Астыртын экономика нарығы

Жоспары

1. Нарықтың мәні, негізгі категориялары, ерекшеліктері.
2. Нарықтың құрылымы.
3. Нарық инфрақұрылымының негізгі элементтері, дамуы.
4. Нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеудің мәні және әдістері. Экономиканы мемлекеттік реттеудің экономикалық тетіктері: салық салу, бакалар, еңбек төлемі қаржылық және несиелік қатынастар.

КІРІСПЕ

Экономика қоғам дамуының негізі, ал мемлекет сол қоғмның негізгі буыны болып табылады. Өз кезегінде мемлекет экономиканы реттеуді жүзеге асырады. Экономиканы ретеу қоғамдық даму мен мемлекеттің экономикалық сипатына байланысты әр түрлі деңгейде және әр түрлі әдістер қолданылады.

Экономиканы мемлкеттік реттеуде мемлекеттің рөлі оның экономикалық процестерді реттей алатын қабілеті экономика мен саясатың байланыстыратын экономикалық саясаттың жасалуына тәуелді болады. Экономикалық саясат дегеніміз экономикалық реттеудің шоғырланған мағынасын береді. Экономикалық заңдардың дамуын адамзат қоғамы саясатты қолдану арқылы жүзеге асырады. Мемлекет қоғамның жемісі болып табылады және ол ылғи да рететуді қажет етеді.

Қазақстан Рсепубликасының өз егемендігін алып, жаңадан анрықтық қатынастарға өтіп, дамудың нарықтық жолына түсуіне байланысты елдегі мемлекеттік ретттеудің мақсаты мен бағыттары өзгеріп, экономиканы мемлекеттік рететудің жаңа формалары мен әдістерін дамытудың қажеттігі туындады. Атап айтқанда, бастапқы жылдары елдің тұрақтылығын қамтамасыз ету, мемлекеттік меншікті жекешелендіру, әлеуметтік саланы қолдау, экономикалық өсуді қамтамасыз ету болып табылатын.

Нарық - бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын айырбастауға байланысты болатын өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлігі немесе жүйесі.

Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылардың арасында тауар және қызмет көрсету процесіне байланысты қалыптасатын экономикалық қатынастардың жиынтығы.

Нарық күрделі экономикалық категория ретінде өз бетінше емес, әр түрлі факторларға байланысты белгілі бір нақты әлеуметтік - экономикалық жағдайларда өмір сүреді.

Енді осы шарттарға толығырақ тоқталайық.

Біріншіден, экономикалық субъектілердің дербестігі мен тәуелсізідігі, олардың келісім-шартқа отыруға және өздерінің тапқан табыстарына иелік етуге толық құқылы.

Екіншіден, меншіктік қатынастардың алуан түрі нысандарының болуы (нарық өзінің жақсы қасиеттерін мемлекеттік магниттің үлесі 30-40 пайыздан асқанда жоғалта бастайды), олардың өндірістегі тең құқылы.

Үшіншіден, өндіріс қуатының белгілі бір резерві мен бос жұмыскерлердің болуы. Нарықтық экономика жағдайында өндіріс қуатының және жұмыскерлердің толық қамтылуы мақтаныш арқауы бола алмайды, керісінше ол алаңдатушылық туғызуы қажет. Бұндай жағдай экономиканы маневр жасау кеңістігінен айырады, оның сұранымға икемділігін баяулатады.

Төртіншіден, нарықтық механизмінің үзіліссіз қызмет істеуі үшін оның инфрақұрылымын жасау қажет, яғни тауар және бар биржалары, еңбек биржасы, коммерциялық банктер, кәсіпкерлердің ерікті бірлестіктері жатады.

Бесіншіден, нарық механизмінде м емлекеттік қаржы жүйесінің оның негізін құрайтын орталық және жергілікті бюджеттердің алатын орны зор.

Алтыншыдан, өндірушілердің өнім өндіруіндегі және оны сатудағы монополиясына жол бермеу.

Мемлекеттік реттеу - бұл шаруашылықты жүргізудің нарықтық механизміне тұрақтандырушылық ықпалын тигізу мақсатында мемлекеттің экономикаға тікелей жанама араласуы. Мұнда мемлекеттік жоспарлау мәселелері ерекше орын алады.

Мемлекеттік жоспарлау - алға қойылған міндеттерді орындау мақсатымен экономикалық саясатты анықтауға, даму бағыттарын, мемлекеттің экономикаға араласу тәсілдері мен әдістерін таңдауға бағытталған мемлекеттік басқару орындарының іс-әрекет түрі. Мемлекеттік жоспарлауға мемлекеттік жоспарлауды әзірлеудің әдістемесі, ұйымдастырылуы мен технологиясы жатады.

Жоспарлаудың үш тұжырымдамасын қарастыруға болады:

1. Сабалық жобалаулар негізінде жоспарлау, мұнда бастапқы бөлім - өнімнің ең маңызды түрлері бойынша тапсырмалар.
2. Жоспарлы салааралық балансты қамтитын үлгілер жүйесі негізіндекешенді түрде көпнұсқалы жоспарлау, бұл жоспарды әзірлеудің бастапқы бөлім - қоғамның тұтыну қажеттілігі болып табылады.
3. Оңтайлы жоспарлау, мұның бастапқы бөлімі - шектеулі ресурстар болып табылады, алоңтайшылық өлшемі -

Қоғамдық өндіріс құрылымдарының сұраныс құрылымдарына сәйкестігі жағдайында халықтың әл-ауқат деңгейін барынша азайту немесе артық өнім шығаруға жұмсалатын қоғамдық еңбек шығындарын барынша азайту.

Қазіргі жағдайларда экономиканы мемлекеттік басқарудың басты буындарының бірі - индикативті жоспар болуға тиіс.

Индикативті реттеу - бұл мемлекеттің экономикалық тұтқалар арқылы өндіріске ықпал жасауы. Мемлекеттік инвестициялар: жекеше, мемлекеттік, ұжымдық секторлардың өніміне мемлекеттік тапсырма; мемлекеттік салық саясаты; несие капиталдың рыногы арқылы өндірісті реттеу; мемлекеттік болжам жасау, экономиканы жоспарлау және т. б.

Индикативті жоспарлаудың негізгі мақсаты ұлттық экономиканың ұдайы дамуын және оның құрылымдық қайта құрылуын қамтамасыз ету, дағдарысты құбылыстардың алдын-ала және оларды бәсеңдету, елдің экономикалық қауіпсіздігін және қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету, шаруашылық субъектілерінің іс-әрекетін алға қойылған жалпы ұлттық әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуге бағыттау болып табылады.

Әлеуметтік-экономикалық дамудың тұтастығы мен мақсаттылығын қолдау үшін индикативті жоспарлау мынандай негізгі талаптарға сай болуы керек:

• республика экономикасына мемлекеттік реттеу құралдарын пайдалану тиімділігі;
• нарықтық механизмдер әрекетінің негізінде экономиканың өзі реттелуінің жоғары деңгейін шаруашылық субъектілерінің экономикалық ынта көрсетілуіне мол мүмкіндікті қамтамасыз ету;
• дамудың талдау мен болжаудың жалпы әлемдік тәжірибеде қабылданған әдістерін пайдалану;
• тиімді аймақтық саясатпен қамтамасыз теу.

Индикативті жоспарлау жүйесі әлеуметтік-экономикалық міндеттердің шешілу ұзақтығына байланысты стратегиялық (ұзақ мерзімдік), орта мерзімді және жылдық (ағымдағы) жоспар.

• стратегиялық (ұзақ мерзімді) жоспар 10-15 жылға жасалады және ұлттық экономиканы дамытудың ұзақ мерзімді, болашағы мол мақсаттарын міндеттері мен басымдылықтарын, оларды орындау кезеңдерін және мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттың жалпы бағыттарын айқындайды.
• орта мерзімді жоспар (3-5 жылға) мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясатты және әлеуметтік-экономикалық дамудың ұзақ мерзімді мақсаттары мен міндеттерін орындауға бағытталған экономикалық реттеушілер жүйесін айқындайды.
• жылдық (ағымдағы) жоспар ағымдағы макро- экономикалық тепе-теңдік мәселесін шешуге, қажет болған жағдайда, орта мерзімді жоспарда айқындалған экономикалық реттеушілер мен басқа шараларды, қалыптаса бастаған әлеуметтік-экономикалық жағдайларды ескере отырып түзетуге бағытталған.

Кәсіпорындар мен ұйымдар даму жоспарларын қазіргі заңдарға сәйкес, мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясатты, іс экономикалық реттеушілерді мемлекеттік және салалық бағдарламаларды, ішкі және сыртқы рыноктардағы сұраныстарды, мемлекеттің өнімдері; жұмыстарды (қызметтерді) сатып алу жөніндегі келісім-шарттарын ескере отырып, жасайды және орындайды.

Экономикалық реттеушілер жүйесі натуралды құндылықта және нормативті көрсеткіштерден тұрады.

Экономикалық реттеушілер жүйесіне мыналар жатады:

• іс-әрекеттің жекелеген түрлерін лицензиялау, өнімнің жекелеген түрдерінсыртқа шығару мен әкелуге лицензиялар беру;
• меншіктің барлық түрлеріндегі кәсіпорындарда байқау және келісім-шарт негізінде рұқсат етілген өнімдерді мемлекет мұқтаждары үшін сатып алу көлемі;
• жекелеген салаларда, аймақтарды, кәсіпорындарды, ҒТП-тің басым бағыттарын қолдануға қажетті орталықтандырылған қаржы-қаражат, сондай-ақ, мемлекеттік бағдарламаларды орындау;
• орталықтандырылған инвестициялар көлемі мен осы қаржыларды пайдалану арқылы жүзеге асырылатын ең маңызды құрылыстардың тізімі;
• салық ставкаларының, амортизацияны есептеудің нормалары мен тәртібінің несие үшін пайыздардың, кеден салықтарының өзгеруі;
• мемлекеттік кәсіпорындардың жұмыс істеу және экономикалық реформалардың жүзеге асырылу жағдайларын айқындайтын көрсеткіштер;
• тұрғандардың әлеуметтік жағынан қорғауға және әлеуметтік мәселелерді шешуге арнайы бағытталған шаралар.

« Баға - бұл ақша сомасы»

Баға экономикалық санаты ретінде бірнеше маңызды бернелерді (функциялар) атқарылады:

Бағаның есептік бернесі - небір өнімді өндіру мен сатуға кететін қорғамның қажетті еңбек шығындарын қамтып көрсетеді.

Бағаның үлестірілген бернесіне - баға құрылымы арқылы мемлекеттік ұлттық табысты экономика салалары, мемлекеттік және басқа да секторлар, аймақтар, қорлану және тұтыну қорлары, халықтың әлеуметтік топтары арасында үлестіруді қамтамасыз етеді.

Сұраныс және ұсыныс бернелерін теңгеру - баға арқылы өндіру және тұтыну, сұраныс пен ұсыныс арасындағы байланысты жүзеге асыруды білдіреді.

Бағаның өндірісті ұжымды орналастырудағы бернесі - нарықтық экономика жағдайында барынша толық көрінеді. Баға тетігі көмегімен капиталдың экономика секторларына және өндіріске пайданың ең жоғары мөлшерінің қайта құрылымы пайда болады.

Бағаның ынталандыру бернесі - кейбір жағдайларда ҒТП-ті жеделдету, өнімді шығару және оған деген сұранысты арттыруда ынталандырудың қажет екендігі белгілі. Мұнда техникалық деңгейіне және өнімнің сомасына байланысты баға сараланады.

Кәсіпорын шығарған өнімнің бағасы, оны анықтайтын пайдасының маңызды факторы ғана емес, сонымен қатар тауарларды ойдағыдай өткізудің жағдайына да байланысты болады. Бұл жағдайда тактикалық құрал ретінде кәсіпорынға бірқатар артықшылықтар әкеледі:

• біріншіден, сұранысты ынталандырудағы көптеген әдістерден өзгешелігі, бағаны пайдалану қосымша қаражатты фқажет етпейді, жарнама шараларын жүргізуде орын алатын, өнімді дараландыру, жылжыту және т. б.
• екіншіден, тұтынушылар белгіленген бағаны, жарнама негізінде қарағанда оңай, өнімді дараландыру сияқты өздеріне тауарлардың тартымдылығын табады;
• үшіншіден, соңында тіпті, басқа да ынталандыру әдісі, атап айтқанда, дербес сату және жарнаманы ұйымдастыру ең бастысы болады, баға оларды қолдауда ең қуатты құрал болып табылады.

Баға стратегиясы төмендегідей:

• жоғары баға стратегиясы- өндіріс шығындарынан әлдеқайда жоғары сатады, ал содан соң бағаны төмендетеді;
• төменгі баға стратегиясы -сұраныс ынталандыру мақсатында жасалады, не өткізудің көп мөлшерінің рыноктағы тиімділігі және сұраныстың жоғары икемділігі, сатып алушылар бағаның төмендеуін қашан шұғыл сезінеді және сұраныс та сол уақытта көбейеді. Кәсіпорын жаппай өндірудің есебінен бағаның төмен деңгейін ұстап тұрады;
• сараланған баға стратегиясыбағаны белгілеуде түрлі рыноктар, олардың саралымдары және сатып алушылар үшін түрлі-түрлі шегерім және үстемелерді бағаның орташа деңгейіне ұштастыруды көрсетеді;
• жеңілдікті баға стратегиясы- сатып алушылармен жұмыс істеуге бағытталады. Мұнда оларға тауарларды жеңілдетілген баға ретінде ұсынуға құштар;
• икемді, икемділік баға стратегиясы -баға сатып алушылардың мүмкіншілігіне, олардың сатып алу күштеріне байланысты белгіленеді;
• тұрақты стандартты, өзгермес баға ыстратегиясы;
• жинақталмаған баға стратегиясы;
• жаппай сатып алу баға стратегиясы;
• баға деңгейінің тауар сапасына тығыз үйлестіру баға стратегиясы.

Бағаның құрылуының нарық үлгісіндегі ерекшелігі төмендегідей:

• еркін бәсекедегі нарық бағалары. Еркін баға нарығы сипатталады:
• фирмалардың көптеп болуы, әрі әрбір фирманың өнімге нарықтық ұсыныс көлеміндегі деңгейі соншалықты аз, не бағаның артуы немесе кемуі оның кез келген қимылы бағаның нарықтық тепе-теңдігін қамтып көрсете алады;
• өндірілген бәсекелі тауарлардың бір тектілігі және өзара алмасушылығы;
• бағаның шектілігінің болмауы.

Еркін бәсеке жағдайында , бірде бір кәсіпорын баға құрылымына елеулі ықпал ете алмайды, тауардың бағасы тек қана сұраныс пен ұсыныс жиынтығының ықпал жасауына қалыптасады.

Монополистік бәсеке жағдайындағы баға құрылымы.

Монополистік бәсеке нарығы нарықтық бағаға бірыңғай емес мәмілеме, сонымен қатар, кең түрдегі ауқымды баға жасайтын көптеген сатып алушылар мен стаушылардан тұрады.

Олигополия жағдайындағы баға құрылымы.

Олигополия түрлі нарықтық жағдайларды қосады, аз санды сатушылар, жалпыға бірдей өндірушілердің өзара тәуелділігі, сол сияқты кейбір кәсіпорындардың

Тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалық және кұндық сипаттмасының жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы мұқтаждығын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі ұқсас тауар - бәсекелестер ерекшеленеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс