Технология - педагогикалық әдістердің жиынтығы түрінде көрсетілген педагогикалық жүйе
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Химия факультеті
Жалпы химия және химиялық экология кафедрасы
Магистрлік диссертация
ЖОБАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ БАКАЛАВРИАТТА
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ҚОЛДАНУ
N60112 Химия
Орындаған 2-курс магистранты _____________________
Ғылыми жетекшісі:
ҚР мемлекеттік сыйлығының
лауреаты, техн.ғ.д., профессор _____________________
Норма бақылаушы:
а-ш.ғ.к., доцент _____________________
Қорғауға жіберілді: .
Кафедра меңгерушісі
х.ғ.к., доцент _____________________
Торегожина Ж. Р
___ маусым 2010ж.
Алматы 2010
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХИМИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
Жалпы химия және химиялық экология кафедрасы
КАЛБИРОВА АСЕЛЬ КУТИБАЕВНА
Жобалық технологияны бакалавриатта экологиялық
химияны оқытуда қолдану
N60112 Химия
Магистр академиялық дәрежесін алуға арналған диссертация
Ғылыми жетекшісі:
ҚР мемлекеттік сыйлығының
лауреаты, техн.ғ.д., профессор
Баешова А. К.
Алматы, 2010
Мазмұны
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1.1 Әлемдік білім беру жүйесіндегі Педагогикалық технология ұғымы ... ..5
1.2 Педагогикалық технологиялардың жіктелуі, белгілері мен қасиеттері.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Оқытудың жаңа инновациялық технологиялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Жобалар технологиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..12
1.5 Жобалар типологиясы. Олардың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Жобалар әдісін экологиялық химия пәнінде қолдану
... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2 Жобалар орындауға дайындық жұмыстарын жүргізу
... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2.1 Жобалар тақырыптарын таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2.2 Проблемалық жағдайды сипаттау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2.3 Проблеманы айқындау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...34.
2.2.4 Орындайтын жобалардың типін анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.2.5 Проблеманы айқындау кезінде милық шабуылды іске асыру
... ... ... ... 40
2.2.6 Гипотеза ұсыну аясында зерттеу немесе ізденістерді іске асыру
... ... ...41
2.2.7 Жобалардың нәтижелерін топ ішінде талқылау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.2.8 Тәжірибелердің нәтижелерін өрнектеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.2.9 Жобаларды қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...52
2.2.10 Студенттердің білім деңгейінің нығаюы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ҚОСЫМШАЛАР
РЕФЕРАТ
Магистерлік жұмыс 57 беттен, 1 кестеден, 1 сызбадан, 9 суреттен,
53 әдебиет көздерінен тұрады.
Кілт сөздер: Педагогикалық технология, оқытудың дәстүрлі технологиясы,
оқытудың инновациялық технологиясы, жобалар технологиясы, жобалардың типі,
милық шабуыл, проблемалық тақырып, проблемалық жағдай, проблеманы айқындау,
гипотеза ұсыну, жобаларды қорғау, білім сапасының нығаюы.
Зерттеу объектісі: Экологиялық химия пәнін бакалавриатта оқытуда
жобалар әдісі.
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі қоғамда әлеуметтік-экономикалық өзгерістер
білімді, алған білімін практика жүзінде қолдана білетін, жан-жақты қоғам
мүшелерін талап етеді. Студенттердің шығармашылық қабілеттерін барынша
ашып, қызығушылығын арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз
бетінше ақпаратты тауып, оны меңгере алатын түлектерді дайындау. Сол
мақсатта оқыту процесінде мүмкіндігінше тиімді жаңа әдістерді пайдалану
қажеттілігі туындайды. Сондай әдістердің бірі – жобалар әдісі. Кредиттік
оқыту жүйесінде жобалар әдісін қолдану – дәстүрлі әдіс шеңберінде
кездесетін мәселелерді шешудің жолын іздеу тәсілдерінің бірі болады.
Жобалар әдісі негізінде: практикалық немесе теориялық бір мәселені басынан
соңына дейін қарастырып шығатын жобаның түпкі идеясын жүзеге асыру, бір
нәтижеге қол жеткізу ісі жатады. Осындай жұмысты орындау барысында
студенттер алған білімдерін толық пайдаланып, өздері де жаңа бастама, идея
берулері керек. Жобалар тәсілін сауатты түрде қолдана білу үшін алдын ала
көп дайындалу, тұрақты түрде жобаны жетілдіру, толықтыру ісін жүргізе білу
қажет.
Сол мақсатта, экологиялық химияны оқытуда жобалар әдісі қолданылып,
студенттермен информация қайнар көздерін жинақтау және информацияны
өңдеу–нәтиже – презентация жасалынды. Жобаның зерттеу бөлімінде алдын оқу
жоспарында болмаған ғылымның жаңа әдісі қолданылды. Бұл ғылымда ашылған
жаңалықтарды оқу процесіне енгізу болып табылады.
Жұмыс мақсаты: студенттермен жобалар әдісі арқылы ғылыми-зерттеу
жұмыстарын жүргізу, жеткіліксіз білімді әр түрлі ақпарат көздерінен
студенттердің өз бетінше және ықыласпен оқып үйренуіне баулу.
Тапсырмалар:
– Жобалар әдісін экологиялық химия пәнінде қолдану;
– Жоба тақырыптарын таңдау;
– Проблемалық жағдайды сипаттау;
– Проблеманы айқындау;
– Проблеманы айқындау кезінде милық шабуылды іске асыру;
– Гипотеза ұсыну аясында зерттеу немесе ізденістерді іске асыру;
– Жоба нәтижелерін топ ішінде талқылау;
– Тәжірибелердің нәтижелерін өңдеу;
– Жобаны қорғау;
– Студенттердің білім сапасының нығаюы.
Ғылыми жаңалығы: алғаш рет студенттермен жобалар технологиясын күкірт
диоксидін залалсыздандыру мен ағызынды суларды мыс иондарын тазартудың жаңа
элетрохимиялық әдісі оқу процесінде қолданылып, ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізілді. Студенттер залалсыздандырудың белгілі әдістерінен басқа тағы
бір жаңадан табылған әдіспен танысып, олардың зерттеу біліктері дамыды.
Практикалық маңыздылығы: Жобалар әдісінің негізінде оқушылардың
танырлық дағдысының дамуы, өзінің білімін шеберлікпен жеке өзі құрастыруы
және информациялық кеңістіктен хабардар болуы, сынап ойлаудың дамуында
жатыр.
Жоба орындау барысында келесі дидактикалық міндеттерді орындауға қол
жеткізілді: студенттердің іс-әрекетінде теория мен практиканың байланысы
толық іске асырылды; олардың білімін арттырудың, дағдыларын нығайтудың
деңгейі жоғарылады. Ізденістерді іске асыру кезеңінде студенттер өзі
таңдаған тақырып бойынша әдебиет көздерімен танысты, сол әдебиеттерге
шолулар жасап, қажет мәліметтерді жазып алды, салыстыру жұмыстарын
жүргізді. Содан кейін жинаған мәліметтерді топ ішінде талқылады.
Айқындалған проблемаларды шешу жолдарын әдебиеттерден тауып, шешу
жолдарының оңтайлыларын таңдады. Сонан соң нәтижелерді өрнектеуге кірісті.
Жобаны қорғау кезеңінде қорғау әдісін де студенттер өздері таңдады. Олар
баяндама жасап, слайд түрінде презентация жасау арқылы қорғады. Сонымен
жоба нәтижесінде студенттер дербес әбебиет көздерін іздестіріп, ойланып,
олардың ойлау қабілеттері, ми белсенділігі жобамен жұмыс үстінде артты.
Басылымдар: Магистрлік жұмыстың материалдары бойынша 2009 жылғы әл-
Фараби атындағы ҚазҰУ 75-жылдығына арналған жас ғалымдар мен студенттердің
Ғылым әлемі ІІІ Халықаралық конгресінің бағдарлама мен баяндама тезистері
(Алматы, 23-30 сәуір) және 2010 жылғы Интеллектуалды қарқын: жастар, ғылым
және инновация ұраны атты Ғылым әлемі студенттер мен жас ғалымдардың
Халықаралық конференциясы (Алматы, 19-22 сәуір) атты тезистер жинағында 2
тезис жарияланды және 1 мақала баспаға берілді.
РЕФЕРАТ
Диссертационная работа Применение технологии проектов в изучении
экологической химии в бакалавриате состоит из реферата, введения, обзора
литературы, экспериментальной части, выводов и списка использованных
источников. Общий объем курсовой работы составляет 57 страниц печатного
текста, включает 9 рисунков, 1 таблицу и 1 схему. Список цитируемой
литературы содержит 53 наименований.
Ключевые слова: педогагическая технология, традиционная технология
обучения, инновационная технология обучения, проектная технология, типы
проектов, мозговой штурм, проблемная тема, проблемная ситуация, определить
проблему, продложение гипотезы, защита проектов, повышение уровня знания.
Объект исследования: метод проектов при обучении экологической химии в
бакалавриате.
Актуальность работы: Социально – экономические изменение в современном
обществе требует образованных, умеющих использовать свои знания в практике,
всесторонного члена общество. Открыть творческие способности студентов,
возвысить интерес, открыть желания самостоятельно обучаться, и
самостоятельно находить информацию, и готовить выпускников, который могут
это освоить. Связи с этим возникает потребность более эффективно
использовать новые методы в процессе обучения. Одним из таких методов
является – метод проектов. Использование метода проекта в кредитной системе
обучения – один из методов, который решает проблемы встречаюшихся в
традиционном методе обучения. В основе методов проектов лежить реализование
основной идеи проекта, рассматривающий практическую или теоретическую одну
проблему от начало до конца, и достижение кокого-либо результата. При
выполнении таких работ студенты должны полностью использовать свои
полученные знания, давать новые начало идеи. Грамотное использование метода
проектов требует большой предворительной подготовки, постоянного
совершенствования и дополнения проекта.
С этой целью, используя метод проектов в обучении экологической химии
было собрано источники информации вместе со студентами и сделано обработка-
результаты-презентация информации. В исследовательской части проекта был
использован новый метод науки, который до этого не входил в план обучения.
Это является внедрением новшеств в процесс обучения.
Цель работы: с помощью метода проектов провести научно-
исследовательские работы со студентами, приучить студентов к
самостоятельной работе, с интересом получать и изучать недостаюшие знания
из разных источников информации.
Задачи:
– Использовать метод проектов в экологической химии;
– Выбрать темы проектов;
– Описать проблемную ситуацию;
– Определить проблему;
– Использовать мозговой штурм при определении проблемы;
– Реализовать исследование или поисков в рамках предложения гипотезы;
– Обсуждение результатов эксперимента;
– Обработка результатов эксперимента;
– Защита проекта;
– Повышение уровня знания.
Научная новизна: проведены научно-исследовательские работы используя
технологию проектов, был внедрен новый электрохимический метод очистки
источных вод от ионов меди и обезвреживание диоксида серы. Студенты
ознокомились новым методом и развили свои исследовательские навыки.
Практическая значимость: В основе метода проекта лежит развитие
познавательных навыков студента, с мастерством самостоятельно составлять
свои знания и быть информированным в сфере информации, и в развитие
избирательного мышление.
При выполнении проекта достигнуты следущие дидактические задачи:
полностью осуществлена связь между теорией и практикой; уровень знания
студентов и уровень навыков значительно повысилась. Во время научно –
исследовательской работы по теме выбранные самими студентами они
ознокомились с источниками литературы, и сделали литературый обзор,
записали необходимые информации, и проводили сравнение. И после обсуждали
собранные информации в группе. Пути рещение определенных проблем находили
из литературы, и выбирали самый оптимальный метод. Затем оформляли
полученные результаты. Таким образом, при самостоятельном поиске
литературных источников студентами, повысилась способность мышления и
активность мозга в работе над проектом.
Публикация: по теме магистерской диссертации в 2009 году был опуликован
тезис в сборнике Программа и тезисы докладов и в 2010 году болы
опубликовано еще один тезис в собрнике Тезисы докладов. Одна статья будет
опубликована в сентябре этого года в журнале Образование.
КІРІСПЕ
Оқыту процесін технологияландырудың күннен күнге маңызы артып келеді.
Бұл процестің объектілік қажеттілігі ғылыми-техникалық прогреспен, қоғамды
ақпараттандыру және технологияландырумен, Қазақстанның дүниежүзілік ғылыми
технологиялық кеңістігіне шығуға ұмтылуымен, сонымен қатар білім беру
жүйесінің әр түрлі деңгейлік ерекшеліктерімен анықталады. Технологиялық
революция жағдайында өз функциясын жемісті атқаруы үшін оқыту жүйесі тиімді
және үнемді болуы қажет, яғни өзінің технологияландыру жолында белгілі
мақсатпен жылжуы қажет.
Қазіргі қоғамда әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білімді, алған
білімін практика жүзінде қолдана білетін, жан-жақты қоғам мүшелерін талап
етеді. Студенттердің шығармашылық қабілеттерін барынша ашып, қызығушылығын
арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз бетінше ақпаратты
тауып, оны меңгере алатын түлектерді дайындау. Сол мақсатта оқыту
процесінде мүмкіндігінше тиімді жаңа әдістерді пайдалану қажеттілігі
туындайды. Сондай әдістердің бірі – жобалар әдісі. Кредиттік оқыту
жүйесінде жобалар әдісін қолдану – дәстүрлі әдіс шеңберінде кездесетін
мәселелерді шешудің жолын іздеу тәсілдерінің бірі болады. Жобалар әдісі
негізінде: практикалық немесе теориялық бір мәселені басынан соңына дейін
қарастырып шығатын жобаның түпкі идеясын жүзеге асыру, бір нәтижеге қол
жеткізу ісі жатады. Осындай жұмысты орындау барысында студенттер алған
білімдерін толық пайдаланып, өздері де жаңа бастама, идея берулері керек.
Жобалар тәсілін сауатты түрде қолдана білу үшін алдын ала көп дайындалу,
тұрақты түрде жобаны жетілдіру, толықтыру ісін жүргізе білу қажет.
Қазіргі таңда ғылыми-педагогикалық білім даму үстінде. Кеше ғана анық,
әрі ылғи тұрақты болып көрінген жоғары мектеп педагогикасының классикалық
идеясы практикада мүлдем басқа тарапына бұрылды. Осылайша, кеше ғана
елеусіз ұсақ-түйек болып есептелген ойлар, олардың анық-қанығы,
интерпретациясы бүгінгі күнде өте маңызды.
Жобалар әдісін қолдана алуы – оқытушының жоғары маманданғандығын
көрсетеді және оның оқытудағы прогрессивті әдістемесін және оқушылардың
дамығандығын көрсетеді. Бәрінен бұрын постиндустриалды қоғамда адамның өмір
сүру жағдайының қарқынды өзгерісіне бейімделе алуын қарастыратын бұл
технологиялардың ХХІ ғ. технологиясына жататындығы текке емес
Қорытындылай келе айтарым, жалпы және білім беретін мекемелер
түлектерінің қазіргі социумға жедел әрі жеңіл интеграциялануын қамтамасыз
ететін тетіктерді жасақтау - бүгінгі күннің кезек күттірмес талабы. Бұл
талап - еңбек рыногы құрылымының өзгеруіне; жағымды типтегі коммуникация
негізінде өмірлік қызмет салаларын, тәсілдерін тез өзгеруге бейім маман
квалификациясына қойылатын талаптардың күшеюіне; сондай-ақ жұмыс таңдау мен
оған орналасудағы жастардың өзіндік жауапкершіліктерінің артуына тығыз
байланысты.
Демек, болашақ педагогтар болсын, орта немесе кәсіптік мектеп
мұғалімдері болсын қазіргі заман педагогикалық технологиялардың пайдалану
принциптерін, әдіс-тәсілдерін жетік білулері тиіс.
Студенттермен ғылыми–зерттеу жұмысы аптаның бейсенбі күні Әл-Фараби
атындағы ҚазҰУ-нің химия факультетінің 303к химия мамандығы тобында
жүргізілді. Жобаға топтан іріктелініп алынған 4 студент 2 топқа бөлініп
қатысты.
1. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1. Әлемдік білім беру жүйесіндегі Педагогикалық технология ұғымы
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі
болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не?-деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз
анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатырған процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру технологиясы
деген сөз тіркесіп бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген авторлар бұл
жағдайда интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана оқытушы мен
оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана қатысты қолданады.
Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның
осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің қарастыратынымыз да
технологияның осы түрі.
Технология ұғымы грек тілінен екі сөзден тұрады: техне-өнер,
шеберлік және логос - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді.Сондықта технология терминін қазақ тіліне өнер туралы ғылым
немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік саланы
сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін
айқындаймыз.
Технологияның анықтамалары түсіндірме сөздікте былай берілген:
1. Өндірістің белгілі бір саласындағы өндірістік операциялардың,
әдістер мен үрдістердің жиынтығы, сондай-ақ белгілі бір істе немесе
шеберлікте қолданылатын тәсілдер.
2. Белгілі бір өндірістік процесті іске асырудың әдістері, материалдар
мен бұйымдарды өңдеу әдіс-тәсілдері туралы білімдер жиынтығы.
Осы анықтамалардан көрініп тұрғандай, көпшіліктің санасында технология
термині өндіріспен тығыз байланыста қарастырылады [1].
Қазіргі таңда ғылыми-педагогикалық білім даму үстінде. Кеше ғана анық,
әрі ылғи тұрақты болып көрінген жоғары мектеп педагогикасының классикалық
идеясы практикада мүлдем басқа тарапына бұрылды. Осылайша, кеше ғана
елеусіз ұсақ-түйек болып есептелген ойлар, олардың анық-қанығы,
интерпретациясы бүгінгі күнде өте маңызды [2].
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Педагогикалық технология
ұғымына соңғы уақытта көптеген анықтамалар берілген. Белгілі ғалымдардың
осы терминге берген анықтамаларын келтірейік:
• Технология – дидактикалық жүйенің процессуалды бөлігі (М. Чошанов).
• Педагогикалық технология – практикада іске асырылатын белгілі бір
педагогикалық жүйенің жобасы (В. П. Беспалько).
• Педагогикалық технологиялар – педагогикалық мақсатқа жету үшін
пайдаланатын барлық дара, инструментальдық және методологиялық
құралдардың қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді (М. В.
Кларин).
• Технология – оқытушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу
процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті
жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі (В. М. Монахов).
• Педагогикалық технология – оқытудың арнайы формаларын, әдістері мен
тәсілдерін айқындайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулардың
жиынтығы; ол педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістемелік
аспабы (Б. Т. Лихачев).
ЮНЕСКО-ның бір құжатында педагогикалық технологияға мынандай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресустарды
ескере отырып игеру және білім берудің ең тиімді әдістеріне жету
мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы [3].
Технология түсінігінің астарында, іс-әрекет жүйесі түрінде
педагогикалық процесстің компоненттерін іске асыру процедурасы деп
түсінеді: (яғни технология - әрекеттердің кезектілігі жоспарланған
процесс).
Технология – педагогикалық әдістердің жиынтығы түрінде көрсетілген
педагогикалық жүйе.
Педагогикалық техология – практикада оқыту және тәрбиелеу жобасын
жобалау мен жүзеге асыру [4].
Педагогикалық технологияға арналған көпшілік халықаралық басылымдардан
енді оның жаңа түсінігін табуға болады. Осыған сәйкес педагогикалық
технология – ол оқытуды техникалық құралдары мен компоненттерді қолдану
сферасында зерттеу ғана емес; ол факттерді анализдеу жолымен оқыту
процессін оңтайлы ететін оқу эффективтілігін көтеретін әдістерін жетілдіру,
принциптерін құрастыру және материалдар мен әдістерді қолдану жолы, сондай-
ақ қолданған әдістерді бағалау арқылы зерттеу [5].
Соңғы жылдары біздер отандық білім беру кеңістігінің барған сайын
жаһандана түсу процесінің куәгері болып отырмыз. Ал бұл процестің, шын
мәнісінде, оны орындаушыларды күтпеген тосын жағдайларға тап қылатын өте
күрделі процесс екендігі дау тудырмаса керек. Оқу орындарының білім беру
стандарттары жағдайына көшуі, яғни стандарттау процесі өкінішке орай,
қажетті әдістемелік дайындықсыз, педагогикалық технологияның рөлі мен
қызметін толық түсінбеушілік жағдайында басталды.
Орын алған дәл осындай келеңсіз жағдайдың нәтижесінде кейбір оқытушылар
педагогикалық білімдердің дәл осы саласындағы өзгерістерге дайын болмай
шықты, сөйтіп олар әдістеме мен технология арасындағы айырмашылықтарды
сезіне де алмай қалды. Егер әдістемені көп жағдайларда оқу процесін
ұйымдастырып және өткізуге байланысты ұсыныстардың жиынтығы деп
қарастыратын болсақ, онда педагогикалық технологияның бойынан екі
принципиальдық сәтті аңғаруға болады: 1) технология – ол түпкілікті
нәтиженің кепілдемесі; 2) технология – ол болашақ оқу процесінің жобасы.
Демек, педагогикалық технология – бір ретке келтірілген білім беру
шараларының жүйесі болып табылады. Біздің ойымызша, оның мүлтіксіз
орындалуы белгілі бір жоспарланған нәтижеге жетуді қамтамасыз ете алады. Ал
біздің тақырыбымыздың аясы тұрғысынан қарастырғанда, бұл – мемлекеттік
білім беру стандарты болып табылады.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – ұстаздың кәсіби қызметін
жан-жақты қамтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті орындаудың басты
кепілі бола алатын технологиялық іс-шаралар жиынтығы.
Біздің пайымдауымызша, оқу процесін жобалаудың технологиялық дәрежеге
шығуы және бұл жобаның ойдағыдай орындалуы ұстаздың кәсіби деңгейін одан
әрі арттыра түседі, оның тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады, оқытушының
оқу процесіндегі рөлін күшейтіп, оқытушының шығармашылық жағынан дамуына
жаңа мүмкіншіліктер тудырады. Ал бұл оқытушының жаңа рөлі мен қызметі болып
табылады.
1.2 Педагогикалық технологиялардың жіктелуі, белгілері мен қасиеттері.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларының ерекшеліктері
Педагогикалық технологиялардың белгілері: мақсаттылығы, диагностикалық
құралдарының болуы, педагогикалық үрдісті жоспарлауға мүмкіндік беретін
оқушы мен оқытушы іс-әрекеті мен үрдістерді талдайтын құралдардың болуы.
Осыған сәйкес педагогикалық технологияның төмендегідей қасиеттері мен
сипаттары болады: біртұтастылық, тиімділік, нәтижелілік, кез-келген
мектептің нақты жағдайында қолдануға жарамдылық.
Мақсаттылық белгісі – оқушы оқытуда, оның жеке тұлғасын дамытуда
белгілі бір нақты технологияны қолдана отырып қандай нәтижелерге жетуге
болатынын нұсқайды. Технологияның диагностикалық құралдармен қамтамасыз
етілуі мұғалімге педагогикалық ықпалдың барысы мен нәтижелерін бақылап
отыруға мүмкіндік береді. Талдау құралдары мұғалімге өз қызметін және
оқушының өзін-өзі дамутуы мен тәрбиелеуі және олардың нәтижелерін бағалай
алуы үшін қажет.
Педагогикалық технологияның келесі белгілер тобы – оқытушы мен оқушы
қызметтерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін, бір жүйеге келтіретін
заңдылықтар. Көп жағдайда, оқытушы түрлі талаптарды, әдістемелік
нұсқауларды есепке алады да, оқушылардың қажеттіліктері мен
қызығушылықтарын назардан тыс қалдырады. Мұндай жағдайда оқытушыға өз
мақсатына жетуге ешқандай технология көмектесе алмайды.
Мұғалімнің қызметі (оның мақсаты, қажеттіліктері мен мотиві, іс-
қимылдары, олардың құралдары мен іске асу шарттары т.б.) оқушының қызметі
мен іс-әрекетіне (оның мақсаттарына, мүмкіндіктеріне, қажеттіліктері мен
қызығушылықтарына т.б.) сәйкес келуі шарт. Тек осы негізде ғана мұғалім
педагогикалық ықпал құралдарын таңдап, оларды іске асыра алады.
Аталған белгілер педагогикалық технологияның қасиеттерін анықтайды.
Технология тұтас болуы қажет – бұл технология барлық аталған белгілерге
жауап беруі тиіс деген сөз. Мұғалімдер жасап шығарған авторлық
технологиялар тұтастық принципіне сай емес; яғни, технологияның басқа
белгілері ұмыт қалады [1].
Педагогикалық технологияның келесі бір маңызды қасиеті – оптималдылық.
Оптималдылық термині (латын тілінен аударғанда optimus - ең жақсы
дегенді білдіреді) – белгілі бір шарттар мен міндеттерге ең сәйкесі,
тиімдісі дегенді білдіреді. Ю.К. Бабанский педагогикалық үрдістің
тиімділігінің бірнеше критерийлерін бөліп көрсеткен еді. Егер,
педагогикалық технология сол критерийлерді қолдана отырып төмендегідей
шарттарды орындаса неғұрлым тиімдірек болар еді:
• егер оның қолданылуы әрбір оқушының ең жақын даму зонасында
білімділігін, тәрбиелілігін және дамуын қамтамасыз етсе;
• егер оның қолданылуы оқушы мен оқытушының ғылыми негізделген уақыт
мөлшерінен артпаса, яғни, білім беру стандартымен және мектеп
ережесімен айқындалған уақыт ішінде мүмкін боларлық maximum
нәтижелерді бере алса.
Технологияның келесі бір маңызды қасиеттері – нәтижелілігі және
қолдануға жарамдылығы.
Бір технологияның екіншісінен айырмасы – оны қолданудың нәтижесінде
оқушының дамуында, тәрбиесінде, білім алуында байқалатын жағымды
өзгерістер. Нәтижелілік дегеніміз осы.
Кез келген мұғалім кез келген технологияны қолдана алуы мүмкін емес, ол
оның жұмыс тәжірибесіне, педагогикалық шеберлігіне, педагогикалық үрдістің
әдістемелік және материалдық жабдықталу деңгейіне де байланысты. Сондықтан,
нақты технологияны сипаттағанда немесе оқып зерттеген кезде оның басқа
мектеп жағдайында жұмыс жасау мүмкіндіктерін, жарамдылығын ескеру қажет.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – дидактика да, тәрбие
теориясы да немесе оқыту мен тәрбиелеудің әдістемесі де емес. Педагогикалық
технологияның ерекшелігі – осы технология кезінде құрылған педагогикалық
үрдіс белгіленген мақсатқа жетуді кепілдеуі шарт. Технологияның екінші
ерекшелігі – оқытушы мен оқушының өзара қарым-қатынастарының реттілігінде
(алгоритмизация). Бұл қасиет дидактикада, тәрбие мен оқыту теорияларында
немесе әдістерінде жоқ.
Педагогикалық технологияның негізгі элементтері: педагогикалық қарым-
қатынас, бағалау, талап, конфликт және ақпараттық әсер ету.
Педагогикалық қарым-қатынас 3 функция атқарады:
- баланың қарым-қатынаста ашықтығы - оған мектепте, сыныпта, сабақта
қолайлы жағдайлар туғызу көзделген;
- педагогикалық қарым-қатынаста балаға деген жанашырлық – мұғалімнің
баламен тығыз іс-әрекеті нәтижесінде туындайды;
- педагогикалық қарым-қатынаста баланы көтермелеу саясаты (стимул
ретінде) [6–8].
Педагогикалық бағалау дегеніміз – баланың тұтас жеке тұлғасын емес,
оның дәл осы сәттегі мінез-құлқын бағалау. Жалпы бағалау дегеніміз, бір
нәрсенің деңгейін, қасиетін, дәрежесін белгілеу. Осы принциптерді
педагогикалық бағалауда өз жұмысында шеберлікпен қолдана отырып педагог өз
шәкірттері бойында құндылық қарым-қатынастарды қалыптастырады және
кемшіліктерді түзеді.
Педагогикалық бағалау функцияларына – баланың қоршаған дүниеге деген
жағымды көзқарасын тәрбиелеу, осы жолдағы ұмтылыстарын қолпаштап отыру т.б.
жатады. Бұл істе әр баланың өз алдына қайталанбас ерекше тұлға екенін үнемі
есте ұстау қажет. Педагогикалық бағалаудың түрлері – қолпаштау, қолдау,
қолдамау, мақтау, материалдық қолдау, жазалау, ескерту жасау, сөгу т.б.
Педагогикалық талап – бұл тәрбие үрдісінде баладан әлеуметтік-мәдени
қарым-қатынас пен мінез-құлық нормаларын талап ету. Адамның басқаларға,
қоршаған ортаға деген қарым-қатынасы субъективті еркін жағдайда, оның өмір
тәжірибесі нәтижесінде қалыптасады. Педагогикалық міндет – бала
позициясының неғұрлым жағымды жағынан қалыптасуы. Белгілі бір жас кезеңіне
сәйкес талаптар қою үшін міндетті түрде әр баланың психикалық ерекшелігін
негізге алу қажет.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық
технологияларының ерекшеліктері
Дәстүрлі оқыту технологиялары екі негізгі әдісті қолданады:
• оқытудың түсіндірмелі – көрнекі әдістері, яғни, мұғалім оқу
материалын көрнекі әдістерді қолдана отырып түсіндіреді.
• Репродуктивтік әдіс (қайта жаңғырту) – оқытушы студенттердің білімді
игеруі және қайталап айтып беруі үшін тапсырмалар құрастырады.
Студент сұрақтарға жауап береді, есеп шығарады т.б.
Бұл екі әдістің де мәні – белгілі білімдерді студенттерге дайындап
беру процесі. Дәстүрлі оқытудың көптеген кемшіліктері де бар, мысалы:
• Материалды оқып-үйренудің орташа, жалпылама темпі;
• Студенттер игеретін білімдердің көлемі де бірыңғай, орташа;
• Студенттердің оқытушы арқылы білімді дайын күйінде алуы өз бетімен
жұмыс істеу дағдыларының қалыптасуына кедергі жасайды;
• Студенттің жаңа білімді игергендігі туралы мұғалімде еш ақпарат
болмайды;
• Зейінді төмендетуге әкеліп соғатын сөз әдістерінің басым болуы;
• Студенттің жадына күш түсуі.
Осы айтылғандардың салдарынан (жаттау немесе есте сақтау әдістері)
студенттер болашақта керек дағдаларды игермей қалулары мүмкін (өзіндік
шешім табу үшін керекті материалдарды іздестіру, дербес шешімдер қабылдау
т.б.) Осылайша, дәстүрлі оқыту әдістерінде оқу үрдісінде студентке
қойылатын талаптар мен нақты кәсіби қызметте қажетті талаптар арасындағы
алшақтықтар айқын байқалады.
1.3 Оқытудың жаңа инновациялық технологиялары
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты қайшылығы тез өсіп бара
жатырған жаңа білімдер қарқыны мен жеке тұлғаның оларды игерудегі шектеулі
мүмкіндіктері арасында. Бұл қарама-қайшылық педагогикалық теорияны білім
берудің абсолютты идеалынан (жан-жақты дамыған тұлға) бас тартып, жаңа
идеалға – адамның өзін-өзі реттеуі мен өздігінен білім алуға қабілеттерін
барынша дамытуға көшуіне мәжбүр етті.
Сонымен қатар, жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе – бұл білім
алу және өздігінен білім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін
дамыту. Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз
етуде тұтастық бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те,
шешуші рольге ие [1].
Педагогтар шешетін негізгі тапсырмасы – рационалистер, теоретиктер мен
практиктер нақты берілген оқу материалын меңгерудің өте эффективті әдісін
іздеу. Дәл осы модель көлемінде алғаш оқытудың техникалық құралдарын
қолданудың мүмкін жолдарын іздестіру туды, кейінірек оқыту технологиясының
принциптерінінің зерттемесі келді. [9].
Оқыту технологиясы түсінігі бүгінгі күнде дәстүрлі педагогикада
жалпықабылданбаған. Дегенмен оқытудың дәстүрлі процессі үшін оқытудың
дәстүрлі технологиясы бар және де бар болып қалады, оны оқытушы оқу
процессінде терминнің өзін пайдаланбай-ақ қолданады.
Бір жағынан, оқыту технологиясы – оқыту әдістері мен құралдарының
жиынтығы, оқыту информациясының бейнесі мен өзгерісі, ал екінші жағынан –
оқытушының студенттерге оқыту процессі барысында қажетті техникалық немесе
информациялық құралдарды қолданып әсер ету туралы ғылым [10].
ЮНЕСКО-ның халықаралық симпозиумында қабылданған меморандумда бұл
жайында былай делінген: ... Фундаменталды ғылыми-жаратылыстанушылық
көрінісінен тұтас хабардар етуі, кәсіби қызмет нәтижелерін бағалаудың
ғылыми негізін салуы, тұлғаның шығармашылық тұрғыдан дамуына және адамның
ерекшеліктерін, қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін тану негізінде жеке
өмірлік бағдарламасын құруына көмектесуі тиіс.
Қазіргі заманғы оқушының, әсіресе, студенттің басты мақсаты – көптеген
пәндерден, олардың ұшан-теңіз ақпараттардың ішінен ең негізгісін, мәндісін
тани білу. Бұл мәндік көзқарас жаратылыстану, гуманитарлық және техникалық
ғылымдардың синтездік жиынтығын қарастырады.
Инновациялық білім беруді ұйымдастыруда мәндік көзқараспен тығыз
байланыста акмеологиялық көзқарас қарастырылады. Акмеология (акме-грек
сөзі, шың, төбе, бір нәрсенің ең биік басқышы - дегенді білдіреді) -
зерттеу объектісі өмірдің әртүрлі өзін-өзі көрсету сфераларында өзін-өзі
дамытушылық, өзін-өзі жетілдірушілік динамикасында қарастырылатын адам
болып табылатын ғылыми пәндер кешені, ғылыми білімдердің жаңа аймағы [1].
Акмеологияның пәні – адамның шығармашылық потенциалы, субъектінің өзін-
өзі жетілдіруінің, айқындалуының түрлі деңгейлеріне, шыңына жетуінің
заңдылықтары мен шарттары.
Акмеологияның міндеттері – субъектінің түрлі қызмет салаларында,
сонымен бірге таңдап алынған кәсіби саласында оның табысты жетілуі, дамуы
үшін қажетті білімдермен және технологиялармен қамтамасыз ету.
Акме - кәсіркерліктің шыңы – жұмыстың жоғары нәтижелерінің
тұрақтылығы – сенімділігі. Кәсіби жұмыс жасау – қажетсіз, жаңа басусыз,
олқылықсыз жұмыс жасау деген сөз. Өзін-өзі дамыту – кәсіби шеберліктің
шыңына апаратын жол.
Міндет – барлық оқушыларға өзін-өзі дамыту, жетілдіру, өздігінен оқу
және өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру, себебі, бұлар акме
деңгейіне жетудің негізгі факторлары.
Алайда, бұл акмеологиялық факторларды іске асыру үшін күшті қозғаушы
себептер қажет. Бұл себептер жетістікке жетудің түрткілері (мотивациясы)
болуы мүмкін. Оқытушының міндеті – студенттерге олардың мотивтері мен
қажеттіліктерін қалыптастыруға көмектесу. Түрлі білім беру
технологияларының да басты міндеті де осында.
Осылайша, инновациялық білім беру өз құрамына – жеке тұлғалық
көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, мәндік және акмеологиялық
көзқарастарды, кәсіби шеберлікті, екі мәдениеттің (техникалық және
гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық технологиларды қолдануды
біріктіреді [11-13].
Оқыту процесін технологияландырудың күннен күнге маңызы артып келеді.
Бұл процестің объектілік қажеттілігі ғылыми-техникалық прогреспен, қоғамды
ақпараттандыру және технологияландырумен, Қазақстанның дүниежүзілік ғылыми
технологиялық кеңістігіне шығуға ұмтылуымен, сонымен қатар білім беру
жүйесінің әртүрлі деңгейлік ерекшеліктерімен анықталады. Технологиялық
революция жағдайында өз функциясын жемісті атқаруы үшін оқыту жүйесі тиімді
және үнемді болуы қажет, яғни өзінің технологияландыру жолында белгілі
мақсатпен жылжуы қажет.
Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білімді, алған
білімін практика жүзінде қолдана білетін, жан-жақты қоғам мүшелерін талап
етеді. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін барынша ашып, қызығушылығын
арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз бетінше ақпаратты
тауып, оны меңгере алатын түлектерді дайындау. Сол мақсатта оқыту
процесінде мүмкіндігінше тиімді жаңа әдістерді пайдалану қажеттілігі
туындайды. Сондай әдістердің бірі – жобалау әдісі. Бұл әдіс оқытушыға
әрбір оқушының қабілеті мен қызығушылығын ескере отырып оқытуға мүмкіндік
береді. Соңғы кездерде бүкіл әлемде кең таралып келеді. Жоба ұғымы
дидактикалық мақсатқа жету үшін бір идеяны, белгілі бір бұйымды немесе
өнімді жасауды, есеп шығаруды, схема құрастыруды жүзеге
асыратын, жұмыс нәтижесі практикалық жазба, схема немесе есеп түрінде
көрсетілетін жұмыс болуы керек. Жобалар әдісі негізінде: практикалық немесе
теориялық бір мәселені бастан аяқ қарастырып шығатын жобаның түпкі идеясын
жүзеге асыру, бір нәтижеге қол жеткізу ісі жатады. Практикалық нәтиже
беретін іздеу, зерттеу, таңдау тәсілдерінің кең спектрін пайдаланып, оған
сыртқы факторлардың әсерін қарастыру болып табылады. Осындай жұмысты
орындау барысында балалар алған білімдерін толық пайдаланып, өздері де жаңа
бастама, идея берулері керек. Жобалар тәсілін сауатты түрде қолдана білу
үшін алдын ала көп дайындалу, тұрақты түрде жобаны жетілдіру, толықтыру
ісін жүргізе білу қажет. Жобалау әдісі әлі де қолданысқа кең түрде ене
қойған жоқ десе де болады, сондықтан қазіргі ақпараттық кеңістік жағдайында
жалпы білім беретін оқу орындарында, колледждерде (орта оқу орындарында)
химияны оқыту үшін жобалық әдісті пайдалану әдістемесін зерттеу жұмысымен
айналысу керек [14-17].
1.4 Жобалар технологиясы
Жобалар әдісі әлемдік педагогикада айтарлықтай жаңа технология емес. Ол
өткен жүзжылдықта 1920ж. АҚШ-та пайда болды. Оны сонымен қатар проблема
әдісі деп аталады, және ол американ философтары және педагогтары Дж. Дьюи
мен оның шәкірті В. Х. Клипатриктердің философия және білім беру
салаларындағы гуманистік бағыттары туралы пікірлерімен байланысты. Дж. Дьюи
осы білімде жеке қызығушылықтары мен мақсатқа лайықты іс-әрекетін ескеріп
оқушының білім алуын активті негізге сүйеніп жасауды ұсынды. Осы жерден
оқушының ертеңгі өмірде қажет болып қалатын және қажетті білімдерді алуы
барысында балалардың өздерінің жеке қызығушылықтарын көрсету өте маңызды.
Бірақ не үшін, қашан? Міне осы жерде баланың алған және әлі де алатын
білімдерін маңызды проблемеларды шешуде қолдану үшін шынайы өмірден
проблема қажет. Қайда, қалайша? Оқытушы информацияның жаңа көзін көрсетіп
беруі немесе оқушының ойын жеке ізденіске қажетті бағыт беруі мүмкін. Мұнда
оқушылар қажетті білімдерді кейде әр түрлі салаларда қолданып, нақты және
ауыз толтырып айтарлықтай нәтижелер алуда олар жеке өздері және біріге күш
салып проблеманы шешуі керек. Осылайша, проблеманық шешімі жобалық әрекетте
пішін алады. Расында уақыт өте келе жобалар әдісі орындалу барысында
бірнеше эволюцияны басынан кешірді. Тәуелсіз тәрбиелеу идеясынан туылған ол
қазіргі таңда білім беру саласында қайта өңделіп құрылған интегралданған
компонент болып келе жатыр.
Дегенмен, оның мағынасы бұрынғыдай болып қала береді - білімдердің
бірнеше мөлшерін иеленуге болжанған балалардың белгілі проблемаларға
қызығушылығына жағдай жасау. Және жобалық әрекет арқылы алынған білімдерді
қаралушы бір немесе барлық проблемалар қатарын шешуде практикалық жүзеге
асырып көрсету. Басқаша айтқанда, теориядан практикаға, яғни - әр оқыту
сатысында сәйкес балансты сақтап отыру барысында академиялық білімнің
прагматикалықпен байланысы.
Жобалар әдісі ХХ ғ. бас кезінде-ақ орыс педагогтарының назарын аударды.
Жобалық оқыту идеясы Ресейде американ педагогтарының ойлап табуымен бір
мезгілде пайда болды. Орыс педагогы С. Т. Шацскиийдің басшылығымен 1905ж.
практикалық оқытуда жобалық әдісті белсене қолдануға тырысқан әріптестердің
кішкене тобы құрылды.
Кейінірек, кеңес үкіметінің билігі кезінде, бұл идеялар кеңінен тарады,
бірақ жеткіліксіз ойластырылғандықтан мектептерде бір ізді кеңінен
таралмады, 1931 ж. ЦК ВКП-ның шешімімен жобалар әдісі қолданысқа
жіберілмеді. Содан кейін Ресейде бұл әдісті мектеп практикасында қалпына
келтіруге байсалды әрекет жасалынбады. Осы уақытта шетел мектептерінде ол
белсенді және сәтті дамыды (АҚШ, Ұлыбритания, Бельгия, Израиль, Финляндия,
Германия, Италия, Бразилия, Нидерландыда және көптеген мемлекеттерде. Бұл
елдер білім берудегі Дж. Дьюидің гуманистік тәсілін қолданды. Жобалар әдісі
оқушылардың біріккен әрекеті арқылы қоршаған нақты проблемаларды шешуде
теориялық білімді практикада қолданып бұл әдіс кеңінен тарап, үлкен
танымалдылыққа ие болды). Мен білгендерімді, мен ол маған не үшін керек
екендігін және қайда және қалай осы білімдерімді қолдана алатынымды
білемін- міне осы академиялық білім мен прагматикалық шеберлік арасында
парасатты балансты табуға ұмтылған көптеген білім беру жүйелерін
жұмылдыратын жобалар әдісінің негізгі заманауи түсінікті тезисі.
Жобалар әдісінің негізінде оқушылардың танырлық дағдысының дамуы,
өзінің білімін шеберлікпен жеке өзі құрастыруы және информациялық
кеңістіктен хабардар болуы, сынап ойлаудың дамуында жатыр. Жобалар әдісі –
ол егер белгілі пән шеңберінде қолданылатын болса, онда ол дидактика
аймағынан болып табылады. Әдіс – дидактикалық категория. Бұл тәсілдердің
жиынтығы. Белгілі аймақтың практикалық немесе теориялық білімдерін меңгеру
операциялары. Бұл тану процесінің ұйымдастыру тәсілі, яғни тану жолы.
Сондықтан, егер біз жобалар әдісі туралы айтар болсақ, онда проблеманы
бөлшектік қайта өңдеу арқылы дидактикалық мақсаттың жету тәсілі туралы
айтып тұрғанымыз, яғни сол немесе өзге түрде дайындалған, айтарлықтай
практикалық нәтижелермен аяқталуға міндетті проблеманы бөлшектік қайта
өңдеу туралы. Дидакттар мен педагогтар бұл әдіске өздерінің дидактикалық
тапсырмаларын шешу үшін жандасты. Жобалар әдісінің негізіне проект
сөзінің мағынасын құрайтын идея , және оның практикалық немесе теориялық
маңызды проблемаларды шешуде алынатын нәтижеге прагматикалық бағыттылығы
қойылған. Бұл нәтижені нағыз прагматикалық әрекетте көруге, ұғынуға және
қолдануға болады. Мұндай нәтижеге жету үшін, балаларды жеке ойлауға ,
проблемаларды тауып және оларды шешуге, әр түрлі нәтижелердің нұсқасымен
нәтижені болжауға үйрету қажет. Жобалар нәтижесін болжауға үйрету қажет.
Жобалар әдісі барлық кезде оқушылардың белгіленген уақыт бөлігінде
орындайтын индивидуалдық, жұптық, топтық жеке әрекеттеріне бағытталған. Бұл
әдіс оқытудың топтық тәсілмен байланысады. Жобалар әдісі әрқашан қандай да
бір проблеманың шешімін болжайды. Ал проблеманың шешімі бір жағынан,
оқытудың әр түрлі тәсілдері мен құралдарының жиынтықтары қолданылуын, ал
екінші жағынан - әр түрлі салардағы ғылым, техника, технология,
шығармашылық салаларындағы білімдері мен шеберлік интеграциялау
қажеттілігін қамтиды. Орындалған жобалардың нәтижелері көрнекті деп
атайтындай болуы қажет: егер бұл теориялық проблема – онда шешімі нақты, ал
егер практикалық – онда нақты нәтиже тамыр жаюға дайын [18,19].
Біздің көзқарасымыз бойынша Химияны оқыту теориясы мен әдістемесі
дисциплинасын оқытуда жобалар әдісі кеңінен қолданылады, бұл пәннің мазмұны
зерттеу жолымен шешуді қажет ететін маңызды проблеманы болжайды;
студенттерге дайын білімді беріп қана қоймай, олардың осы білімдерді дербес
өздері қаншалықты меңгере алуына үйрету мүмкіндігі бар; студенттерде жаңа
танымдық және практикалық тапсырмаларды шешуде алған білімдерін қолдана алу
шеберлігін дамыту маңызды; студенттердің практикалық маңызды нәтижелерінің
құндылықтарын түсінуге жағдай жасау қажет және оларды кейіннен кәсіби
әрекетінде қолдану мүмкіндігін дамыту қажет. Жобалар технологиясы бойынша
ЖОО-да өңделген практикалық білімдер дидактикалық амалдар мен әдістердің
кеңінен қолданылуына мүмкіндік береді (жұппен, топпен оқыту, қарым-қатынас
технологиясы, дискуссия).
Студенттер жұмыстың кезекті сатыларын құрастырып және әрекеттердің
нұсқаларын өңдеп, өмірде маңызды педагогикалық проблемаларды шешуде
тәжірибе жинайды [20].
Соңғы уақытта жобалар тәсілі Ресейде танымал болып қана қоймай, мода
болып барады. Мұнда толық негізді қорқу бар, өйткені қайда диктат мода бола
бастаса, сол жерде жиі ақыл жоғалады. Енді оқыту практикасында бұл әдістің
жиі кеңінен қолданысы туралы есітуге тура келеді, мұнда сыныптан тыс
шараларда топтық жұмыстардың тақырыптары жөнінде сөз қозғалады. Және
бұлардың барлығы жоба деп аталады. Егер де жобалар әдісін педагогикалық
технология деп айтар болсақ, онда бұл технология өз жолындағы зерттеу
жиынтығын, іздестіру , проблемалық әдістер, шығармашылық әдістерді өз
құрамына кіргізеді [18,19].
Жобалық оқыту мақсаты:
• жеткіліксіз білімді әр түрлі ақпарат көздерінен оқушылардың өз
бетінше және ықыласпен оқып үйренуі;
• танымдық және практикалық міндеттерді шешуде алған білімді
пайдалану;
• әр түрлі топтарда жұмыс істей отырып коммуникативтік біліктерді
игеру;
• зерттеу біліктерін (проблеманы анықтау, ақпарат жинау, бақылау,
тәжірибе жүргізу, талдау, жорамал жасау, қорытындылау) дамыту;
• жүйелі ойлауды дамыту [3].
Жобалар әдісі келесідей дидактикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік
береді:
• студенттерді дайындау процесінде пәнаралық байланыстарды
өзектілендіру;
• студенттің оқу процесінде теория мен практиканың арасындағы
байланысты толық жүзеге асыру;
• студенттердің білім мен білікті меңгеру дәрежесін жоғарылату;
• оқу процесінің субъекті ретінде студенттердің белсенділігін
арттыру және өздігінен білім алуын, өзін-өзі дамытуының рөлін
жоғарылату;
• студенттердің біліктілігі мен метакәсіптік сапасын мақсатты
қалыптастыру [21].
Жобалар технологиясын қолданудың негізінде қатысушыларды мынадай
қасиеттерін дамыту жатыр: 1) танымдық дағдыларын; 2) өз білімдерін дербес
құрастыра алуын; 3) информациялық кеңістіктен хабардар болу қабілетін; 4)
сыншылдық, еркін және шығармашылық ойлау қабілетін.
Жобалар әдісі кейбір оқытушыларда сенімсіздік тудырады. Жобалық іс-
әрекет олар үшін аз мағыналы және әдеттен тыс болып табылады. Дәстүрлі
оқыту жүйесінен жобалар әдісінің біршама ерекшеліктері бар. Жобалар
әдісінің негізі – қатысушылардың дербес іс-әрекеттерінен хабардар болу.
Жобалық іс-әрекет барлық уақытта оқыту проблемасымен сай келуі міндетті.
Жобалық әрекеттен алынған нәтижелер әрдайым нақты, теориялық немесе
практикалық маңызды болуы қажет. Жобалық әрекеттер бар уақытта
қатысушылардың сыншылдық ойлауының және олардың интеллектінің дамуына
бағытталған [22].
Бүгінде ғылыми-педагогикалық білім даму үстінде. Кеше ғана анық, әрі
ылғи тұрақты болып көрінген жоғары мектеп педагогикасының классикалық
идеясы практикада мүлдем басқа тарапына бұрылды. Осылайша, кеше ғана
елеусіз ұсақ-түйек болып есептелген ойлар, олардың анық-қанығы,
интерпретациясы бүгінгі күнде өте маңызды [2].
Жобалар әдісін қолдана алуы – оқытушының жоғары маманданғандығын
көрсетеді және оның оқытудағы прогрессивті әдістемесін және оқушылардың
дамығандығын көрсетеді. Бәрінен бұрын постиндустриалды қоғамда адамның өмір
сүру жағдайының қарқынды өзгерісіне бейімделе алуын қарастыратын бұл
технологиялардың ХХІ ғ. технологиясына жататындығы текке емес [18,19].
Жобалық оқыту – биологиялық және экологиялық білім беруді жүзеге
асырудағы жаңа педагогикалық технологиялардың бірі.
Мектеп практикасында жаңа педагогикалық технологияларды қолдану кеңінен
етек жайып келеді: әріптестік оқу, модульдік, педагогикалық шеберлік, түрлі
деңгейлі оқу, компьютерлік телекоммуникация, медиобілім бері, активті және
интегративті әдіс және т.б. Олар өздерінше ерекшеленеді, және оқушылардың
оқу материалдарын сәтті меңгеруін қамтамасыз етеді, сондай-ақ оқушының
интеллектуалды дамуына, олардың дербестігін, оқытушыға және бір-біріне
дұрыс қарым-қатынас жасуына көмектеседі.
Коллингстің идеясы бойынша оқушылар әрекеттерін де өздері үйренді,
қандай-да бір істі орындаудың жобасын дербес таңдайды және құрады. Осылайша
олар қажетті мәліметтерді әдебиет көздерінен алды, мамандармен
әңгімелеседі, есебін дайындайды, зат күйінде нәтижелер алады. Мысалы,
Шөжелерді өсіру жобасы тауықтың тұқымын, жем түрін таңдау, оған қарау
және базардағы сатылымымен байланысты [22].
Жобалар әдісінің мақсаты – әр білім алушыға қажетті оқу материалын
толық меңгеруі үшін психологиялық-педагогикалық жағдай жасау болып
табылады. Бұл әдіс студенттердің өз бетімен ойлау дағдыларын, мәселе қою
мен оны шешу біліктілігін дамытуға мүмкіндік береді. Жобалық әдіс
нәтижесінде әр студент өз жобасын ұсынып,
топ студенттерінің талқылауымен аяқталады.
Осылайша, жобалық әдіс негізінде құрылған өзіндік жұмысты орындау
барысында студенттер ақпараттық технологияларды қолдану мүмкіндіктеріне,
зерттеу және ғылыми жұмысты жоспарлау мен жүзеге асыру дағдыларына ие
болады. Сонымен қатар, жобаны дайындау барысында студенттердің өзіне деген
сенімі артып, олардың танымдық белсенділігінің дамуына септігін тигізеді.
Кредиттік оқыту жүйесінде жобалар әдісін қолдану - дәстүрлі әдіс
шеңберінде кездесетін мәселелерді шешудің жолын іздеу тәсілдерінің бірі
болады. Қазіргі таңда жобалар әдісін химия пәнінің оқытушылары оқу
үрдісінде жиі қолдануда. Оқытушылардың тәжірибелері көрсеткендей бұл әдіс
оқытудың тиімді әдісі болып табылады [23-26].
Жобалық оқытудың негізгі тезисі – мен білгендерімнің барлығын қайда
және не үшін, және де оларды қалай қолдануымды білемін.
Оқытушы жобаның тақырыбын белгілейді. Мысалы, Таулы-Алтай жөнінде
болса, ол тақырыптар мынадай болуы мүмкін: қоршаған ортаның өндірістік
қалдықтармен ластануы және олармен күрес; шу және онымен күрес; Майма және
Улалушка өзендерінің тазалығы, қаланың жасыл желегін қорғау; мектептік
аула, қалалық парк; әр қатысушыға жерлер –экологиялық баптау: индивидуалды
аула, көше немесе оның бөлігі, демалу зонасы; қаланың таза ауасы:
өсімдіктермен жануарлардың сирек және жойылушы түрлерін қорғау; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Химия факультеті
Жалпы химия және химиялық экология кафедрасы
Магистрлік диссертация
ЖОБАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ БАКАЛАВРИАТТА
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ҚОЛДАНУ
N60112 Химия
Орындаған 2-курс магистранты _____________________
Ғылыми жетекшісі:
ҚР мемлекеттік сыйлығының
лауреаты, техн.ғ.д., профессор _____________________
Норма бақылаушы:
а-ш.ғ.к., доцент _____________________
Қорғауға жіберілді: .
Кафедра меңгерушісі
х.ғ.к., доцент _____________________
Торегожина Ж. Р
___ маусым 2010ж.
Алматы 2010
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХИМИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
Жалпы химия және химиялық экология кафедрасы
КАЛБИРОВА АСЕЛЬ КУТИБАЕВНА
Жобалық технологияны бакалавриатта экологиялық
химияны оқытуда қолдану
N60112 Химия
Магистр академиялық дәрежесін алуға арналған диссертация
Ғылыми жетекшісі:
ҚР мемлекеттік сыйлығының
лауреаты, техн.ғ.д., профессор
Баешова А. К.
Алматы, 2010
Мазмұны
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1.1 Әлемдік білім беру жүйесіндегі Педагогикалық технология ұғымы ... ..5
1.2 Педагогикалық технологиялардың жіктелуі, белгілері мен қасиеттері.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Оқытудың жаңа инновациялық технологиялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Жобалар технологиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..12
1.5 Жобалар типологиясы. Олардың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Жобалар әдісін экологиялық химия пәнінде қолдану
... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2 Жобалар орындауға дайындық жұмыстарын жүргізу
... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2.1 Жобалар тақырыптарын таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2.2 Проблемалық жағдайды сипаттау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2.3 Проблеманы айқындау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...34.
2.2.4 Орындайтын жобалардың типін анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.2.5 Проблеманы айқындау кезінде милық шабуылды іске асыру
... ... ... ... 40
2.2.6 Гипотеза ұсыну аясында зерттеу немесе ізденістерді іске асыру
... ... ...41
2.2.7 Жобалардың нәтижелерін топ ішінде талқылау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
2.2.8 Тәжірибелердің нәтижелерін өрнектеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
2.2.9 Жобаларды қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...52
2.2.10 Студенттердің білім деңгейінің нығаюы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
ҚОСЫМШАЛАР
РЕФЕРАТ
Магистерлік жұмыс 57 беттен, 1 кестеден, 1 сызбадан, 9 суреттен,
53 әдебиет көздерінен тұрады.
Кілт сөздер: Педагогикалық технология, оқытудың дәстүрлі технологиясы,
оқытудың инновациялық технологиясы, жобалар технологиясы, жобалардың типі,
милық шабуыл, проблемалық тақырып, проблемалық жағдай, проблеманы айқындау,
гипотеза ұсыну, жобаларды қорғау, білім сапасының нығаюы.
Зерттеу объектісі: Экологиялық химия пәнін бакалавриатта оқытуда
жобалар әдісі.
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі қоғамда әлеуметтік-экономикалық өзгерістер
білімді, алған білімін практика жүзінде қолдана білетін, жан-жақты қоғам
мүшелерін талап етеді. Студенттердің шығармашылық қабілеттерін барынша
ашып, қызығушылығын арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз
бетінше ақпаратты тауып, оны меңгере алатын түлектерді дайындау. Сол
мақсатта оқыту процесінде мүмкіндігінше тиімді жаңа әдістерді пайдалану
қажеттілігі туындайды. Сондай әдістердің бірі – жобалар әдісі. Кредиттік
оқыту жүйесінде жобалар әдісін қолдану – дәстүрлі әдіс шеңберінде
кездесетін мәселелерді шешудің жолын іздеу тәсілдерінің бірі болады.
Жобалар әдісі негізінде: практикалық немесе теориялық бір мәселені басынан
соңына дейін қарастырып шығатын жобаның түпкі идеясын жүзеге асыру, бір
нәтижеге қол жеткізу ісі жатады. Осындай жұмысты орындау барысында
студенттер алған білімдерін толық пайдаланып, өздері де жаңа бастама, идея
берулері керек. Жобалар тәсілін сауатты түрде қолдана білу үшін алдын ала
көп дайындалу, тұрақты түрде жобаны жетілдіру, толықтыру ісін жүргізе білу
қажет.
Сол мақсатта, экологиялық химияны оқытуда жобалар әдісі қолданылып,
студенттермен информация қайнар көздерін жинақтау және информацияны
өңдеу–нәтиже – презентация жасалынды. Жобаның зерттеу бөлімінде алдын оқу
жоспарында болмаған ғылымның жаңа әдісі қолданылды. Бұл ғылымда ашылған
жаңалықтарды оқу процесіне енгізу болып табылады.
Жұмыс мақсаты: студенттермен жобалар әдісі арқылы ғылыми-зерттеу
жұмыстарын жүргізу, жеткіліксіз білімді әр түрлі ақпарат көздерінен
студенттердің өз бетінше және ықыласпен оқып үйренуіне баулу.
Тапсырмалар:
– Жобалар әдісін экологиялық химия пәнінде қолдану;
– Жоба тақырыптарын таңдау;
– Проблемалық жағдайды сипаттау;
– Проблеманы айқындау;
– Проблеманы айқындау кезінде милық шабуылды іске асыру;
– Гипотеза ұсыну аясында зерттеу немесе ізденістерді іске асыру;
– Жоба нәтижелерін топ ішінде талқылау;
– Тәжірибелердің нәтижелерін өңдеу;
– Жобаны қорғау;
– Студенттердің білім сапасының нығаюы.
Ғылыми жаңалығы: алғаш рет студенттермен жобалар технологиясын күкірт
диоксидін залалсыздандыру мен ағызынды суларды мыс иондарын тазартудың жаңа
элетрохимиялық әдісі оқу процесінде қолданылып, ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізілді. Студенттер залалсыздандырудың белгілі әдістерінен басқа тағы
бір жаңадан табылған әдіспен танысып, олардың зерттеу біліктері дамыды.
Практикалық маңыздылығы: Жобалар әдісінің негізінде оқушылардың
танырлық дағдысының дамуы, өзінің білімін шеберлікпен жеке өзі құрастыруы
және информациялық кеңістіктен хабардар болуы, сынап ойлаудың дамуында
жатыр.
Жоба орындау барысында келесі дидактикалық міндеттерді орындауға қол
жеткізілді: студенттердің іс-әрекетінде теория мен практиканың байланысы
толық іске асырылды; олардың білімін арттырудың, дағдыларын нығайтудың
деңгейі жоғарылады. Ізденістерді іске асыру кезеңінде студенттер өзі
таңдаған тақырып бойынша әдебиет көздерімен танысты, сол әдебиеттерге
шолулар жасап, қажет мәліметтерді жазып алды, салыстыру жұмыстарын
жүргізді. Содан кейін жинаған мәліметтерді топ ішінде талқылады.
Айқындалған проблемаларды шешу жолдарын әдебиеттерден тауып, шешу
жолдарының оңтайлыларын таңдады. Сонан соң нәтижелерді өрнектеуге кірісті.
Жобаны қорғау кезеңінде қорғау әдісін де студенттер өздері таңдады. Олар
баяндама жасап, слайд түрінде презентация жасау арқылы қорғады. Сонымен
жоба нәтижесінде студенттер дербес әбебиет көздерін іздестіріп, ойланып,
олардың ойлау қабілеттері, ми белсенділігі жобамен жұмыс үстінде артты.
Басылымдар: Магистрлік жұмыстың материалдары бойынша 2009 жылғы әл-
Фараби атындағы ҚазҰУ 75-жылдығына арналған жас ғалымдар мен студенттердің
Ғылым әлемі ІІІ Халықаралық конгресінің бағдарлама мен баяндама тезистері
(Алматы, 23-30 сәуір) және 2010 жылғы Интеллектуалды қарқын: жастар, ғылым
және инновация ұраны атты Ғылым әлемі студенттер мен жас ғалымдардың
Халықаралық конференциясы (Алматы, 19-22 сәуір) атты тезистер жинағында 2
тезис жарияланды және 1 мақала баспаға берілді.
РЕФЕРАТ
Диссертационная работа Применение технологии проектов в изучении
экологической химии в бакалавриате состоит из реферата, введения, обзора
литературы, экспериментальной части, выводов и списка использованных
источников. Общий объем курсовой работы составляет 57 страниц печатного
текста, включает 9 рисунков, 1 таблицу и 1 схему. Список цитируемой
литературы содержит 53 наименований.
Ключевые слова: педогагическая технология, традиционная технология
обучения, инновационная технология обучения, проектная технология, типы
проектов, мозговой штурм, проблемная тема, проблемная ситуация, определить
проблему, продложение гипотезы, защита проектов, повышение уровня знания.
Объект исследования: метод проектов при обучении экологической химии в
бакалавриате.
Актуальность работы: Социально – экономические изменение в современном
обществе требует образованных, умеющих использовать свои знания в практике,
всесторонного члена общество. Открыть творческие способности студентов,
возвысить интерес, открыть желания самостоятельно обучаться, и
самостоятельно находить информацию, и готовить выпускников, который могут
это освоить. Связи с этим возникает потребность более эффективно
использовать новые методы в процессе обучения. Одним из таких методов
является – метод проектов. Использование метода проекта в кредитной системе
обучения – один из методов, который решает проблемы встречаюшихся в
традиционном методе обучения. В основе методов проектов лежить реализование
основной идеи проекта, рассматривающий практическую или теоретическую одну
проблему от начало до конца, и достижение кокого-либо результата. При
выполнении таких работ студенты должны полностью использовать свои
полученные знания, давать новые начало идеи. Грамотное использование метода
проектов требует большой предворительной подготовки, постоянного
совершенствования и дополнения проекта.
С этой целью, используя метод проектов в обучении экологической химии
было собрано источники информации вместе со студентами и сделано обработка-
результаты-презентация информации. В исследовательской части проекта был
использован новый метод науки, который до этого не входил в план обучения.
Это является внедрением новшеств в процесс обучения.
Цель работы: с помощью метода проектов провести научно-
исследовательские работы со студентами, приучить студентов к
самостоятельной работе, с интересом получать и изучать недостаюшие знания
из разных источников информации.
Задачи:
– Использовать метод проектов в экологической химии;
– Выбрать темы проектов;
– Описать проблемную ситуацию;
– Определить проблему;
– Использовать мозговой штурм при определении проблемы;
– Реализовать исследование или поисков в рамках предложения гипотезы;
– Обсуждение результатов эксперимента;
– Обработка результатов эксперимента;
– Защита проекта;
– Повышение уровня знания.
Научная новизна: проведены научно-исследовательские работы используя
технологию проектов, был внедрен новый электрохимический метод очистки
источных вод от ионов меди и обезвреживание диоксида серы. Студенты
ознокомились новым методом и развили свои исследовательские навыки.
Практическая значимость: В основе метода проекта лежит развитие
познавательных навыков студента, с мастерством самостоятельно составлять
свои знания и быть информированным в сфере информации, и в развитие
избирательного мышление.
При выполнении проекта достигнуты следущие дидактические задачи:
полностью осуществлена связь между теорией и практикой; уровень знания
студентов и уровень навыков значительно повысилась. Во время научно –
исследовательской работы по теме выбранные самими студентами они
ознокомились с источниками литературы, и сделали литературый обзор,
записали необходимые информации, и проводили сравнение. И после обсуждали
собранные информации в группе. Пути рещение определенных проблем находили
из литературы, и выбирали самый оптимальный метод. Затем оформляли
полученные результаты. Таким образом, при самостоятельном поиске
литературных источников студентами, повысилась способность мышления и
активность мозга в работе над проектом.
Публикация: по теме магистерской диссертации в 2009 году был опуликован
тезис в сборнике Программа и тезисы докладов и в 2010 году болы
опубликовано еще один тезис в собрнике Тезисы докладов. Одна статья будет
опубликована в сентябре этого года в журнале Образование.
КІРІСПЕ
Оқыту процесін технологияландырудың күннен күнге маңызы артып келеді.
Бұл процестің объектілік қажеттілігі ғылыми-техникалық прогреспен, қоғамды
ақпараттандыру және технологияландырумен, Қазақстанның дүниежүзілік ғылыми
технологиялық кеңістігіне шығуға ұмтылуымен, сонымен қатар білім беру
жүйесінің әр түрлі деңгейлік ерекшеліктерімен анықталады. Технологиялық
революция жағдайында өз функциясын жемісті атқаруы үшін оқыту жүйесі тиімді
және үнемді болуы қажет, яғни өзінің технологияландыру жолында белгілі
мақсатпен жылжуы қажет.
Қазіргі қоғамда әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білімді, алған
білімін практика жүзінде қолдана білетін, жан-жақты қоғам мүшелерін талап
етеді. Студенттердің шығармашылық қабілеттерін барынша ашып, қызығушылығын
арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз бетінше ақпаратты
тауып, оны меңгере алатын түлектерді дайындау. Сол мақсатта оқыту
процесінде мүмкіндігінше тиімді жаңа әдістерді пайдалану қажеттілігі
туындайды. Сондай әдістердің бірі – жобалар әдісі. Кредиттік оқыту
жүйесінде жобалар әдісін қолдану – дәстүрлі әдіс шеңберінде кездесетін
мәселелерді шешудің жолын іздеу тәсілдерінің бірі болады. Жобалар әдісі
негізінде: практикалық немесе теориялық бір мәселені басынан соңына дейін
қарастырып шығатын жобаның түпкі идеясын жүзеге асыру, бір нәтижеге қол
жеткізу ісі жатады. Осындай жұмысты орындау барысында студенттер алған
білімдерін толық пайдаланып, өздері де жаңа бастама, идея берулері керек.
Жобалар тәсілін сауатты түрде қолдана білу үшін алдын ала көп дайындалу,
тұрақты түрде жобаны жетілдіру, толықтыру ісін жүргізе білу қажет.
Қазіргі таңда ғылыми-педагогикалық білім даму үстінде. Кеше ғана анық,
әрі ылғи тұрақты болып көрінген жоғары мектеп педагогикасының классикалық
идеясы практикада мүлдем басқа тарапына бұрылды. Осылайша, кеше ғана
елеусіз ұсақ-түйек болып есептелген ойлар, олардың анық-қанығы,
интерпретациясы бүгінгі күнде өте маңызды.
Жобалар әдісін қолдана алуы – оқытушының жоғары маманданғандығын
көрсетеді және оның оқытудағы прогрессивті әдістемесін және оқушылардың
дамығандығын көрсетеді. Бәрінен бұрын постиндустриалды қоғамда адамның өмір
сүру жағдайының қарқынды өзгерісіне бейімделе алуын қарастыратын бұл
технологиялардың ХХІ ғ. технологиясына жататындығы текке емес
Қорытындылай келе айтарым, жалпы және білім беретін мекемелер
түлектерінің қазіргі социумға жедел әрі жеңіл интеграциялануын қамтамасыз
ететін тетіктерді жасақтау - бүгінгі күннің кезек күттірмес талабы. Бұл
талап - еңбек рыногы құрылымының өзгеруіне; жағымды типтегі коммуникация
негізінде өмірлік қызмет салаларын, тәсілдерін тез өзгеруге бейім маман
квалификациясына қойылатын талаптардың күшеюіне; сондай-ақ жұмыс таңдау мен
оған орналасудағы жастардың өзіндік жауапкершіліктерінің артуына тығыз
байланысты.
Демек, болашақ педагогтар болсын, орта немесе кәсіптік мектеп
мұғалімдері болсын қазіргі заман педагогикалық технологиялардың пайдалану
принциптерін, әдіс-тәсілдерін жетік білулері тиіс.
Студенттермен ғылыми–зерттеу жұмысы аптаның бейсенбі күні Әл-Фараби
атындағы ҚазҰУ-нің химия факультетінің 303к химия мамандығы тобында
жүргізілді. Жобаға топтан іріктелініп алынған 4 студент 2 топқа бөлініп
қатысты.
1. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1. Әлемдік білім беру жүйесіндегі Педагогикалық технология ұғымы
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі
болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не?-деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз
анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатырған процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру технологиясы
деген сөз тіркесіп бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген авторлар бұл
жағдайда интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана оқытушы мен
оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана қатысты қолданады.
Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның
осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің қарастыратынымыз да
технологияның осы түрі.
Технология ұғымы грек тілінен екі сөзден тұрады: техне-өнер,
шеберлік және логос - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді.Сондықта технология терминін қазақ тіліне өнер туралы ғылым
немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік саланы
сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін
айқындаймыз.
Технологияның анықтамалары түсіндірме сөздікте былай берілген:
1. Өндірістің белгілі бір саласындағы өндірістік операциялардың,
әдістер мен үрдістердің жиынтығы, сондай-ақ белгілі бір істе немесе
шеберлікте қолданылатын тәсілдер.
2. Белгілі бір өндірістік процесті іске асырудың әдістері, материалдар
мен бұйымдарды өңдеу әдіс-тәсілдері туралы білімдер жиынтығы.
Осы анықтамалардан көрініп тұрғандай, көпшіліктің санасында технология
термині өндіріспен тығыз байланыста қарастырылады [1].
Қазіргі таңда ғылыми-педагогикалық білім даму үстінде. Кеше ғана анық,
әрі ылғи тұрақты болып көрінген жоғары мектеп педагогикасының классикалық
идеясы практикада мүлдем басқа тарапына бұрылды. Осылайша, кеше ғана
елеусіз ұсақ-түйек болып есептелген ойлар, олардың анық-қанығы,
интерпретациясы бүгінгі күнде өте маңызды [2].
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Педагогикалық технология
ұғымына соңғы уақытта көптеген анықтамалар берілген. Белгілі ғалымдардың
осы терминге берген анықтамаларын келтірейік:
• Технология – дидактикалық жүйенің процессуалды бөлігі (М. Чошанов).
• Педагогикалық технология – практикада іске асырылатын белгілі бір
педагогикалық жүйенің жобасы (В. П. Беспалько).
• Педагогикалық технологиялар – педагогикалық мақсатқа жету үшін
пайдаланатын барлық дара, инструментальдық және методологиялық
құралдардың қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді (М. В.
Кларин).
• Технология – оқытушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу
процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті
жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі (В. М. Монахов).
• Педагогикалық технология – оқытудың арнайы формаларын, әдістері мен
тәсілдерін айқындайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулардың
жиынтығы; ол педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістемелік
аспабы (Б. Т. Лихачев).
ЮНЕСКО-ның бір құжатында педагогикалық технологияға мынандай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресустарды
ескере отырып игеру және білім берудің ең тиімді әдістеріне жету
мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы [3].
Технология түсінігінің астарында, іс-әрекет жүйесі түрінде
педагогикалық процесстің компоненттерін іске асыру процедурасы деп
түсінеді: (яғни технология - әрекеттердің кезектілігі жоспарланған
процесс).
Технология – педагогикалық әдістердің жиынтығы түрінде көрсетілген
педагогикалық жүйе.
Педагогикалық техология – практикада оқыту және тәрбиелеу жобасын
жобалау мен жүзеге асыру [4].
Педагогикалық технологияға арналған көпшілік халықаралық басылымдардан
енді оның жаңа түсінігін табуға болады. Осыған сәйкес педагогикалық
технология – ол оқытуды техникалық құралдары мен компоненттерді қолдану
сферасында зерттеу ғана емес; ол факттерді анализдеу жолымен оқыту
процессін оңтайлы ететін оқу эффективтілігін көтеретін әдістерін жетілдіру,
принциптерін құрастыру және материалдар мен әдістерді қолдану жолы, сондай-
ақ қолданған әдістерді бағалау арқылы зерттеу [5].
Соңғы жылдары біздер отандық білім беру кеңістігінің барған сайын
жаһандана түсу процесінің куәгері болып отырмыз. Ал бұл процестің, шын
мәнісінде, оны орындаушыларды күтпеген тосын жағдайларға тап қылатын өте
күрделі процесс екендігі дау тудырмаса керек. Оқу орындарының білім беру
стандарттары жағдайына көшуі, яғни стандарттау процесі өкінішке орай,
қажетті әдістемелік дайындықсыз, педагогикалық технологияның рөлі мен
қызметін толық түсінбеушілік жағдайында басталды.
Орын алған дәл осындай келеңсіз жағдайдың нәтижесінде кейбір оқытушылар
педагогикалық білімдердің дәл осы саласындағы өзгерістерге дайын болмай
шықты, сөйтіп олар әдістеме мен технология арасындағы айырмашылықтарды
сезіне де алмай қалды. Егер әдістемені көп жағдайларда оқу процесін
ұйымдастырып және өткізуге байланысты ұсыныстардың жиынтығы деп
қарастыратын болсақ, онда педагогикалық технологияның бойынан екі
принципиальдық сәтті аңғаруға болады: 1) технология – ол түпкілікті
нәтиженің кепілдемесі; 2) технология – ол болашақ оқу процесінің жобасы.
Демек, педагогикалық технология – бір ретке келтірілген білім беру
шараларының жүйесі болып табылады. Біздің ойымызша, оның мүлтіксіз
орындалуы белгілі бір жоспарланған нәтижеге жетуді қамтамасыз ете алады. Ал
біздің тақырыбымыздың аясы тұрғысынан қарастырғанда, бұл – мемлекеттік
білім беру стандарты болып табылады.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – ұстаздың кәсіби қызметін
жан-жақты қамтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті орындаудың басты
кепілі бола алатын технологиялық іс-шаралар жиынтығы.
Біздің пайымдауымызша, оқу процесін жобалаудың технологиялық дәрежеге
шығуы және бұл жобаның ойдағыдай орындалуы ұстаздың кәсіби деңгейін одан
әрі арттыра түседі, оның тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады, оқытушының
оқу процесіндегі рөлін күшейтіп, оқытушының шығармашылық жағынан дамуына
жаңа мүмкіншіліктер тудырады. Ал бұл оқытушының жаңа рөлі мен қызметі болып
табылады.
1.2 Педагогикалық технологиялардың жіктелуі, белгілері мен қасиеттері.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларының ерекшеліктері
Педагогикалық технологиялардың белгілері: мақсаттылығы, диагностикалық
құралдарының болуы, педагогикалық үрдісті жоспарлауға мүмкіндік беретін
оқушы мен оқытушы іс-әрекеті мен үрдістерді талдайтын құралдардың болуы.
Осыған сәйкес педагогикалық технологияның төмендегідей қасиеттері мен
сипаттары болады: біртұтастылық, тиімділік, нәтижелілік, кез-келген
мектептің нақты жағдайында қолдануға жарамдылық.
Мақсаттылық белгісі – оқушы оқытуда, оның жеке тұлғасын дамытуда
белгілі бір нақты технологияны қолдана отырып қандай нәтижелерге жетуге
болатынын нұсқайды. Технологияның диагностикалық құралдармен қамтамасыз
етілуі мұғалімге педагогикалық ықпалдың барысы мен нәтижелерін бақылап
отыруға мүмкіндік береді. Талдау құралдары мұғалімге өз қызметін және
оқушының өзін-өзі дамутуы мен тәрбиелеуі және олардың нәтижелерін бағалай
алуы үшін қажет.
Педагогикалық технологияның келесі белгілер тобы – оқытушы мен оқушы
қызметтерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін, бір жүйеге келтіретін
заңдылықтар. Көп жағдайда, оқытушы түрлі талаптарды, әдістемелік
нұсқауларды есепке алады да, оқушылардың қажеттіліктері мен
қызығушылықтарын назардан тыс қалдырады. Мұндай жағдайда оқытушыға өз
мақсатына жетуге ешқандай технология көмектесе алмайды.
Мұғалімнің қызметі (оның мақсаты, қажеттіліктері мен мотиві, іс-
қимылдары, олардың құралдары мен іске асу шарттары т.б.) оқушының қызметі
мен іс-әрекетіне (оның мақсаттарына, мүмкіндіктеріне, қажеттіліктері мен
қызығушылықтарына т.б.) сәйкес келуі шарт. Тек осы негізде ғана мұғалім
педагогикалық ықпал құралдарын таңдап, оларды іске асыра алады.
Аталған белгілер педагогикалық технологияның қасиеттерін анықтайды.
Технология тұтас болуы қажет – бұл технология барлық аталған белгілерге
жауап беруі тиіс деген сөз. Мұғалімдер жасап шығарған авторлық
технологиялар тұтастық принципіне сай емес; яғни, технологияның басқа
белгілері ұмыт қалады [1].
Педагогикалық технологияның келесі бір маңызды қасиеті – оптималдылық.
Оптималдылық термині (латын тілінен аударғанда optimus - ең жақсы
дегенді білдіреді) – белгілі бір шарттар мен міндеттерге ең сәйкесі,
тиімдісі дегенді білдіреді. Ю.К. Бабанский педагогикалық үрдістің
тиімділігінің бірнеше критерийлерін бөліп көрсеткен еді. Егер,
педагогикалық технология сол критерийлерді қолдана отырып төмендегідей
шарттарды орындаса неғұрлым тиімдірек болар еді:
• егер оның қолданылуы әрбір оқушының ең жақын даму зонасында
білімділігін, тәрбиелілігін және дамуын қамтамасыз етсе;
• егер оның қолданылуы оқушы мен оқытушының ғылыми негізделген уақыт
мөлшерінен артпаса, яғни, білім беру стандартымен және мектеп
ережесімен айқындалған уақыт ішінде мүмкін боларлық maximum
нәтижелерді бере алса.
Технологияның келесі бір маңызды қасиеттері – нәтижелілігі және
қолдануға жарамдылығы.
Бір технологияның екіншісінен айырмасы – оны қолданудың нәтижесінде
оқушының дамуында, тәрбиесінде, білім алуында байқалатын жағымды
өзгерістер. Нәтижелілік дегеніміз осы.
Кез келген мұғалім кез келген технологияны қолдана алуы мүмкін емес, ол
оның жұмыс тәжірибесіне, педагогикалық шеберлігіне, педагогикалық үрдістің
әдістемелік және материалдық жабдықталу деңгейіне де байланысты. Сондықтан,
нақты технологияны сипаттағанда немесе оқып зерттеген кезде оның басқа
мектеп жағдайында жұмыс жасау мүмкіндіктерін, жарамдылығын ескеру қажет.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – дидактика да, тәрбие
теориясы да немесе оқыту мен тәрбиелеудің әдістемесі де емес. Педагогикалық
технологияның ерекшелігі – осы технология кезінде құрылған педагогикалық
үрдіс белгіленген мақсатқа жетуді кепілдеуі шарт. Технологияның екінші
ерекшелігі – оқытушы мен оқушының өзара қарым-қатынастарының реттілігінде
(алгоритмизация). Бұл қасиет дидактикада, тәрбие мен оқыту теорияларында
немесе әдістерінде жоқ.
Педагогикалық технологияның негізгі элементтері: педагогикалық қарым-
қатынас, бағалау, талап, конфликт және ақпараттық әсер ету.
Педагогикалық қарым-қатынас 3 функция атқарады:
- баланың қарым-қатынаста ашықтығы - оған мектепте, сыныпта, сабақта
қолайлы жағдайлар туғызу көзделген;
- педагогикалық қарым-қатынаста балаға деген жанашырлық – мұғалімнің
баламен тығыз іс-әрекеті нәтижесінде туындайды;
- педагогикалық қарым-қатынаста баланы көтермелеу саясаты (стимул
ретінде) [6–8].
Педагогикалық бағалау дегеніміз – баланың тұтас жеке тұлғасын емес,
оның дәл осы сәттегі мінез-құлқын бағалау. Жалпы бағалау дегеніміз, бір
нәрсенің деңгейін, қасиетін, дәрежесін белгілеу. Осы принциптерді
педагогикалық бағалауда өз жұмысында шеберлікпен қолдана отырып педагог өз
шәкірттері бойында құндылық қарым-қатынастарды қалыптастырады және
кемшіліктерді түзеді.
Педагогикалық бағалау функцияларына – баланың қоршаған дүниеге деген
жағымды көзқарасын тәрбиелеу, осы жолдағы ұмтылыстарын қолпаштап отыру т.б.
жатады. Бұл істе әр баланың өз алдына қайталанбас ерекше тұлға екенін үнемі
есте ұстау қажет. Педагогикалық бағалаудың түрлері – қолпаштау, қолдау,
қолдамау, мақтау, материалдық қолдау, жазалау, ескерту жасау, сөгу т.б.
Педагогикалық талап – бұл тәрбие үрдісінде баладан әлеуметтік-мәдени
қарым-қатынас пен мінез-құлық нормаларын талап ету. Адамның басқаларға,
қоршаған ортаға деген қарым-қатынасы субъективті еркін жағдайда, оның өмір
тәжірибесі нәтижесінде қалыптасады. Педагогикалық міндет – бала
позициясының неғұрлым жағымды жағынан қалыптасуы. Белгілі бір жас кезеңіне
сәйкес талаптар қою үшін міндетті түрде әр баланың психикалық ерекшелігін
негізге алу қажет.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық
технологияларының ерекшеліктері
Дәстүрлі оқыту технологиялары екі негізгі әдісті қолданады:
• оқытудың түсіндірмелі – көрнекі әдістері, яғни, мұғалім оқу
материалын көрнекі әдістерді қолдана отырып түсіндіреді.
• Репродуктивтік әдіс (қайта жаңғырту) – оқытушы студенттердің білімді
игеруі және қайталап айтып беруі үшін тапсырмалар құрастырады.
Студент сұрақтарға жауап береді, есеп шығарады т.б.
Бұл екі әдістің де мәні – белгілі білімдерді студенттерге дайындап
беру процесі. Дәстүрлі оқытудың көптеген кемшіліктері де бар, мысалы:
• Материалды оқып-үйренудің орташа, жалпылама темпі;
• Студенттер игеретін білімдердің көлемі де бірыңғай, орташа;
• Студенттердің оқытушы арқылы білімді дайын күйінде алуы өз бетімен
жұмыс істеу дағдыларының қалыптасуына кедергі жасайды;
• Студенттің жаңа білімді игергендігі туралы мұғалімде еш ақпарат
болмайды;
• Зейінді төмендетуге әкеліп соғатын сөз әдістерінің басым болуы;
• Студенттің жадына күш түсуі.
Осы айтылғандардың салдарынан (жаттау немесе есте сақтау әдістері)
студенттер болашақта керек дағдаларды игермей қалулары мүмкін (өзіндік
шешім табу үшін керекті материалдарды іздестіру, дербес шешімдер қабылдау
т.б.) Осылайша, дәстүрлі оқыту әдістерінде оқу үрдісінде студентке
қойылатын талаптар мен нақты кәсіби қызметте қажетті талаптар арасындағы
алшақтықтар айқын байқалады.
1.3 Оқытудың жаңа инновациялық технологиялары
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты қайшылығы тез өсіп бара
жатырған жаңа білімдер қарқыны мен жеке тұлғаның оларды игерудегі шектеулі
мүмкіндіктері арасында. Бұл қарама-қайшылық педагогикалық теорияны білім
берудің абсолютты идеалынан (жан-жақты дамыған тұлға) бас тартып, жаңа
идеалға – адамның өзін-өзі реттеуі мен өздігінен білім алуға қабілеттерін
барынша дамытуға көшуіне мәжбүр етті.
Сонымен қатар, жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе – бұл білім
алу және өздігінен білім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін
дамыту. Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз
етуде тұтастық бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те,
шешуші рольге ие [1].
Педагогтар шешетін негізгі тапсырмасы – рационалистер, теоретиктер мен
практиктер нақты берілген оқу материалын меңгерудің өте эффективті әдісін
іздеу. Дәл осы модель көлемінде алғаш оқытудың техникалық құралдарын
қолданудың мүмкін жолдарын іздестіру туды, кейінірек оқыту технологиясының
принциптерінінің зерттемесі келді. [9].
Оқыту технологиясы түсінігі бүгінгі күнде дәстүрлі педагогикада
жалпықабылданбаған. Дегенмен оқытудың дәстүрлі процессі үшін оқытудың
дәстүрлі технологиясы бар және де бар болып қалады, оны оқытушы оқу
процессінде терминнің өзін пайдаланбай-ақ қолданады.
Бір жағынан, оқыту технологиясы – оқыту әдістері мен құралдарының
жиынтығы, оқыту информациясының бейнесі мен өзгерісі, ал екінші жағынан –
оқытушының студенттерге оқыту процессі барысында қажетті техникалық немесе
информациялық құралдарды қолданып әсер ету туралы ғылым [10].
ЮНЕСКО-ның халықаралық симпозиумында қабылданған меморандумда бұл
жайында былай делінген: ... Фундаменталды ғылыми-жаратылыстанушылық
көрінісінен тұтас хабардар етуі, кәсіби қызмет нәтижелерін бағалаудың
ғылыми негізін салуы, тұлғаның шығармашылық тұрғыдан дамуына және адамның
ерекшеліктерін, қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін тану негізінде жеке
өмірлік бағдарламасын құруына көмектесуі тиіс.
Қазіргі заманғы оқушының, әсіресе, студенттің басты мақсаты – көптеген
пәндерден, олардың ұшан-теңіз ақпараттардың ішінен ең негізгісін, мәндісін
тани білу. Бұл мәндік көзқарас жаратылыстану, гуманитарлық және техникалық
ғылымдардың синтездік жиынтығын қарастырады.
Инновациялық білім беруді ұйымдастыруда мәндік көзқараспен тығыз
байланыста акмеологиялық көзқарас қарастырылады. Акмеология (акме-грек
сөзі, шың, төбе, бір нәрсенің ең биік басқышы - дегенді білдіреді) -
зерттеу объектісі өмірдің әртүрлі өзін-өзі көрсету сфераларында өзін-өзі
дамытушылық, өзін-өзі жетілдірушілік динамикасында қарастырылатын адам
болып табылатын ғылыми пәндер кешені, ғылыми білімдердің жаңа аймағы [1].
Акмеологияның пәні – адамның шығармашылық потенциалы, субъектінің өзін-
өзі жетілдіруінің, айқындалуының түрлі деңгейлеріне, шыңына жетуінің
заңдылықтары мен шарттары.
Акмеологияның міндеттері – субъектінің түрлі қызмет салаларында,
сонымен бірге таңдап алынған кәсіби саласында оның табысты жетілуі, дамуы
үшін қажетті білімдермен және технологиялармен қамтамасыз ету.
Акме - кәсіркерліктің шыңы – жұмыстың жоғары нәтижелерінің
тұрақтылығы – сенімділігі. Кәсіби жұмыс жасау – қажетсіз, жаңа басусыз,
олқылықсыз жұмыс жасау деген сөз. Өзін-өзі дамыту – кәсіби шеберліктің
шыңына апаратын жол.
Міндет – барлық оқушыларға өзін-өзі дамыту, жетілдіру, өздігінен оқу
және өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру, себебі, бұлар акме
деңгейіне жетудің негізгі факторлары.
Алайда, бұл акмеологиялық факторларды іске асыру үшін күшті қозғаушы
себептер қажет. Бұл себептер жетістікке жетудің түрткілері (мотивациясы)
болуы мүмкін. Оқытушының міндеті – студенттерге олардың мотивтері мен
қажеттіліктерін қалыптастыруға көмектесу. Түрлі білім беру
технологияларының да басты міндеті де осында.
Осылайша, инновациялық білім беру өз құрамына – жеке тұлғалық
көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, мәндік және акмеологиялық
көзқарастарды, кәсіби шеберлікті, екі мәдениеттің (техникалық және
гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық технологиларды қолдануды
біріктіреді [11-13].
Оқыту процесін технологияландырудың күннен күнге маңызы артып келеді.
Бұл процестің объектілік қажеттілігі ғылыми-техникалық прогреспен, қоғамды
ақпараттандыру және технологияландырумен, Қазақстанның дүниежүзілік ғылыми
технологиялық кеңістігіне шығуға ұмтылуымен, сонымен қатар білім беру
жүйесінің әртүрлі деңгейлік ерекшеліктерімен анықталады. Технологиялық
революция жағдайында өз функциясын жемісті атқаруы үшін оқыту жүйесі тиімді
және үнемді болуы қажет, яғни өзінің технологияландыру жолында белгілі
мақсатпен жылжуы қажет.
Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білімді, алған
білімін практика жүзінде қолдана білетін, жан-жақты қоғам мүшелерін талап
етеді. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін барынша ашып, қызығушылығын
арттырып, өздігінен білім алуға құштарлығын туғызу, өз бетінше ақпаратты
тауып, оны меңгере алатын түлектерді дайындау. Сол мақсатта оқыту
процесінде мүмкіндігінше тиімді жаңа әдістерді пайдалану қажеттілігі
туындайды. Сондай әдістердің бірі – жобалау әдісі. Бұл әдіс оқытушыға
әрбір оқушының қабілеті мен қызығушылығын ескере отырып оқытуға мүмкіндік
береді. Соңғы кездерде бүкіл әлемде кең таралып келеді. Жоба ұғымы
дидактикалық мақсатқа жету үшін бір идеяны, белгілі бір бұйымды немесе
өнімді жасауды, есеп шығаруды, схема құрастыруды жүзеге
асыратын, жұмыс нәтижесі практикалық жазба, схема немесе есеп түрінде
көрсетілетін жұмыс болуы керек. Жобалар әдісі негізінде: практикалық немесе
теориялық бір мәселені бастан аяқ қарастырып шығатын жобаның түпкі идеясын
жүзеге асыру, бір нәтижеге қол жеткізу ісі жатады. Практикалық нәтиже
беретін іздеу, зерттеу, таңдау тәсілдерінің кең спектрін пайдаланып, оған
сыртқы факторлардың әсерін қарастыру болып табылады. Осындай жұмысты
орындау барысында балалар алған білімдерін толық пайдаланып, өздері де жаңа
бастама, идея берулері керек. Жобалар тәсілін сауатты түрде қолдана білу
үшін алдын ала көп дайындалу, тұрақты түрде жобаны жетілдіру, толықтыру
ісін жүргізе білу қажет. Жобалау әдісі әлі де қолданысқа кең түрде ене
қойған жоқ десе де болады, сондықтан қазіргі ақпараттық кеңістік жағдайында
жалпы білім беретін оқу орындарында, колледждерде (орта оқу орындарында)
химияны оқыту үшін жобалық әдісті пайдалану әдістемесін зерттеу жұмысымен
айналысу керек [14-17].
1.4 Жобалар технологиясы
Жобалар әдісі әлемдік педагогикада айтарлықтай жаңа технология емес. Ол
өткен жүзжылдықта 1920ж. АҚШ-та пайда болды. Оны сонымен қатар проблема
әдісі деп аталады, және ол американ философтары және педагогтары Дж. Дьюи
мен оның шәкірті В. Х. Клипатриктердің философия және білім беру
салаларындағы гуманистік бағыттары туралы пікірлерімен байланысты. Дж. Дьюи
осы білімде жеке қызығушылықтары мен мақсатқа лайықты іс-әрекетін ескеріп
оқушының білім алуын активті негізге сүйеніп жасауды ұсынды. Осы жерден
оқушының ертеңгі өмірде қажет болып қалатын және қажетті білімдерді алуы
барысында балалардың өздерінің жеке қызығушылықтарын көрсету өте маңызды.
Бірақ не үшін, қашан? Міне осы жерде баланың алған және әлі де алатын
білімдерін маңызды проблемеларды шешуде қолдану үшін шынайы өмірден
проблема қажет. Қайда, қалайша? Оқытушы информацияның жаңа көзін көрсетіп
беруі немесе оқушының ойын жеке ізденіске қажетті бағыт беруі мүмкін. Мұнда
оқушылар қажетті білімдерді кейде әр түрлі салаларда қолданып, нақты және
ауыз толтырып айтарлықтай нәтижелер алуда олар жеке өздері және біріге күш
салып проблеманы шешуі керек. Осылайша, проблеманық шешімі жобалық әрекетте
пішін алады. Расында уақыт өте келе жобалар әдісі орындалу барысында
бірнеше эволюцияны басынан кешірді. Тәуелсіз тәрбиелеу идеясынан туылған ол
қазіргі таңда білім беру саласында қайта өңделіп құрылған интегралданған
компонент болып келе жатыр.
Дегенмен, оның мағынасы бұрынғыдай болып қала береді - білімдердің
бірнеше мөлшерін иеленуге болжанған балалардың белгілі проблемаларға
қызығушылығына жағдай жасау. Және жобалық әрекет арқылы алынған білімдерді
қаралушы бір немесе барлық проблемалар қатарын шешуде практикалық жүзеге
асырып көрсету. Басқаша айтқанда, теориядан практикаға, яғни - әр оқыту
сатысында сәйкес балансты сақтап отыру барысында академиялық білімнің
прагматикалықпен байланысы.
Жобалар әдісі ХХ ғ. бас кезінде-ақ орыс педагогтарының назарын аударды.
Жобалық оқыту идеясы Ресейде американ педагогтарының ойлап табуымен бір
мезгілде пайда болды. Орыс педагогы С. Т. Шацскиийдің басшылығымен 1905ж.
практикалық оқытуда жобалық әдісті белсене қолдануға тырысқан әріптестердің
кішкене тобы құрылды.
Кейінірек, кеңес үкіметінің билігі кезінде, бұл идеялар кеңінен тарады,
бірақ жеткіліксіз ойластырылғандықтан мектептерде бір ізді кеңінен
таралмады, 1931 ж. ЦК ВКП-ның шешімімен жобалар әдісі қолданысқа
жіберілмеді. Содан кейін Ресейде бұл әдісті мектеп практикасында қалпына
келтіруге байсалды әрекет жасалынбады. Осы уақытта шетел мектептерінде ол
белсенді және сәтті дамыды (АҚШ, Ұлыбритания, Бельгия, Израиль, Финляндия,
Германия, Италия, Бразилия, Нидерландыда және көптеген мемлекеттерде. Бұл
елдер білім берудегі Дж. Дьюидің гуманистік тәсілін қолданды. Жобалар әдісі
оқушылардың біріккен әрекеті арқылы қоршаған нақты проблемаларды шешуде
теориялық білімді практикада қолданып бұл әдіс кеңінен тарап, үлкен
танымалдылыққа ие болды). Мен білгендерімді, мен ол маған не үшін керек
екендігін және қайда және қалай осы білімдерімді қолдана алатынымды
білемін- міне осы академиялық білім мен прагматикалық шеберлік арасында
парасатты балансты табуға ұмтылған көптеген білім беру жүйелерін
жұмылдыратын жобалар әдісінің негізгі заманауи түсінікті тезисі.
Жобалар әдісінің негізінде оқушылардың танырлық дағдысының дамуы,
өзінің білімін шеберлікпен жеке өзі құрастыруы және информациялық
кеңістіктен хабардар болуы, сынап ойлаудың дамуында жатыр. Жобалар әдісі –
ол егер белгілі пән шеңберінде қолданылатын болса, онда ол дидактика
аймағынан болып табылады. Әдіс – дидактикалық категория. Бұл тәсілдердің
жиынтығы. Белгілі аймақтың практикалық немесе теориялық білімдерін меңгеру
операциялары. Бұл тану процесінің ұйымдастыру тәсілі, яғни тану жолы.
Сондықтан, егер біз жобалар әдісі туралы айтар болсақ, онда проблеманы
бөлшектік қайта өңдеу арқылы дидактикалық мақсаттың жету тәсілі туралы
айтып тұрғанымыз, яғни сол немесе өзге түрде дайындалған, айтарлықтай
практикалық нәтижелермен аяқталуға міндетті проблеманы бөлшектік қайта
өңдеу туралы. Дидакттар мен педагогтар бұл әдіске өздерінің дидактикалық
тапсырмаларын шешу үшін жандасты. Жобалар әдісінің негізіне проект
сөзінің мағынасын құрайтын идея , және оның практикалық немесе теориялық
маңызды проблемаларды шешуде алынатын нәтижеге прагматикалық бағыттылығы
қойылған. Бұл нәтижені нағыз прагматикалық әрекетте көруге, ұғынуға және
қолдануға болады. Мұндай нәтижеге жету үшін, балаларды жеке ойлауға ,
проблемаларды тауып және оларды шешуге, әр түрлі нәтижелердің нұсқасымен
нәтижені болжауға үйрету қажет. Жобалар нәтижесін болжауға үйрету қажет.
Жобалар әдісі барлық кезде оқушылардың белгіленген уақыт бөлігінде
орындайтын индивидуалдық, жұптық, топтық жеке әрекеттеріне бағытталған. Бұл
әдіс оқытудың топтық тәсілмен байланысады. Жобалар әдісі әрқашан қандай да
бір проблеманың шешімін болжайды. Ал проблеманың шешімі бір жағынан,
оқытудың әр түрлі тәсілдері мен құралдарының жиынтықтары қолданылуын, ал
екінші жағынан - әр түрлі салардағы ғылым, техника, технология,
шығармашылық салаларындағы білімдері мен шеберлік интеграциялау
қажеттілігін қамтиды. Орындалған жобалардың нәтижелері көрнекті деп
атайтындай болуы қажет: егер бұл теориялық проблема – онда шешімі нақты, ал
егер практикалық – онда нақты нәтиже тамыр жаюға дайын [18,19].
Біздің көзқарасымыз бойынша Химияны оқыту теориясы мен әдістемесі
дисциплинасын оқытуда жобалар әдісі кеңінен қолданылады, бұл пәннің мазмұны
зерттеу жолымен шешуді қажет ететін маңызды проблеманы болжайды;
студенттерге дайын білімді беріп қана қоймай, олардың осы білімдерді дербес
өздері қаншалықты меңгере алуына үйрету мүмкіндігі бар; студенттерде жаңа
танымдық және практикалық тапсырмаларды шешуде алған білімдерін қолдана алу
шеберлігін дамыту маңызды; студенттердің практикалық маңызды нәтижелерінің
құндылықтарын түсінуге жағдай жасау қажет және оларды кейіннен кәсіби
әрекетінде қолдану мүмкіндігін дамыту қажет. Жобалар технологиясы бойынша
ЖОО-да өңделген практикалық білімдер дидактикалық амалдар мен әдістердің
кеңінен қолданылуына мүмкіндік береді (жұппен, топпен оқыту, қарым-қатынас
технологиясы, дискуссия).
Студенттер жұмыстың кезекті сатыларын құрастырып және әрекеттердің
нұсқаларын өңдеп, өмірде маңызды педагогикалық проблемаларды шешуде
тәжірибе жинайды [20].
Соңғы уақытта жобалар тәсілі Ресейде танымал болып қана қоймай, мода
болып барады. Мұнда толық негізді қорқу бар, өйткені қайда диктат мода бола
бастаса, сол жерде жиі ақыл жоғалады. Енді оқыту практикасында бұл әдістің
жиі кеңінен қолданысы туралы есітуге тура келеді, мұнда сыныптан тыс
шараларда топтық жұмыстардың тақырыптары жөнінде сөз қозғалады. Және
бұлардың барлығы жоба деп аталады. Егер де жобалар әдісін педагогикалық
технология деп айтар болсақ, онда бұл технология өз жолындағы зерттеу
жиынтығын, іздестіру , проблемалық әдістер, шығармашылық әдістерді өз
құрамына кіргізеді [18,19].
Жобалық оқыту мақсаты:
• жеткіліксіз білімді әр түрлі ақпарат көздерінен оқушылардың өз
бетінше және ықыласпен оқып үйренуі;
• танымдық және практикалық міндеттерді шешуде алған білімді
пайдалану;
• әр түрлі топтарда жұмыс істей отырып коммуникативтік біліктерді
игеру;
• зерттеу біліктерін (проблеманы анықтау, ақпарат жинау, бақылау,
тәжірибе жүргізу, талдау, жорамал жасау, қорытындылау) дамыту;
• жүйелі ойлауды дамыту [3].
Жобалар әдісі келесідей дидактикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік
береді:
• студенттерді дайындау процесінде пәнаралық байланыстарды
өзектілендіру;
• студенттің оқу процесінде теория мен практиканың арасындағы
байланысты толық жүзеге асыру;
• студенттердің білім мен білікті меңгеру дәрежесін жоғарылату;
• оқу процесінің субъекті ретінде студенттердің белсенділігін
арттыру және өздігінен білім алуын, өзін-өзі дамытуының рөлін
жоғарылату;
• студенттердің біліктілігі мен метакәсіптік сапасын мақсатты
қалыптастыру [21].
Жобалар технологиясын қолданудың негізінде қатысушыларды мынадай
қасиеттерін дамыту жатыр: 1) танымдық дағдыларын; 2) өз білімдерін дербес
құрастыра алуын; 3) информациялық кеңістіктен хабардар болу қабілетін; 4)
сыншылдық, еркін және шығармашылық ойлау қабілетін.
Жобалар әдісі кейбір оқытушыларда сенімсіздік тудырады. Жобалық іс-
әрекет олар үшін аз мағыналы және әдеттен тыс болып табылады. Дәстүрлі
оқыту жүйесінен жобалар әдісінің біршама ерекшеліктері бар. Жобалар
әдісінің негізі – қатысушылардың дербес іс-әрекеттерінен хабардар болу.
Жобалық іс-әрекет барлық уақытта оқыту проблемасымен сай келуі міндетті.
Жобалық әрекеттен алынған нәтижелер әрдайым нақты, теориялық немесе
практикалық маңызды болуы қажет. Жобалық әрекеттер бар уақытта
қатысушылардың сыншылдық ойлауының және олардың интеллектінің дамуына
бағытталған [22].
Бүгінде ғылыми-педагогикалық білім даму үстінде. Кеше ғана анық, әрі
ылғи тұрақты болып көрінген жоғары мектеп педагогикасының классикалық
идеясы практикада мүлдем басқа тарапына бұрылды. Осылайша, кеше ғана
елеусіз ұсақ-түйек болып есептелген ойлар, олардың анық-қанығы,
интерпретациясы бүгінгі күнде өте маңызды [2].
Жобалар әдісін қолдана алуы – оқытушының жоғары маманданғандығын
көрсетеді және оның оқытудағы прогрессивті әдістемесін және оқушылардың
дамығандығын көрсетеді. Бәрінен бұрын постиндустриалды қоғамда адамның өмір
сүру жағдайының қарқынды өзгерісіне бейімделе алуын қарастыратын бұл
технологиялардың ХХІ ғ. технологиясына жататындығы текке емес [18,19].
Жобалық оқыту – биологиялық және экологиялық білім беруді жүзеге
асырудағы жаңа педагогикалық технологиялардың бірі.
Мектеп практикасында жаңа педагогикалық технологияларды қолдану кеңінен
етек жайып келеді: әріптестік оқу, модульдік, педагогикалық шеберлік, түрлі
деңгейлі оқу, компьютерлік телекоммуникация, медиобілім бері, активті және
интегративті әдіс және т.б. Олар өздерінше ерекшеленеді, және оқушылардың
оқу материалдарын сәтті меңгеруін қамтамасыз етеді, сондай-ақ оқушының
интеллектуалды дамуына, олардың дербестігін, оқытушыға және бір-біріне
дұрыс қарым-қатынас жасуына көмектеседі.
Коллингстің идеясы бойынша оқушылар әрекеттерін де өздері үйренді,
қандай-да бір істі орындаудың жобасын дербес таңдайды және құрады. Осылайша
олар қажетті мәліметтерді әдебиет көздерінен алды, мамандармен
әңгімелеседі, есебін дайындайды, зат күйінде нәтижелер алады. Мысалы,
Шөжелерді өсіру жобасы тауықтың тұқымын, жем түрін таңдау, оған қарау
және базардағы сатылымымен байланысты [22].
Жобалар әдісінің мақсаты – әр білім алушыға қажетті оқу материалын
толық меңгеруі үшін психологиялық-педагогикалық жағдай жасау болып
табылады. Бұл әдіс студенттердің өз бетімен ойлау дағдыларын, мәселе қою
мен оны шешу біліктілігін дамытуға мүмкіндік береді. Жобалық әдіс
нәтижесінде әр студент өз жобасын ұсынып,
топ студенттерінің талқылауымен аяқталады.
Осылайша, жобалық әдіс негізінде құрылған өзіндік жұмысты орындау
барысында студенттер ақпараттық технологияларды қолдану мүмкіндіктеріне,
зерттеу және ғылыми жұмысты жоспарлау мен жүзеге асыру дағдыларына ие
болады. Сонымен қатар, жобаны дайындау барысында студенттердің өзіне деген
сенімі артып, олардың танымдық белсенділігінің дамуына септігін тигізеді.
Кредиттік оқыту жүйесінде жобалар әдісін қолдану - дәстүрлі әдіс
шеңберінде кездесетін мәселелерді шешудің жолын іздеу тәсілдерінің бірі
болады. Қазіргі таңда жобалар әдісін химия пәнінің оқытушылары оқу
үрдісінде жиі қолдануда. Оқытушылардың тәжірибелері көрсеткендей бұл әдіс
оқытудың тиімді әдісі болып табылады [23-26].
Жобалық оқытудың негізгі тезисі – мен білгендерімнің барлығын қайда
және не үшін, және де оларды қалай қолдануымды білемін.
Оқытушы жобаның тақырыбын белгілейді. Мысалы, Таулы-Алтай жөнінде
болса, ол тақырыптар мынадай болуы мүмкін: қоршаған ортаның өндірістік
қалдықтармен ластануы және олармен күрес; шу және онымен күрес; Майма және
Улалушка өзендерінің тазалығы, қаланың жасыл желегін қорғау; мектептік
аула, қалалық парк; әр қатысушыға жерлер –экологиялық баптау: индивидуалды
аула, көше немесе оның бөлігі, демалу зонасы; қаланың таза ауасы:
өсімдіктермен жануарлардың сирек және жойылушы түрлерін қорғау; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz