Отбасы құқығы ұғымы
Дәріс №1
Дәріс тақырыбы:Отбасы құқығының пәні.
Дәріс жоспары:
1. Отбасы құқығы ұғымы.
2. Отбасы құқығының қағидалары.
3. Отбасы құқығының қайнар көздері.
Дәріс мақсаты:Отбасы құқығының пәніне кіретін мүліктік қатынастар мен жеке адамның құқықтары мен міндеттеріноқытып үйрету.
Дәріс мәтіні:
1.Отбасы құқығы - некелесу, туыстық, бала асырап алу және баланы отбасы тәрбиесіне қабылдаудың басқа да нысандарына орай, пайда болатын, яғни отбасы қатынастарын өзіндік және соған байланысты мүліктік қатынастарды, яғни отбасы қатынастарын реттейтін құқық саласы. Болып табылады.Отбасы құқығының пәнін құрайтын қоғамдық қатынастар өзіндік немесе мүліктік болуы мүмкін. Мүліктік және өзіндік қатынастар құқықтың басқа да салаларының, бір інші кезекте азаматтық құқықтың реттейтін пәніні құруы мүмүкін. Бірақ, аталған қатынастардың басымдығы бір жағынан, азаматтық құқықта, екінші жағынан, отбасы құқығында бірдей емес. Азаматтық құқықтың міндеті мүліктік қатынастарды реттеу болып табылады. Ол өзіндік қатынастарды, олар мүліктік қатынастардан туындайтын болса, немесе қандай да болмасын өзіндік қатынастарды реттеу отбасы құқығының негізгі міндеті болып табылады.
2. Отбасы құқығының пәніне кіретін мүліктік қатынастар жеке адамның құқықтары мен міндеттеріне байлансты болады.Отбасы құқығының азаматтық құқықтан айырмашылығы да міне осында жатыр.Сонымен бірге жеке қатынастардың артықшылығы жөнінде сөз қозғағанда мынаны ескерген жөн:бұл қатынас-тардың барлығы бірдей құқықты реттеуге жатпайды. Професор О.С Иоффе атап көрсеткендей, жеке отбасы қатынастарына жататын заңды тұрғыда нормалаудың обьективтік мүмкіндіктері белгілі бір дәрежеде шектеулі болады да , сырттай бақылаудың ырқынан шығып кетеді.Сондай-ақ лардың бір-біріне деген жеке сенім сипаты да неке отбасы қатынастарының ерекшелігі болып табылады. Мәселен, бала асырап алу бала асырап алушы мен асырап алынушының арасында өзара сенім қатынастары орныққан жағдайда ғана өз мақсатына жетеді.Бұл ерлі-зайыптылардың , ата-аналар мен балалардың, қорғаншылар мен қамқоршылардың және қамқорлыққа алынғандардың арасындағы қатынасқа тән нәрсе.Отбасылық қатынасқа қатысушылардың өзара қарым-қатынасында жеке сенім болмаған жағдайда немесе он жоғалтқан жағдайда мұндай қатынастарды неке және отбасы туралы заң нормаларымен құқықтық реттеу тиімсіз немесе тиімділігі шамалы болады. Отбасы құқығын зерттеуші белгілі кеңес ғалымы Е.М.Ворожейкін:"Өзіндік сенімге ие бола алмаған отбасылық қатынастарды жасанды деп есептеу керек.Көп жағдайда мұндай қатынастарды тоқтатылуы тиіс немесе ол басқа жолмен реттелуі керек" деп жазды.
3. Қазақстан Республикасы отбасы құқығының қайнар көзі Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы "Неке және отбасы туралы "Заңы болып табылады.Осы аталған Заң актісі 1969 жылғы 6-тамызда Республиканың Жоғарғы Кеңесі бекіткен неке және отбасы туралы Кодексті алмастырды.
"Неке және отбасы туралы" Заң 7 бөлімнен, 29 тараудан 213 баптан тұрады.Бір інші бөлімдегі "Жалпы ережелерде" неке-отбасы заңдарының негізі жасалып,, осы заңмен реттелетін қатынастар, нек-отбасы қатынастарын реттеудің негізгі принциптері белгіленеді.
"Неке" деп аталатын 2-бөлімде некеге тұру,, он тіркеу, несені тоқтатау, ерлі-зайыптылар арасындағы өзіндік және мүліктік қатынастарды құқықтық реттеу туралы нормалар топтастырылған.
"Отбасы" деп аталатын 3-бөлім аааата-аналар мен балалардың құқықтар емн міндеттерінің негізіі туралы, ата-аналарды ата-аналық құқығынан айыру және шектеу жайында, сондай-ақ бала асырап алудың тәртібін айқындайтын ережелер, оны болдырмау және жарамсыз деп тану жөніндегі баптардан тұрады."Қорғаншылық және қамқоршылық" деген 4-бөлімде қорған болу мен қамқоршылықтың міндеттері белгіленеді, сол бойынша қоғаншылық пен қамқоршылықтң міндеттері белгіленеді, сол бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық жасушы, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, олардың өкілеттіктері анықталады, қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтату қарастырылады.
"Отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары" деген 5 бөлімінде ата-аналардың балаларды асырау және кәмелетке толғандардың ата-аналарын бағып-күтуі жөніндегі міндеттері сөз болады, отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері көрсетіледі, сондай-а Климент тағайындау және он төлеу тәртібі берілген.
"Азаматтық хал актілері " деп аталатын 6-бөлімде азаматтық хал актілерін тіркеу, азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға байланысты дауларды шешу тәртібін анықтау, акті кітаптарын жүргізу ережесі, әртүрлі акті жазбаларын жүзеге асыру сөз болады.
Жетінші бөлімде шетедіктер мен азаматтығы жоқадамдарға неке-отбасы заңдарының нормаларын қолдану мәселелері шешілген.
Отбасы құқығының бастауларына басқа да нормативтік актілер жатады. "Неке және отбасы туралы" Заңның 4-бабында көрсетілгендей, неке және отбасы туралы заңға отбасы құқығының нормалары кіретін Қазақстан Республикасының басқа да норматив тік құқықтық актілер жатады. Мұндай актілерге, атап айтқанда, Үкімет немесе республиканың Әділет министрлігі бекіткен түрлі ережелер мен нұсқаулар жатады. Сонымен бірге осы Заңда кейбір басқа актілер де атап көрсетілген. Айталық, 1665- бапта азаматтық хал актілеріне тіркеу тәртібі туралы норматив тік құқықтық актісін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге тиіс екені көрсетілген.
Неке-отбасы заңдарының дұрыс қолданылуына Республика Жоғарғы Соты Пленумының басшылыққа алатын түсіндірмелері де ықпал етеді.Отбасы құқығының бастаулары жайлы айтқанда аталған сала құқығының азаматтық құқыққа жататындығын атап өткен жөн. Осыдан шығатын қорытынды, заң неке-отбасы заңдарымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік мүліктік емес өзндік қатынастарға азаматтық заңдар қолданылатынын арнайы атап көрсетеді. Азаматтық Кодексті қолдану заң ретінде немесе құқық ретінде де жүзеге асырылуы мүмкін, мұның өзі оның жалпы бастаулары мен мәнінен туындайтын жәйт."Неке және отбасы туралы " Заңның, 3-бабы Қазақстан Республикасының, неке-отбасы заңдары мынадай принциптерге негізделеді:
1) еркек пен әйелдің некелік одағының еріктілігі;
2)Ерлі-зайыптылардың отбасындағы құқықтарының теңдігі.
3) Отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік.
4) Отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу.
5) Балаларды отбасыда тәрбилеуге басымдық беру, олардың өсп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау.
1) Отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;
7) Отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамассыз ету, бұл құқықтарды сот қорғауының мүмкіндіктері.
Бақылау сұрақтары:
1. Отбасы құқығының ұғымы.
2. Отбасы құқығының қайнар көздері.
3. Отбасы құқығының қағидалары.
4. Отбасы құқығының пәнімен әдістері.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1998ж
2. Қазақстан Республикасының "Неке және отбасы туралы" заңы. 17.12.98ж. (2014ж толықтырулар мен өзгерістер енгізілген).
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы: Жеті Жарғы, 2013ж.
4. Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынастар туралы халықаралық конвенциясы. 03.01.2012ж
5. Қазақстан Республикасының "Шаруа (фермер) қожалығы туралы" заңы, 31.03.2011ж.
6. Қазақстан Республикасының мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысы берілетін мемлекеттік, әлеуметтік жәрдемақылар туралы заң. 16.06.2013ж.
7. Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" заңы. 10.12.2009ж
8. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі 13.07.2012ж
9. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. 2014ж (2 Тарау. Отбасы және кәмелетке тлмағандарға қарсы қылмыс).
10. Қазақстан Республикасының "Тұрғын үй қатынастары туралы" заңы 6.04.97ж
11. Қазақстан Республикасының "Нотариат туралы" заңы. 14.07.2007ж
12. Қазақстан Республикасының "Отбасы үлгісіндегі балалар аулы және жасөспірімдер үйлері туралы" заңы. 13.12.2008ж.
Дәріс №2
Дәріс тақырыбы: Неке ұғымы.
Дәріс жоспары:
1.Неке түсінігі және некеге тұру шарттары.
2.Некеге тұрудың тәртібі.
3.Некенің жарамсыздығы.
Дәріс мақсаты: Некенің түсіенігі мен некеге тұру шарттары және оның тәртібі туралы оқытып, түсіндіру.
Дәріс мәтіні:
1. Араларында неке қиылуына жол берілмейтін адамдар .
Некеге тұруға :
1) біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;
2) Тікелей ата-тегі бойынша жәнеөзінен тарайтын жақын туыстардың (ата-аналар мен балалардың, тасының, әжесінің, және немерелерінің), ата-анасы бір және ат-анасы бөлек әкесі немесе анасы ортақ ағалы-інілер мен апалы - сіңлілердің(аға-қарындастардың),
3) асырап алушылар мен асырап алынғандардың
4) Біреуін болса да психикалық ауруыныңслдарынан немесе ақыл-есі кемдігініңсалдрынан сот әрекетке қабілетсіз деп танылған адамдардың арасында жол берілмейді.
Некеге тұратын адамдарды медициналық тексеру
1.Некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалықмәселелер және репродукциялық денсаулыққорғау лері бойынша консультация беру мен тексеруді мамандандырылған денсаулық сақтау мекемелері және некеге тұратын адамдардың екеуінің келісімімен ғана жүзеге асырылады.
Некеге тұратын адамдарды тексерудің нәтижелері медициналыққұпия болып табылады және ол некеге тұруға ниеттенген дамға тексеруден өткен адамныңкелісімімен ғана хабарлануы мүмкін.
Неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында қиылады.Некесін тіркегісі келетін адамдр арыз берушінің біреуі тұратын жердегі не өздерінің ата-аналары тұратын жердегі АХАЖ органына арыз береді. Арыз беруге төмендегідей құжаттар талап етіледі:
1. Жеке басын куқландыратын құжаттар;
2.Белгіленген неке жасын кеміту қажет екенін растайтын құжаттар;
3.Бұрынғы некелері туралы мәліметтер;
4.Балалары туралы мәліметтер.
Некені қию некеге тұруға тілек білдірушілер АХАЖ органына арыз берген күннен бастап 1 ай мерзім өткен соңжүргізіледі.Дқлелді себептер болған жағдайда неке қиюды мемлекеттік тіркеу орны бойынша АХАЖ органы 1 ай өткенге дейін неке қиюға ,сонндай-ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ 1айдан аспайтын мерзімге ұзартуға рұқсат етілуі мүмкін Ерекше мән-жайлар болған кезде неке өтініш берілген күні қиылу мүмкін
Ерекше мән жағдайларға мынадай жағдайлар жатады.:
1.Жүктілік;
2. Бала тууы;
3. Бір тараптың өміріне тікелей қауіп төнуі.
2. Некені тіркеу өткізілгеннен кейін ерлі-зайыптыларға неке туралы куәлік беріледі.
Некенің жарамсыздығы.
Некені төмендегідей негіздер бойынша жарамсыз деп таниды.
1.Өзара ерікті келісімнің болмауы.
2.Неке жасына жетпеуі және бұған арнайы рұқсаттыңболмауы.
3.Некеге отыруға кедергі болатын жағдайларды ескермеуі (біреуі некеде тұрса, туыстары арасында немесе асырап алушы мен асырауға алынушы арасынд неке қиылса, әрекетке қабілетсіздер арасында жасалынса)
4.Мәжбүрлеп қиылған неке,
5. Егер некеге тұрушы адамдардыңбіреуі екіншісінен құрылған отбасы мүшелеріне,жеке басының жәнеқоғамның қауіпсіздігіне нақты қатер төндіретін ауруы бар екенін жасырған жағдайда қиылған неке.
Некені жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар .
Некені жарамсыз деп тану туралы талап қоюға :
1. Егер неке жасына толмаған адаммен неке қиылса, кәмелетке толмаған жұбайы, оныңата-анасы, қорғаншы жәнеқамқоршы орган немесе прокурор құқылы. Кәмелетке толмаған жұбай 18 жасқа толғаннан кейін некені жарамсыз деп тануды талап етуге тек оныңөзі ғана құқылы.
2. Егер некеге тұруға ерлі-зайыптылардыңбірініңерікті келісімі болмаған жағдайда;мқжбүр ету, алдау, қателесу немесе өзінің жай-күйінің салдарынан некеге тұруды мемлекеттік тіркеу кезінде өзінің әрекеттерінің маңызын түсінбей жәнеөзін-өзі билей алмауы себепті неке қиылған болса, некеге тұру арқылы құқығы бұзылған жұбай , сондай-ақ прокурор.
3. Некені қиюға кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екенін білмеген жұбай, әрекетке қабілетсіз деп танылған жұбайдыңқорғаншысы, оның алдындағы бұзылмаған неке бойынша жұбайы,сондай-аққорғаншы жәнеқамқоршы органдар
4. Жалған некеге тұру жағдайында прокурор, сондай-ақ некеніңжалғандығын білмеген жұбайы.
Некеніңжарамсыздығын болғызбайтын мән-жайлар.
1.Егер некнені жарамсыз деп тану туралы іс қаралатын сқтке заңға орай оныңқиылуына кедергі жасаған мән-жайлар жойылса, некені жарамсыз деп тануға болмайды.
2.Егер кәмелетке толмаған жұбайдыңмүдделері талап етсе, сондай-ақ оныңнекені жарамсыз деп тануға келісімі болмаған жағдайда сот неке жасына толмаған адаммен қиылған некені жарамсыз деп тану туралы талап-арыздан бас тарта алады.
3Егер мұндай некені тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса , сот некені жалған деп тани алмайды.
4. Ерлі-зайыптылардың арасында заңмен тиым салынған туыстық дқрежесі болған не некені тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардыңбіреуі басқа бұзылмаған некеде тұрған жағдайларды қоспағанда, некені ол бұзылғаннан кейін жарамсыз деп тануға болмайды.
Некені жарамсыз деп тануды сот жүргізеді. Некенің жарамсыздығы оныңқиылған күнінен бастап танылады.Егер некені жарамсыз деп тану туралы ісч қаралатын сқтке заңға орай оныңқиылуына кедергі жасаған мән-жайлар жойылса, Некені жарамсыз деп тануға болмайды.Сондай-ақ ,егер мұндай некені тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса, сот некені жалған деп тани алмайды.
3. Некені жарамсыз деп танудың салдары:
1.Некесі жарамсыз деп танылған адамдар бірлесіп сатып алған мүліктің құқықтық режимі қР Азаматтық кодексінің үлестік туралы ережелермен реттеледі.
2. Ерлі - зайыптылар жасасқан неке шарты жарамсыз деп танылады.
Некені жарамсыз деп тану мұндай некеде туған немесе неке жарамсыз деп танылған күннен бастап 270 күн ішінде туылған балалардың құқығына нұқсан келтірмейді.
Адал ниетті жұбай азаматтық заңдарда көзделген ережелер бойынша өзіне келтірілген материалдықжәне моральдық зиянды өтеуді талап етуге құқылы.Адал ниетті жұбай некені жарамсз деп таныған кезде өзі неке қиюды мемлекеттік тіркеу кезінде таңдағанг тегін сақтап қалуға құқылы.
Некеге тұру шарттары мен некеге тұруға кедергі болатын мән - жайлар.
Неке - ерлі - зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықты одақ.
Отбасылық заңнама келесі шарттар мен тәртіптерді реттейді:
Некеге тұру;
Некені тоқтату;
Некені жарамсыз деп тану.
Некеге тұрудағы маңызды шарттар:
-Некеге тұрушылардың өзара ерікті келісімдерінің болуы;
-Неке жасына жетуі;
-Некеге тұруға кедергі болатын жағдайлардың болмауы;
Неке жасы Еркектер мен әйелдер үшін - 18 жас.Дәлелді себебтер болған жағдайда мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін.Неке жасын төмендету туралы өтінішті некеге тұруға тілек білдірушілер немесе олардың ата-аналарыы, не қорғаншылары белгіленген неке жасын төмендету қажнттігін туғызатын себептерді көрсете отыырып қозғай алады.
Барлық жағдайларды неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың келісімімен ғана жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдар арасындағы некеге ата-аналарының не қорғаншыларының келісімімен рұқсат етіледі.
Бақылау сұрақтары:
1. Некеге тұру шарттары.
2. Неке ұғымы.
3. Некенің жарамсыздығы.
4. Некеге тұрушылардың өзара келісімдері.
Дәріс №3
Дәріс тақырыбы:Некені тоқтату түсінігі.
Дәріс жоспары:
1.Некені тоқтатудың тәртібіі.
2.Некені Ахаж органында бұзу.
3.Некені сот тәртібімен бұзу.
Дәріс мақсаты: Некенің тоқтатылуын жариялау туралы түсіндіру.
Дәріс мәтіні:
1. Некені тоқтатудың екі түрі бар: а)Некені өздігімен тоқтату.
б) Ажырасу жолымен некені тоқтату.
Жұбайыныңқайтыс болуы және оны өлді немесе олардың біреуі хабар-ошарсыз кеткегн деп жариялау салдарынан тоқтатылуы.
Некен ерлі-зайыптылардың біреуініңқайтыс болуы немесе сот оны өлді немесе хабар-ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан тоқтатылады Сот қайтыс болды деп жарияланған немесе сот хабар-ошарсыз кеткен деп танылған жұбайы келген және тиісті сот шешімі күшін жойған жағдайда некені ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы қалпына келтіруі мүмкін. Егер жұбайдың екіншісі жаңа некеге отырса, некені қалпына келтіруге болмайды.
Егер некен қию кезінде тарапртарға қайтыс болды немесе хабар- ошарсыз кетті деп танылған жұбай тірі екені белгілі болса, бұл ереже қолданылмайды.
Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің де өтініші бойынша, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайдыңқорғаншысыныңөтініші бойынша оны бұзу жолымен тоқтатылуы мүскін. Некені қйелдің жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жылдың ішінде қйелдің келісімінсіз бұзуға болмайды.
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқжәне бір-біріне мүліктік талап қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында жүргізіледі. Ерлі-зайыптыларға ортақкәмелетке толмаған балаларының болуына қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуініңөтініші бойынша, егер ерлі-зайыптылардың екіншісін:
1) Сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;
2) Сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3) қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталса, неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылады. Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тқртіппен жүргізеді.
2. Некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын даулар азаматтық хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады.
Некені сот тәртібімен бұзу:
1. Ерлі-зайыптылардыңкәмелетке толмаған ортақ балаларының болуы.
2.Ерлі - зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған кезде;
3.Егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзініңқарсылығы болмауына қарамастан , некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса;
4.Ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік талаптары болған жағдайда жүргізіледі.
Егер сот ерлі-зайыптылардың одан қрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке сот тәртібімен бұзылады. Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда , сот ерлі-зайыптыларды татуластыруға шаралар қолдануға және ерлі - зайыптыларға татуласу үшін үш ай көлемінде мерзім тағайындай отырып, істі қарауды кейінге қалдыруға құқылы. Егер ерлі-зайыптыларды татуластыру жөніндегі шаралар нқтижесіз болып шықса және ерлі-зайыптылар некені бұзуды талап етсе, неке бұзылады. Некені сот тәртібімен бұзу ерлі-зайыптылар некені бұзу туралы арыз берген күннен бастап кемінде бір й өткен соң жүргізіледі. Ерекше жағдайларда сот аталған мерзімнен кемірек мерзім белгілеуі мүмкін. Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар соттыңқарауына кәмелетке толмаған балалар өздерініңқайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылрдың ортақ мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады. Егер ерлі-зайыптылардың арасында келісім болмаса, сондай-ақ ол келісім баллардың немесе ерлі- зайыптылардың біреуінің мүдделерін бұзатындығы анықталса, сот:
1) Неке бұзылғаннан кейін кәмелетке толмған балалар ата-насыныңқайсысымен тұратындығын айқындауға;
2) Балаларды асырауға алимент ата-аналарыныңқайсысынан жәнеқандай мөлшерде өндіріліп алынтынын белгілеуге
3) Ерлі-зайыптылардың талап етуі бойынша , олардың бірдескен ортақ меншігіндегі мүлікті бөлуді жүргізуге
4) Екінші жұбайдан асырауға қаражат алуға құқығы бар жұбайдың талап етуі бойынша осы асырау қаражатының мөлшерін айқындауға міндетті. Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, сот мүлікті жеке іс жүргізіп бөлу туралы талпты жеке істе қозғауға құқылы.
3. Некенің ол бұзылған жағдайда тоқтатылу кезі.
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылатын неке азаматтық хал актілерін жазу кітабында некенің бұзылғандығы мемлекеттік тіркелген күннен бастап ,ал, неке сотта бұзылған жағдайда - соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап тоқтатылады. Сот некені бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жердегі, сондай-ақ неке қию мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтық хал актілерін жазу органына жолдауға міндетті. Ерлі-зайыптылардың азаматтық хал актілерін жазу органында некенің бұзылғаны туралы куқлік алғанға дейін жаңадан некеге тұруға құқығы жоқ. Некенің тоқтатылуымен ерлі-зайыптылардың , некелік қатынастарынан туындайтын жеке және мүліктік құқытары мен міндеттері тоқтатылады. Ерекше жағдайларда сот аталған мерзімнен кемірек мерзім белгілеуі мүмкін. Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар соттыңқарауына кәмелетке толмаған балалар өздерініңқайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылрдың ортақ мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады.
Бақылау сұрақтары:
1. Некенің бұзылуы.
2. Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері.
3. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу.
4. Некенің тоқтатылуын жариялау.
Дәріс №4
Дәріс тақырыбы: Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері.
Дәріс жоспары:
1.Ерлі-зайыптылардың құқықтар мен міндеттерінің туындауы.
2.Ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері.
3.Ерлі-зайыпталрдың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету.
Дәріс мақсаты: Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін және олардың мүліктерін иелену, пайдалану және оған билік етуін сипаттау.
Дәріс мәтіні:
1. Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері азаматтық хал актілерін жазу органдарында некеге тұру мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.Ерлі-зайыптылар тең құқытарды пайдаланады және тең міндеттер атқарады. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысы қызмет, кәсіп түрін, тұрғылықты жер таңдауға ерікті. Ана, әке болу, балаларды тәрбиелеу. Оларға білім беру мәселелері мен отбасы өмірінің басқа да мәселелерін ерлі-зайыптылар бірлесіп шешеді.Ерлі-зайыпылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық және өзара көмек негізінде құруға, отбасының игілігі мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсіп- жетілуіне және олардың әл-ауқаты жағдайына қамқорлық жасауға міндетті. Некеге тұру кезінде ерлі-зайыптылар өз тілектері бойынша ортақ тек ретінде өздерінің біреуінің тегін таңдап алады не ерлі-зайыптылардың әрқайсысы өзінің некеге тұрғанға дейінгі тегін сақтап қалады, не өз тегіне екінші жұбайдың тегін қосады. Егер ерлі-зайыптылардың біреуінің некеге тұрғанға дейінгі тегі қосарлас болса,, тектерді қосуға жол берілмейді.Ерлі-зайыптылардың біреуінің тегін өзгертуі екінші жұбайдың тегін өзгертуге әкеп соқпайды. Неке бұзылған жағдайда ерлі-зайыптылар ортақ текті сақтауға немесе өздерінің некеге тұрғанға дейінгі тегін қалпына келтіруге құқылы.
2. Егер неке шартында өзгеше белгіленбесе,, ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігінің режимі олардың мүлкінің заңды режимі болып табылады. Ерлі-зайыптылардың шаруа қожалығы мүшелерінің бірлескен меншіші болып табылатын мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы ҚР Азаматтық кодексінің 224 және 225- баптарымен белгіленеді.Ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншіші болып табылады. Ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүлкіне ерлі-зайыптылардың әрқайсысының еңбек қызметінен, кәспкерлік қызметтен және санаткерлік қызмет нәтижелерінен тапқан табыстары, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінен және ерлі-зайыптылардың әрқайсысының бөлек мүлкінен түскен кірістер, олар алған зейнтақылар, жәрдемақылар, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге де ақшалай төлемдер (материалық көмек сомалары,мертігу не денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан еңбек қабілетін жоғалтуына және басқаларына байланысты залалды өтеуге төленген сомалар ) жатады. Сондай-ақ ерлі-зайыптылардың ортақ кірістерінің есебінен сатып алынған жылжымалы және жылжымайтын мүліктер, бағалы қағаздар,жарналар, салымдар несие мекемелеріне немес өзге де коммерциялық ұйымдарға салынған капиталдағы үлестер және ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезеңде тапқан басқа да кез келген мүлік ол ерлі-зайыптылардың қайсысы салғанына қарамастан ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі болып табылады. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікке құқығы некеде тұрған кезеңде үй шаруашылығын жүргізуді, балаларды бағып күтуді жүзеге асырған немесе басқа да дәлелді себептермен жеке кірісі болмаған жұбайға да тиесілі.
33-бап Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша жүзеге асырылады. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне билік ету жөнінде ерлі-зайыптылардың бірі мәмілелер жасасқан кезде екінші жұбайының келісімі керек болады.Ерлі-зайыптылардың біреуі ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне билік ету жөнінде жасасқан мәмәлесін сот басқа жұбайдың келісімі болмауын дәлел етіп , тек оның талап етуімен ғана және басқа тараптың мәміле жөнінде білгендіі немесе осы мәмәілені жасасуға басқа жұбайдың күні бұрын білуі тиіс екендігін дәлелденген жағдайларда ғана жарамсыз деп тануы мүмкін. Ерлі-зайыптылардың біреуі жылжымайтын мүлікке билік жөнінде мәміле мен нотариаттық куәландыруды және заңда белгіленген тәртіппен тіркеуді талап ететін мәміле жасауы үшін басқа жұбайдың нотариат куәландырған келісімін алуы қажет.
3. Аталған мәміле жасауға нотариат куәландырған келісімі алынбаған жұбай осы мәміленің жасалғандығы туралы өзі білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл ішінде мәмілені сот тәртібімен жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.
Мыналар ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі болып табылады:
1)Некеге тұрғанға дейін ерлі-зайыптылардың әрқайсысына тиесілі болған мүлік;
2) Ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезеңінде сыйлыққа, мұрагерлік тәртібімен немесе өзге де мәміле жасау бойынша тегін алған мүлік
3) қымбат заттар мен басқа да сән- салтанат заттарын қоспағанда, некеде тұрған кезеңде ерлі-зайыптылардың ортақ қаражаты есебінен сатып алынса да , жеке пайдалану заттары .
Некенің іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған кезде ерлі-зайыптылардың әрқайсысы тапқан мүлікті сот олардың әрқайсысының меншігі деп тануы мүмкін.
Егер некеде тұрған кезеңде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі немесе басқа жұбайдың мүлкі не ерлі-зайыптылардың кез келгенінің еңбегі есебінен осы мүліктің құнын едәуір арттыратын салыным жүргізілгені (күрделі жөндеу, қайта жаңғырту, қайта жабдықтау және т.с.с) анықталса, ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкі олардың бірлескен ортақ меншігі болып танылуы мүмкін .
Бақылау сұрақтары:
1. Ерлі - зайыптылардың мүліктерін иелену құқығы.
2. Ерлі - зайыптылардың мүліктерін пайдалану құқығы.
3. Ерлі - зайыптылардың мүліктерін билік ету құқығы.
Дәріс №5
Дәріс тақырыбы: Балалардың туу тегі.
Дәріс жоспары:
1. Ата-аналардың және балалардың құқықтар мен міндеттері туындауының негіздері.
2. Баланың ата-анасын туу туралы жазбалар кітабына жазу.
3.Әке болуды даулау.
Дәріс мақсаты: Балалардың туу тегін анықтауды саралап оқыту.
Дәріс мәтіні:
1. Ата-аналардың және балалардыңқұқықтары мен міндеттері туындауының негіздері.
Баланың ата-анасын туу туралы жазбалар кітабына жазу. Ата-аналардыңжәне балалардыңқұқықтар мен міндеттері балалардың заңмен белгілеген тқртіппен куқландырылған тегіне негізделеді. Баланың тегі жағынан тегін ананың медициналық мекемеде бала туғанын растайтын құжаттар негізінде , ал бала медициналық мекемеден тыс жерде туған жағдайда - медициналыққұжаттардың, куқлардың көрсетулерінің немесе өзге де айғақтардың негізінде азаматтық хал актілерін жазу органы белгілейді. Бір-бірімен некеде тұратын адамдардан туған баланың туу тегі ата-анасының неке туралы жазбасымен куқландырылады. Бала неке бұзылған, оны жарамсыз деп таныған таныған кезден бастап немесе бала анасының жұбайы қайтыс болған сқттен бастап 270 күн ішінде туған жағдайда ,егер өзгеше дқлелденбесе, анасның бұрынғы жұбайы баланыңәкесі болып танылады.Егер баланың анасы баланыңәкесі өзінің жұбайы емсе деп мқлімдесе , баланыңәкесі неке және отбасы туралы заңдармен белгіленеді.
Баланың анасымен некеде тұрмайтын адамныңәке болуы баланыңәкесі мен анасының азаматтық хал актілерін жазу органына бірлесіп арыз беруі жолымен;анасы қайтыс болған, ол қрекетке қабылетсіз деп танылған, анасының тұратын жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайларды немесе ол ата-ана құқығынан айырылған жағдайда - қорғаншы жәнеқамқоршы органның келісімімен бала әкесінің арызы бойынша , мұндай келісім болмаған жағдайда - сот шешімімен белгіленеді. Әке болуды анықтау туралы бірлесіп арыз беру бала туғаннан кейін мүмүкін емес немесе қиын деп ұйғаруға негіз беретін мқн-жайлар болған кезде болашақ баланың бір-бірімен некеде тұрмайтын ата-анасы жүкті болған кезде азаматтық хал актілерін жазу органына сондай арыз беруге құқылы. Баланың ата-анасы туралы жазба бала туғанан кейін жасалады.
Он сегіз жасқа толмаған адам бала деп танылады. қрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге жқне тәрбиеленуге құқығы, өзінің ата-анасын білуге құқығы, олардыңқамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы бар Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды ата-ана құқығынан айырған жағдайда жқне ата-ана қамқорлығынан айырылудың басқа да жағдайларында баланың отбаснда тәрбиелену құқығын заңда белгіленген тқртіппен қорғаншы жқне қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Баланың ата-анасынң екеуімен де , аталарымен, әжелерімен, аға-інілерімен, апа-сіңлілерімен жқне бсқа да туыстарымен қарым - қатынас жасауға құқығы бар. Ата-ансы некесінің бұзылуы, оның жарамсыз деп танылуы немесе ата-анасының бөлек тұруы баланыңқұқығына қсер етпеуге тиіс. Ата-анасы бөлек тұрған жағдайда баланың олардыңқрқайсысымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар. Бала отбасында өз мүддесін қозғайтын кез келген мқселені шешу кезінде өзінің пікірін білдіруге, сондай-ақ кез келген сот немесе қкімшілік іс қарау барысында тыңдалуға құқығы бар.Он жасқа толған бала ппікірі ,егер бұл пікір оның мүдделеріне қайшы келмейтін болса, ескерілуге міндетті.Баланың ат алуға әкесінің атын жқне тегін алуға құқығы бар. Балаға ат ата-анасының келісімі бойынша қойылады, аты-жөні әкесінің аты бойынша не ұлттық дқстүрлер ескеріле отырып беріледі. Әкесі атын өзгерткен жағдайда оныңкәмелетке толмаған бабалардыңәкесінің аты-жөні өзгереді,ал кәмелетке тоған балалардыңәкесінің аты-жөні бұл туралы өздері арыз берген жағдайда өзгертіледі.
2. Егер анасының күйеуі емес еркектіңәке екендігі анық болып шықса , анасы босанғанға дейінгі және босанғанан кейінгі кезеңдердің ішінде өзін асырау жөніндегі шығындарға одан тиісті ақша қаражатын сот тәртібімен талап етуге құқылы. Ақша қаражатының мөлшерін тараптардың материалдық , отбасылықжәне назар аударуға тұрарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып , ақша қаражатын төлеу кезінде қолданылып жүрген есептік көрсеткіштің еселенген арақатынасымен сот белгілейді.18 жасқа толған адам жөнінде әке болуды белгілеуге оның келісімімен ғана , ал егер ол қрекетке қабілетсіз деп танылған болса - оныңқорғаншысының немесе қамқоршысының келісімімен ғана жол беріледі.
Әкелікті сот тәртібімен белгілеу .
Бір-бірімен некеде тұрмайтын ата-аналардан бала туған жағдайда және ата-ананың бірлескен арызы немесе бала әкесінің арызы болмаған кезде баланың нақты дамнан туу тегі ата-аналарының біреуінің, бла қорғаншысының арызы бойынша немесе баланы асырап отырған адамның арызы бойынша , сондай-ақ баланыңкәмелетке толғаннан кейінгі өз арызы бойынша сот тәртібімен белгіленеді. Бұл жағдайда сот баланың нақты адамнан туу тегін анық растайтын айғақтарды ескереді. Соттыңәке болуды тану фактісін белгілеуі. ¤зін баланыңәкесімін деп таныған , бірақ баланың анасымен некеде тұрмаған адам қайтыс болған жағдайда оныңәке екенін тану фактісі азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленегн ерелер бойынша сот тәртібімен белгіленуі мүмкін.
Баланың ұлты. Баланың ұлты оның ата-анасының ұлтымен айқындалады. Егер ата-анасының ұлты әртүрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған жеке басының куәлігі немесе паспорт берілген кезде әкесінің немесе шешесінің ұлтымен айқындалады. Одан әрі баланың ұлты оның өтініші бойынша басқа ата-анасының ұлтына өзгертілуі мүмкін.
Баланың заңда белгіленген тәртіппен және мөлшерде өзінің ата-анасының және отбасының басқа да мүшелерінен асырау қаражатын алуға құқығы бар. Балаға алименттер, зейнетақылар, жәрдемақылар ретінде тиесілі сомалар ата-анас
ының билік етуіне келіп түседі және он олар баланы асырап - бағуға, оған білім беруге және оны тәрбиелеуге жұмсайды.Баланың өзі сыйға немесе мұрагерлік тәртібімен алған кірістерді, мүлікті, сондай-ақ баланың қаражатына сатып алынған басқа да кез келген мүлікті меншіктенуге құқықғы бар.Өз еңбегінен кіріс алған бала, егер ол ата-анасымен бірге тұрса, отбасын асырау жөніндегі шығыстарға қатысуға құқылы. Баланың өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлікке билік ету құқығы ҚР Азамттық кодексінің 22 және 23- баптарымен белгіленеді.Ата-ананың бала мүлкін басқару жөніндегі құқықтарын жүзеге асыруы кезінде оларға осы Заңның 114-бабында белгіленген береже қолданылады.Баланың ата-ана мүлкіне меншік құқығы болмайды. Бірге тұратын балалар мен ата-аналар бір-бірінің мүлкін өзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады.Ата-аналар мен балалардың ортақ меншік құқығы пайда болған жағдайда олардың ортақ мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы азаматтық заңдарда белгіленеді.
3. Бір-бірімен некеде тұратын әке мен ана туу туралы жазбалар кітабына олардың кез келгенінің арызы бойынша баланың ата-анасы болып жазылады.Егер ата-ана бір-бірімен некеде тұрмаса, баланың анасы туралы жазба- анасының арызы бойынша,ал баланыңәкесі туралы жазба баланыңәкесі мен анасының бірлескен арызы бойынша немесе бала әкесінің арызы бойынша жүргізіледі. Немесе әкесі соттың шешіміне сқйкес жазылады.Бала некеде тұрмайтын анадан туған ретте, ата-ананың бірлескен арызы болмаған жағдайда немесе әке болуды анықтау туралы сот шешімі болмаған жағдайда туу туралы жазбалар кітабында бала әкесінің тегі анасының тегі бойынша , бала әкесінің аты-жөні - бала анасының көрсетуі бойынша жазылады. Некеде тұратын және бойға бала бітірудің жасанды қдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға жазбаша түрде өз келісімін берген адамдар осы қдістерді қолдану нқтижесінде өздерінде бала туған ағдайда туу туралы жазбалар кітабын оның ата-анасы болып жазылады. Неке және отбасы туралы заңның 49- бабының 1-және 2-тармақтарына сқйкес жүргізілген туу туралы жазбалар кітабына ата-ананы жазу баланыңәкесі немесе анасы ретінде жазылған адамның, іс жүзінде баланыңәкесі немесе анасы болып табылатын апдамның, бала кәмелетке толғаннан кейін оныңөзінің , бала қорғаншысыының, сот қрекетке қабілетсіз деп таныған ата-ана қорғаншысының талап етуі бойынша тек сот тәртібімен ғана даулануы мүмкін Ататлған заңның негізінде баланыңәкесі болып жазылған адамныңәке болуын дау туғызу туралы талабы, егер жазу кезінде бұл адамға оның іс жүзінде баланыңәкесі емес екендігі айқын болса, қанағттандырылмйды. Заңда белгіленген тқртіппен бойға бала бітірудің жасанды қдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға жазбаша түрде келісім берген жұбайдыңәке болуды даулау кезінде ос мқн-жайларға сілтеме жасауға құқығы жоқ.
Бақылау сұрақтары.
1. Балалардың туу тегін анықтау.
2. Баланың әке атына қалуы.
3. Баланың туу тегін жазбалар кітабына тіркеу.
4. Әке болуды даулау.
Дәріс №6
Дәріс тақырыбы: Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері.
Дәріс жоспары:
1. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттерінің теңдігі.
2. Ата-аналардың балаларды тәрбилеу және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері.
3.Ата-аналардың басқа адамдардан балаларын талап етуге құқығы.
Дәріс мақсаты: Ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттерін саралап оқыту.
Дәріс мәтіні:
1. Ата-аналардыңғ өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері тең болады. Ата-ана құқықтары балалары 18 жасқа толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың құқықтары .Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жағдйда және олардың ана және әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерінің әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.
Ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері.
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуег құқығы бар және оған міндетті.Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабылеттері мн қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.Ата-аналардың балаларыдың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді.Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар бұл келіспеушіліктерді шешеу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгнуге құқылы.
2. Баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі ата-аналардың құқықтары мен міндеттері.
Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты ,оның ішінде соттарда арнаулы өкілеттіксіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Егер қорғаншы орган ата-аналар мен балалар мүдделернің арасында қайшылық барын анықтаса , ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы орган және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті.Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама - қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі мәні болуға тиіс. Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс. Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтарымен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар зайда белгіленген тәртіппен жауап береді.
Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым - қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім Алу мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар. Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасу баланың дене жән психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екнші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауы тиіс. Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді.
3. Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отыып сот шешеді. Бұл орайда сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-інілері мен апа-сіңлілеріне үйірлігін, баланың жасын ,ата-аналардың адамгершілік және өзге де жеке қасиеттерін, ата-аналардың әрқайсысымен баланың аоасында орын алған қатынастарды, олардың дамыту және тәрбиелеу үшін балаға жағдай жасау мүмкіндігін ескереді.Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың өз құқығын жүзеге асыру тәртібі туралы жазбаша түрде келісім жасауға құқылы Егер ата-аналар келісімге келе алмаса, ата-аналардың талап етуі бойынша дауды қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен сот шешеді.Соттың шешімі орындалмаған жағдайда кінәлі ата-анаға заңдарда көздлген шаралар қолданылады.Сот шешімі қасақана орындалмаған жағдайда баладан бөлек тұратын ата-ананың талап етуі бойынша сот баланың мүдделерін негізге ала отырып және баланың пікірін ескеріп, баланы соған беру туралы шешім шығара алады.Баласынан бөлек тұратын ата-ананың өз баласы туралы тәрбие, емдеу мекемелері мен басқа да мекемелерден апарат алуға құқығы бар. Ақпарат беру ден бас тартуға сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.
Ата-аналардың басқа адамдардан балаларын талап етуге құқығы.
Ата-аналар заң немесе сот шешімі негізінсіз баланы өз қолында Остап отырған кез келген адамнан он ы қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдануға құқылы.Бұл талаптарды қарау кезінде сот баланы ата-анасына беру баланың мүддлеріне сай келмейді деген қорытындыға келсе, баланың пікірін ескере отырып , ата-анасының талап - арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы. Егер сот ата-анасының да бала қолындағы адамның да оның дұрыс тәрбие Алу мен дамуын қамтамасыз етуге жағдайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дәріс тақырыбы:Отбасы құқығының пәні.
Дәріс жоспары:
1. Отбасы құқығы ұғымы.
2. Отбасы құқығының қағидалары.
3. Отбасы құқығының қайнар көздері.
Дәріс мақсаты:Отбасы құқығының пәніне кіретін мүліктік қатынастар мен жеке адамның құқықтары мен міндеттеріноқытып үйрету.
Дәріс мәтіні:
1.Отбасы құқығы - некелесу, туыстық, бала асырап алу және баланы отбасы тәрбиесіне қабылдаудың басқа да нысандарына орай, пайда болатын, яғни отбасы қатынастарын өзіндік және соған байланысты мүліктік қатынастарды, яғни отбасы қатынастарын реттейтін құқық саласы. Болып табылады.Отбасы құқығының пәнін құрайтын қоғамдық қатынастар өзіндік немесе мүліктік болуы мүмкін. Мүліктік және өзіндік қатынастар құқықтың басқа да салаларының, бір інші кезекте азаматтық құқықтың реттейтін пәніні құруы мүмүкін. Бірақ, аталған қатынастардың басымдығы бір жағынан, азаматтық құқықта, екінші жағынан, отбасы құқығында бірдей емес. Азаматтық құқықтың міндеті мүліктік қатынастарды реттеу болып табылады. Ол өзіндік қатынастарды, олар мүліктік қатынастардан туындайтын болса, немесе қандай да болмасын өзіндік қатынастарды реттеу отбасы құқығының негізгі міндеті болып табылады.
2. Отбасы құқығының пәніне кіретін мүліктік қатынастар жеке адамның құқықтары мен міндеттеріне байлансты болады.Отбасы құқығының азаматтық құқықтан айырмашылығы да міне осында жатыр.Сонымен бірге жеке қатынастардың артықшылығы жөнінде сөз қозғағанда мынаны ескерген жөн:бұл қатынас-тардың барлығы бірдей құқықты реттеуге жатпайды. Професор О.С Иоффе атап көрсеткендей, жеке отбасы қатынастарына жататын заңды тұрғыда нормалаудың обьективтік мүмкіндіктері белгілі бір дәрежеде шектеулі болады да , сырттай бақылаудың ырқынан шығып кетеді.Сондай-ақ лардың бір-біріне деген жеке сенім сипаты да неке отбасы қатынастарының ерекшелігі болып табылады. Мәселен, бала асырап алу бала асырап алушы мен асырап алынушының арасында өзара сенім қатынастары орныққан жағдайда ғана өз мақсатына жетеді.Бұл ерлі-зайыптылардың , ата-аналар мен балалардың, қорғаншылар мен қамқоршылардың және қамқорлыққа алынғандардың арасындағы қатынасқа тән нәрсе.Отбасылық қатынасқа қатысушылардың өзара қарым-қатынасында жеке сенім болмаған жағдайда немесе он жоғалтқан жағдайда мұндай қатынастарды неке және отбасы туралы заң нормаларымен құқықтық реттеу тиімсіз немесе тиімділігі шамалы болады. Отбасы құқығын зерттеуші белгілі кеңес ғалымы Е.М.Ворожейкін:"Өзіндік сенімге ие бола алмаған отбасылық қатынастарды жасанды деп есептеу керек.Көп жағдайда мұндай қатынастарды тоқтатылуы тиіс немесе ол басқа жолмен реттелуі керек" деп жазды.
3. Қазақстан Республикасы отбасы құқығының қайнар көзі Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы "Неке және отбасы туралы "Заңы болып табылады.Осы аталған Заң актісі 1969 жылғы 6-тамызда Республиканың Жоғарғы Кеңесі бекіткен неке және отбасы туралы Кодексті алмастырды.
"Неке және отбасы туралы" Заң 7 бөлімнен, 29 тараудан 213 баптан тұрады.Бір інші бөлімдегі "Жалпы ережелерде" неке-отбасы заңдарының негізі жасалып,, осы заңмен реттелетін қатынастар, нек-отбасы қатынастарын реттеудің негізгі принциптері белгіленеді.
"Неке" деп аталатын 2-бөлімде некеге тұру,, он тіркеу, несені тоқтатау, ерлі-зайыптылар арасындағы өзіндік және мүліктік қатынастарды құқықтық реттеу туралы нормалар топтастырылған.
"Отбасы" деп аталатын 3-бөлім аааата-аналар мен балалардың құқықтар емн міндеттерінің негізіі туралы, ата-аналарды ата-аналық құқығынан айыру және шектеу жайында, сондай-ақ бала асырап алудың тәртібін айқындайтын ережелер, оны болдырмау және жарамсыз деп тану жөніндегі баптардан тұрады."Қорғаншылық және қамқоршылық" деген 4-бөлімде қорған болу мен қамқоршылықтың міндеттері белгіленеді, сол бойынша қоғаншылық пен қамқоршылықтң міндеттері белгіленеді, сол бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық жасушы, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, олардың өкілеттіктері анықталады, қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтату қарастырылады.
"Отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары" деген 5 бөлімінде ата-аналардың балаларды асырау және кәмелетке толғандардың ата-аналарын бағып-күтуі жөніндегі міндеттері сөз болады, отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері көрсетіледі, сондай-а Климент тағайындау және он төлеу тәртібі берілген.
"Азаматтық хал актілері " деп аталатын 6-бөлімде азаматтық хал актілерін тіркеу, азаматтық хал актілеріндегі жазбаларға байланысты дауларды шешу тәртібін анықтау, акті кітаптарын жүргізу ережесі, әртүрлі акті жазбаларын жүзеге асыру сөз болады.
Жетінші бөлімде шетедіктер мен азаматтығы жоқадамдарға неке-отбасы заңдарының нормаларын қолдану мәселелері шешілген.
Отбасы құқығының бастауларына басқа да нормативтік актілер жатады. "Неке және отбасы туралы" Заңның 4-бабында көрсетілгендей, неке және отбасы туралы заңға отбасы құқығының нормалары кіретін Қазақстан Республикасының басқа да норматив тік құқықтық актілер жатады. Мұндай актілерге, атап айтқанда, Үкімет немесе республиканың Әділет министрлігі бекіткен түрлі ережелер мен нұсқаулар жатады. Сонымен бірге осы Заңда кейбір басқа актілер де атап көрсетілген. Айталық, 1665- бапта азаматтық хал актілеріне тіркеу тәртібі туралы норматив тік құқықтық актісін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге тиіс екені көрсетілген.
Неке-отбасы заңдарының дұрыс қолданылуына Республика Жоғарғы Соты Пленумының басшылыққа алатын түсіндірмелері де ықпал етеді.Отбасы құқығының бастаулары жайлы айтқанда аталған сала құқығының азаматтық құқыққа жататындығын атап өткен жөн. Осыдан шығатын қорытынды, заң неке-отбасы заңдарымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік мүліктік емес өзндік қатынастарға азаматтық заңдар қолданылатынын арнайы атап көрсетеді. Азаматтық Кодексті қолдану заң ретінде немесе құқық ретінде де жүзеге асырылуы мүмкін, мұның өзі оның жалпы бастаулары мен мәнінен туындайтын жәйт."Неке және отбасы туралы " Заңның, 3-бабы Қазақстан Республикасының, неке-отбасы заңдары мынадай принциптерге негізделеді:
1) еркек пен әйелдің некелік одағының еріктілігі;
2)Ерлі-зайыптылардың отбасындағы құқықтарының теңдігі.
3) Отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік.
4) Отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу.
5) Балаларды отбасыда тәрбилеуге басымдық беру, олардың өсп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау.
1) Отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;
7) Отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамассыз ету, бұл құқықтарды сот қорғауының мүмкіндіктері.
Бақылау сұрақтары:
1. Отбасы құқығының ұғымы.
2. Отбасы құқығының қайнар көздері.
3. Отбасы құқығының қағидалары.
4. Отбасы құқығының пәнімен әдістері.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1998ж
2. Қазақстан Республикасының "Неке және отбасы туралы" заңы. 17.12.98ж. (2014ж толықтырулар мен өзгерістер енгізілген).
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы: Жеті Жарғы, 2013ж.
4. Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынастар туралы халықаралық конвенциясы. 03.01.2012ж
5. Қазақстан Республикасының "Шаруа (фермер) қожалығы туралы" заңы, 31.03.2011ж.
6. Қазақстан Республикасының мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысы берілетін мемлекеттік, әлеуметтік жәрдемақылар туралы заң. 16.06.2013ж.
7. Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" заңы. 10.12.2009ж
8. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі 13.07.2012ж
9. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. 2014ж (2 Тарау. Отбасы және кәмелетке тлмағандарға қарсы қылмыс).
10. Қазақстан Республикасының "Тұрғын үй қатынастары туралы" заңы 6.04.97ж
11. Қазақстан Республикасының "Нотариат туралы" заңы. 14.07.2007ж
12. Қазақстан Республикасының "Отбасы үлгісіндегі балалар аулы және жасөспірімдер үйлері туралы" заңы. 13.12.2008ж.
Дәріс №2
Дәріс тақырыбы: Неке ұғымы.
Дәріс жоспары:
1.Неке түсінігі және некеге тұру шарттары.
2.Некеге тұрудың тәртібі.
3.Некенің жарамсыздығы.
Дәріс мақсаты: Некенің түсіенігі мен некеге тұру шарттары және оның тәртібі туралы оқытып, түсіндіру.
Дәріс мәтіні:
1. Араларында неке қиылуына жол берілмейтін адамдар .
Некеге тұруға :
1) біреуі болса да басқа тіркелген некеде тұрған адамдардың;
2) Тікелей ата-тегі бойынша жәнеөзінен тарайтын жақын туыстардың (ата-аналар мен балалардың, тасының, әжесінің, және немерелерінің), ата-анасы бір және ат-анасы бөлек әкесі немесе анасы ортақ ағалы-інілер мен апалы - сіңлілердің(аға-қарындастардың),
3) асырап алушылар мен асырап алынғандардың
4) Біреуін болса да психикалық ауруыныңслдарынан немесе ақыл-есі кемдігініңсалдрынан сот әрекетке қабілетсіз деп танылған адамдардың арасында жол берілмейді.
Некеге тұратын адамдарды медициналық тексеру
1.Некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалықмәселелер және репродукциялық денсаулыққорғау лері бойынша консультация беру мен тексеруді мамандандырылған денсаулық сақтау мекемелері және некеге тұратын адамдардың екеуінің келісімімен ғана жүзеге асырылады.
Некеге тұратын адамдарды тексерудің нәтижелері медициналыққұпия болып табылады және ол некеге тұруға ниеттенген дамға тексеруден өткен адамныңкелісімімен ғана хабарлануы мүмкін.
Неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында қиылады.Некесін тіркегісі келетін адамдр арыз берушінің біреуі тұратын жердегі не өздерінің ата-аналары тұратын жердегі АХАЖ органына арыз береді. Арыз беруге төмендегідей құжаттар талап етіледі:
1. Жеке басын куқландыратын құжаттар;
2.Белгіленген неке жасын кеміту қажет екенін растайтын құжаттар;
3.Бұрынғы некелері туралы мәліметтер;
4.Балалары туралы мәліметтер.
Некені қию некеге тұруға тілек білдірушілер АХАЖ органына арыз берген күннен бастап 1 ай мерзім өткен соңжүргізіледі.Дқлелді себептер болған жағдайда неке қиюды мемлекеттік тіркеу орны бойынша АХАЖ органы 1 ай өткенге дейін неке қиюға ,сонндай-ақ осы мерзімді ұзартуға, бірақ 1айдан аспайтын мерзімге ұзартуға рұқсат етілуі мүмкін Ерекше мән-жайлар болған кезде неке өтініш берілген күні қиылу мүмкін
Ерекше мән жағдайларға мынадай жағдайлар жатады.:
1.Жүктілік;
2. Бала тууы;
3. Бір тараптың өміріне тікелей қауіп төнуі.
2. Некені тіркеу өткізілгеннен кейін ерлі-зайыптыларға неке туралы куәлік беріледі.
Некенің жарамсыздығы.
Некені төмендегідей негіздер бойынша жарамсыз деп таниды.
1.Өзара ерікті келісімнің болмауы.
2.Неке жасына жетпеуі және бұған арнайы рұқсаттыңболмауы.
3.Некеге отыруға кедергі болатын жағдайларды ескермеуі (біреуі некеде тұрса, туыстары арасында немесе асырап алушы мен асырауға алынушы арасынд неке қиылса, әрекетке қабілетсіздер арасында жасалынса)
4.Мәжбүрлеп қиылған неке,
5. Егер некеге тұрушы адамдардыңбіреуі екіншісінен құрылған отбасы мүшелеріне,жеке басының жәнеқоғамның қауіпсіздігіне нақты қатер төндіретін ауруы бар екенін жасырған жағдайда қиылған неке.
Некені жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар .
Некені жарамсыз деп тану туралы талап қоюға :
1. Егер неке жасына толмаған адаммен неке қиылса, кәмелетке толмаған жұбайы, оныңата-анасы, қорғаншы жәнеқамқоршы орган немесе прокурор құқылы. Кәмелетке толмаған жұбай 18 жасқа толғаннан кейін некені жарамсыз деп тануды талап етуге тек оныңөзі ғана құқылы.
2. Егер некеге тұруға ерлі-зайыптылардыңбірініңерікті келісімі болмаған жағдайда;мқжбүр ету, алдау, қателесу немесе өзінің жай-күйінің салдарынан некеге тұруды мемлекеттік тіркеу кезінде өзінің әрекеттерінің маңызын түсінбей жәнеөзін-өзі билей алмауы себепті неке қиылған болса, некеге тұру арқылы құқығы бұзылған жұбай , сондай-ақ прокурор.
3. Некені қиюға кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екенін білмеген жұбай, әрекетке қабілетсіз деп танылған жұбайдыңқорғаншысы, оның алдындағы бұзылмаған неке бойынша жұбайы,сондай-аққорғаншы жәнеқамқоршы органдар
4. Жалған некеге тұру жағдайында прокурор, сондай-ақ некеніңжалғандығын білмеген жұбайы.
Некеніңжарамсыздығын болғызбайтын мән-жайлар.
1.Егер некнені жарамсыз деп тану туралы іс қаралатын сқтке заңға орай оныңқиылуына кедергі жасаған мән-жайлар жойылса, некені жарамсыз деп тануға болмайды.
2.Егер кәмелетке толмаған жұбайдыңмүдделері талап етсе, сондай-ақ оныңнекені жарамсыз деп тануға келісімі болмаған жағдайда сот неке жасына толмаған адаммен қиылған некені жарамсыз деп тану туралы талап-арыздан бас тарта алады.
3Егер мұндай некені тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса , сот некені жалған деп тани алмайды.
4. Ерлі-зайыптылардың арасында заңмен тиым салынған туыстық дқрежесі болған не некені тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардыңбіреуі басқа бұзылмаған некеде тұрған жағдайларды қоспағанда, некені ол бұзылғаннан кейін жарамсыз деп тануға болмайды.
Некені жарамсыз деп тануды сот жүргізеді. Некенің жарамсыздығы оныңқиылған күнінен бастап танылады.Егер некені жарамсыз деп тану туралы ісч қаралатын сқтке заңға орай оныңқиылуына кедергі жасаған мән-жайлар жойылса, Некені жарамсыз деп тануға болмайды.Сондай-ақ ,егер мұндай некені тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса, сот некені жалған деп тани алмайды.
3. Некені жарамсыз деп танудың салдары:
1.Некесі жарамсыз деп танылған адамдар бірлесіп сатып алған мүліктің құқықтық режимі қР Азаматтық кодексінің үлестік туралы ережелермен реттеледі.
2. Ерлі - зайыптылар жасасқан неке шарты жарамсыз деп танылады.
Некені жарамсыз деп тану мұндай некеде туған немесе неке жарамсыз деп танылған күннен бастап 270 күн ішінде туылған балалардың құқығына нұқсан келтірмейді.
Адал ниетті жұбай азаматтық заңдарда көзделген ережелер бойынша өзіне келтірілген материалдықжәне моральдық зиянды өтеуді талап етуге құқылы.Адал ниетті жұбай некені жарамсз деп таныған кезде өзі неке қиюды мемлекеттік тіркеу кезінде таңдағанг тегін сақтап қалуға құқылы.
Некеге тұру шарттары мен некеге тұруға кедергі болатын мән - жайлар.
Неке - ерлі - зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықты одақ.
Отбасылық заңнама келесі шарттар мен тәртіптерді реттейді:
Некеге тұру;
Некені тоқтату;
Некені жарамсыз деп тану.
Некеге тұрудағы маңызды шарттар:
-Некеге тұрушылардың өзара ерікті келісімдерінің болуы;
-Неке жасына жетуі;
-Некеге тұруға кедергі болатын жағдайлардың болмауы;
Неке жасы Еркектер мен әйелдер үшін - 18 жас.Дәлелді себебтер болған жағдайда мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін.Неке жасын төмендету туралы өтінішті некеге тұруға тілек білдірушілер немесе олардың ата-аналарыы, не қорғаншылары белгіленген неке жасын төмендету қажнттігін туғызатын себептерді көрсете отыырып қозғай алады.
Барлық жағдайларды неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың келісімімен ғана жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдар арасындағы некеге ата-аналарының не қорғаншыларының келісімімен рұқсат етіледі.
Бақылау сұрақтары:
1. Некеге тұру шарттары.
2. Неке ұғымы.
3. Некенің жарамсыздығы.
4. Некеге тұрушылардың өзара келісімдері.
Дәріс №3
Дәріс тақырыбы:Некені тоқтату түсінігі.
Дәріс жоспары:
1.Некені тоқтатудың тәртібіі.
2.Некені Ахаж органында бұзу.
3.Некені сот тәртібімен бұзу.
Дәріс мақсаты: Некенің тоқтатылуын жариялау туралы түсіндіру.
Дәріс мәтіні:
1. Некені тоқтатудың екі түрі бар: а)Некені өздігімен тоқтату.
б) Ажырасу жолымен некені тоқтату.
Жұбайыныңқайтыс болуы және оны өлді немесе олардың біреуі хабар-ошарсыз кеткегн деп жариялау салдарынан тоқтатылуы.
Некен ерлі-зайыптылардың біреуініңқайтыс болуы немесе сот оны өлді немесе хабар-ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан тоқтатылады Сот қайтыс болды деп жарияланған немесе сот хабар-ошарсыз кеткен деп танылған жұбайы келген және тиісті сот шешімі күшін жойған жағдайда некені ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша азаматтық хал актілерін жазу органы қалпына келтіруі мүмкін. Егер жұбайдың екіншісі жаңа некеге отырса, некені қалпына келтіруге болмайды.
Егер некен қию кезінде тарапртарға қайтыс болды немесе хабар- ошарсыз кетті деп танылған жұбай тірі екені белгілі болса, бұл ереже қолданылмайды.
Неке ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің де өтініші бойынша, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайдыңқорғаншысыныңөтініші бойынша оны бұзу жолымен тоқтатылуы мүскін. Некені қйелдің жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жылдың ішінде қйелдің келісімінсіз бұзуға болмайды.
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқжәне бір-біріне мүліктік талап қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында жүргізіледі. Ерлі-зайыптыларға ортақкәмелетке толмаған балаларының болуына қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуініңөтініші бойынша, егер ерлі-зайыптылардың екіншісін:
1) Сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;
2) Сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3) қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталса, неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылады. Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген тқртіппен жүргізеді.
2. Некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын даулар азаматтық хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады.
Некені сот тәртібімен бұзу:
1. Ерлі-зайыптылардыңкәмелетке толмаған ортақ балаларының болуы.
2.Ерлі - зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған кезде;
3.Егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзініңқарсылығы болмауына қарамастан , некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса;
4.Ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік талаптары болған жағдайда жүргізіледі.
Егер сот ерлі-зайыптылардың одан қрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке сот тәртібімен бұзылады. Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған жағдайда , сот ерлі-зайыптыларды татуластыруға шаралар қолдануға және ерлі - зайыптыларға татуласу үшін үш ай көлемінде мерзім тағайындай отырып, істі қарауды кейінге қалдыруға құқылы. Егер ерлі-зайыптыларды татуластыру жөніндегі шаралар нқтижесіз болып шықса және ерлі-зайыптылар некені бұзуды талап етсе, неке бұзылады. Некені сот тәртібімен бұзу ерлі-зайыптылар некені бұзу туралы арыз берген күннен бастап кемінде бір й өткен соң жүргізіледі. Ерекше жағдайларда сот аталған мерзімнен кемірек мерзім белгілеуі мүмкін. Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар соттыңқарауына кәмелетке толмаған балалар өздерініңқайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылрдың ортақ мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады. Егер ерлі-зайыптылардың арасында келісім болмаса, сондай-ақ ол келісім баллардың немесе ерлі- зайыптылардың біреуінің мүдделерін бұзатындығы анықталса, сот:
1) Неке бұзылғаннан кейін кәмелетке толмған балалар ата-насыныңқайсысымен тұратындығын айқындауға;
2) Балаларды асырауға алимент ата-аналарыныңқайсысынан жәнеқандай мөлшерде өндіріліп алынтынын белгілеуге
3) Ерлі-зайыптылардың талап етуі бойынша , олардың бірдескен ортақ меншігіндегі мүлікті бөлуді жүргізуге
4) Екінші жұбайдан асырауға қаражат алуға құқығы бар жұбайдың талап етуі бойынша осы асырау қаражатының мөлшерін айқындауға міндетті. Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, сот мүлікті жеке іс жүргізіп бөлу туралы талпты жеке істе қозғауға құқылы.
3. Некенің ол бұзылған жағдайда тоқтатылу кезі.
Азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылатын неке азаматтық хал актілерін жазу кітабында некенің бұзылғандығы мемлекеттік тіркелген күннен бастап ,ал, неке сотта бұзылған жағдайда - соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап тоқтатылады. Сот некені бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жердегі, сондай-ақ неке қию мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтық хал актілерін жазу органына жолдауға міндетті. Ерлі-зайыптылардың азаматтық хал актілерін жазу органында некенің бұзылғаны туралы куқлік алғанға дейін жаңадан некеге тұруға құқығы жоқ. Некенің тоқтатылуымен ерлі-зайыптылардың , некелік қатынастарынан туындайтын жеке және мүліктік құқытары мен міндеттері тоқтатылады. Ерекше жағдайларда сот аталған мерзімнен кемірек мерзім белгілеуі мүмкін. Некені сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар соттыңқарауына кәмелетке толмаған балалар өздерініңқайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайын асырауға қаражат төлеу тәртібі туралы, бұл қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылрдың ортақ мүлкін бөлу туралы келісім ұсына алады.
Бақылау сұрақтары:
1. Некенің бұзылуы.
2. Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері.
3. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу.
4. Некенің тоқтатылуын жариялау.
Дәріс №4
Дәріс тақырыбы: Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері.
Дәріс жоспары:
1.Ерлі-зайыптылардың құқықтар мен міндеттерінің туындауы.
2.Ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтары мен міндеттері.
3.Ерлі-зайыпталрдың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету.
Дәріс мақсаты: Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін және олардың мүліктерін иелену, пайдалану және оған билік етуін сипаттау.
Дәріс мәтіні:
1. Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері азаматтық хал актілерін жазу органдарында некеге тұру мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.Ерлі-зайыптылар тең құқытарды пайдаланады және тең міндеттер атқарады. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысы қызмет, кәсіп түрін, тұрғылықты жер таңдауға ерікті. Ана, әке болу, балаларды тәрбиелеу. Оларға білім беру мәселелері мен отбасы өмірінің басқа да мәселелерін ерлі-зайыптылар бірлесіп шешеді.Ерлі-зайыпылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық және өзара көмек негізінде құруға, отбасының игілігі мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсіп- жетілуіне және олардың әл-ауқаты жағдайына қамқорлық жасауға міндетті. Некеге тұру кезінде ерлі-зайыптылар өз тілектері бойынша ортақ тек ретінде өздерінің біреуінің тегін таңдап алады не ерлі-зайыптылардың әрқайсысы өзінің некеге тұрғанға дейінгі тегін сақтап қалады, не өз тегіне екінші жұбайдың тегін қосады. Егер ерлі-зайыптылардың біреуінің некеге тұрғанға дейінгі тегі қосарлас болса,, тектерді қосуға жол берілмейді.Ерлі-зайыптылардың біреуінің тегін өзгертуі екінші жұбайдың тегін өзгертуге әкеп соқпайды. Неке бұзылған жағдайда ерлі-зайыптылар ортақ текті сақтауға немесе өздерінің некеге тұрғанға дейінгі тегін қалпына келтіруге құқылы.
2. Егер неке шартында өзгеше белгіленбесе,, ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігінің режимі олардың мүлкінің заңды режимі болып табылады. Ерлі-зайыптылардың шаруа қожалығы мүшелерінің бірлескен меншіші болып табылатын мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы ҚР Азаматтық кодексінің 224 және 225- баптарымен белгіленеді.Ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезде жинаған мүлік олардың бірлескен ортақ меншіші болып табылады. Ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезде жинаған мүлкіне ерлі-зайыптылардың әрқайсысының еңбек қызметінен, кәспкерлік қызметтен және санаткерлік қызмет нәтижелерінен тапқан табыстары, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкінен және ерлі-зайыптылардың әрқайсысының бөлек мүлкінен түскен кірістер, олар алған зейнтақылар, жәрдемақылар, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге де ақшалай төлемдер (материалық көмек сомалары,мертігу не денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан еңбек қабілетін жоғалтуына және басқаларына байланысты залалды өтеуге төленген сомалар ) жатады. Сондай-ақ ерлі-зайыптылардың ортақ кірістерінің есебінен сатып алынған жылжымалы және жылжымайтын мүліктер, бағалы қағаздар,жарналар, салымдар несие мекемелеріне немес өзге де коммерциялық ұйымдарға салынған капиталдағы үлестер және ерлі-зайыптылар некеде тұрған кезеңде тапқан басқа да кез келген мүлік ол ерлі-зайыптылардың қайсысы салғанына қарамастан ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі болып табылады. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікке құқығы некеде тұрған кезеңде үй шаруашылығын жүргізуді, балаларды бағып күтуді жүзеге асырған немесе басқа да дәлелді себептермен жеке кірісі болмаған жұбайға да тиесілі.
33-бап Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша жүзеге асырылады. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне билік ету жөнінде ерлі-зайыптылардың бірі мәмілелер жасасқан кезде екінші жұбайының келісімі керек болады.Ерлі-зайыптылардың біреуі ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне билік ету жөнінде жасасқан мәмәлесін сот басқа жұбайдың келісімі болмауын дәлел етіп , тек оның талап етуімен ғана және басқа тараптың мәміле жөнінде білгендіі немесе осы мәмәілені жасасуға басқа жұбайдың күні бұрын білуі тиіс екендігін дәлелденген жағдайларда ғана жарамсыз деп тануы мүмкін. Ерлі-зайыптылардың біреуі жылжымайтын мүлікке билік жөнінде мәміле мен нотариаттық куәландыруды және заңда белгіленген тәртіппен тіркеуді талап ететін мәміле жасауы үшін басқа жұбайдың нотариат куәландырған келісімін алуы қажет.
3. Аталған мәміле жасауға нотариат куәландырған келісімі алынбаған жұбай осы мәміленің жасалғандығы туралы өзі білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл ішінде мәмілені сот тәртібімен жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.
Мыналар ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі болып табылады:
1)Некеге тұрғанға дейін ерлі-зайыптылардың әрқайсысына тиесілі болған мүлік;
2) Ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезеңінде сыйлыққа, мұрагерлік тәртібімен немесе өзге де мәміле жасау бойынша тегін алған мүлік
3) қымбат заттар мен басқа да сән- салтанат заттарын қоспағанда, некеде тұрған кезеңде ерлі-зайыптылардың ортақ қаражаты есебінен сатып алынса да , жеке пайдалану заттары .
Некенің іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған кезде ерлі-зайыптылардың әрқайсысы тапқан мүлікті сот олардың әрқайсысының меншігі деп тануы мүмкін.
Егер некеде тұрған кезеңде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі немесе басқа жұбайдың мүлкі не ерлі-зайыптылардың кез келгенінің еңбегі есебінен осы мүліктің құнын едәуір арттыратын салыным жүргізілгені (күрделі жөндеу, қайта жаңғырту, қайта жабдықтау және т.с.с) анықталса, ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкі олардың бірлескен ортақ меншігі болып танылуы мүмкін .
Бақылау сұрақтары:
1. Ерлі - зайыптылардың мүліктерін иелену құқығы.
2. Ерлі - зайыптылардың мүліктерін пайдалану құқығы.
3. Ерлі - зайыптылардың мүліктерін билік ету құқығы.
Дәріс №5
Дәріс тақырыбы: Балалардың туу тегі.
Дәріс жоспары:
1. Ата-аналардың және балалардың құқықтар мен міндеттері туындауының негіздері.
2. Баланың ата-анасын туу туралы жазбалар кітабына жазу.
3.Әке болуды даулау.
Дәріс мақсаты: Балалардың туу тегін анықтауды саралап оқыту.
Дәріс мәтіні:
1. Ата-аналардың және балалардыңқұқықтары мен міндеттері туындауының негіздері.
Баланың ата-анасын туу туралы жазбалар кітабына жазу. Ата-аналардыңжәне балалардыңқұқықтар мен міндеттері балалардың заңмен белгілеген тқртіппен куқландырылған тегіне негізделеді. Баланың тегі жағынан тегін ананың медициналық мекемеде бала туғанын растайтын құжаттар негізінде , ал бала медициналық мекемеден тыс жерде туған жағдайда - медициналыққұжаттардың, куқлардың көрсетулерінің немесе өзге де айғақтардың негізінде азаматтық хал актілерін жазу органы белгілейді. Бір-бірімен некеде тұратын адамдардан туған баланың туу тегі ата-анасының неке туралы жазбасымен куқландырылады. Бала неке бұзылған, оны жарамсыз деп таныған таныған кезден бастап немесе бала анасының жұбайы қайтыс болған сқттен бастап 270 күн ішінде туған жағдайда ,егер өзгеше дқлелденбесе, анасның бұрынғы жұбайы баланыңәкесі болып танылады.Егер баланың анасы баланыңәкесі өзінің жұбайы емсе деп мқлімдесе , баланыңәкесі неке және отбасы туралы заңдармен белгіленеді.
Баланың анасымен некеде тұрмайтын адамныңәке болуы баланыңәкесі мен анасының азаматтық хал актілерін жазу органына бірлесіп арыз беруі жолымен;анасы қайтыс болған, ол қрекетке қабылетсіз деп танылған, анасының тұратын жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайларды немесе ол ата-ана құқығынан айырылған жағдайда - қорғаншы жәнеқамқоршы органның келісімімен бала әкесінің арызы бойынша , мұндай келісім болмаған жағдайда - сот шешімімен белгіленеді. Әке болуды анықтау туралы бірлесіп арыз беру бала туғаннан кейін мүмүкін емес немесе қиын деп ұйғаруға негіз беретін мқн-жайлар болған кезде болашақ баланың бір-бірімен некеде тұрмайтын ата-анасы жүкті болған кезде азаматтық хал актілерін жазу органына сондай арыз беруге құқылы. Баланың ата-анасы туралы жазба бала туғанан кейін жасалады.
Он сегіз жасқа толмаған адам бала деп танылады. қрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге жқне тәрбиеленуге құқығы, өзінің ата-анасын білуге құқығы, олардыңқамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы бар Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды ата-ана құқығынан айырған жағдайда жқне ата-ана қамқорлығынан айырылудың басқа да жағдайларында баланың отбаснда тәрбиелену құқығын заңда белгіленген тқртіппен қорғаншы жқне қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Баланың ата-анасынң екеуімен де , аталарымен, әжелерімен, аға-інілерімен, апа-сіңлілерімен жқне бсқа да туыстарымен қарым - қатынас жасауға құқығы бар. Ата-ансы некесінің бұзылуы, оның жарамсыз деп танылуы немесе ата-анасының бөлек тұруы баланыңқұқығына қсер етпеуге тиіс. Ата-анасы бөлек тұрған жағдайда баланың олардыңқрқайсысымен қарым-қатынас жасауға құқығы бар. Бала отбасында өз мүддесін қозғайтын кез келген мқселені шешу кезінде өзінің пікірін білдіруге, сондай-ақ кез келген сот немесе қкімшілік іс қарау барысында тыңдалуға құқығы бар.Он жасқа толған бала ппікірі ,егер бұл пікір оның мүдделеріне қайшы келмейтін болса, ескерілуге міндетті.Баланың ат алуға әкесінің атын жқне тегін алуға құқығы бар. Балаға ат ата-анасының келісімі бойынша қойылады, аты-жөні әкесінің аты бойынша не ұлттық дқстүрлер ескеріле отырып беріледі. Әкесі атын өзгерткен жағдайда оныңкәмелетке толмаған бабалардыңәкесінің аты-жөні өзгереді,ал кәмелетке тоған балалардыңәкесінің аты-жөні бұл туралы өздері арыз берген жағдайда өзгертіледі.
2. Егер анасының күйеуі емес еркектіңәке екендігі анық болып шықса , анасы босанғанға дейінгі және босанғанан кейінгі кезеңдердің ішінде өзін асырау жөніндегі шығындарға одан тиісті ақша қаражатын сот тәртібімен талап етуге құқылы. Ақша қаражатының мөлшерін тараптардың материалдық , отбасылықжәне назар аударуға тұрарлық басқа да мүдделерін негізге ала отырып , ақша қаражатын төлеу кезінде қолданылып жүрген есептік көрсеткіштің еселенген арақатынасымен сот белгілейді.18 жасқа толған адам жөнінде әке болуды белгілеуге оның келісімімен ғана , ал егер ол қрекетке қабілетсіз деп танылған болса - оныңқорғаншысының немесе қамқоршысының келісімімен ғана жол беріледі.
Әкелікті сот тәртібімен белгілеу .
Бір-бірімен некеде тұрмайтын ата-аналардан бала туған жағдайда және ата-ананың бірлескен арызы немесе бала әкесінің арызы болмаған кезде баланың нақты дамнан туу тегі ата-аналарының біреуінің, бла қорғаншысының арызы бойынша немесе баланы асырап отырған адамның арызы бойынша , сондай-ақ баланыңкәмелетке толғаннан кейінгі өз арызы бойынша сот тәртібімен белгіленеді. Бұл жағдайда сот баланың нақты адамнан туу тегін анық растайтын айғақтарды ескереді. Соттыңәке болуды тану фактісін белгілеуі. ¤зін баланыңәкесімін деп таныған , бірақ баланың анасымен некеде тұрмаған адам қайтыс болған жағдайда оныңәке екенін тану фактісі азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленегн ерелер бойынша сот тәртібімен белгіленуі мүмкін.
Баланың ұлты. Баланың ұлты оның ата-анасының ұлтымен айқындалады. Егер ата-анасының ұлты әртүрлі болса, ол баланың қалауы бойынша оған жеке басының куәлігі немесе паспорт берілген кезде әкесінің немесе шешесінің ұлтымен айқындалады. Одан әрі баланың ұлты оның өтініші бойынша басқа ата-анасының ұлтына өзгертілуі мүмкін.
Баланың заңда белгіленген тәртіппен және мөлшерде өзінің ата-анасының және отбасының басқа да мүшелерінен асырау қаражатын алуға құқығы бар. Балаға алименттер, зейнетақылар, жәрдемақылар ретінде тиесілі сомалар ата-анас
ының билік етуіне келіп түседі және он олар баланы асырап - бағуға, оған білім беруге және оны тәрбиелеуге жұмсайды.Баланың өзі сыйға немесе мұрагерлік тәртібімен алған кірістерді, мүлікті, сондай-ақ баланың қаражатына сатып алынған басқа да кез келген мүлікті меншіктенуге құқықғы бар.Өз еңбегінен кіріс алған бала, егер ол ата-анасымен бірге тұрса, отбасын асырау жөніндегі шығыстарға қатысуға құқылы. Баланың өзіне меншік құқығымен тиесілі мүлікке билік ету құқығы ҚР Азамттық кодексінің 22 және 23- баптарымен белгіленеді.Ата-ананың бала мүлкін басқару жөніндегі құқықтарын жүзеге асыруы кезінде оларға осы Заңның 114-бабында белгіленген береже қолданылады.Баланың ата-ана мүлкіне меншік құқығы болмайды. Бірге тұратын балалар мен ата-аналар бір-бірінің мүлкін өзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады.Ата-аналар мен балалардың ортақ меншік құқығы пайда болған жағдайда олардың ортақ мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы азаматтық заңдарда белгіленеді.
3. Бір-бірімен некеде тұратын әке мен ана туу туралы жазбалар кітабына олардың кез келгенінің арызы бойынша баланың ата-анасы болып жазылады.Егер ата-ана бір-бірімен некеде тұрмаса, баланың анасы туралы жазба- анасының арызы бойынша,ал баланыңәкесі туралы жазба баланыңәкесі мен анасының бірлескен арызы бойынша немесе бала әкесінің арызы бойынша жүргізіледі. Немесе әкесі соттың шешіміне сқйкес жазылады.Бала некеде тұрмайтын анадан туған ретте, ата-ананың бірлескен арызы болмаған жағдайда немесе әке болуды анықтау туралы сот шешімі болмаған жағдайда туу туралы жазбалар кітабында бала әкесінің тегі анасының тегі бойынша , бала әкесінің аты-жөні - бала анасының көрсетуі бойынша жазылады. Некеде тұратын және бойға бала бітірудің жасанды қдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға жазбаша түрде өз келісімін берген адамдар осы қдістерді қолдану нқтижесінде өздерінде бала туған ағдайда туу туралы жазбалар кітабын оның ата-анасы болып жазылады. Неке және отбасы туралы заңның 49- бабының 1-және 2-тармақтарына сқйкес жүргізілген туу туралы жазбалар кітабына ата-ананы жазу баланыңәкесі немесе анасы ретінде жазылған адамның, іс жүзінде баланыңәкесі немесе анасы болып табылатын апдамның, бала кәмелетке толғаннан кейін оныңөзінің , бала қорғаншысыының, сот қрекетке қабілетсіз деп таныған ата-ана қорғаншысының талап етуі бойынша тек сот тәртібімен ғана даулануы мүмкін Ататлған заңның негізінде баланыңәкесі болып жазылған адамныңәке болуын дау туғызу туралы талабы, егер жазу кезінде бұл адамға оның іс жүзінде баланыңәкесі емес екендігі айқын болса, қанағттандырылмйды. Заңда белгіленген тқртіппен бойға бала бітірудің жасанды қдісін немесе эмбрион имплантациясын қолдануға жазбаша түрде келісім берген жұбайдыңәке болуды даулау кезінде ос мқн-жайларға сілтеме жасауға құқығы жоқ.
Бақылау сұрақтары.
1. Балалардың туу тегін анықтау.
2. Баланың әке атына қалуы.
3. Баланың туу тегін жазбалар кітабына тіркеу.
4. Әке болуды даулау.
Дәріс №6
Дәріс тақырыбы: Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері.
Дәріс жоспары:
1. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттерінің теңдігі.
2. Ата-аналардың балаларды тәрбилеу және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері.
3.Ата-аналардың басқа адамдардан балаларын талап етуге құқығы.
Дәріс мақсаты: Ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттерін саралап оқыту.
Дәріс мәтіні:
1. Ата-аналардыңғ өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері тең болады. Ата-ана құқықтары балалары 18 жасқа толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың құқықтары .Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жағдйда және олардың ана және әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерінің әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.
Ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және оларға білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері.
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуег құқығы бар және оған міндетті.Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабылеттері мн қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.Ата-аналардың балаларыдың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді.Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар бұл келіспеушіліктерді шешеу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгнуге құқылы.
2. Баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі ата-аналардың құқықтары мен міндеттері.
Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты ,оның ішінде соттарда арнаулы өкілеттіксіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Егер қорғаншы орган ата-аналар мен балалар мүдделернің арасында қайшылық барын анықтаса , ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы орган және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті.Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама - қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі мәні болуға тиіс. Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс. Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтарымен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар зайда белгіленген тәртіппен жауап береді.
Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым - қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім Алу мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар. Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасу баланың дене жән психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екнші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауы тиіс. Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді.
3. Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отыып сот шешеді. Бұл орайда сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-інілері мен апа-сіңлілеріне үйірлігін, баланың жасын ,ата-аналардың адамгершілік және өзге де жеке қасиеттерін, ата-аналардың әрқайсысымен баланың аоасында орын алған қатынастарды, олардың дамыту және тәрбиелеу үшін балаға жағдай жасау мүмкіндігін ескереді.Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың өз құқығын жүзеге асыру тәртібі туралы жазбаша түрде келісім жасауға құқылы Егер ата-аналар келісімге келе алмаса, ата-аналардың талап етуі бойынша дауды қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен сот шешеді.Соттың шешімі орындалмаған жағдайда кінәлі ата-анаға заңдарда көздлген шаралар қолданылады.Сот шешімі қасақана орындалмаған жағдайда баладан бөлек тұратын ата-ананың талап етуі бойынша сот баланың мүдделерін негізге ала отырып және баланың пікірін ескеріп, баланы соған беру туралы шешім шығара алады.Баласынан бөлек тұратын ата-ананың өз баласы туралы тәрбие, емдеу мекемелері мен басқа да мекемелерден апарат алуға құқығы бар. Ақпарат беру ден бас тартуға сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.
Ата-аналардың басқа адамдардан балаларын талап етуге құқығы.
Ата-аналар заң немесе сот шешімі негізінсіз баланы өз қолында Остап отырған кез келген адамнан он ы қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдануға құқылы.Бұл талаптарды қарау кезінде сот баланы ата-анасына беру баланың мүддлеріне сай келмейді деген қорытындыға келсе, баланың пікірін ескере отырып , ата-анасының талап - арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы. Егер сот ата-анасының да бала қолындағы адамның да оның дұрыс тәрбие Алу мен дамуын қамтамасыз етуге жағдайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz