізеді. Рухани және
физикалық дүниелері үйден сыртқы әлемге орналасады. Құрдастарымен қарым-
қатынастары байсалды бола бастайды. Жеткіншектер бірлескен іс-әрекетпен
айналысып, өмірлік маңызды тақырыптарды қозғайды, ал ойын болса өткен шақта
қалады.
Жеткіншектік шақтың бастапқы кезеңінде үлкендерге ұқсауға деген тілек
пайда болады, психологтар оны ересектік сезім деп атайды. Олар өздеріне
ересектерше қарауды қажет етеді. Олардың сезімдерін бір жағынан түсінуге
болады, себебі ата-аналары бұрын шек қойған әрекеттерге рұқсат береді.
Мысалы, бұрын көруге болмайтын көркемфиьмдерді көрулеріне болады,
қыдыруларына болады. Ата-анлары күнделікті өмірдегі мәселелерді шешуге
қатыстырады. Бір жағынан, жеткіншек ересектерге қойылатын талаптардың
барлығына толық жауап бере алмайды, себебі олар әлі де болса тәжірибе
(дербестік, жауапкершілік, өз міндетіне дұрыс қарау) жинақтай қойған жоқ.
Тағы да бір ерекше маңызды сәт – олардың отбасымен, мектеппен,
құрдастарымен байланысты құндылықтарында өзгерістер жүреді. Мұның себебі
рефлексия болып табылады. Ол кіші мектеп жасының соңына қарай дамып,
жеткіншектік кезеңде белсенді дамуға ие болады. Ересек адамға тән
қасиеттерге ие болуға кез келген жеткіншек барынша талпынады. Осының
салдарынан ішкі және сыртқы қайта құрулар жүреді. Ол өз кумиріне
еліктеумен басталады. 12-13 жастан бастап өздері үшін маңызды болып
табылатын ересектердің әрекеттері мен сырт келбеттерін копировать ете
бастайды.
Ер балалар үшін өздерін нағыз еркектер сияқты ұстайтын адамдар үлгі
болады. Сондықтан 12-13 жастан бастап ер балалар өздерінің физикалық
жақтарына көп көңіл бөле бастайды: спорттық секцияларға жазылады, күштерін
дамытады.
Қыз балалар нағыз әйел сияқты жүретін әйел адамдарға: әдемі,
сүйкімді, өзгелердің арасында танымалдыққа иелерге еліктейді. Олар бояуға,
киімдеріне көңіл бөліп, еркелік тәсілдерін меңгереді.
Қазіргі таңда жеткіншектердің қажеттіліктерінің қалыптасуына көбінесе
жарнамалар ықпал етеді. Осы жаста белгілі бір заттардың болуына көп көңіл
бөлінеді: жарнамадағы затты ала отырып жеткіншек қоғамдық ортада және
құрдастарының арасында құндылыққа ие болады. Осыған байланысты жарнама,
теледидар, СМИ қандай да бір деңгейде жеткіншектердің қажеттіліктерін
қалыптастырады деп айтуға болады.
2. Жеткіншектік шақта балалардың мінез-құлықтарын өзгертуге ұшырататын
физиологиялық өзгерістер жүреді.
Бас миының қыртыстарының белсенділік кезеңі қысқарады. Нәтижесінде
зейін шоғырлануы ұзақ мерзімге бармай, тұрақсыз болады.
Дифференциацияға деген қабілет нашарлайды. Бұл баяндалған материал мен
мәліметті меңгерудің нашарлауына әкеледі. Сондықтан да сабақта қызықты,
түсінікті материалдар айтып, көрнекі құралдар қолданған орынды. Қарым-
қатынас барысында мұғалім оқушының материалды дұрыс түсінгендігіне көз
жеткізіп отыру керек: сұрақ қою, қажет болса анкета, ойындар жүргізу.
Рефлекторлық реакциялардың латенттік (жасырын) кезеңдері ұлғаяды.
Реакция баяулайды, қойылған сұраққа жеткіншек бірден жауап бере алмайды,
мұғалімнің талабын бірден орындамайды. Ситуацияны өршітіп алмау үшін,
балаларды асықтармау керек, оларға ойлану үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ЖЕТКІНШЕК ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУЫН АНЫҚТАУДАҒЫ МЕКТЕП
ПСИХОЛОГЫНЫҢ ӘСЕРІ
Орындаушы:
050503 – Педагогика
және психология
4 курс студенті ____________________
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші:
пс.магистрі, аға оқытушы _______________________ М.А. Қуаналиева
(қолы,
күні)
Психология және әлеуметтік
педагогика кафедрасының
меңгерушісі, профессор __________________________ Р.Б. Каримова
(қолы,
күні)
Алматы, 2009
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 5
I. Теориялық бөлім. Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы
мектеп психологының қызметі жайлы теориялық мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
1.1. Білім беру жүйеісіндегі мектеп психологы қызметінің мәні
1.2. Мектептегі психолог маман қызметінің атқаратын іс-әрекеті мен
мен ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
1.3. Жеткіншек шақтың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері, оның психологиялық
өзгерістері мен жеткіншектік жастағы дағдарыс.
II. Эксперименттік бөлім . Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі
анықтаудағы мектеп психологының әсерін эксперимент жүзінде зерттеу.
2.1 Зерттеудің мақсаты, болжамы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Әдістеменің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Эксперименттік зерттеу
барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Зерттеу мәліметтерінің сандық және сапалық өңделуі ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Кіріспе
Адам жан дүниесінің қилы-қилы қыр сыры мен тіршілік әрекеті
зерттейтін психология ғылымының сан-салалы екендігі айқын. Жантану
жайындағы бірден бір жетекші ғылым психология болғандықтан, оның
қарастыратын мәселелері қашан да маңызды. Психология сферасы өте кең және
қызықты, бүгінгі таңда да көптеген шешілмеген сұрақтар, жасырын феномендер
және де түсініксіз құбылыстарға толы.
Біз өз жұмысымызда Д.С. Лихачов сөзінен бастағымыз келеді: Адам
өз өмірінде саналы түрде алдына мақсат, міндет қоя отырып, өзіне еріксіз
баға береді. Сол себептен де адам не үшін өмір сүріп жатқанын оның өзін-өзі
бағалауынан көруге болады- төмен немесе жоғары.
Бұл жұмыста жеткіншектердің өзін-өзі бағалауына мектеп психологы
қызметінің әсерін анықтау мәселесі қарастырылады. Жеткіншектер мәселесін
қарастырғанда, бірінші оның қоршаған ортаға, белгілі бір факторларға ересек
адам көзқарасымен қарастырады. Осы шақта жеткіншек өз мүмкіншіліктерін
басқа жеткіншектердің мүмкіншіліктерімен салыстырады. Оның осы кезде алдына
мына сұрақ туады: Мен кіммін?. Осы кезден бастап жеткіншектің өзін-өзі
бағалауы, алға қарай дами бастайды.
Өзектілігі: Бұл тақырыптың өзектілігі көптеген факторларға негізделген.
Біріншіден, жеткіншектер әр кезде, өзекті мәселелердің бірі. Осы кездегі
баланың психологиялық ерекшеліктеріне арналған көптеген зерттеулер
қызығушылық тудырады. Екіншіден, берілген тақырып тек психология курсында
ғана емес, сонымен қатар педагогикалық психологияның арасында алатын орны
ерекше. Осы тақырыптың маңыздылығы, біріншіден, жоғары практикалық курс
білімдерінен қамтиды, екіншіден, жас және тұлға түсінігін нақтылайды, ал
үшіншіден, осы жұмыс педагог- психолог маманның білім беру жүйесіндегі
қызметінің маңыздылығын аша түседі. Бұл тақырыппен таныспас бұрын, мектеп
психологы қызметінің ерекшеліктері мен оның білім беру жүйесінде алатын
орны жайлы және адам психикасындағы психологиялық жас ерекшелігі
түсінігінен бастаған жөн. Осы тақырыпта, біздің міндетіміз осы жеткіншектер
жасын және олардың жүріс-тұрыстарын толық , сол кезеңдерде болатын
психологиялық өзгерістер мен дағдарыстарды айқындап көрсету. Бұл тақырыптың
басты қиыншылығы, жеткіншектердің өзін-өзі бағалауын анықтауда мектеп
психологы қызметінің әсерін анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі
анықтаудағы мектеп психологының әсерін эксперимент жүзінде зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
1. Білім беру жүйесінде мектеп психологы қызметінің ерекшеліктері мен
жеткіншектердің өзін-өзі бағалауы мәселесіне арналған әдебиеттерді
талдау.
2. Әдістемелер арқылы жеткіншектерге зерттеу жүргізу.
3. Зерттеуде алынған мәліметтерді өңдеу және топтық көрсеткіштерді
айқындау.
4. Зерттеу мәліметтерін сандық және саналық талдау.
5. Зерттеу болжамын дәлелдеу және оның нәтижелерін қорытындылау
Болжам: Егер, мектептегі психологтың қызметі дұрыс жүргізілсе, онда
жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы мектеп психологының
әсері бар болар еді.
Зерттеу пәні: Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы мектеп
психологының әсері
Зерттеу обьектісі: Жеткіншек жастағы балалар (№ 169 7-8 сынып оқушылары)
Әдістемелер:
1. Дембо-Рубинштейн әдістемесі
2. Өзін-өзі бағалау тест әдістемесі
3. Эксперттік баға әдістемесі
4. Р. Кеттелдің көпфакторлық тұлғалық сұрақтамасы (Е, Н, O)
5. Тренингтер кешені
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: бұл жұмыстың теориялық бөлімінде
практик - психологтың қызыметі туралы тұжырымдамалар және психологиялық
білімдерді толықтырады.Мектеп практик-психологының қызметіне
жеткіншектердің өзара қарым-қатынас арқылы ортаға бейімделуі, өзіне
сенімсіздігін жою, өзін-өзі бағалауын анықтаудағы психодиогностикалық және
психотүзету жұмыстары арқылы жеткіншек жастағы сынып оқушыларының
психологиялық бейімделуіне мектеп психологының әсері бар ма? Бұл мәселелер
жөніндегі ғалымдардың көзқарастары, тұжырымдамалары мен олардың ұсынған
бағдарламаларын басшылыққа алынып,теориялық ережелері толықтырылады.
Практикалық маңыздылығы: Жұмысымыздың практикалық жағына келетін
болсақ, практик – психолог қызметінің ұстанымдарын басшылыққа ала отырып,
оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне эксперимент жасау және оны
практикаға енгізу жолдарын анықтау болып табылады. Сонымен қатар, алынған
теориялық тұжырымдамалар және практикалық нұсқаулар білім беру жүйесіндегі
практик психологтарға, көмекші құрал ретінде ата- аналарға, мұғалімдерге
,оқу- тәрбие жұмыстарында , әсіресе практик- психолог қызметінің негізгі
бағыттараның бірі: психодиогностикалық, кеңес беру, психотүзету жұмыстарына
қолданудың практикалық маңыздылығы зор деп деуге болады.
Зерттеудің жаңалығы: Практик психологтың өзінің жүргізілген
нәтижелерінің қорытындысымен білім беру жүйесінде оқушылардың өзін-өзі
бағалауына зерттеулер жүргізіліп, алынған нәтижелердің деңгейін қарастыру.
Өзін-өзі бағалауы төмен мәселесі бар оқушыларға психологиялық көмектің
негізінде балаларды жас ерекшеліктеріне сай сенімді психодиогностикалау мен
кешенді психологиялық тренингтермен қатар, психологиялық кеңес беру
жүргізілді.Сонымен қатар, психопрофилактикалық бағытта жеткіншектердің өзін-
өзі анықтауда өз-өзіне сенімсіздігін писхотүзету жолдары арқылы психологтың
қызметі әсерін зерттеумен ерекшелінеді. Коррекциялық жұмыс элементтері
эмоциялық, рефлексивтік, мотивациялық жағдайларды қамтып баланың бір жақты
болып қалмауына, қарым-қатынас арқылы ортаға бейімделуі тұрғысынан
психотүзету бағытынды жұмыстар жүргізіліп, оған практик –психологтың
қызметінің әсерін бар екендігі жайында қарастырылады.
Мектептегі психолог қызметін ғылыми негізде талданып, оқушылардың
өзін-өзі бағалауын анықтаудағы ерекшеліктерінің өлшемдері мен
көрсеткіштері жасалды.
Бастапқы мәліметтер: Мектеп психолог қызметіне қойылатын талаптар.
Қазіргі кездегі мектептегі психолог қызметінің даму ерекшеліктерін
қалыптастыруымен қатар, өзін-өзі бағалауын анықтаудағы эксперименттік
негіздері.
Күтілетін нәтижелер:
1. Мектептегі психолог қызметінің даму процесінің сипаттамасы.
2. Мектептегі психолог қызметінің даму ерекшеліктерін қалыптастырудың
теориялық негіздемесі.
3. Оқушының өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін зерттеу әдістемесінің жобасы
мен нәтижесі.
Ғылыми қорытынды және ұсыныстар жасау.
Практик психологтың өзінің жүргізілген нәтижелерінің қорытындысымен
оқушылардың өзін-өзі бағалауын анықтауда мектеп психологының әсерін түрлі
зерттеулер жүргізіп, алынған нәтижелердің деңгейін қарастыру.
Жеткіншектердің өзін-өзі бағалауы төмен, қарым-қатынаста мәселесі бар
оқушыларға психологиялық көмектің негізіне балалардың жас ерекшеліктеріне
сай қолданылуы қарапайым және сенімді диогностика мен коррекциялау
моделдері, психологиялық кеңес беру болжамда зерттелінген. Коррекциялық
жұмыс толыққанды ортаның элементтері эмоциялық, рефлексивтік, мотивациялық
жағдайларды қамтып баланың бір жақты болып қалмауына, қарым-қатынас арқылы
ортаға бейімделуімен қатар, өзін-өзі бағалауын анықтау тұрғысынан
психотүзету, психологиялық кеңес беру бағытынды жұмыстар жүргізіліп, оған
практик –психологтың қызметінің әсерін бар екендігі жайында қарастырылады.
Өзін -өзі бағалауы төмен, өзіне сенімсіз жеткіншек балаларға
психологиялық жағдай жасаудағы психологтың қызметі алдымен, жаңа
мүмкіндіктер ойлап табудан, бұрыннан келе жатқан психологиялық
тәжірибелермен процесстерден құралып, балаларға тиімді түрде қолданылып,
дұрыс әсері болатындай түрлі психологиялық бағыттарда жұмыстар жүргізіліп,
зертеліп, нақты нәтижелері сандық және сапалық тұрғыда алынып, көмекші
құралдар ретінде ұсыныстар енгізіледі.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Зерттеу жұмысы кіріспе бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде мектептегі психолог қызметі ерекшеліктерімен қатар,
жеткіншек жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктері мен дағдарыстары,
олардың өзін-өзі бағалауының еғрекшеліктерінің мән-мағынасын ашылып,
теориялық тұрғыда негізделді. Оқушылардың психологиялық, педагогикалық,
тұлғалық қасиеттерімен іс-әрекет түрлерін зерттеген ғалымдар мен педагог-
психологтардың ой-пікіріне сүйене отырып өзіндік тұжырымдама жасалды.
Ал, екінші бөлімде жеткіншек жастағы балалардың өзін-өзі анықтауда
мектеп психологы қызметінің әсерін зерттеп, әдістемелік тұрғыда қолдануға
болатынын айқындап, жұмысты қорытындылап, соңында пайдаланған әдебиеттердің
тізімін көрсеттік.
I. Теориялық бөлім. Жеткіншек жастағы балалардың өзін -өзі анықтаудағы
мектеп психологының қызметі жайлы теориялық мәселелері
1.1. Білім беру жүйеісіндегі мектеп психологы қызметінің мәні
Қазіргі педагог-психологтың алдына: болашақ өркениетті, дәстүрлі
демократиялық мемлекетті құратын жас ұрпақтың ең әуелі адамгершілік
қасиеттерін қалыптасиырып, содан кейін оның жан сапасын, тән сапасын
арттырып, техникалық прогреске сәйкес жан-жақты қолданбалы білім беру
міндеттері қойылады. Ол үшін мектептер қаражатпен, техникалық құралдармен,
мәдени қажеттіліктермен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Нағыз психологтар қоғамдағы саяси-экономикалық жағдайларда
кездесетін келеңсіз үрдістермен күрес жүргізе алатын – күрескер болуы
керек. Өйткені ол халықтың қамын, шәкірттің болашағын ойлайтын және сол
үшін еңбек ететін тұлға.
Мақсаты:бейімділік, ойлау, зейін тұрақтандыру, тілдік таңбаларды
дұрыс қолдану, сөздік қорын байыту;
Тәрбиелік:адамгершілік, еңбексүйгіш, эстетикалық, ұйымшылдық,
патриоттық;
Дамытушылық: қабілетін, тіл байлығын, өз бетінше жұмыс істеуін,
ізденімпаздық, қорытынды жасауға үйрету.
Білім беру жүйесіндегі психологиялық қызмет: ғылыми, қолданбалы және
практикалық сияқты үш тұрғыда қарастырылады.
Ғылыми жағы білім берудегі психологиялық қызмет мәселелерінің
зерттелуін, теориялық және әдіснамалық негіздемесін, психодиагностика
жасау, қазіргі мектептегі білім берудің нақты жағдайына сай психологиялық
білімді қолдану түрлері мен әдістерін дамыту және психологиялық түзетулерді
қамтиды.
Қолданбалы жағы оқыту мен тәрбиенің, оқулықтың дидактикалық және
әдістемелік материалдардың, оқу бағдарламаларының психологиялық негіздерін
жасау және оны талдауды қоса алғандағы барлық үрдістерін психологиялық
жағынан қамтамасыз ету.
Практикалық жағы психологтардың білім беру мекемелеріндегі
(балабақшалар, мектептер, гимназиялар мен интернаттардағы) немесе білім
беру жүйесіндегі педагогикалық-психологиялық қызмет орталықтарындағы
жұмыстарына тікелей қатысты.
Білім беру жүйесіндегі педагогикалық-психологиялық қызмет Білім және
ғылым министрлігінің педагогикалық және психологиялық қызмет бөлімі,
білімдегі педагогикалық-психологиялық қызметтің аймақтық орталығы,
облыстық, аудандық орталықтары арнайы білім мекемесінің педагогикалық-
психологиялық қызметі сияқты еліміздің білім кеңістігіндегі біртұтас
тікелей құрылым күйінде жобаланады. Бұлардың әрқайсысы білімдегі
педагогикалық-психологиялық қызметтің тиімділігіне кепілдік бере отырып,
өздеріне қатысты да тиісті мәселелерде бірлесіп жұмыс істеуді нақты білуі
тиіс.
Мектеп педагог-психологының қызметтік міндеттері:
• жалпы білім беретін орта мектептердегі оқытудың барлық
кезеңдерінде балаларға қажетті жағдайларды жеке көмек беру үшін
педагогикалық-психологиялық зерттеуді жүзеге асыру;
• писхологиялық ғылымның жетістіктерін негізге ала отырып,
мектеп оқушыларының әркелкі жас кезеңінде жан-жақты, тұлғалық, интеллектілі
дамуын қамтуға ықпал етеді;
• мектеп әкімшілігі мен мұғалімдердің сұраныстары бойынша
оқушылармен, мұғалімдермен, ата-аналармен психологиялық сақтандыру,
диагностикалық, түзеу және кеңес беру жұмыстарын жүргізеді, мектеп
оқушыларының интеллектуаоды, тұлғалық, эмоциялық және ерік-жігер
ерекшеліктерін, олардың қызығушылықтары мен қабілеттерін зерттейді; оқуға
психологиялық дайындық жеткіліксіздігін ерте анықтауды мақсат ете отырып,
бірінші сыныпқа бала қабылдауға қатысады;
• педагогикалық кеңестің әдістемелік бірлестіктердің,
сыныптардағы, сондай-ақ мектептегі ата-аналар жиналыстарына қатысады,
оқушыларға ықпал етіп, жеке көмек көрсетуге байланысты негізгі
проблемаларды шешуге арналған педагогикалық консилиумдар мен педагогикалық
кеңестерге қажетті ақпараттар дайындайды;
• мектептегі психология бөлмесінқұруды және қажетті құжаттарды
сақтауды, оларды дұрыс пайдалануды қамтамасыз етуді жауапкершілігіне
алады;
• мектептегі писхологиялық қызметтің писхологиялық-
педагогикалық жұмыстарының нәтижесі мен есебінің ғылыми-әдістемелік
орталықтар тағайындаған талаптарына сай болуын қатаң түрде жүзеге асырады.
Мектеп психологы: жалпы, орта және кәсіптіс білім беретін
мектептердің жұмыстарын көрсететін құжаттар мен материалдарды,
педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы жайында арнайы әдебиеттерді,
қазіргі психодиагностиканың және психологиялық түзетудің әдістерін
пайдаланып, зерттеу материалдарын талдауды, педагогиканың, дидактиканың
сабақ беру әдістемесінің, дефектологияның негіздерін білуге, мектептің
психологиялық қызметі құжаттарының толтырылу тәртібін, мектеп құжаттары мен
нормативті құжаттарды білуге тиісті.
Психологтың негізгі мақсаты – психологиялық саулықтың негізі –
баланың рухани өсуіне, оның жанының жайлы болуына психологиялық жағдай
жасау, оқушылар мен мұғалімдердің шығармашылық қабілетін ашу болып
табылады.
Психолог оқушылардың жан-жақты және үйлесімді дамуын мақсат
етіп, өзінің іс-әрекетін педагогикалық ұжыммен, дәрігерлік қызметпен,
социологтар, дефектологтар, сондай-ақ қоғам өкілдерімен тығыз байланыста
ұйымдастырады. Психологтың жұмыс тртібі осы ереже негізінде қабылданған
психологиялық қызмет бағдарламасының мақсаты мен міндеттерін ескере отырып,
оқу мекемесінің жалпы жұмыс тәртібіне сәйкес анықталады және оқу
мекемелерінің директоры бекітеді. Оқу мекемелері мамандардың кәсіптік іс-
әрекеттерін кешенді психоллогиялық-педагогикалық сараптауға, білім басқару
орындарының немесе жеке оқу мекемелерінің ұсыныстары арқылы жүргізілетін
оқу бағдарламалары мен жобаларды, оқу-әдістемелік құралдарды құрастыру
немесе жазуға қатысады. 16.
Қай елдің болсын, өсіп-өркендеуі өркениетті дүниеде өз орнын алуы
оны ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей
байланысты.
Психологтың бойында әділдік, тапқырлық, қамқорлық, шыдамдылық,
адамшылық, кең пейілдік қасиеттері басым болуы қажет.
Көрнекті психолог, профессор С.М.Жақыповтың еңбегінде оқу
процесінің педагогикалық-психологиялық модельдеудің қызметтік деңгейінің
бірінші сатысы оқытушы мен оқушылардың ішкі жүйелік қарым-қатынасы ретінде
білімнің мазмұндық жанамалығы, оқытудың әдіс-құралдары көрсетілген. Оқу
процесі жүйесінің құрылымдық бағдарын анықтай отырып, білімнің объективті
және субъективті мазмұндылығын айыру қажеттілігі туындайды. 17.
Педагог-психолог мамандығына талдау жасағанда, мектептегі кәсіби
қатынас мәдениетінің төмен екекнін көрсетеді. Мұнда ең аз дегенде үш себеп
айтуға болады:
1. Мұғалім оқу-тәрбие процесінде қарым-қатынасқа көп көңіл бөлмейді және
оны ұйымдастыруды ойламайды.
2. Мұғалім практикалық жұмысында адам психикасына көз жұма қарайды.
3. Әр мұғалімнің өзінің ортадағы кәсіби мәдениетінің жоғарылауына мән
бермейді.
Үш мәселеде мынадай педагогикалық ситуацияда кездеседі:
1. Сабақта материалдарды қандай мөлшерде және қалай жеткізу;
2. Уақтылы оқу бағдарламасын орындау;
3. Қайталауға және сабақты қорытындылауға қандай материалдар беру.
Мұғалім сабақ жүргізу барысында көп сөйлемейтін балалардың сенімділігін
арттыру, белсенді балалардың белсенділігін түсірмеуді жоспарлайды.
Психологтар тек мектепте ғана емес, қоғамдағы түрлі мекемелерде де
жетекші қызметтер атқарады.
Педагогикалық психологияның қалыптасуына сол кезде пайда бола бастаған
әлеуметтік психология өкілі С.Т.Шацкийдің (1878-1934) қосқан үлесі орасан
зор. С.Т.Шацкейге әлеуметтік-педагогтың субъектісі ретінде оның тұлғасы мен
кәсіби құзырлығына қойылатын жалпылаған талаптарды қамтитын педагог моделін
құрған.
XIX ғасырдың аяғынан XX ғасырдың ортасына дейін созылған. Бұл кезеңде
педагогикалық психология алдыңғы жүз жылдықтың педагогикалық ойларының
жетістіктерін пайдаланып, психологиялық, психофизикалық эксперименталдық
зерттеулердің нәтижелеріне бағытталып, дербес сала болып қалыптаса бастады.
Педагогикалық психология эксперименталдық зерттеулердің нәтижелеріне
бағытталып, дербес сала болып қалыптаса бастады. Педагогикалық
психологияның осы кезеңінің басы П.Ф.Каптеревтың, Э.Трондайктың,
Л.С.Выготскийдің кітаптарының атауларынан байқауға болады, сонымен қатар
осы саладағы алғашқы эксперименталдық жұмыстардың пайда болуымен
белгіленеді. Л.С.Выготский Г.Мюнстербергпен келісе отырып, педагогикалық
психология – соңғы бірнеше жылдардың өнімі; бұл медицина, юриспруденция
және басқа ғылымдармен бірге қолданбалы психологияның бір бөлігі болып
табылатын жаңа ғылым екенін атап өтеді. Сонымен қатар бұл дербес
ғылым.Шынайы педагогикалық мәселелер, есте сақтау ерекшеліктері, тіл
дамыту, зерде дамыту, дағды қалыптастыру ерекшеліктері және т.б.
Осы кезеңде С.Л.Рубинштейн Психология негіздерінде оқу – білімді
меңгеру деген жан – жақты сипаттама берді. Меңгеруді ары қарай әртүрлі
тұрғыдан Л.Б.Ительсон, Е.Н.Кабанова-Миллер және т.б. ежіктеп зерттеген
болатын. [26].
Н.В.Кузьмина педагогикалық іс-әрекеттің бес компоненттен тұратын
функционалдық моделін ұсынды: [31].
1) гностикалық, педагогикалыќ жүйені қолдаудың заңдары мен механизмдері
туралы жаңа білім алу мен білімдік қор жинау міндетін шешеді;
2) жобалаушылық, бұл – оқытылып отырған курс мақсаты мен ол мақсатқа
жету жолдарын жобалаумен байланысты;
3) конструктивтік (сындарлы) компонент, бұған курс мазмұны, сабақты
өткізу түрі мен әдістерінің композициясын түзу мен таңдау жөніндегі іс-
әрекеттер енеді;
4) ұйымдастырушылық бойынша жоспарланғанды жүзеге асыру міндеттері
шешеді;
5) коммуникативтік компонент, бұған педагогикалық процесс
субъектілерінің арасында педагогикалық мақсатқа сай өзара қатынас орнатумен
байланысты іс-әрекеттер енеді.
1.2. Мектептегі психолог маман қызметінің атқаратын іс-әрекеті мен
мен ерекшеліктері
Мұғалім педагог мамандығы, сабақтастығының мың жылдық тәжірбиесі
жинақталған. Шын мәнінде, педагог–бұл ұрпақтар арасындағы байланыстырушы
буын, қоғамдық–тарихи тәжірбиені ұрпақтан-ұрпаққа жалғастырушы тұлға болса,
мектепте психолог маман оқушы жанын түсініп, оның өмірде өз орнын табуға
көмек көрсететін жан
Біз ғылыми зерттеу жұмысы барысында мектептегі психолог маманның
психологиялық қызметі тоқталмас бұрын, мектептегі психолог маман іс-
әрекетінің жылдық жоспарын көрсеткенді жөн көріп отырмыз.
Психологиялық қызмет іс-әрекетінің үлгі жоспары.
Айлары Іс-әрекет түрлері
Диагностика Консультация Профилактика
1 2 3 4
Қыркүйек 1. Мектептегі оқуға 1.Оқушылармен 1.Ата-аналар,
әзірлікті жеке ата-аналарға педагогтар және
диагностикалау (1 ағымдағы кеңес. оқушылармен
сынып). 2. Педагогтарға психологиялық-педаг
2. Шындықты анықтау сыныптық ұжымды жәнеогикалық мәселелер
тәрбиелік шараларының топтық жұмылу бойынша жеке және
кезеңін өткізуді деңгейін зерттеулер топтық әңгімелер.
психологиялық нәтижелері бойынша
қамсыздандыру және кеңес.
диагностикалық көмек
(сыныптық ұжымды және
топтық жұмылу деңгейін
зеттеу) ( 5-10
сыныптар).
Қазан 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика ( 5-10 ата-аналарға педагогтар және
сыныптар). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2.Балалардың 2. Балалардың көкейкесті
наркопосттар жұмысы салауатты өмір психологиялық-педаг
шеңберіндегі салауатты салтына қатынасын огикалық мәселелер
өмірге қатынасына зерттеу нәтижелері бойынша жеке және
алғашқы диагностика. бойынша педагогтарғатоппен әңгіме
3. Оқушы тұлғасының кеңес. жүргізу.
өзін-өзі бағалауына 2. Кикілжіңдік
диагностика. жағдайлардың
алдын-алу
(оқушылардың
өзін-өзі бағалауын
диагностикалау
нәтижесі бойнша).
Қараша 1. Оқушылар тұлғасын 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
жеке диагностикалау ата-аналарға педагогтар және
(5-10 сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Тұлғалық-бағдарлық көкейкесті
оқытудың оқушылардың психологиялық-педаг
психологиялық жағдайына огикалық мәселелер
бойынша жеке және
әсерін алғашқы зерттеу. топпен әңгіме
өткізу.
2. Мұғалімдер мен
мектеп психологының
өзара іс-әрекеті
мектептегі
эксперименттік
жұмыстың табыстылық
факторы
тақырыбындағы
мұғалімдер мен
әкімшілікке
арналған
семинарларды
ұйымдастыру және
өткізу.
Желтоқсан 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика (5-10 ата-аналарға педагогтар және
сыныптар). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Оқушының танымдық 2. Интеллектуалды көкейкесті
сферасын зерттеу ( даму және жұмыс психологиялық-педаг
интеллектуалды даму қабілеттілік огикалық мәселелер
және жұмыс қабілеттілікмәселелер бойынша бойынша жеке және
деңгейі). кеңес. топпен әңгіме
3. Жас сынып өткізу.
жетекшілеріне түрлі 2. Жас сынып
психологиялық-педагомектебі жұмысын
гикалық мәселелер психологиялық
бойынша кеңес. қамсыздандыру.
3. Оқушылардың
жастық
психологиялық
ерекшеліктері
мәселелері бойынша
сынып жетекшілері
алдында сөйлеу.
Қаңтар 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика(5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Жас сынып көкейкесті
жетекшілерінің тұлғалық психологиялық-педаг
ерекшеліктеріне огикалық мәселелер
диагностика. бойынша жеке және
топпен әңгіме
өткізу.
Ақпан 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика(5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Оқушының көңіл-күйі 2. Педагогтар мен көкейкесті
сферасын зерттеу ( ата-аналарға психологиялық-педаг
жағдайлық және жеке оқушылардың огикалық мәселелер
алаңдаушылық деңгейі). психологиялық бойынша жеке және
психологиялық топпен әңгіме
мәселелері бойынша өткізу.
(оқушылардың 2. Оқушылар мен
психологиялық педагогтарда
жағдайының келеңсіз
қолайлылық деңгейін көңіл-күйді бастан
зерттеу нәтижелері кешірудің және
бойынша ). психологиялық
жағдайлардың алдын
алу.
Сәуір 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика (5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2. Балалардың 2. Педагогтарға, көкейкесті
наркопосттар жұмысы оқушылар мен психологиялық-педаг
шеңберіндегі қатынасы ата-аналарға огикалық мәселелер
екінші диагностика. салауатты өмір бойынша жеке және
салтындағы мәселелертоппен әңгіме
бойынша кеңес. өткізу.
2. 5-10 сынып
оқушыларымен шылым
шегушілер мен
нашақорлар
мәселелері туралы
әңгіме.
Мамыр 1.Оқушы тұлғасына жеке 1. Оқушылар мен 1.Ата-аналар,
диагностика (5-10 ата-аналарға педагогтар және
сынып). ағымдағы кеңес. оқушылармен
2.Балалардың 2. Педагогтарға, көкейкесті
интеллектуалды және оқушылар мен психологиялық-педаг
мәдени дамуының ата-аналарға огикалық мәселелер
мониторингі. интеллектуалды және бойынша жеке және
3. Тұлғалық –бағдарлық мәдени даму топпен әңгіме
оқытудың оқушылардың мәселелері бойынша өткізу.
психологиялық жағдайынакеңес. 2. Педагогикалық
әсерін екінші зерттеу. кеңесте
тұлғалық-бағдарлық
оқытуды гимназияға
енгізу жөніндегі
эксперимент
нәтижелері бойынша
сөйлеу.
Диагностикалық-коррекциялық жұмыс:
Мектеп психологының хабардарлығы мен міндетіне, баланың психикалық
даму ерекшеліктерін білу кіреді, яғни баланың психологиялық жаңа
білулерінің анықтамасын қалыптастыру, жастық бағдар бойынша білімнің,
дағдының, тұлғалық даму білімділігінің сәйкес келу деңгейі. Сондықтан дәл
осы психодиагностика іс-әрекет ретінде, психологиялық проблемаларды, яғни
олардың ерекшеліктерімен қабілеттілктерінің дамуымен, мектептегі
психологиялық қызмет, айналысу центірі ретінде жұмыс жасайды.
Психодиагностиканың мақсаты ретінде, К.М. Гуревичтің анықтамасы бойынша
балалардың индивидуалды- психикалық ерекшеліктері информация ретінде
жиналуда, яғни өздері үшін және олармен жұмыс жасау үшін пайдалы.
Мектептегі психологтың диагностикалық жұмыс ерекшелігінің психолог-
зерттеушіден айырмашылығы.
Психодиагностика қызмет жүйесінде, өзінің прициптік ерекшеліктері
бар. Зерттеу қатарында бірінші кезекте психодиагностиканы ғылыми-зерттеу
мен ғылыми-тәжірибиеден ажырату жатады. Егер бірінші тапсырма –
психикалық дамудың белгілі бір заңдылығын тіркеу болса, онда екіншісі
мақсат – нақты сұраққа жауап беру нақты психикалық пайда болулармен
бұзылыстарын табу болып табылары. Сондықтан да диагностика белгісі, практик
психолог үшін өз мақсаты болып табылмайды, ол әрқашанда басты тапсырмаға
сүйенеді – ол баланың психикалық дамуын рекомендация бойынша өңдеу немесе
осы дамуды коррекциялау.
Сонымен, мектептегі психодиагностика өзінен өзі мәнсіз, тек оның
мәліметтері керек мыналар үшін:
1. Баланың психикалық даму диагностикасына бақылауын қамтиды, яғни,
балаларға арналған орталықта оқып және тәрбиеленіп жатқан балалардың
мүмкін болатын ауытқу дамуын ертерек түзету.
2. Психологқа балалармен әрі қарай жұмыс жүргізу үшін, яғни сол жұмыстын
кеәінгі программасын білу үшін мүмкіндік беру, яғни дамудың оптималды
шартын құру мақсатында әлсіздермен күштілердің дамуы, яғни оларды
жоғарғы деңгейге көтеру.
3. Ерекше қабілеттерді табатын қатысушылардың продуктивті даму
деңгейінің бағыттылығы.
4. Психологтың өткізіп отырған психипрофилактикалық жұмысының
эффективтілігін тексеру.
5. Салыстырмалы психологиялық анализ жүргізу, әртүрлісін жүйеме,
әдістер, подходтар яғни, олардың дамуының эффективтілігін білу үшін.
6. Сол мектеп үшін ең актуалды тематиканы ағартушылық үшін таңдау және
тағы басқалар.
Сондықтан мекткпке психологиялық қызмет дегенге келгенде, тек
ғана, диагностика, коррекция немесе дамуымен жүрмейді екен. Мектеп
психологының іс-әрекетінде олар бір ғана жұмыс түрі болып келеді:
диагностика – коррекциялық немесе диагностика – дамушы деп.
Сонымен қатар мектеп психологы тек қана диагноз қоймайды және
солардың және басқалардың кейінгі даму тұлғалардың программасын қайта
өңдейді, яғни бірақ олврдың берген рекомендациясын қалай жасайтынын
бақылайды, ал белгілі бір бөлімде өзі яғни психолог, коррекциялық; даму
деңгей жұмысыменжұмыс жасайды.
Мектептегі психологиялық қызметтің, психодиагностикалық
спецификасы мынаған байланысты; біз оны классификация әдісі ретінде және
адамды психологияның психофизиологиялық белгі бойынша рангілеу дисциплинасы
ретінде қабылдай алмаймыз және біз бұл бекітумен келісе алмаймыз, яғни
диагностика теоретикалық немесе практикалық зертеулерде қолданыладыма, оның
мақсаты; мынадан бекітіледі, яғни топ туралы немесе жеке туралы және осы
екеуінің айырмашылығы туралы психологиялық қортынды береді; және онда да
мұнда да салыстыру жүреді. (15,с.19)
Диагностикалық мектептегі психологиялық қызметтегі негізгі,
басты міндеті – балаларды бір –бірімен салыстыру емес (бірақта бұл өте
қажет), тек нақты бір баланың ішкі әлеміне енү, кіру керек. Практик
психологтың алдында мындай міндет тұр, ол нақты бір баланың танымын және
қиын білім әлемін қабылдауын, әлеуметтік қарым – қатынасын, басқа адамдарды
және өзін қабылдауы, қалай мектеп оқушысының нақты қарым – қатынасының,
оның индивидуалдылығының дамуын зерттеу болып келеді.
Диагностика жұмысын жүргізгенде, психологияның проблеманы
аңықтау ептілігі болу керек, дұрыс сұрақ қою керек, қатысушылардың,
яғнимуғалімдерден, ата – аналардан керекті ақпарат алу керек және сол
ақпараттын анализ жасап тұжырымды қортынды шығару керек.
Мектеп психологиясының диагностика – коррекциялық іс-
әрекетінің процедурасы өте әлсіз өңделінеді. Мұндай процедураны бірінші рет
Л.С: Высотский педогогиялық зерттеу жүйесі ретінде, қиын тәрбиеленетін және
қалыпсыз балаларды зерттеу жұмысында алған (12,с.299-321). Осы жүйе –
негізінде Й. Шванцара өзінің эксперементалды – психологиялық тәсілін өңдеп
шығарды, тұлға даму дианостикасында. (41). Американ әдебиетінде де мектеп
психолоының диагностикалық жұмыс қадамы көрсетілді (44).
Көрсетілген өңдеулер бойынша және де Москвалық мектеп
психологтарының тәжрибелерімен, диагностика – коррекциялық жұмысты этапын
іске асырамыз.
1. Практикалық сұранысты зерттеу;
2. Психологиялық мәселені тұжырымдау;
3. Ұсынылатын гипотеза себебін бақылау құбылысы;
4. Зерттеуді таңдау әдістері;
5. Әдістерді қолдану;
6. Психологиялық диагносттың тұжырымдамасында міндетті түрде
болжам екі бағытта жүреді:
1) егер баламен уақытымен жұмыс жасау шарты болса;
2) егер баламен уақытымен жұмыс жасалынбаса;
7. Ұсынысберу кезінде (рекомендацияны), яғни қатысушылырадың
психокоррекциялық немесе дамыту жұмыстарын өңдеу болып келеді.
8. Осы програманы іске асыру;
9. Солардың орындалатынына бақылау;
Бәрімізге зейінді бұл схеманың қаттылығына аударуымызға болатын
еді. Шындық өмірде психолог әрқашанда жазып алып, белгіліп жүрмейді, яғни
қайса этапта диагностика – коррекциялық жұмыс тұратынын. Сонымен қатар әр
қашан уақыттың шығымының айырмашылығы болады. Бірақ әрқашан оның бір
тұтастығымен беріліздігіне бағдар болу керек.
Психопрофилактикалық жұмыс бұл- мектеп психологының аз түрде өңделген
іс-әрекет түрі, дегенмен мектеп психологиялық қызметке қатынасы бар барлық
ғалымдар мен практиктер осының керектігін мойындайды.
Психологиялық прафилактика жайлы біз айтамыз егер, білім алушылардың
тұлғалық дамуы және психологиялық болатын сәтсіздікті ескерту арқылы
психолог өзінің білімі және тәжірибесі негізінде жұмысы жүргізіледі.
Негізгі қиыншылығы осы жұмыстың педагогикалық ұжымда және ата-
аналардың психологиялық дайын болмауымен қорытындылайды. Неліктен бұл
болады? Бөлек білім алушылармен де, тұтастай сынып оқушылармен де
мектепте қаншалықты ашық проблемалар бар. Ал, психолог енді шығып жатқан
қандайда бір қиыншылықтар туралы айтып жатыр. Қиындықтан шыға алатынын
немесе шыға алмайтыны жайлы мұғалімдер мен ата-аналардың ойы бойынша :
тек сол қиындықтан өтуі. Мұндай ой-пікірге психолог бармау керек. Осы
сәтте болып жатқан проблеманы шешу негізгісіне, халықтың біліміне
сезілетін пайдасын әкелетін және дамуын психологиялық қызмет әкеле
алмайды. Ол осы проблемалардың пайда болуын болжау керек және сол
проблеманың пайда болдырмауы арқылы белгілі бағыт бойынша жұмысты жүргізу
керек. Басқаша айтқанда баламен жұмыс істеу кезінде қиыншылық жоқ кезде
психопрофилак-
тикалық іс-әрекет жұмысын бастайды.
Психопрофилактикада инициатива тұтастай және толығымен психологтың
өзінен шығады. Бұл жерде өзіне сұрақ түрін бақылаймыз. Психолог
өзінің білімі негізінде не туралы ескерту жөнінде, нені өзгертуге, кеңес
беруге оқушыларды тәрбие мен оқу жағдайын оңтайлы қылып алдын ала
ескереді. Ол осы жағдайдың иесі.
Психопрофилактиканың мазмұны психологтың жұмысында қандай?
1. Психолог мектептегі оқу мен тәрбиелеу психологиялық жағдайды
сақтауды қадағалайды. Яғни, әр жастық деңгейде білім алушылардың
тұлғалық қалыптасуы және қалыпты психикалық дамуы. Мысалы:
білім алушылардың ауыртпалық психологиялық ескерту жұмысын жүргізеді.
Олардың көп сағатты ұжымда болуы, қысым мен жұмыс істеуі,
бақылау жұмысынан қорқуы, тақтаға шақыруы және т.б Көптеген
білім алушылар білім ауыртпалығын сезінеді, олар психологиялық
себептермен шарттасқан: дағды және оқуға үйрену интеллектуалдық
қалыптасуының жетіспеушілігі, оқу мотивациясының жағымдысының жоқ
болуы, танымдық белсенділігі дамымаған, көптеген білім алушылардың
адекватты емес өзін-өзі бағалауы көрсетілген. Мұндай жағымсыз
құбылыстарды мектеп оқуының басынан бастап арнайы психологиялық
жағдайда ескеріледі.
Психологиялық-педагогикалық консилиум:
Психопрофилактикалық жұмыста перспективті әдістерінің бірі
психолого-педагогикалық консилиум болып табылады.
Педагогикалық консилиумде психологтың міндеті-оқушының
интеллектуалды даму бағалауына жан-жакты келуіне мұғалімге көмек беру.
Яғни, тұлғасының негізгі сапалығы, жүріс-тұрыстың қиндықтарын көрсету,
қарым-қатынасы, өзін-өзі бағалау мәселесін ашу, мотивациясы, танымдық
және басқа да қызығушылықтар ерекшелігі, эмоционалды дайындық.
Педагогикалық консилиум бөлек білім алушылардың мүмкіншілігін
бағалауында субъективизмнен қашуға көмек береді, бірегейлі әреке
программасын салуға және оларды объективті түрде бағалауға көмектеседі.
Осы жерде ескерту керек . Мұғалімдерде сол немесе басқа оқушылар жайлы
жиі қатаң немесе бір мағыналы ой қалыптасады. Мұндай ойды өзгерту оңай
емес.
Психологиялық кеңес беру
Консультативті қызмет- мектеп психологының жұмысына тән бағыт.
Кеңес беру мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар үшін жүргізіледі. Олар:
индивидуалды және топтық болуы мүмкін. Психологиялық кеңес беру өзінің
тапсырмалары бойынша психопрофилактикалық жұмысқа қосылады. Бірақ та,
олардың арасында өздеріне тән айырмашылықтар бар. Егер де біз
психопрофилактикалық жұмысты психологиялық проблеманың әлі пайда болмаған
кезінде бастасақ, онда кеңес беруді проблемасымен келіп отырған адамға
береміз. Мұғалімдерде, оқушыларда немесе ата-аналар да өздері шеше
алмайтын қандай да бір проблема туындайды. Дегенмен, оларды осы проблемалар
қобалжытады, мазасыздандырады. Сондықтан да олар мектеп психологына көмекке
барады.
Психологтың міндеті- көмек сұрап келген адамның проблемасын шешу. Бұл
жердегі басты қиындық осы жердегі шынайы проблеманы табу және оның
себептерін анықтау. Мысалы: көп жағадайларда мұғалім психологқа балалармен
жұмыс жасауға көмектесуін сұрайды. Яғни, олардың оқу үлгерімі және мінез-
құлқы немесе құрдастары мен, мұғаліммен өзара қарым-қатынас проблемалары.
Көбінесе, проблема мұғалімнің өзінің қатынасында немесе дұрыс емес
әрекетінің нәтижесінде пайда болады.
Мынадай бір жағдайды елестетейік: оқушы қандай да бір пәннен жаман
оқиды. Мұғалім психологқа кеңес алуға барады. Бірақ психолог кеңес беру
кезінде тек қана мұғалімге көмек бере алады: неліктен сол балаға подходты
таппайды? және тағы басқа. Оқушының нашар үлгерімінің себебін психолог
оқушының өзімен айналысады. Сондықтан да, психолог пен мұғалімді, өзінің
саласындағы мамандық ретінде қарастыру керек. Олардың оқушы мәселесі
бойынша бірігуі, олардың білімдерінің біріктіруге және мәселені шешу үшін
өте бай творчествалық мүмкіндік ашылады. Осының негізінде кеңес беру
жұмысының маңыздылығын түсінеміз. Егер мұғалім кеңес беру уақытында өзінің
мәселесінің себебін түсінсе, онда ол өзінің проблемасын шешті деген сөз,
яғни енді ол балалармен жұмыс жасағанда индивидуалды подходтарды іздей
бастайды.
Психологқа көбінесе проблемасы өте көп жоғарғы сынып оқушылары
келеді. Бұл өзінің құрдастарымен конфликтті жағдай, өзіне қарама-қайшы
жыныс өкілдерімен өзара қарым- қатынас және ата-аналарымен өзара қарым-
қатынас. Дегенмен, психологиялық кеңес беру бізге проблемасымен келген
адамдар. Яғни, проблемамыз бар деген адамдар. Сонымен біз проблеманы
біріншіден анықтаймыз, оны шешуде қандай да бір амалын табамыз; кейіннен
осы проблеманың болашақта болмауына алдын-ала ескертеміз.
Сонымен психологиялық кеңес берудің мағынасы адамға өзінің
проблемасын шешуге көмек беру.
Өте жиі практикада тәжірибелі емес психолог кеңес алушыға әр
түрлі кеңестер беріп тастайды. Нәтижесінде екеуіде қанағаттанбайды.
Тәжірибеде көрсетеді, мұғалімдер өздерінің педагогикалық
тәжірибеміне сүйенбей, бөлек білім алушыларды бағынбаушылығына байланысты
психологқа жолығады. Мұғалімдер тәрбиеге, оқытуға байланысты проблемаларды
шешуге әлсіздігін көрсетеді. Осы проблемалардың негізінде олар отбасы
тәрбиелеуіндегі кемшіліктен көреді, өздерінің кәсіби іскерлігі және
тұлғалық қасиеттеріне күмәндігіне сүйенбей. Бірақ көптеген жағдайға
байланысты, мұғалімдер берілген баланың негізгі психологиялық негізерін
білмейді. Сондықтан да, балаға дұрыс подходты таба алмайды.
Психологиялық ағартушылық:
Психопрофилактикаға және психологиялық кеңес беруге мұғалімдердің
психологиялық ағартушылық іс-әрекет жұмысы жатады.
Психологиялық ағартушылық-мұғалімдердің, ата-аналардың,
әкімшіліктің, оқушылардың психологиялық білім арқылы бір-бірімен қатынас
жасай алуын тудыру. Мұғалімдерде психологиялық білім мен дағды жайлы өте аз
біледі деп айтуға болады.
Мұғалімдердің өзінде психологиялық білімдер және дағдылар
жетіспейді. Сонымен, психологиялық ағартушылықта психологтың міндеті:
Мұғалімдер мен ата-аналарға педагогикамен, балалық негізімен, әлеуметтік
психологиямен таныстырады. Ал, білім алушыларды- өзін-өзі тәрбиелеу
негізімен таныстырады.
Жаңа психологиялық зерттеулердің нәтижесін анықтау.
Психологиялық білімде қажеттіліктерін қалыптастыру.
Бұл жерде әңгімелесу, лекциялар, семинарлар және т.б. қолдануы
мүмкін. Сондай-ақ барлық осы жұмысты мектеп психологының өзіне жүргізуге
міндетті емес. Дегенмен, мамандарды шақыру мүмкін, бірақ бұл формалардың
мазмұнын мектеп психологы шешеді: лекциялар, семинарлар, әңгімелеудің
маңыздылығы тек абстрактті – теоретикалық деңгейде емес. Ал, мектептің
нақты проблемаларын өзінің талғауға пәні болса.
Сонымен, мектеп психологының жұмысын негізгі түрлерін анықтадық.
Олар: психопрофилактика, психодиагностика, психокоррекция, білім алушылар
бойынша жұмысы, психологиялық кеңес беру және психологиялық ағартушылық.
Осы барлық жұмыс түрлері практикада бірлік түрінде кездеседі.
Мектеп психолог қызметінің ерекшеліктері
Мектептегі психологиялық қызметтің басты мақсаты- дамудың және оқу-
тәрбие процесінің әлеуметтік жағдайын ғылыми-психологиялық қамтамасыз
ету,яғни білім беру процесіндегі барлық қатысушылардың денсаулығын сақ-
тауға арналған психологиялық жағдайларды қамтамасыз ете алатын,тұлғаны
дамыту мен тәрбиелеудің осы күнгі психологиялық-педагогикалық теорияла-ры
негізінде осы процесті ұйымдастыру, құру және жүргізу. Олай болса, жалпы
психолог қызметінің ерекшеліктерін сипаттап өтелік.
Қызметтің негізгі мәселелері:
- Әрбір жас кезеңінде балалардың тұлғалық интеллектуалдық дамуына қолдау
көрсету, олардың бойындағы өзін анықтау және өзін жетілдіру қабілеттерін
қалыптастыру;
- Білім беру мекемелерінде әлеуметтік-психологиялық климаттың үйлесімде-
луіне қолдау көрсету;
- Білім беру бағдарламаларын олардың мазмұны мен игеру тәсілдерін оқушы-
лардың,тәрбиелеушілердің интеллектуалды және тұлғалық мүмкіндіктеріне
бейімдеу мақсатында психологиялық қамтамасыз ету;
- Білім беру мекемелеріндегі әлеуметтік жағдайды психологоиялық талдау,
негізгі мәселелерді айқындау және олардың туындау себептерін,шешілу жол-
дары мен құралдарын анықтау;
- Балалардың,жетекшілер мен жастардың дамуындағы ауытқулардың алдын алу
және жеңе білу;
- Мамандардың кәсіби іс-әрекетіне,білім беру бағдарламалары мен жобалары-
на,оқу-әдістемелік құралдарға психологиялық сараптама жасау;
- Үздіксіз білім беру процесінде бір сатыдан екінші сатыға ауысу кезіндегі
психологиялық-педагогикалық жағдайларды әзірлеу және жасау;
- Білім беру тәжірбиесіне психологиялық ғылымның жетістіктерін енгізу мен
оларды таратуға қолдау көрсету;
- Білім беру жүйесі мамандарының іс-әрекетін ғылыми-әдістемелік қамтама-
сыз ету.
Білім беру жүйесіндегі тәжірибелік психологияның негізгі мәселелері іс-
әре-кеттің негізгі екі бағыттары шеңберінде шешіледі: көкейкесті және
болашақтағы.
Көкейкесті- бағыт әлеуметтану мен бейімдеудегі осы немесе өзге де қиын-
дықтарға байланысты аса өткір проблемаларды(мінез-құлық,тілдесуде гі,да-
мудағы т.б. кемшіліктерді) шешуге бағдарланған.
Болошақтық- бағыт оқу-тәрбие процесіндегі әрбір қатысушының жекелелігін
дамытуға қоғамдағы тиімді өзара әрекеттестікке (қарым-қатынас,еңбек іс-
әрекет,бос уақыт және т.б.)психологиялық әзірлікті қалыптастыруға мақсат-
талған.
Психолгиялық қызмет төрт аспектілі интегралды құрылым ретінде қарасты-
рылады: ғылыми, қолданбалы, тәжірбиелік және ұйымдастырушылық.
Ғылыми аспект Қызметтің іс-әрекетінің әдіснамалық негіздерін,білім
берудің қазіргі жүйесі жағдайларында психологиялық білімдерді кәсіби
қолданудың тәсілдерін, құралдары мен әдістерін жасаудан байқалады.
Қолданбалы аспект білім беру процесін психологиялық жобалау проблема-
сын шешу қажеттілігімен байланысқан (білім беру бағдарламаларын,жоспар-
ларын құрастыру,психология жөнінен оқулықтар мен оқу құралдарын жасау,
дидактикалық және әдістемелік материалдардың психологиялық негіздерін,
психологиялық және педагогикалық кадрларды дайындау мен қайта дайындау
бағдарламаларын жасау).
Тәжірбиелік аспект білім беру мекемелерінің мамандандырылған психоло-
гиялық кабинеттер мен орталықтардың тікелей өзіндегі нақты проблемалар-ды
нақты психологиялық көмек формасында шешуге мақсатталған.
Ұйымдастырушылық аспект Қызметтің іс-әрекетінің ұйымдастырудан тұра-
ды (қызметтің жұмыс жоспарын құру,білім беру мекемелерінде ғылыми-пси-
хологиялық және ғылыми практикалық зерттеулерді әзірлеу және ұйымдас-тыру
т.б.).
Мектептің психологиялық Қызметтің іс-әрекеті келесі принциптерге
сүйенеді:
1) Жүйелі мақсат түту принципі.Бұл принциптің мазмұны:мектеп өз мақса-
тын оқушы тұрғысынан дамытуды мақсат тұтқан жүйе ретінде қарастырып, ал
мектептік қызмет өзінің спецификалық мақсаты бар мектептің шағын жү-йесі
болып табылатынын түсіну арқылы ашып көрсетіледі;
2) Тұтастық принципі оқушылардың көпшілігін (70% кем емес) назармен
қамтуды білдіреді;
3) Кәсіби-педагогикалық белсенділік принципі педагог пен тәрбиешінің
Психологиялық қызмет құрылымындағы белсенді рөлін бекітуден тұрады;
4) Жеткілікті шектелу принципі диагностикалық әдістемелерді таңдауға
және мектепте оқушыны тұлға ретінде де, қарастырудың тұтастай жүйелік
құруға қатысты;
5) Өзара әрекеттестік принципі психологтың,педагогтар мен
әкімшіліктің бірлесе әрекеттесуі;
6) Даму принципі педагогикалық процеске қатысушының әрқайсысының
интеллектуалды,моральды,психологиял ық дамуының комплексті мәселелерін
шешуден тұрады. Ал енді психологиялық қызмет құрылымы тоқталып кетейік.
Психологиялық қызмет құрылымы:
Психологиялық қызмет өзара байланысқан келесі бөлімдерден тұратын
жүйені білдіреді:
1.Білім берудегі Психологиялық Қызметтің Республикалық Орталығы
негізгі басшылықты,бақылауды,іс-әрекетті ұйымдастыруды жүзеге асырады,
төмен тұрған құрылымдық бөлімдердің стратегиясы мен тактикасын анық-
тайды.
2.Облыстық,аудандық және қалалық Қызметтер.
3.Қызметтің бастауыш буындары өз іс-әрекетін келесі мекемелерде,яғни
балалар бақшасында,балалар үйінде,мектепте және т.б. жүзеге асырады.
Қызметтің барлық құрылымдық бөлімдері Қазақстан Республикасында білім
берудің тораптық жүйелері болып табылады.Өзінің барлық құрылымының қаржылық
әрі материалдық-техникалық іс-әрекетін қамтамасыз ететін білім беруді
басқарудың тиісті аумағының қарамағында болады,сондай-ақ оған қа- жетті
ұйымдастыру-әдістемелік көмек көрсетеді.
1.3. Жеткіншек шақтағы өзін-өзі бағалау ерекшеліктері, оның
психологиялық өзгерістері мен жеткіншектік жастағы дағдарыс.
Адам дамуының осы жастағы әлеуметтік жағдайы балалық шақтан дербес
және жауапты ересек өмірге өтумен ерекшеленеді. Басқа сөзбен айтқанда,
жеткіншектік кезең балалық пен ересектік кезеңнің арасын қамтиды.
Физиологиялық деңгейдегі өзгерістер жүреді, ересектер және құрдастарымен
қатынастары өзгеше құрылады, танымдық қызығушылықтарының, ақыл-ой мен
қабілеттерінің деңгейлерінің өзгерістерін бастарынан өткізеді. Рухани және
физикалық дүниелері үйден сыртқы әлемге орналасады. Құрдастарымен қарым-
қатынастары байсалды бола бастайды. Жеткіншектер бірлескен іс-әрекетпен
айналысып, өмірлік маңызды тақырыптарды қозғайды, ал ойын болса өткен шақта
қалады.
Жеткіншектік шақтың бастапқы кезеңінде үлкендерге ұқсауға деген тілек
пайда болады, психологтар оны ересектік сезім деп атайды. Олар өздеріне
ересектерше қарауды қажет етеді. Олардың сезімдерін бір жағынан түсінуге
болады, себебі ата-аналары бұрын шек қойған әрекеттерге рұқсат береді.
Мысалы, бұрын көруге болмайтын көркемфиьмдерді көрулеріне болады,
қыдыруларына болады. Ата-анлары күнделікті өмірдегі мәселелерді шешуге
қатыстырады. Бір жағынан, жеткіншек ересектерге қойылатын талаптардың
барлығына толық жауап бере алмайды, себебі олар әлі де болса тәжірибе
(дербестік, жауапкершілік, өз міндетіне дұрыс қарау) жинақтай қойған жоқ.
Тағы да бір ерекше маңызды сәт – олардың отбасымен, мектеппен,
құрдастарымен байланысты құндылықтарында өзгерістер жүреді. Мұның себебі
рефлексия болып табылады. Ол кіші мектеп жасының соңына қарай дамып,
жеткіншектік кезеңде белсенді дамуға ие болады. Ересек адамға тән
қасиеттерге ие болуға кез келген жеткіншек барынша талпынады. Осының
салдарынан ішкі және сыртқы қайта құрулар жүреді. Ол өз кумиріне
еліктеумен басталады. 12-13 жастан бастап өздері үшін маңызды болып
табылатын ересектердің әрекеттері мен сырт келбеттерін копировать ете
бастайды.
Ер балалар үшін өздерін нағыз еркектер сияқты ұстайтын адамдар үлгі
болады. Сондықтан 12-13 жастан бастап ер балалар өздерінің физикалық
жақтарына көп көңіл бөле бастайды: спорттық секцияларға жазылады, күштерін
дамытады.
Қыз балалар нағыз әйел сияқты жүретін әйел адамдарға: әдемі,
сүйкімді, өзгелердің арасында танымалдыққа иелерге еліктейді. Олар бояуға,
киімдеріне көңіл бөліп, еркелік тәсілдерін меңгереді.
Қазіргі таңда жеткіншектердің қажеттіліктерінің қалыптасуына көбінесе
жарнамалар ықпал етеді. Осы жаста белгілі бір заттардың болуына көп көңіл
бөлінеді: жарнамадағы затты ала отырып жеткіншек қоғамдық ортада және
құрдастарының арасында құндылыққа ие болады. Осыған байланысты жарнама,
теледидар, СМИ қандай да бір деңгейде жеткіншектердің қажеттіліктерін
қалыптастырады деп айтуға болады.
2. Жеткіншектік шақта балалардың мінез-құлықтарын өзгертуге ұшырататын
физиологиялық өзгерістер жүреді.
Бас миының қыртыстарының белсенділік кезеңі қысқарады. Нәтижесінде
зейін шоғырлануы ұзақ мерзімге бармай, тұрақсыз болады.
Дифференциацияға деген қабілет нашарлайды. Бұл баяндалған материал мен
мәліметті меңгерудің нашарлауына әкеледі. Сондықтан да сабақта қызықты,
түсінікті материалдар айтып, көрнекі құралдар қолданған орынды. Қарым-
қатынас барысында мұғалім оқушының материалды дұрыс түсінгендігіне көз
жеткізіп отыру керек: сұрақ қою, қажет болса анкета, ойындар жүргізу.
Рефлекторлық реакциялардың латенттік (жасырын) кезеңдері ұлғаяды.
Реакция баяулайды, қойылған сұраққа жеткіншек бірден жауап бере алмайды,
мұғалімнің талабын бірден орындамайды. Ситуацияны өршітіп алмау үшін,
балаларды асықтармау керек, оларға ойлану үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz