Қоюландырылған сүт

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Менеджмент және бизнес кафедрасы

Экономика және бизнес факультеті

Р Е Ф Е Р А Т

Тамақ өнеркәсібі

Алматы 200

Жоспар

1. Өнеркәсіп миссиясы ( мақсаты), оның экономикалық көрсеткіштері

2. Өнеркәсіптің орналасқан жері, басты өнімдері және кәсіпорындары

3. Әлемдік масштабта саланың бәсекеге қабілеттілігі

4. Өнеркәсіпті мемлекеттік реттеу (бағдарламалар, заңдар, актілер)

5. Өнеркәсіптегі сыртқы экономикалық әрекет (импорт, экспорт)

1. Өнеркәсіптің миссиясы (мақсаты), оның экономикалық көрсеткіштері

Отандық тамақ өнеркәсібінің дамуы мемлекеттің барлық экономикалық жүйелерінің қызығушылықтарын қарастыратындықтан елдің азық- түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін басты фактор болып табылады. Республиканық азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету өнімдік салаларды дамыту және оны экономиканың жоғары тиімді жіне жоғары табысты секторға айналдыру жолымен қол жеткізеді.

Өнімдік салалардың тұрақты қызмет етуі тек азық-түліктік қауіпсіздікті ғана емес, сондай-ақ басқа да қызметтерді атқарады: су және жер ресурстарын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, ауылдық аудандарды дамыту, ландшавтарды және дәстүрлі мәдениеттерді сақтау. Ауыл шаруашылығында жұмысбастылар үлесі жоғары елдер үшін әлеуметтік- экономикалық жағынан бұл саланың жағдайы маңызды болып табылады.

Тағам өнеркәсібі экономиканың маңызды саласы бола отырып барлық халық үшін тағам өнімдерін өндіреді. Аймақтық тағам өнеркәсіптері не болмаса шикізат қайнар көздеріне, немесе соңғы өнімді тұтынушылар үшін тартады. Тамақ өнеркәсібі өмірді қамтамасыз етудің бірінші деңгейіндегі сфералардың бірі. Мұнымен инфляция шарттарында басқа салаларға қарағанда тамақ өнеркәсібіндегі неғұрлым алға ұмтылатын өнім бағасының өсімі түсіндіріледі. Олардың көтерілу темпі бойынша тамақ өнеркәсібі табиғи монополия салаларына ұқсас.

Қоғамдағы тұрақтылық халықты тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету деңгейіне байланысты болғандықтан тамақ өнеркәсібінің дамуына үнемі ерекше көңіл аударылды.

Қазіргі таңда агроөндірістік секторлардың дамуында позитивті тенденциялар қалыптасты:

1. Агроөндірістік секторлардағы салалардың дамуы. Бүгінгі таңда Қазақстанда тамақ салалары сүт, ет, нан пісіру және макарон, сыра қайнату және ликеросулық өнеркәсіптерден тұрады, оның үлесіне елдегі тауар айналымының жартысынан астам бөлігі келеді.
2. Тамақтық қайта өңдеу өнеркәсіптерінің әр түрлі субьектілерінің дамуы. Өнімді қайта өңдеу салаларындағы негізгі суббьектілер ұлттық, сондай- ақ шетелдік тауар өндірушілер немесе біріккен кәсіпорындар болып табылады. Шаруашылық қызметінің неғұрлым тұрақтылығында, көптеген кәсіпорындардың меншіктің жаңа формаларына көшуінде, басқару жүйелерінің өзгеруінде, қызмет етудің нарықтық қағидаларына енгізуде тенденциялар пайда болды.
3. Халықты азық- түлік өнімдерімен қамтамасыз ету деңгейінің өсуі. Республика халқының азық- түлік өнімдерімен қамтамасыз етілгендік талдауы тұтынудың стандарттарына сәйкес негізінен алғанда республика азық- түлік өнімдерінің негізгі түрлерімен өзін-өзі қамтамасыз етілгендігін көрсетеді:Бидай, күріш, картоп, жемістер, көкөністер, ет, сүт, жұмыртқа бойынша қамтамасыз етілгендік бастапқы мәндерінен жоғары; Алма, қант, құс еті, балық, май және күнбағыс бойынша нақты өндіріс тұтынудың стандартты нормаларынан төмен.
4. Тамақ өнеркәсібіндегі өнім өндіру көлемінің артуы. Тамақ өнеркәсібінің қазіргі заманға сай жағдайы жыл сайынғы өндіріс көлемінің өсу темпімен сипатталатын жеткілікті дамыған нарық сегменттерін көрсетеді.

Тамақты қайта өңдеу өндірісінің құрылымында 2002 жылы өндірістің ең үлкен көлемдерімен келесідей азық- түлік түрлері көрсетілді: ұн- 2107 мың тонна, қант- 390, 5 мың теңге, сүт- 122, 5 мың теңге. Тамақ өнеркәсібі өнімінің қалған түрлері өндірістің жалпы көлемінде аздаған үлесін алады.

(1- кесте) .

Тамақ өнеркәсібіндегі өндіретін маңызды өнімдердің түрлері

Көздері: Қазақстан Республикасының статистика агенттігі

5. Халықтың тамақтану құрылымының жақсаруы. Қазіргі уақытта халықтың тамақтану құрылымы жақсарды: нан және нан өнімдерін тұтынудың төмендеуі кезінде балық, ет, сүт және кондитерлік өнімдерді тұтыну артты. Он жыл ішінде барлық халықты есептегенде тұтынудың орта деңгейіне талдау тұтынудың төмендеу тенденциясы туралы, содан кейін көлемнің біртіндеп артқандығын көрсетеді.

Сонымен 1990 жылы етті тұтыну 2000 жылға қарағанда 29 кг артық болған, сүт -76 кг - ға, жұмыртқа -123 данаға. 2002 жылы өндірістік тауарларды тұтыну 1990 жылы деңгейден көп мөлшерде артта қалады, картоп жемістерді есепке алмағанда және ғылыми негізделген тұтыну нормаларына сәйкес келмейді. 1998 жылы нақты өнімдерін тұтыну, нан және сүт өнімдерін есептемегенде, бюджеттің ең төменгі тұтыну нормасына да жетпеді. 1997-1998 жылдар аралығында азық- түлік өнімдерін тұтынудың кенет қысқаруының негізгі себебі бағаның өсуі және халықтың нақты табыстарының қысқаруы нәтижесінде халықтың төлем қабілеттілігі сұранысының төмендеуі болып табылады.

Көптеген оң тенденциялармен бірге қазіргі заманға сай кезеіде тамақ өнеркәсібінде республикада оның дамуына кедергі келтіретін келесідей мәселелер құрылды:

1. Өнімнің европалық стандарттарына және өндірістің шығындарын төмендетуге сәйкес сапалы өндіруге мүмкіндік бермейтін моральды және физикалық ескірген технологиялық құрал- жабдықтардың болуы;
2. Өндірісті несиелеу кезіндегі жоғары банктық пайыдық қойылымдар;
3. Өндірілген өнімдер сапасының халықаралық талап стандарттарына сәйкес келмеуі;
4. Алдын- ала даярлау жүйесінің жоқ болуы;

Республикада 2000-2005 жылдарда өнім өндіру (мың тонна)

Технологиялық құрал жабдықтың қуатын арттыру және жаңғырту,

шикізат сатып алуды жетілдіру есебінен 2005 жылы өнеркәсіп өндірісі 2001жылғы деңгейімен салыстырғанда: ет пен қосымша тағам өнімдері бойынша 3. 7 есе; шұжық өнімдері бойынша 2. 9 есе; ет және ет - өсімдік консервілері бойынша 2. 7 есе; сары май бойынша 20%- ға; қоюландырылған сүт бойынша 10 мың тоннаға дейін; құрғақ сүт бойынша 3. 5 мың тоннаға дейін; сары ірімшік бойынша 35%- ға; қант бойынша 30%- ға; өсімдік майы бойынша 1. 6 есе, жеміс- көкөніс консервілері бойынша 20%- ға ұлғаяды.

Отандық шикізатты қайта өңдеудің үлесі 2003 жылы 35 - 40%- ға, 2004 жылы 45 - 55%- ға, 2005 жылы 80%- ға дейін өседі, қант қызылшасын, майлы дақылдардың дәнін қайта өңдеу бойынша 30- 35%- ға, 2004 жылы 40- 45%- ға дейін, 2005 жылы 60%- ға дейін өседі.

2005 жылғы қайта өңдеуші сала өнімдері жекелеген түрлерінің ішкі рыноктағы үлесі былайша құралады: ет және ет - өсімдік консервілері-50% - ға дейін, шұжық өнімдері 85%- ға дейін, сары май 55%- ға дейін, қоюландырылған сүт 40%- ға дейін, құрғақ сүт 70%- ға дейін, жеміс- көкөніс консервілері 25%- ға дейін, табиғи шырындар 35%- ға дейін, балаларға арналған және диеталық тағамдар 5%- ға дейін, өсімдік майы 70%- ға дейін, қант 85%- ға дейін.

Жұмыс орындары қалпына келтіріледі және жаңадан қосымша құрылатын болады, бюджетке түсетін түсімдер ұлғаяды.

Қайта өңдеу шарасында көзделген шараларды іске асыру 2003 жылы 289 жұмыс орнын қалпына келтіруді және жаңадан 64 жұмыс орнын құруды, 2004 жылы тиісінше 301 және 64, ал 2005 жылы 330 жұмыс орнын қалпына келтіруді және 90 жұмыс орнын құруды талап етеді.

2. Өнеркәсіптің орналасқан жері, басты өнімдері және кәсіпорындары

Қазақстанда бұл сала толып жатқан кіші салаларға бөлініп 800 астам тағам түрлерін өндіреді.

Қазақстанда осы салада көш басында жетекші ет өнеркәсібі, мұнда ауыл шаруашылық шикізаттарын өңдейтін өнеркәсіп өнімдері көлемінің 32%- і өндіріледі. Ет өндіруде Қазақстан ТМД елдерінде Украйнадан кейін үшінші орын алады.

1930 жылдың басында бұрынғы КСРО үкіметі қуатты тағам индустриясын дамыту бағдарламасын құрған. Осы саланың тұңғышының бірі болып ТМД елдеріндегі ең ірі кәсіпорын - Семей ет- консерві комбинаты саналады. Ірі ет өнеркәсібі орындары Алматы, Петропавл, Орал және басқа қалаларда да орналасқан.

Май жасаушы және ірімшік қайнататын өнеркәсіптің негізгі аймақтары республиканың солтүстік, солтүстік- шығыс және оңтүстік- шығыс өңірлері, ал сүт өнекәсібі барлық қалаларда және өнеркәсіп орталықтарында орналасқан. Қазақстанның оңтүстігінде қант, жеміс- көкөніс жіне шарап шығаратын өнеркәсіптер орналасқан.

Республикада балық аулауда бірінші орында Каспий реңізі тұр, мұнда қуыртпа, бекіре, май шабақ және т. б балықтар ауланады. Ірі балық өңдейтін кәсіпорын - Атырау балық - консерві комбинаты.

Өкінішке орай, нарыққа өтпелі кезеңде өндірістің төмен құлдырауы тамақ өнеркәсібін де шалмай кеткен жоқ. 1995 жылғы тамақ өнеркәсібі өнімінің көлемі 1994 жылмен салыстырғанда 21%- ке қысқарды. Осы арада ет, шұжық. Сүт, өсімдік майы, қант және т. б. өнімдерді өндіру кенет қысқарды.

Қазіргі кезде шетел инвесторлары мұнай шығаратын, ауыр индустрияға және энергетика салаларына ерекше көңіл бөлуде. Бірақ та соңғы жылдары біртіндеп басқа салалардың кәсіпорындарына көздері түсуде. Шетел фирмалары және компаниялары Алматы темекі, Қарағанды тәтті тағамдар фабрикалар және басқа кәсіпорындарды сатып алды.

Швейцар Gavex AG компаниясы халықаралық тендерде. 150 млн. теңгеге бақылау акция пакетін иемденіп, Атырау балық өңдеуші комбинатын сатып алды. Атырау балық өңдеу комбинаты бұрынғы жылдары қара уылдырыққа әлем сұранысының 30% - ін қамтамасыз етсе, 1994-1996 жж. Бұл көрсеткіш 10%- ке дейін төмендеді. Швейцар Gavex AG компаниясы 3 жылдың ішінде өнеркәсіптік тоңазытқыш орнатуға, жаңа консерві цехын, тағы басқа құрылыстар салуға 2, 7 млн. АҚШ долларын жұмсамақ.

Өндіру саласындағы басты проблема маусымдық. Жаз, күз айларында әсіресе көкөністерді қабылдауда және оны өндіруде іске асыруда, өндіріс күндіз және түнде демалыссыз жүреді. Қалған уақытта олар тұрып қалады, цехтар жабылады, тек қана сату бөлімшелері қызмет істейді.

Қосымша бағыттың бар болуы кейбір компаниялардың инфрақұрылым шығындарын төмендетуге көмектеседі. Мысалы: Жеке жүзім егістері бар Gold Product компаниясы кең түрде шарабтың әр түрін шығарады. «Акжол» ЖШС- і шығындарын төмендету үшін полуфабрикаттардан дайындалған өнімдерді сатып алды. Қазір олар арнайы асептикалық пакеттерде сақталған, 2 жыл мерзімге дейін пайдалануға жарамды жаңа тағамдардан пюре дайындайды. Сондай- ақ консерві өнеркәсібі де кең түрде дамуда. «Булгарконсервіөнімі» компаниясы осы жылы кукуруз бен жасыл бұршақ өнімдерін өндіруді көздеп отыр. Жоспарланған көлемі- 1млн және 0. 5 млн тоннаға сәйкес келеді. Сондай- ақ жасыл бұршақты консервілеу «АлуаАгро» ЖШС- де жоспарланып отыр. Бұл компания үлкен завод құру мүмкіндігін ойластыруда.

Ет өнімдерін өндіретін кәсіпорындардың саны 220, олардың қуаты 10%- ға дейін ғана, оның ішінде тиісінше: малдың барлық түрінің етімен тағамдық қосымша өнімдер өндіру бойынша - 4. 1%- ға, ет консервілері- 3. 3% - ға, шұжық өнімдері-15% -ға пайдаланылады.

Сүт өнімдерін өндіретін жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың саны 195, олардың қуаты 25%- ға дейін ғана оның ішінде тиісінше: қайта өңделген сұйық сүт және қаймақ өндіру бойынша 11. 4%- ға, сары май- 8. 3%- ға, сары ірімшік 30%- ға дейін пайдаланылады.

Республикада ұн шығаратын 1293 кәсіпорын бар, оның 204- і ірі және орташа, бұл кәсіпорындардың қуаты 4272 мың тонна астықты өңдей алады. Отандық 6 кәсіпорын қант өндіруге маманданған, олардың жиынтық қуаты тәулігіне 2249 тонна, қуаттары 66%- ға пайдаланылады. Өсімдік майын өндіретін қуаттар 30%- ға пайдаланылады.

Оңтүстік Қазақстан облысындағы көкөніс, жеміс- жидек өңдейтін, технологиялық жағынан германиялық құрал- жабдықпен жарақтандырылған қуаттар кәсіпорындарда шикізат сатып алатын айналымдық қаражаттың жоқтығынан 5-10%- ы пайдаланылады, жидек пюресі, көкөніс томаттары мен консервілер, джемдер повидло, желе Қазақстанда шағын көлемде 9 ірі және орташа кәсіпорындарда шығарылады, рыноктың 90%- ы негізінен импорттық есебінен толықтырылады.

3. Әлемдік масштабта саланың бәсекеге қабілеттілігі

Қазақстанның ет шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігі. Етті қайта өңдеуші салалардағы қазіргі жағдай салыстырмалы тұрақты және алдағы даму үшін айтарлықтай маңызды потенциалмен түсіндіріледі. Дегенмен салаларда әліде болса артта қалған технология және ескі құрал жабдықтары бар өндірістер бар. Бұл негізінен шикізаттарды қалдықсыз және қайта өңдеу бойынша барлық кешенді жұмыстарды орындауды қамтамасыз ету жағдайында емес ұсақ кәсіпорындар болып табылады. Олардың көпшілігінде мал сою және ет шығару және ет консервілері бойынша өндірістері жоқ.

Бүгінгі таңда Қазақстанда 68 ірі және орта кезенктерінде 687. 6 т жоспарлық қуаттылығы бар 220 етті қайта өңдеуші кәсіпорындар бар. Олардың көпшілік бөлігінің техникалық жағдайы қайта құрылымдауды және жаңартуды талап етеді: олар жоғары шығынды және тиімді емес. Көптеген кәсіпорындар шикізатпен қамтамасыз ету және айналым қаражаттарына байланысты мәселелер құрметіне өздерінің толық қуаттылығымен қызмет етпейді немесе тоқтап тұрады. Елдің оңтүстік және батыс аймақтарындағы кәсіпорындар жұмыстарын тоқтатты. Сонымен Оңтүстік Қазақстан облысында қызмет етпейді және төрт ірі еткомбинат жабылған күйінде тұр, Атырау және Маңғыстау облыстарында етті өндірістік өңдеу толығымен жоқ, ал Қызылорда және Жамбыл облыстарында орта қуаттылықпен бір- бір ғана кәсіпорындар қызмет етеді. Әсіресе өтпелі кезеңде ет шаруашылығының ең үлкендері Семей, Қарағанды және Петропавлдағы ет консервілік комбинаттары үлкен азап шекті.

Республикалық ет өндірісі негізінен жартылай ет фабрикаттары және шұжық өнімдерін дайындау және шығару бойынша, аз дәрежеде- консервілік азық- түлік және тұтынуға дайын өнімдерден тұрады. Соңғы жылдары ет өнімдері өндірісінде оң тенденциялар орын алды: өндірілетін өнімдердің сапасы жақсарып келеді және ассортиментті кеңейіп келеді, өндіріс жаңаруда және модернизациялануда жаңа технологиялар енгізілуде. Дәстүрлі өнімдермен бірге, отандық өндірушілер вакумдық орамда дайын болуының әртүрлі деңгейлерінде жаңа өнімдері мен жартылай фабрикаттарды шығара бастады. Дегенменде оның жалпы көлемінде етті қайта өңдеудің айтарлықтай көлемі төменгі деңгейде қалып отыр. (1- кесте) .

Республиканың жалпы өндірісінде ет өңдеудің көлемі, мың теңге

Республика бойынша жалпы қуаттылықты қолдану коэффициенті 15% аспайды, ол әсіресе ет консервілерін өндіру- 0. 8, етті қайта өңдеу және субөнімдер - 14. 2% сферасында төмен. Шұжық өнімдерімен өндіріс біршама жақын- 31. 9%.

Етті қайта өңдеуші кәсіпорындарының қуаттылығының толығымен жүктелмеуі және өнеркәсіптік қайта өңдеудің төмен деңгейінің себебі мыналар болып табылады:

• аймақтық үлкендігі және шикізат қайнар көздерінің кәсіпорын дисплокация орындарынан төмен концентрациялардың әсерінен шикізатпен қамтамасыз етілмегендік, сондай- ақ жекелеген жерлерде тірі малды тасу және дайындау кезіндегі жоғарғы шығындардың әсері;
• соңғы 10 жылда салаға инвестициялардың жоқ болуы, шикізатты сатып алу және өнімдерді шығару үшін айналым қаражаттарының жетіспеушілігі, 2- ші деңгейдегі банктермен берілетін несиелер бойынша жоғарғы пайыз қойылымы;
• мал сою жүйесінің дамымауы және кәсіпорында оларды тасу бойынша арнайы транпорттардың болмауы;
• жыл бойы бірдей түсімнің болмауы және мерзімдік сипат. Малдардың негізгі бөлігі халықпен және күзде тауар өндірушілермен өткізіледі;
• экспорттың жоқ болуы және ішкі нарықта дайын өнімді өткізу темпінің төмен болуы, халықтың төмен қабілеттілігінің төмен болуы және импорттық аналогтармен салыстырғанда оның бағасы бойынша бәсеке қабілеттілігінің жоқтығы.

Өнімдердің құны және бәсекеге қабілеттілігі жыл бойынша толқып отырады. Ауылшаруашылық өнімдердің басқа түрлеріне қарағанда ет нарығы неғұрлым тұрақты және өте күшті мерзімдік толқулармен бұзылмайды.

Ұлттық ет өнімдері бағасы бойынша аналогиялық импорттық өнімдермен салыстырғанда бәсекеге қабілетті емес. Отандық өнімдердің бәсекеге қабілетсіздігінің ең басты себептері мыналар болып табылады:

• протекционистік саясаттың және етті өңдеуші салаларға қатысты мемлекеттік қолдау шараларының болмауы;
• халықтан сатып алынатын бұзылмайтын ҚҚС бойынша шығындардың бұзылуын алдын- ала қарастырмайтын салық салу жүйесінің болуы;
• қосымша құны 16% - ға дейін салықтың артуы;
• энерготасушыларға, технологиялық құрал- жабдықтарға, кешенделетін өнімдер, қосымша материалдар, тамақ қосымшалары және ингредиенттердің бағасының жоғары болуы;
• ет өңдеуші өндірістерді несиелеу кезіндегі жоғары банктық пайыздық қойылымдар;
• халықтың жеткіліксіз төлем қабілеттілігі кезіндегі шикізат бағасының өсімі;
• аз тиімді және ескірген құрал- жабдықты эксплуатациялау;
• қуаттылықты қолданудың төмен қабілеттілігі;
• ет өнімдерін және малды қайта өңдеу орындарына жеткізу және сатып алумен байланысты көліктік жоғары шығындардың болуы;
• отандық ұқсастардың жоқ болуы нәтижесінде шикізаттар мен материалдарды еріксіз импорттау;

Біздің есептерімізбен тәжңрибемңз көрсеткендей етті қайта өңдеу және ет өнімдері сферасында өндіріс өнімі байқалады. (2- кесте) .

Республикадағы өнімдер өндірісі. 2000- 2005 ж. ж, мың тонна

Технологиялық құрал- жабдықтары модернизациялау және қуаттылығын арттыру есебінен шикізатты дайындау жүйесін жүзеге асыруда 2005 жылы 2002 жылмен салыстырғанда өнеркәсіптік өндіріс ет бойынша 2 есе, шұжық өнімдері бойынша -1. 6, ет және ет консервілері бойынша -2. 6 есе артты.

4. Өнеркәсіпті мемлекеттік реттеу (бағдарламалар, заңдар, актілер)

Қазақстан Республикасының 2003- 2005 жылдарға арналған мемлекеттік аграрлық азық- түлік бағдарламасы.

2003- 2005 жылдарға арналған мемлекеттік аграрлық азық- түлік бағдарламасының негізгі мақсаты агроөнеркәсіптік кешенінің тиімді жүйесін қалыптастыру және бәсекеге қабілетті өнім өндіру негізінде Қазақстанның азық- түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.

Бағдарламаның мақсатына жету үшін мынадай міндеттерді шешу көзделеді:

Елдің азық- түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

Аграрлық бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру;

Ауыл шаруашылығы өнімін және оны қайта өңдеу өнімдерін ішкі және сыртқы рыноктарда сату көлемін ұлғайту;

Ауыл шаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдау шараларын ұтымды ету;

Аграрлық азық- түлік бағдарламасының тиімділігін бағалау үшін агроөнеркәсіптік кешеннің сапалық жай- күйін анықтауға мүмкіндік беретін өлшемдер жүйесі пайдаланылатын болады. Ағымдағы жай-күйі мен күтілетін нәтижелер мынадай өлшемдер топтары бойынша бағаланатын болады:

1. Халықты азық- түлікпен қамтамасыз етуді және қамтамасыз ету жүйесінің тұрақтылық деңгейін сипаттаушылар;

азық- түліктің нақты және экономикалық қол жетімділік деңгейі;

ішкі тұтыну рыногындағы тамақ өнімдері импортының үлес салмағы;

мемлекеттік материалдық резервтер жүйесіндегі азық- түлік запастарының болуы (құпия) ;

ел халқының тұтыну нормаларының стандарттарын қамтамасыз ету үшін тамақ өнімдерін өндірудің қажетті көлемін сипаттайтын шекті мәндер;

тамақ өнімдерінің сапа және қауіпсіздік станедарттарына сәйкестік деңгейі;

2. ауыл шаруашылығы өндірісін және қайта өңдеуді дамытудың тиімділігін сипаттаушылар;

аграрлық бизнеспен қайта өңдеу кәсіпорындары кірістерінің деңгейі;

ғылыми негізделген аграрлық технологиялар мен қайта өңдеу технологияларын қолдану деңгейі;

ішкі азық- түлік рыногындағы негізгі тамақ өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі;

сыртқы сауда айналымының оң сальдосы;

ауыл шаруашылығы өнімін өндірудің көлемі мен өткізу рыноктарының сыйымдылығының теңестірілуі;

халықты жұмыспен қамтудың өсуі;

3. аграрлық азық- түлік кешенін мемлекеттік реттеу деңгейін сипаттаушылар;

заңнамалық базаның агроөнеркәсіптік сектордағы нарықтық өндірістің қажеттіктеріне сәйкестігі;

ауыл шаруашылығы мақсатындағы тауарлар мен қызметтер көрсетуге кедендік - тарифтік және салық режимі;

тамақ өнімдеріне баға белгілеуді реттеу деңгейі;

ауыл шаруашылығы өнімдері мен тамақ өнімдерін өндіруді мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесі;

ауыл шаруашылығы өнімдері мен тамақ өнімдерін өндіруді мемлекеттік қолдау мөлшері және тиімділігі;

Азық - түлік қауіпсіздік- сыртқы және ішкі жағдайларға қарамастан, тамақтанудың физиологиялық нормаларына сәйкес халықтың тамақ өнімдеріне деген қажеттерін қанағаттандыратын тиісті ресурстармен, әлеуеттермен және кепілдіктермен қамтамасыз етілген экономиканың, соның ішінде оның агроөнеркәсіптік кешенінің жай - күйі (« Астық туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 19. 01. 2001 ж. № 143- II- ҚРЗ) .

Азық - түліктің нақты қол жетімділігі тұтыну нормаларына сәйкес келетін көлемде және түр түрлерімен, тұтыну орындарында оның үздіксіз болуы ретінде анықталады:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс