Күкіртің қоршаған ортаға әсері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Биология факультеті
Зоология және гистология кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Экологиялық факторлардың әсер ету жағдайындағы бақа
мүшелерінің морфологиялық өзгерістерін зерттеу.

Орындаған:
Бектұрған Ә.А

4 курс, эколог
Ғылыми жетекші: б.ғ.к.,
доцент
Есимсиитова З.Б.
Кафедра меңгерушісі: б.ғ.д.,
профессор
Нуртазин С. Т.

Алматы, 2009

Мазмұны
Кіріспе 3
Әдебиетке шолу 5
1.1. Тенгиз аумағының жалпы сипаттамасы 6
1.2. Жануар мен адамның организміне күкіртің әсері 9
1.3. Бақа мүшелерінің морфологиясы 11
2.1. Күкіртің қоршаған ортаға әсері 12
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 13

Кіріспе
Қазіргі уақытта Қазақстанда күкіртті шығаратын жалғыз ғана
компанияның бірі Тенгизшевройл болып табылады. Батыс Қазақстанның Маңғыстау
және Каспий маңы шөлейтті және шөлді даласы аймақтарында ірі табиғи қорлар
мұнай, газ және минералды тұздар мен құрылыс материалдары ашылып, белсенді
қолданылуда.
Теңгиздегі мұнай шығаратын орындағы мұнайдың маңызды
ерекшелігі, ол қосалқы газда күкірттісутектің құрамы жоғары, сондықтан
өндірілген шикізатты тауарлық күйге жеткізу үшін, оны тазалайды, соңында
екінші бағалы өнім-элементарлы күкіртті алады.
Күкірттің көп бөлігін күкіртсутек, түрлі бояулар алу үшін, ауыл
шаруашылығында ауру өсімдіктермен күресу негізінде медицинада түрлі
ауруларының түрлі саңырауқұлақ ауруларын емдеуде пайдаланады. [1-3].
Мұнай өндірілетін аймақтарда топырақ жамылғысына антропогендік
ықпалдың белсенді өсуіне байланысты экологиялық жағдайы нашар аудандардың
алдыңғы қатарында тұр. Қоршаған ортаның ауасы мұнай мен оның
компоненттерімен ластануы олардың физикалық, химиялық, биологиялық
қасиеттері мен сипаттамаларының табиғи бұзылысына алып келеді.
Мұнай өндіру кезіндегі бөлінген күкірт және оның оксидтері
атмосфера құрамына еніп кұкірт триоксидіне дейін тотығады. Түзілген оксид
ауадағы су буымен әрекеттесіп нәтижесінде қышқыл жаңбырлар жаууына
мүмкіндік туғызады. Теңгізде күкірттің ашық түрде кездесіп, 20000 кв м.
Өкінішке орай жаңбыр құрамын зерттеуге бағытталған жұмыстар
біздің елде жоқтың қасы. Бізден айырмашылығы Канадада ашық ауада сақталған
күкіртің әсерін зерттеуде. Атырау қаласынан 30 км қашықтықтай Қарабутан
елді мекенінде ірі химиялық комплекс салынбақшы. Яғни, таяу он-жүз жылдықта
қалалықтар күкірттің және оның қосылыстарымен ластанған ауамен тыныс алады
деген сөз. Көктемгі және жазғы зерттеулер блоктағы күкірттің фауна құрамына
биотоптың жіктелуіне және жануарлар санына кері әсерін тигізбейді.
Дегенмен, тіршілік етуші жануарларға теріс факторлардың бірі
олардың түрлі ортада тікелей жойылуын байқады.
Тенгизшевройл (ТШО) ЖШС 1993 жылы сәуір айында құрылған.
Қазіргі таңда дүниежүзіндегі мұнай және газ өндіретін кәсіпорындар жыл
сайын 50 млн. тоннаға жуық күкіртті өндіреді. Қазақстанның өзінде Теңгіз
газ өңдейтін зауытта жылына 1 млн. тоннаға жуық күкіртті мұнайдың, бірінші
тазалаудан кейін қосалқы компоненттерінен алады.
Қоршаған ортаға ашық қоймадағы элементарлы күкірттің әсерін бағалау,
қоршаған ортаны қорғауда негізгі принциптерінің сақталуына негізделген.
Күкірт жер қыртысында кең таралған элементтер қатарына жатады. Күкірт бос
күйінде жеке зат түрінде де ұшырасады. Өзен, мұхит суларында, күкірт,
сульфат ион түрінде ұшырасады. Күкірт мұнай, органикалық заттар құрамында
кездеседі. [4-5].
Осы аймақта кездесетін жануарлардың организмдеріндегі құрылымдық
- функционалды патологиялық немесе адаптациялық сипаттағы өзгерістерді
бөліп алу үшін, Тенгиз аймағында мекен ететін және одан қашық жерлерде
мекендейтін жануралар алынды. Ол үшін кесірткелердің ішкі оргнадары
алынған. Гистологиялық зерттеулер жасалу үшін жұқа кесінділерді жасау жалпы
әдістемесі бойынша жасалынған.

1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Тенгиз аумағының жалпы сипаттамасы
Теңгіз аймағындағы аудандардың климаты континентті
антицикльді жағдай, жыл және сағат аралығында бірден температураның
өзгеруі, жауын-шашын сирек болуы, қысы аязды . Қаңтар айында орташа ауа
температурасы - 8,0С Қыстың суық күндерінде – 36С, кейде -40 С дейін
барады, Жылы-кездейсоқ жылы күндер +5С-дан, +15С-қа дейін. Шілде айындағы
ауаның максимальді температурасы -10,5С.
Шілде айындағы орташа максимальді температура +34С. Ауа
температурасы +10С жоғары периодпен жалғасады, жылдың көрсеткіші 191-ден
215мм-ге дейін. Орташа жылдың көрсеткіші -18мм. Күндер саны шамамен
ылғалдылығы 30% жазда айына 24,5-ке дейін жетеді. Тұрақты қар қабаты
желтоқсанның екінші жартысында қалыптасып және 65-95 күндер аралығына
дейін сақталады. Қар қабатының орташа биіктігі 10-15см – ден аспайды,
қардағы қосымша су 25-40мм. Жылдың суық күндері шығысқа бағытталған жел
тұрады, Сібір антициклонына негізделген. Көктемде атмосферлі циркуляциясы
аймақта ауа алмасуының күшеюімен түсіндіреді [6-7].
Ашық карталардағы күкіртті сақтау кезіндегі қоршаған ортаның
компоненттеріне тигізетін әсерлердің негізі факторларына келесілерді
жатқызуға болады. Күкірт карталарынан қалдықтық газдардың шығуы. Ол
негізінен күкіртсутегі мен күкірт диоксиді.
Сублимация мен шаңтүзілу. Ол негізінен элементарлы күкірттің
күкірт карталыранан шағуымен байқалынады. Күкірттің сублимаццияланған
бөлігі күкірт диоксидіне дейін тотыға алады. Ал басқа бөлігі шаң түзілумен
агрегацияланады. Сонымен бірге желдету кезінде дисперсті шаң түзілу мүмкін,
ал ол сонда жұмыс жасайтын адамдардың денсаулығына әсер етеді. Сонымен
қатар күкірт шаңы топырақ қабатына отырып, грунттың және грунт суларының
қышқылды сілтілі балансының өзгерістерін тудыра алады.
Нәтижесінде күкірт қышқылының пайда болуымен болатын күкірттің
микробиологиялық тотығуы. Ол жауын -шашынның әсерінен қышқылды суларының
көптеп пайда болуына әкеліп соқтырады.
Тенгиз кеңорнынан алынған үлгілерді зерттеген кезде көктемгі
уақытта тек Thiocillus thioparus микроорганизмі ғана кездеседі. Оның пайда
болуының негізгі себебі Thiocillus thioparus микроорганизмнің өсуі мен
дамуы үшін орта ph сілтілі немесе бейтарап болу керек. Ол басқа
микроорганизмдердің өсіп, дамуына кедергі болған ортаның қолайсыз
жағдайлары. Thiocillus thioparus өсу үшін ph-3,5-4, ал Th. ferrooxidans
өсу үшін орта ph-3. Алынған үлгілерде анаэробты сульфат тотыктырушы
микроорганизм топтарының кездеспеу себебі,олар өсіп дамуы үшін топырақта
аноксигенді жағдайлар және органикалық заттар болуы керек. Бұл топ
микроорганизмдерінің жоқ болуына тагы бір себеп, үлгі 5 см тереңдіктен ғана
алынған.
Барлық мезгілде жел жылдамдығы 0-4мс 500м биіктікке дейін
қайталанады, 20-30% құрайды. Күзгі және көктемгі периодта атмосферада
тұманды жағдай болады. “ Тенгизшевроиль ” әртүрлі факторлармен әсер етеді.
Факторларға қысқаша тоқталып өтейік:
1. Атмосфера қабілеттілігі және желдің аз жылдамдығы 0-1мс.
Температура инверсиясы көктемгі – күзгі периодта пайда болады.
2. Атмосферада зиянды заттардың жинақтауға қабілеттілігі күн
сәулесінің санына сағатпен байланысты. Ультрафиалетті күннің әсері
фотохимиялық реакцияны тудырады көпшілігі ластаушы заттар.
3. Атмосфера зиянды заттардың жинақталуы жауын-шашын санымен
байланысты. Атмосфера электрик түрінде күшті биік температуралы тізбектегі
және жауын-шашынды найзағайды шығарып салушы атмосфераның төменгі
қабаттарында заттардың ластануына әкеледі.
4. Атмосфераның жуылу қабылеті зиянды заттар және азықтық жайылуы
жауын-шашының жылдық есебіне және күндер саны жауын-шашын 5мм көп.
5. Санымен, химиялық өзгеру күкірттісутек, күкірт оксиді және азот
оксиді сульфаттарда және нитраттарда атмосферадан табиғи түрінде алынды
нәтижесінде химиялық байланыс агрегатты күйі өзгерді, коагуляция, жауын-
шашынмен жуылуы немесе жер үстіндегі құрғақ седиментация.
6. Өсімдік жамылғысы атмосфераның тазалуына әкеледі. Ауа атмосфера
жағдайын қарағанда ТОО ИПЦ зерттеулері “ bidromet ltd” cтацинорлы
посттарда, маршрутты посттарда байқалды. Стационарлы посттар Тенгизшевроиль
территориясында орналасқан, Сары қамыс және Күмарыда.
Пробы күкіртті сутектен, күкірт оксид, азот оксид құрамынан алынды .
Бұл алынған нәтижелер Кен Арал, Жаңа Каратон, Теңгіз аумағындағы жалпы
маршрутты посттармен салыстырылды.

1.2. Жануар мен адамның организміне күкіртің әсері

Теңгіз Каспий теңізінің батыс-шығыс аймағында, яғни Қазақстан
Республикасының Атырау облысы Жылыой ауданында орналасқан. Теңгіз мекен
жайы 1991 жылы мұнай зерттеулерімен байланысты Гипрошығысмұнай анықталды,
Самара қаласы 1989ж.
1993 ж Тенгизшевроиль ашылды,
ол мұнайды дайындайтын және газды өңдейтін мекеме. Тенгизшевройль құрамына
мыналар кіреді: Теңгіз мұнайы Газөңдеуші зауыт. Газөңдеуші зауытқа түскен
мұнай құрамында 10% жуық күкірттісутек болады [6-7].
Күкірттің көп бөлігін күкірттісутек, түрлі бояулар алуда
өңдейді. 17 кг целлюлоза алуда 100 кг жоғары күкірт қажет. Ауыл
шаруашылығында күкірт элементарлы түрде қолданылады, сонымен қатар байланыс
түрде. Күкірт өнімнің санына ғана емес, сапасына да әсер етеді. Олар
органикалық заттарды өзгертуге қабілетті, құрамында сульфогидритті топ бар.
Бұл жағаай белоктың құрылысун өзгертуге әкеледі [8].
Қазір дүние жүзінде 10%-дан жоғары күкірт өндіріледі. Оларды жаңа
облыстар қолдану негізінде іздеуде, құрылыста қолданамыз деген тұжырым бар.
Канада да күкірттен пенопласт алынды, оны жол құрылысында пайдалануда.
Монреалда бір қабатты үй салынды, оның 70% құм, 30 % күкірт болған [9-10].
Шығыс Канада да 50 жылдан астам жыл бойы мұнайлы газ, яғни газды қайта
өңдеу жұмысымен айналысуда. Өңдеуші зауыттарда Канадалық қажеттіліктерді
қолдау негізінде газдан күкіртті алу технологиясын қолдану қоршаған ортаға
және халыққа зиянды әсері зор болды. 2000-2003 жылдар аралығында күкірттің
мөлшері 25 %-ға азайды. Қазіргі уақытта Канадалық компаниялар мұнайгаз
жөнінен дүниежүзілік лидер қатарында; аминнің тазалануы; күкіртті
регенерация; кететін газдың тазалануы; күкірттің сақталуы.
Қазіргі уақытта Қазақстанда күкіртті шығаратын жалғыз ғана компанияның
бірі Тенгизшевройл болып табылады. Жыл сайын компания бір тоннадан астам
күкірт шығарады, содан Қытай, Солтүстік Африка, Турция, Ресей сауда
орталықтарында экспортты және басқада шетел қалаларына сұйық және
түйіршікті күкірт түрінде тасымалданады.Сонымен қатар, қазіргі уақытта
Тенгизшевройл ашық сақтау аймағында шамамен 7 млн. т. қатты элементарлы
күкірт жинақталады, бұл жағдай қоғамды және мемлекеттік экологиялық ұйымды
басқарушыларды қорықта бастады, дегенімен, компанияда 10 жыл уақыт бойы
заңгер және табиғат қорғаушылар, экономикалық сапасын және сауда бағасына
байланысты күкіртті ресурс тұрғысында қарастырады. 1990 жылға дейін жерде
күкірттің сақталуы бұл периодта тауар тұрғысында бағасы төмен бағаланады
[11-12].
Мұнай өндіру кезінде түзілген күкірт көбінесе қолданған қажет
етілмейді де соның нәтижесінде күкірттің жиналып қалуы байқалуда. Бұрынғы
кездері күкіртті сутекті жағып жіберетін, ал бұл ауаны ластайтын
болғандықтан қазіргі кезде заводттарда жаңа технология, яғни күкірт
қосылыстарын утилизациялауды қолдануда. Күкірт өндіруден соңғы 100 жылда
АҚШ пен Канада көшбасшы болып келеді, қазіргі кезде олар өздеріне сәйкес
21% және 17% элементарлы күкірт өндіреді.
Теңгіздегі күкіртті ашық блокта сақтау, қоршаған ортаға зиян
келтірудің негізгі жолдары болып табылады; күкірттің микробиологиялық
тотығып күкірт қышқылын түзу; Күкірттің сублимациясы; Элементарлы күкірттің
шаң түзуі;
Күкіртті блок пен күкірттісутек қалдығының бөлінуі; Теңгіздегі
күкіртте мышьяк, селен, сынап, марганец, мыс табылмады. Қосалқы күкірт
күлдің төменгі дәрежесімен сипатталады, күкіртте технологиялық
жабдықтардан түскен аз мөлшерде темір кездеседі.Сақтау мерзіміне тәуелді
күкірттің қышқылдығы артады. Жыл сақталғанда күкірт қышқылы есе көбейіп,
салмағының түзуі мүмкін. Бұл мәлімет күкірттің микробиологиялық тотығуының
әсерін көрсетеді.
Теңгіздегі күкірттің құрамын органикалық заттардың салмағы құрайды.
ТШО күкіртті карталардағы күкірт төменгі микро- және мезотесікті, яғни
ТШО-ғы күкіртті алу технологиясы газ түзетін қосындылардың күкірттісутек
және күкірт диоксидінің көптеп қосылуына жол бермейді. Физика-химиялық
әдістермен дәлелдегендей. ТШО-ң күкіртті карталарында ұшатын қосындылар
кездеспейді [13-14].
Көктемгі және жазғы зерттеулер мынаны дәлелдейді, блоктағы
күкірттің топтары фауна құрамына биотоптың жіктелуіне және жануарлар санына
кері әсерін тигізбейді. Дегенмен, тіршілік етуші жануарларға басты теріс
факторлардың бірі және олардың түрлі ортада тікелей жойылуын байқады. Бұл
уақыттағы ең басты теріс фактор болып кезекті күкіртті үю емес,
жануарлардың мекен ететін жерінің бөлігін алып тастау және әртүрлі
техникалық заттармен жою болып табылады. Уақыт өте келе, блоктағы
күкірттің жанында және олардан фауна топтары тасымалдана бастады.
Жануарларға басқа маңызды кедергінің әсері және олардың
тіршілік әрекетіне теріс әсер етуші факторлардың бірі (жұмыс істеуші
техника, адамдардың қатысуы және т.б) бірақ факторлардың әсер ету
нәтижесінде көптеген түрлер жақсарады, егер оларды тікелей аңдымайтын
болсақ. Кейбір құстар түрлерінде блоктағы күкіртті ұясының салуына
пайдаланады. Көктемгі периодта күкіртті блоктарға тығыз жанасып тұратын
кезеңдік су қоймаларда, күкіртті блоктарға енгендерді, жасыл бақаларды
уылдырығын шашуға және ұрпағын шығаруға пайдаланады [15].
Территорияда шөлдің сипаттамасы жануар түрінің құрамы,
организм ішінде факторға негізделген, дегенмен кемірушілер отряды кіреді.
Соңғы жылдары түр құрамына әсері, саны және биотикалық сүтқоректілердің
анықталуы антропогенді фактор. Дегенмен, бір түрлерге әсері оң болса, ал
басқаларына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.