Египет мәдениеті мен құдайлары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
М.Әуезов атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Педагогика және мәдениет факультеті
Жалпы тарих және мұражай ісі кафедрасы

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Ежелгі Мысырдағы құдай бейнесі және әлемнің жаратылысы туралы ілім

Орындаған: Байзакова С.Д
Тобы: ПИК - 15 - 3к
Қабылдаған: Отарбаева А.К

Шымкент, 2018
Жоспар:
Кіріспе
І. Египет мәдениеті мен құдайлары
ІІ. Егіншілікпен байланысты наным-сенімдер және патшаны құдай деп тану
ІІІ. Жерлеу рәсімі
Қорытынды
Пайдалынған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Мысыр(Египет) - өте ежелгі өркениеттердің бірі. Мысырдың басты өзені - Ніл. Ежелгі мысырлықтардың өмірі көп ретте осы ұлы дарияға тәуелді болды. Олар Нілдің тасуы аспандағы жұлдыздардың орналасуымен байланысты екенін байқады. Мысырлықтар жерде және аспандағы құдайлар өмір сүреді, жер бетіндегі оқиғалар солардың ықпалында деп ойлады. Молалар мен храмдардағы жазулар мен суреттер, папирус жапырағындағы жазбалар арқылы мысыр мифологиясы бізге жеткен. Мысырлықтар құдайлардың және жердегі барлық жан иелерінің жаралуы туралы мынадай аңызды ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп отырған. Бір күні судың түбінен жоталанып жер өсініп шығады, оның үстніде лотос гүлі пайда болады, ал гүлдің ішінен күн құдайы Ра шығады. Раның демінен ауаның, бос кеңістік пен жарықтың құдайы Шу мен ылғал құдайы Тефнут пайда болады. Шу мен Тефнуттан Геб пен Нут туады. Осыдан кейін Ра мысыр пантеонына кірген басқа да көптеген құдайларды жаратады. Геб жерге, ал Нут - аспанға айналады. Нут Гебтің қарындасы әрі әйелі болады. Кешке ол жұлдыздарды туады да, таңертең оларды жұтып қояды. Сонда оны Геб "өз торайларын жеген шошқа" деп атайды. Геб пен Нут дайласпасын деп, олардың әкелері, ауа мен жел құдайы Шу олардың құшақтарын ажыратып жібереді. Осылайша аспан жерден бөлініп, олардың арасында ауа кеңістігі пайда болады. Геб пен Нуттың төрт баласы болады:Осирис(табиғат құдайы), Исида(құнарлылық пен аналық құдайы), Сет(шөл мен найзағай құдайы) және Нефтида(о дүние құдайы). Бір күні Ра даналық құдайы Тотты шақырып алып, былай депті:"Мен жер асты әлемінде жүрген кезімде, аспанда менің орнымда бола тұр." Аспанда ай осылай пайда болыпты. Тот құдай да Ра сияқты құрметтелген. Ежелгі мысырлықтарда құдайлар көп болған. Алғашқыда мысырлықтар құдайларды жануар түрінде бейнелеген. Неғүрлым қастерлі жануарларға бұқа, сиыр, қой, жылан, қолтырауын, мысық, арыстан, шибері және сұңқар мен тырнақұтан құстары жататын. Бірақ бірте - бірте құдайларға адамдардың бейнесі де беріле бастады. Мысалы, қуаныш пен маххабат құдайы Баст әйел тұлғалы, ал басы мысықтыкі болды.

І. Египет мәдениеті мен құдайлары
Мысыр Құдайлары Күндіз Ра аспан өзені бойымен жерге жарық түсіріп, күндізгі қайығы Манджетпен жүзіп жүреді, кешке жанындағы нөкерлерімен бірге түнгі қайығы Месектетке отырып, жер асты әлеміндегі өзенмен жүзеді. Мәңгі түнек кеңістігіндегі түнгі саяхатында Ра басқа құдайлармен бірге он екі тозақ аймағынан өтеді, түнек әзәзілдерімен сайысады. Раның қатерлі жауларының бірі, жер асты әлемінің әміршісі алып жылан Апоп оның жолына тосқауыл қою, жазым ету үшін өзен суын жұтып қояды. Жыланмен соғыста Ра мен оның нокерлері жеңіске жетіп, Апоп суды қайта қалпына келтіруге (құсуга) мәжбүр болады. Ра, таңертең жерге жарық түсіру үшін жолын жалғастырады.Мысыр аңыздары ішінде күнді құс ретінде бейнелейтіндері де бар. Мысалы, аңыз бойынша, мұхиттан көтеріліп төбе көрінеді. Ондағы жер мен ылғалдың қосындысынан жұмыртқа пайда болып, соны жарып құс -- күн шығады. Келесі аңызда қүдайлық қасиеті бар Гоготун қаз төбеге үя салып, кейін күн қүдайы шығатын жүмыртқаны туады. Бүлармен қатар, күнді кешкісін жұтып қоятын, нәтижесінде түн келетін, ал келесі таңда оны қайта шығаратын аспан құдай әйелі туралы да аңыз айтылады.
Ежелгі Мысырда егін, мал шаруашылығының пайда болуы, күнделікті тұрмыста ірі қара малдың қолданылуына орай, күн қүдайы туралы аңыздарға өзгерістер енеді. Елдің белгілі бір аймақтарында аспан әлемі үлкен сиыр түрінде сипатталады. Аңызда осы сиырды Шу құдай өз қолымен демеп, оның арқасына Ра отырады. Аспан сиыры өмірге әкелген алтын бұзау күн түрінде көрінеді. Ра ежелден қалыптасқан аңыздық белгілерді сақтап, басы құс, денесі адам ретінде бейнеленді.
Ежелгі тұрғындар Күн қүдайы Ра және онымен байланысты құбылыстарға қызығушылық білдіреді. Сондықтан Ніл өңірінде өмір сүрген түрлі аймақ тұрғындарының бәрі Күнге табынып, Күн қүдайы туралы аңыздардың көбеюіне әсерін тигізеді. Ніл аңғарындағы халық бірігіп, бір орталыққа бағынған мемлекет құрылғаннан кейін, Ра, Амон және Осирис барша халыққа ортақ құдайлар ретінде мойындалады. Өзіндік шығу тарихтары бар бүл құдайлар табиғат қүбылыстарын, әлемнің пайда болуын түсіндіруге қызмет етеді. Егер аңыздық деректерге сүйенер болсақ, онда хаостан шыққан Ра басқа қүдайларды жаратады, өз әйелі мен балаларының көмегімен хаостан жарық пен ғаламдық денелерді бөледі. Ғаламды жарату кезінде оған аспанды жерден ажыратқан баласы, жел құдайы Шу ерекше көмек көрсетеді.
Ежелгі грек авторларының мәліметтері бойынша, қүдайлар ішіндегі ең танымалы -- Осирис. Аңызда ол жер қүдайы Себтің (қайсыбір мәліметтерде Кеб немесе Геб) аспан әйел қүдайы Нутпен байланысынан дүниеге келеді. Күн құдайы Ра әйелі Нуттың зинақорлыққа барғанын біліп, ашумен оның ешбір айда сәбиін босана алмайтынын мәлімдейді. Бірақ, әйел қүдайдың жанашыры Тот құдай аймен дойбы ойнап, әрбір күннің жетпіс екіден бір бөлігін ұтып алады. Оларды қосқанда шыққан толық бес күнді Мысырдың үш жүз алпыс күннен түратын жыл күнтізбесіне тіркейді. Мысырлықтар ай күнтізбесін күн күнтізбесіне сәйкестендіру үшін, жылдың соңында қосылатын күндердің пайда болуын осылай түсіндіреді. Жылдың он екі айына қосымша болатын осы бес күн ішінде, күн қүдайы қарғысының әсерінің болмайтынын аңыз жеткізеді. Осы күндердің бірінде Осирис дүниеге келеді.

Ежелгі Мысырдың Абидос қаласы орнына қазба жүмыстары жүргізілгенде, жер қүдайы Себ пен аспан сиыры Нуттың баласы Осирис қүдайға арналган ірі діни орталық, Мысырдың алғашқы билеушілерінің қабірлері орналасқан ғибадатхана табылды.
Осиристің дүниеге келу сәтінде Фива ғибадатханасынан үлы билеушінің, қүдіретті иенің дүниеге келгенін жариялаған дауыс естіледі. Абзал мемлекет басшысы ретінде ол елін адам етін жеген жабайылық жағдайынан қүтқарып, заңға бағындырып, қүдайларды қүрметтеуді үйретеді.
Осириске қатысты тағы бір аңыз түрі егін шаруашылығының кёң таралуынан мәлімет береді. Өлілер кітабында -- дән, ал Пирамида мәтіндерінде жүзім шоғы аталатын Осирис -- табиғи өндіргіш күш, өлетін және қайта тірілетін осімдіктер қүдайы. Сондықтан егіннің егілуі г дәннің (Осиристің) жерленуі, коктеп жер бетіне шығуы -- қайта тірілуі, піскен соң дәннің жинап алынуы -- қүдайдың олтірілуі ретінде тусіндіріледі. Егіншілікке бай-ланысты жүргізілетін жү_мыстар Осиристің өлімі мен қайта тірілуі ретінде мысырлықтар санасынан кең көрініс табады. Осыған орай, өлген пергауындар магиялық жерлеу рәсімі арқылы Осиристің тірілгені тәрізді қайта өмірге ке-луге қүштарлық танытады.
Ортаңғы патшалық дәуірінен бастап Осириске тек перғауындар ғана емес, әрбір танымал, қара-пайым ортадан шыққан байлар да теңестіріледі. Қабір мәтіндерінде өлген адам атынан бүрын міндетті түрде Осирис есімі жазылады. Егер әрбір мысырлықтың жерленуі кезінде жасалуы керек болатып рәсімдер толық сақталса, о дүниеде мәңгілік өмір сүреді деген сенім қалыптасады.
Жер өңдеуді, дәнді дақылдарды егуді қолға алып, мысырлықтарға егін шаруашылығын үйреткен, жемістерді жинауды, жүзімнен шырын алуды жолға қойған Осирис, пайдалы еңбегінің нәтижесін адамзатқа үйретуге үмтылады. Астық, жеміс өнімдерін пайдалануға көшкен Мысыр билігін жүбайы Исидаға беріп, бар әлемді аралап жер өңдеу, егін егу өнерін басқа елдерге таратады.
Барлық халық оны жақсы қарсы алып, қүрмет көрсетеді, белгілі уақыттан кейін ол, алғысын білдірген халықтардың берген үлкен сыйын алып, еліне оралады. Оның бүл ісіне қызғаныш білдірген бауыры Сет басқа қүдайлармен бірігіп, қастандық ұйымдастырады. Қүпия түрде ағасының бой өлшемін алып, соған шақтап өрнекті сандық жасайды. Бірде, құдайлардың көңіл көтеруі кезінде, Сет сандықты әкеліп, кімнің денесі мен бойына шақ келсе, соған сандықты сыйға тартатынын жариялайды. Отырғандардың ешқайсының ойына сандық шақ келмейді, оған ең соңғы болып Осирис кіреді. Осы сәтті күтіп тұрған қаскөйлер сандық қақпағын жабыла жауып, шегелеп, Ніл өзеніне ағызып жібереді. Осирис пен оның баласы Гор туралы аңызда жарық пен түнектің арпалысы айқын көрсетіледі. Осирис өлгеннен кейін жұбайы Изида босанып, Гор дүниеге келеді. Ай құдайының көмегімен Сетті жеңген Гор әкесін тірілтеді. Бірақ, жеңіс толық, түпкілікті болмайды. Осирис жер асты әлемінде қалады. Жеңімпаз Гор тек күндіз үстемдік жүргізсе де, түнді Сетке беруге мәжбүр болады. Демек, күнделікті тұрмыс тәжірибелерінде көзге түсетін күн мен түн ауысуының аңыздық діни түсінігі, әлем құпиясын тануға талпыныс ежелгі Мысырда ерте пайда болады. Аңыз бойынша, кейде күндіз де қиянатшыл қара Түнек құдайы аз уақыт болса да, нұрлы Күн құдайын жеңіп, өз жеңісін тойлайды.
Ежелгі мысырлықтар күннің тұтылуын: Сет жабайы қабан бейнесінде Горға шабуыл жасап, оның бір көзін ойып алады. Көзінен айырылып, ауруға шалдыққан құдайды Тот емдейді, жанарын қалпына келтіреді деп түсіндіреді. Гор зұлымдықты жеңіп, жердегі өміршеңдікті, өнімділікті қамтамасыз етеді. Ал о дүниеге барғанда өлілер патшалығына билігін жүргізеді.

ІІ. Егіншілікпен байланысты наным-сенімдер және патшаны құдай деп тану

Шығыс елдерінің тарихы басқа дінмен салыстырғанда көптеген жазба және археологиялық деректерімен әйгілі.
Ежелгі шығыс халықтарының арасында Египет пен Месопотамия басқа мемлекеттермен салыстырғанда, таптық және ұлы өркениетті жарыққа шығару жолына ерте түсті. Онда әлеуметтік- әкономикалық құрылыс болғанымен, жетілмеген құлдық пен жергілікті ауыл тұрғындарының кертартпалығы орын алды. Мешеулік, саяси құрылыстың тұрақтылығы, ежелгі шығыс мемлекеттің азиаттық озбырлығы мен патшалық биліктің шексіз үстемдігі байқалды. Айтылған дүниелердің барлығы ежелгі шығыс дінінде өз таңбасын калдырған болатын.
Тарихи ескерткіштерге сүйенген зерттеушілердің пікірінше, ежелгі Египет халқы номдық және құдай пірлерін қатты құрметтеген. Номдар б.д.д. 4 мыңжылдықта патша қол астында біріккен болатын. Номдық құдайлар діні халық арасына кеңінен жайылып, беріге дейін ұстанды. Әр ном өзінің қасиетті жануарларын жергілікті құдаймен байланыстыру арқылы құрметтеді. Олар жануар түрінде немесе антропоморфтық образда еді.
Оңтүстік номда -- әлефантинді, Дендерде -- сиырды, Сиутте -- касқырды, Гермопольде -- тырна және павианды (маймылдың бір түрі), Файюм алқабында -- қолтырауынды, Бубаститте -- мысықты бейнеледі. Ежелгі Оңтүстік Египет жерінен шыққан Нехен пірі лашын-құдай саналды, Нехебе маңында су лаласын құрметтеді. Ежелгі Орталық, Солтүстік Египет халқы -- Бутты қасиетті жылан санаса, көрші елді мекендер Пені араға теңеді. Лашын, су лаласы жылан, ара бейнесіндегі иероглифтер Египетті көрсетті. Сондай-ақ ежелгі тотемизм қалдықтары да кездескен. Көптеген зерттеушілер мұндай болжамға сенімсіздікпен қарады, себебі Египетте жануарлар діні жергілікті дін болған. Африкалық әтнографтар классикалық рулық тотемизмнің территориялық жануарларды құрметтеуі оңтүстік нигерлер тайпасында да болғанын нақты деректермен дәлелдеп береді. Барлық ізденушілер жергілікті құдайлар пірін құрметтеуде касиетті жануарлар антропоморфизадия құбылысынан өткендігін мойындаған. Сондықтан басы мысык бейнесіндегі Бастет құдайға, сұңқар Горға, тырна Тот, ит Анубиске, қолтырауын Собекке, арыстан басы бейнесіндегі Сохмет құдайға күмәндануға болмайды. Енді назарды әйел құдайлары: Нехебт, Хатор, Нейт, Сохиет, Нефтидаға аударайык. Бұл ежелгі египеттіктердегі матриархат ескіліктерімен байланысты. Номдық құдайлар алғашында тайпалық құдайлар болатын. Әр номға кіретін тайпа өздерінің пірлерін кұрметтеді, бірақ бұл жергілікті дін бізге жеткен жоқ. Египеттіктердің бірігуі бүкіл Египет құдайларының түбі бір деген түсініктен байқалды. Бұл династиялық дәуіргс дейінгі кез еді. Жоғарыда аталған ежелгі наным-сенімдер бүгінге жетпегенімен, фараондар дәуіріндегі дін бүкіл Египетке таралып, тарих беттерінде де орын алды. Қай ном Египет мемлекетінің бірігуінің ортасында тұрса, оның құдайы жалпы египеттің мемлекеттік дінін жасаушының бір бөлігі ретінде есептелді. Жалпыға ортақ ежелгі Египет құдайы сұңқар Гор еді. Алғашында оған Иераконполь және Әдфа халқы табынды. Гор пірлері бірінші Египетті біріктірушілер болды (1.2-династия, б.з.д. 4 мыңжылдықтың аяғы). Олар өздерінің тайпалық құдайларын жалпы египеттік құдай күнге айналдырды. Мемфис астана болған кезде (3 династия, б.д.д. 3000 ж.) Египеттің басты ресми кұдайы мемфистік құдай Птах еді, мұны дін ілімі трактаты куәландырады. Бесінші династияның келуі (б.д.д. 2700 ж.) Он (Гелиополь) қаласымен байланысты. Бұл өзгеріс өзінің артынша жергілікті құдай Атум (Ра) дінінің кеңейтілуіне әкелді, ол жоғарғы Египет құдайына айналды. Фиванның көтерілуі жаңа Египеттің бірігуіне, яғни 11-12 династияның кұрылуына (б.д.д. 2100-1800 жж.) себепші болып, әйгілі құдай Амон жалпы египет пантеонының басында тұрды және ол Раға жақын еді (Амон-Ра). Кейін 26-династия (б.д.д. VII ғ.) кезінде жергілікті дінде саис құдайы пайда болды. Басқа құдайларды Египет бірігуімен байланысты пірлер деп санады. Мұндай құбылыс өзге елдерде де көрініс тапты. Гермопольдық кұдай Тот (тырна) -- жылнамашылар мен оқымыстылардың пір-құдайы, сиуттык Анубис -- өлілер патшалығының құдайы, латопольдық Сохиет -- соғыс кұдайы, коптостык Мин шетелдіктердің пірі болды. Олардың көбісі космостық кұбылыстарға жақын болса, кейбіреуіне космостық сызықтар тән еді. Құдайлардың көбі күнмен байланысты: гелиопольдық Атум-Ра, гиерананпольдық Гор, бусиристік Осирис, фиваидтық Амон, абидостық Анхер, файюмдік Собек, гермонттық Менту. Ал аймен Тот, Исида, Хонсу, аспанмен -- Хатор, Нут, жермен -- Мин, Геб жақын еді. Ал кейбіреулерінің, мысалы, Геб және Нуттық жергілікті дінге қатысы болмады. Жалпы египет пантеонының жаратылуы мифологиялық-діни аңыздармен еліктірді. Осылай әйгілі үш таған және әннеада 9 құдайы өмірге келді, олардың бәрі бірдей емес және әр жерде орналасқан. Фивандық үштіктер -- Амон, Нут Хонсу, мемфистік -- Птах, оның жұбайы Сохмет және баласы Нефертум. Ал әннеадтарда кеңінен тараған гелиопольдық төрт жұп құдайлардан тұрды, басында Ра: Ра, Шу, Тефнут, Геб және Нут, Осирис, Исида, Сет және Нефтида. Осы топ жергілікті дінге келіп косылған. Басқаша айтқанда, құдайлардың жақындасуы олардың теңестірілулеріне әкелді. Абыздар гелиопольдык Атумды Рамен, кейін орта патшалык дәуірінде сол Раны фивандық Амонмен және қолтырауын Собекамен, Осириспен Хентиементиді, Хатор құдайымен -- Тефнутты тең қойып, жалпы египеттік пантеонды салды. Мақсаты - жалпы египеттік қасиетті жануарларды құрметтеу. Жергілікті қасиетті жануарлар, ежелгі тотемдер жалпы табынушылықты білдіретін. Жоғарыда аталған құдайларға табынушылар жануарлардың кейбір жекелеген түрлерін құрметтеді: әйгілі бұқа Апис Ра құдайы Мемфист, Осирис қойын Мендесте және тағыда басқа жануарлар. Олар құрметті құдайлармен байланысты болатын. Тотемдік тектер және жалпыегипеттік дінде жануарлар анық байқалды. Ежелгі Египеттің діни түсініктерінің бірі -- ұлттық егіншілік наным-сенімдер. Жазба деректерінде мемлекеттік дін ғана қаралғандыктан, олар әйгілі емес. Бірақ ұлттық дінге өз әсерін тигізді. Бұлардың ықпалы кейбір ресми құдайлар бейнесінде байқалады: жеміс-жидек құдайлары, алғашында коптық Мин, фивандық Амон, әлефантиндік Хнум, дельта құдайы Исида және тағыда басқа. Алайда ұлттық егіншілік дінде орталық фигура Осирис болды. Осирис бейнесі өте күрделі және оны реттеу оңай емес еді. Басында жергілікті кұдай-пірі Бусирис (Джеду) Дельтада жеміс дінімен тығыз байланыста болды. Осирис ылғи да өсімдік атрибуттары лотоспен, жеміс бұтағымен және тағыда басқа бейнеленді. Әсіресе адам сұлбасы жер қабатынша себілген дән түрінде келсе өскен дәндер тірі құдай бейнесіне айналады деп сенді, Ал бір суретте нан масағы жатқан Осирис денесінен өседі. Египет халқы жыл сайын Осирис өлімін тойлап отырды. Ай күнтізбесі бойынша жылдың әртүрлі күніне сәйкес келіп, 18 күнге дейін созылды, өздері сол күндері жер жыртып, егін екті. Бұл әдет- ғүрып тікелей нанды кейіптеуден шығады. Осиристің өлімі мен қайта тірілуі туралы мифтер де бар. Олардың бірінде Египет патшасы Осирис құдайды Сет өлтіреді. Қарындасы және әйелі, әйел құдай Исида денесінін бөліктерін тауып, одан құдай Горды туады, ол Сетті жеңіп, әкесін тірілтеді. Бұл миф себілген және өскен нан дәні туралы көркем әңгіме. Осыған ұқсас діни миф әдет-ғұрыпты айқындаған. Египеттіктердің өздері бұны жоғары бағалағанына Плутархтың Исида және Осирис туралы деген еңбегі дәлел. Дәнді жерге сепкен кезде Осирис те көміледі, егіс өскен кезде Осирис өмірге қайта келеді деп айтады. Плутарх мифті мағынасыз деп ойлағанымен Осирис бейнесіндегі кейіпкерді нан дәнін беруде өте дұрыс жеткізеді. Ұлттық Осирис діні кең тараған ежелгі егіншілік дінінің бір нұсқасы. Аталмыш дінмен тығыз байланыста болған Исида әйгілі әйел кұдайы да еді. Әллинистік және римдік дәуірде Исида діні Жерорта теңізі мемлекеттеріне кең таралып, христиан дінімен бақталаста болды. Ұлттық дінде Осирис пен Исида басты фигура болса, ресми дінде күн бейнесідегі Рамен сосын фивандық Амон негізгі құдай болып саналды. Күн діні мемлекеттік діннің басты бөлігі. 5-династия кезінде күн құдайына ғибадатханалар салынып, жергілікті құдайлар Гор, Анхер, Соби, Менту, Осирис және тағы басқаларымен байланыстырылды. Египет дінінде қанаушылық, мемлекеттік биліктің жоғарғы иеленушісі фараонга бас ию сияқты дүниелер айтылған жоқ. Ежелгі патшалар, Горды кұрметтеушілер, осы құдайдың пірлері болды. Бесінші династия кезінен бастасақ, фараон күн кұдайы Раның баласы ретінде қаралды. Яғни патша -- құдай баласы, тірі құдай, олар Египеттің саяси тарихында басынан аяғына дейін, христиандықтар жеңгенге дейін басым болды. Патша маңызды діни әдет-ғұрыптарды орындап отырды, ғибадатханалардың негізін салды, тек өзі құдай ордасына кіріп, оған құрбандық шалып, абыздары тек солардың атынан іс-әрекет жасап отырды. Қасиетті салтанат сарайының айналасындағылар патшаға табынып, аяғының қасындағы жерді сүйді. Оларға діни әлементтердің атын айтуға тыйым салынды. Патшалар халықтың өздеріне деген сенімдерін арттырып отырды. Египеттіктердің жерлеу рәсімі династиялық дәуірге дейін басқа елдерден ерекшеленбейді. Олар мәйітті құрсактағы балаға ұқсатып, жұпыны дүние-мүлкімен жерледі. Бірінші династия дәуірі кезінде бұл дәстүр патшаларды жерлеуде өзгеріске ұшырайды. Қабірлер күрделі және көлемді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.