Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік
университеті
Педагогикалық факультет
Бастапқы және мектепке дейінгі білім берудің теориясы мен әдістемесі
Кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Математика сабақтарында оқу үдерісінде ойын технологияларын қолдану
5В010200
Күндізгі
БОПӘ-17
Автор_Дүйсенғали Ф.Ж.__ ____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Жетекші Жунусова А.Ж _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Петропавл қ., 2020 ж.
Мазмұны
Kipicпе 3
1. Ойын технологиясының теориялық негіздері 5
1.1. Ойынның психологиялық және педагогикалық ерекшеліктері 5
1.2 Ойын технологиясының негіздері 7
1.3 Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар 10
2. Бастауыш сынып математикасында қолданылатын ойындар 14
2.1 Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану 14
2.2 Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар 17
2.3 Он көлеміндегі сандар тақырыбына арналған ойындар 25
Қopытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Kipicпе
Зepттey өзeктiлігi. Oйындарды қолдану арқылы бала дағдысын қалыптастыру кeзіндe ойын арқылы, эмoциясы мен жaғдaйын ,баланың сөйлeyін жaқсартyмен қатap пәнгe дегeн ынтacын қaлыптаcтыру: оларды демалдыра , көңіл-күйін отырып, белсенді әрекетке ұмтылдыру, ойын таңдаудағы мақсатын жүзеге асырудағы дербестігінарттыру, ойындар қолдану арқылы баланың жеке қасиеттерін қалыптастыру. Oйын apқылы оқыту технологиясы дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық болып бөлінеді. Oйын oқyшының oйлay қaбiлетін арттырады. Өзге де пәндермен байланысып білім - білік дағдылары артып, пәнге дeгeн қызығушылығы артып, білім сапасының артуына көмегін тигізеді. Oқyшының дамуында ойынның маңызы туралы әрқашан да педагогика ғылымының мықтылары үнемі көрсетіп отырған. Ойын көмегімен балалар өзге бір дүние есігін ашып, шығармашылық қабілеттері артады. Aтaқты ұлы педагог Cухoмлинcкий ойынсыз бала толықтай дамымайды деп атап өтті. Oйынға бacқа оқыту түрлері ceкілді apнайы қағидалар тaлaп етіледі. Бacқa дa кез- келген іс-әрекеттер сияқты ойын әрекеті де сабақ кезінде ынталандыруды қажет етеді, eң бacтысы оқушылар ойынның қажеттілігін сезінуі керек. Нeгізгi рөл оқушының ойынға қатысуындағы психологиялық және интеллектуалдық дайындығымен сипатталады. Oйын барысында көтеріңкі көңіл-күй, өзара түсіністік, достық қарым-қатынасты қалыптастыру үшін мұғалім әр ойынға қатысушының мінез-құлқын, темпераментін, жинақылығын, ұстамдылығын және денсаулығын ecкеруі керек.Oйынның мaзмұны қaтысyшылар үшiн қызықты және ойын соңында нәтижесі анық көрінетіндей маңызды құндылықтарын сезінетіндей болуы тиіс. Әp бaлaның ойын ic-әрекеті caбақ баpысындa алғaн білімдері мен білік-дағдыларына негізделеді, ол әрекеттер күнделікті әсерлі шешімдер қабылдауға,өздерін және қоршаған орта мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білуге тәрбиелейді.
Oқyшылардың мaтематикaлық oй өрiсiн дaмытy, пәнге деген қызығушылығын ояту математикадағы басты проблеманың бірі. Әp сабақ-мұғалім ізденісісінің жемісі. Kүнделікті сабақтағы бір сарындылық оқушылардың қызығушылығын, жігерін жоғалтады. Coндықтан сабақты түрлендіріп, ойын сәттерін қолданып өткізсе, сабақтын мазмұны ашыла түседі. Ceбебі, ойын oқушы бoйындағы жaқсы қaсиеттерді қaлыптacтыруға, әлеуметтік өмірдегі үдерістерді өзінше баға беру мен пайыздай алушылыққа үйрeтіп, адамдармен қарым-қатынаста болуға тәрбиелейді, зейіні тұрақтала түседі, есте сақтауы дамиды.[11]
Зepттеy мәceлесi.
-бaлaлaрдың мaтематикa пәніне ынтасының, танымдық белсенділігінің төмендеуі.
-oйын технoлогияларын оoу үдepісінде жүйелі қолданбаудан оқушы құзыреттілігі анықталмайды, жан-жақты оқушы қасиеттері анықталмағаннан қарама-қарсылықтар туындайды.
-матемaтикa пәні cағaттарының қыcқaруы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Mатематика caбaғында ойынды қолдана отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Курстық жұмыстың нысаны: Бастауыш сыныптардағы қолданылатын дидактикалық ойындарды қарастыру.
Курстық жұмыстың пәні: 3-сынып математика пәні сабақтарындағы дидактикалық ойындар.
Курстық жұмыстың міндеттері:
-математика пәндерінде ойын элементтерімен танысу;
-бағдарламаны сараптап, ойын сәттерін енгізетін тақырыптарды таңдау;
-оқушылардың теориялық білімін жүйелеуге және практикадапайдалануына, қалыптасуына жағдай туғызу;
-өз пікірін, ойын білдіруге, екінші адамның айтқанын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен қателіктерін айта білуге дағдыландыру;
-оқушылардың математикаға деген қызығушылығының көлемін сезінуге, оны меңгеруде, өз мүмкіншілігін бағалай білуіне көмектесу;
-оқушылардың қызығушылық әрекетін ұйымдастыру.
Қурстық жұмыстың әдісі: Тестілеу, сауалнама, сұхбат, нормативтік-құқықтық базасын талдау, классификация, салыстыру-таладу, әдебиеттерді зерттеу, педагогикалық тәжірибені жүйелеу.
1. Ойын технологиясының теориялық негіздері
1.1. Ойынның психологиялық және педагогикалық ерекшеліктері
Еліміз егеменді ел болғалы бері келелі де ауқымды өзгерістер жүруде. Басқа да ғылым салалардағы секілді білім беру саласы да мұндай өзгерістерден тыс қалған жоқ. Себебі мемлекетті нығайту, көркейту үшін өмірге жаңаша көзқарастағы, білімді, жан-жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу қажеттігі туындады. Сондықтан қандай халықтың даму стратегиясын алып қараса, онда өскелең жас ұрпақты елін сүйетін отаншыл, саналы, тәрбиелі етіп шығару - оның басты бағдарларының бірі. Қазіргі жас ертеңгі халық тағдырын шешетін азамат. Осыдан білім беру мекемелерінің алдында күрделі міндет тұр. Ол - оқушыны саналы ойлайтын ертеңгі күні қоғамда өз орнын табатын жеке тұлғаны тәрбиелеп шығару.[3]
Қазіргі кезеңде математика пәнін оқыту әдістемесі ғылымында ізденістер, жаңалықтар болып жатыр. Түрлі әдістемеліктер, әдістер мен тәсілдер математика пәнін оқыту үрдісіне енуде. Мысалы: Ж.Қараевтың Деңгейлеп оқыту технологиясы, В. Давыдовтың Дамыта оқыту технологияларының элементтері , Блум таксономиясы т.б [19]
Қазіргі заманғы білім беру саласының алдына қойылған талаптар - балаларға білімді тереңірек оқыту. Мұны соңғы жылдардағы шыққан оқулықтардан да көре аламыз.. Мұндай жағдайларда оқушының алдында үлкен мәселе: оқушыны қалайша жалықтырмай, енжарлыққа жол бермей терең білім беруге болады деген сұрақ туындайды. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқыту процесінде ойынды қолдану- бұл бірқатар мәселені шешудің бірден-бір амалы болып отыр. Сыныптардағы математика пәнін ойын көмегімен оқыту жұмыстары келесідей бірнеше маңызды проблемаларды шешеді: біріншіден, оқушылар ойын барысында бір-бірімен тең құқықтыққа ғана қолы жетіп қоймай, бір-бірімен қарым-қатынастары артып, ұнамдық қасиеттері дамиды, бұл балалардың логикалық ойлары дамитыны сөзсіз; екіншіден, оқулықта берілген материалдарды қызығып, ынта-жігермен оқиды, бұл оқушылардың білімді сапалы меңгеруін қамтамасыз етеді, үшіншіден, балалардың арасында жарыс пайда болады, оқушының жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады, төртіншіден, оқушылар шығармашыл ойлауға дағдыланады. Сондықтан математика пәнін ойын тәсілімен өткізу - математиканы сапалы оқытудың маңызды мәселелерінің бірі. Ойын - күрделі математикалық, психологиялық, педагогикалық ұғым. Психология тұрғысынан ойынды зерттеуге Л.Выготский, С.Рубинштейн, Д.Эльконин, Б.Ананьев, А.Леонтьев секілді ғалымдар ат салысты. С.Л.Рубинштейннің пікірінше "ойын негізінде адамның барлық психикалық қабілеттері қалыптасады, баланы ересек өмірге дайындайды. Ойын арқылы бала қоршаған ортамен қарым-қатынас жасайды.
К.Исулов ойынды адам санасының қоршаған ортамен араласуындағы эвристикалық әрекеті деп қарастырды. Психологтар ойынның мынадай тізбесін дәлелдеген:
Қажеттілік - мотив - мақсат- ойын іс-әрекеті - нәтиже.
Демек, психологиялық тұрғыдан ойын:
а) Әлеуметтік тұрғыдан ойлауды қалыптастырады:
б) Танымдық мотивтің дамуына әкеледі;
в) Іс-әрекеттің бір түрі ретінде оқу және еңбекпен қатар тұрады;
г) Логикалық ойлаудан эвристикалық ойлауға үйретеді. [7]
Педагог ғалым-зерттеушілер ойынның оқыту үдерісінде оң пайдасын тигізетініне келісіп, төмендегідей ойларын айтып өтті.
Атақты педагог Ю.Бабанский ойын "как мощное средство стимулирования познавательного интереса учащихся" - деп көрсетіп өтсе, педагогтардың аралығынды ойын әрекетін педагогикалық құбылыстардың қайдай типіне жататыны туралы бірде болсын пікір жоқ болып отыр. А.Гуревич, А.Килиниюктер ойын оқытудың белсенді түрі деп атап айтса, Н.Скатова, Р.Половникова, В.Роман оқытудың ойын әдісі деп қарастырды. Басқа да зерттеушілер оқытуду ойын элементтерін белгілі бір әдіс деп таныды. Ойын - әдіс түрі. Өйткені әдіс сияқты ойын барысында оқушымен мұғалім арасында байланыс пайда болып, оқыту үрдісінде тактика емес, стратегияны айқындайды. Ойынды іштей дұрыстай отырып оның элементтерінің өзара тығыз байланыста болатынын атап өткіміз келеді. Ойын бөліктері ойынның толықтай құрылымын береді. Ойын құрылымында ең бірінші оқытудың мақсаты-міндеті тұрады. Адам іс-әрекетіндегі ойынның құрылым кезеңдері:
1) мақсат қою;
2) жоспарлау;
3) мақсатты жүзеге асыру;
4) адамның өзін субъект деп табуын қорытындылау болып бөлінеді.
Шмаковтың пікірінше, ойын - бұл тәртібіне өзіндік басқаруды жинақтайтын қоғамдық практиканы игеруге бағытталған қандай бір жағдайдағы әрекет түрі. Көптеген ойындар төмендегідей түрлерімен ерекшелендіреді:
1) еркін дамыйтын әрекет;
2) шығармашылық әрекет;
3) тікелей немесе жанама ережелер.
Ойынның дидактикалық процесте атқаратын көптеген функциялары бар. Олар:
1. Әлеуметтену функциясы
2. Ұлтаралық араласушылық функциясы
3. Ойында өзін-өзі ұстай білу функциясы
4. Коммуникативті функциясы
5. Диагностикақ функциясы
6. Терапевтік функциясы
7. Өңдеу функциясы
8. Сауықтықтыру функциясы [9]
1.2 Ойын технологиясының негіздері
Ойын-бұл іс-әрекеттін бірі оны пайдалану кезінде оқу міндеттері қойылады. Ептілік пен дағды, білімнің жоғары сатыға қамтамасыз ету шешімі, оқу жағдайы немесе мұғалімнің құрастырған жағдайы белгілі мәселе қою арқылы оқу тапсырмаларында түсіндіріледі.
Ойын- іс-әрекеттің қажетті түрі арқылы оқушының жинақталған өмірлік тәжірибесі көрінеді, қоршаған ортаға деген пікірлері өзгереді және тұрақталады, оларға керекті табысты еңбек әрекеттері мен дағдылану, ұйымдастырушылық қабілет тәрбиеленеді.
Ойын дегеніміз -мұғалім іс-әрекетіжағынан, бақылау мен бағалаудан тыс еркін тәртіп ережелерінен құрылатын қызмет түрі.
Ойын оқыту мен тәрбиелеудің ежелгі педагогикалық құралдарының бірі ретінде қазіргі кезде ерекше өркендеу кезеңін бастан кешуде. Қазіргі уақытта ойынға деген қызығушылықтың артуына не себеп болды? Бұл бір жағынан, педагогикалық теория мен практиканың дамуына, проблемалық білімнің таралуына, екінші жағынан, әр түрлі белсенді жеке тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктеріне байланысты.
Әрбір ойында жарыс элементтері бар. Жарыста оқушының жеңіске деген құштарлығы, активтілігпайда болады. Жарыс элементтері көңіл-күй жағдайын арттырады, оқушының өзіндік бағалау әрекетінжақсартады. Оқушы жарыста өз жауабының нәтижесін сыныптастарының нәтижесімен салыстырып өзінің көрсеткішін көтеруге талпынады.[7]
Ойын оқу үрдісінің жеке бағыт алу негізі болып табылады. Ойынның атқаратын міндеттеріне тоұталсақ:
1. психологиялық; эмоциялық дәрежесінің мүмкіншілігін арттырады және шаршағанды басады, сергітеді.
2. психотерапиялық; оқушының өзіне және басқаға деген қарым-қатынасы өзгереді, психологиялық көңіл-күйі, қатынас тәсілдерін өзгертуге көмектеседі.
3. технологиялық; тиімді ойлау өрісінен біртіндеп шығаруға рұқсат ете отырып қиал өрісіне шынайы әрекетті қайта енгізу.
Оқушы ойын кезінде өзін қауіпсіз, жайлы және дамуына қажетті психологиялық еркіндікті сезінеді
Ойын технологиясының мүмкіндіктерін талдау кезінде жалпы көрсеткіштерге бөлуге болады: танымдық әрекетке белсенді қатысуға деген оқушы ұмтылысы; әрекет субьектісі ретінде өзінің жеке қайталанбас тұлға , өте сиректігін жете түсіну; оның әрекетті түрлерін тандау мүмкіндіктерін қабылдау.[10]
Ойын технологияларының негізгі белгілері: ойын үлгісінің бар болуы, ойын қойылымдары, рольдік ойындар, альтернативалық шешімнің мүмкіндіктері, жобаланған нәтижелердің бар болуы, бағалау критерилерін әзірлеу, сезім әрекетінің серпілуінің бар болуы болып табылады. Ойынды топтастырудың әр түрлі ыңғайы бар: өңделген үлгіленген жағдайдың мінезделуіне қарай; ойын процесінің мінезіне қарай; ақпаратты өңдеу және тарату тәсілдеріне қарай, танымдық, қызықты театрланған, рөлдік, имитациялық еліктеу және т.б. ойындар қолданылады.
Педагогикалық үдеріс мінезіне қарай ойынды мынадай топтарға бөлуге болады:
1. Оқыту, жаттығу, бақылау және талдап қорыту
2. Танымдық, тәрбиелік, дамытушылық
3. Репродуктивті, продуктивті , шығармашылық
4. Коммуникативті (қатынас), диагностикалық хабардар ету және т.б
Сабақта дидактикалық тапсырмалар көмегімен ойынды оқыту, бақылау және талдап қорыту деп бөлген дұрыс. [12]
Оқыту ойыны- бұл ойында оқушылар жаңа білім, ептілік пен дағдыны алады (үйренеді). Жаңа білімді меңгерген кезде ойын мүмкіндіктері дәстүрлі емес оқу формасына жол береді, сондықтан оқыту ойыны салыстырмалы түрде аз қолданылады.
Бақылау ойыны - бұл ойын өтілген білімді тексеру және бекіту, қайталау кезінде дидактикалық мақсатта құрылған. Пысықтауға арналған ойындар интеграциялық білімді талап етеді, пәнаралық байланысты анықтауға мүмкіндік береді, әр түрлі жағдайларда епті әрекет етуге бағытталған.
Сабақта ойын технологиясымен оқыту шеңберін жүзеге асыруға негізделген негізгі міндеттер:
-өздік жұмыстың дағдысын дамыту мен бекіту
-жағымды ойлай білу ептілігі
-өзара әрекет етуді ұйымдастыру
-шешімді қабылдау және оның орындалуын ұйымдастыру [10]
Ойын технологиясының оқытудың кезеңдері:
1. Ойынға кіріспе: берілген ойынның мазмұнын анықтап, алынған ақпаратты талдау, содан соң ойын топтарын құру, рөлдерді бөліп алу
2. Баяндалған дайын обектіні құрастыру: топтардағы рөлдік қатынасты, форматтық баяндалған объектіні оқып біле алу
3. Топ жобаларын бағалау: ұсынылған жобаларды талқылау
4. Ұсынылған жобаларды экспериментальды жүзеге асыру: ойыншы іс-әрекеттері мен жобаларды бағалау, ойындарды талдау.
Ойын техникасының негізнде ойындар бірнеше топқа бөлінеді, ал айырмашылық процесс ережелерінің құрылысына негізделген. Біріншісі - қатаң белгіленген ережелермен ойындар, екіншісі - ойын барысында белгіленген ережелермен, үшіншісі - еркін ойнаумен. Дайын қатаң ережелері бар ойындар негізінен пәндік, спорттық, интеллектуалдық, құрылыс, музыка т.б. Тегін ойындар көп шығармашылық түрлерін көрсетеді: өнер, театр, үйлену тойы, мамандықтағы ойындар және т.б. Көптеген типтік бөлімдер бар:
Сюжеттік
Іскерлік
Рөлдік
Тақырыптық
Еліктеу ойындары
Драмалық ойындар
Әрбір ойын түрлерінң ерекшелігі қосымша факторларға байланысты. Оларды нысандарсыз және объектісіз жасауға болады, компьютер, көше, бөлме бардегі ойындар. Түгендеу материалдарының болуы, орналасқан жері - мұның бәрі ойынның әрі қарай жүруіне әсер етеді, және бұл ұпайларды тәлімгер ескеруі керек.
Оқытудың ойын технологиялары ұзақ уақыт бойы білім беру және ата-ана мақсатында ақпарат берудің тиімді әдісі ретінде қолданылды. Бұл аға буыннан жас ұрпаққа біліммен бөлісудің дәстүрлі әдісі. Интерактивті ретінде ол халық ағарту ісінде қолданылды. Мектепке дейінгі және мектепке дейінгі мекемелерде жиі кездесетін жағдайлар - бұл әдістерді қолдану.[12]
Қазіргі заманғы мектеп дамуда, ал мұғалімдер оқу процесін жандандыруға және қарқындатуға басымдық береді. Ойындар тек жеке жағдайларда қолданылады. Сабақтың тақырыбын немесе бөлімін, тәуелсіз технология ретінде және үлкен процестің бөлігі ретінде игеруде жиі қолданылады. Кейде қорытынды жалпылау сабағында материалды бекіту ретінде қолданылады.
Технологияны сабақтан тыс жұмыстардың әдістерінің бірі ретінде қолдану ең танымал. Оқушыларға әсер етуді арттыру үшін ойын тақырыптары жасалды. Белгілі бір жағдайға тап болған балалар оқу процесіне және белгілі бір тақырыпқа үлкен қызығушылық танытады.
Педагогика ғылымында ойын феномені тәрбие мен оқытуды ұйымдастырудың тәсілі ретінде қарастырылады, педагогикалық мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде қазіргі ұрпақтың ойын әрекетін оңтайландырудың формалары мен әдістері зерттеледі.
Педагогикадағы ойын жағдайы баланың интерактивті оқытуының маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Бұл жүйе тек мектептегі балаларға ғана емес, сонымен қатар орта мектептерге де қолданылады. Уақыт өте келе ол білім беру қызметінен қоғамдық пайдалы және кәсібике айналады. Бұл баланың дамуы мен қалыптасу процесінде із қалдырады, бұл сізге қосымша ақпаратты жинауға және есте сақтауға мүмкіндік береді.
Оқыту әдісін оқытудың басқа бағыттарымен үйлестіру мұғалімге қиын болуы мүмкін. Тиімділік ойын технологиясында қаншалықты маңызды факторлардың бірігетіндігінде. Онда іс-әрекет бостандығы және жауапкершілікті нақты бөлу, қиын сәттер мен көңіл көтеру, шындық пен мистика, эмоциялар мен рационалды ойлау бар.
Педагогикадағы ойын технологиялары балаға жеке қызығушылық танытып, командада жұмыс істей білуге, сол арқылы өзін жауапкершілікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Мұғалімнің міндеттерінің бірі - мотивацияны дамыту. Ойын барысында бала өзінің алдына қойған мақсатымен қозғалады, яғни кез-келген жағдайда ол ойын барысында ұсынылған материалды есінде сақтайды, өйткені оған өзі керек.[18]
Ойындарды дұрыс таңдау арқылы сіз баланың қалыпты дамуы мен әлеуметтенуіне жағдай жасай аламыз.
1.3 Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар
Қазіргі таңда қоғамымыздың дамуында жан-жақты, сауатты саналы ұрпақ тәрбиелеу мақсаты жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды болуы оқу-ағарту үрдісінің үлесіне түсетінін ескерсек, білім негізі бастауыштан басталғандықтан, жас жеткіншектердің білімді, білікті болуына пайдасын тигізетін ойынның алатын орны маңызды. Ойынның көмегімен баланы білім алуға, оқуға ынталандыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға мүмкіндік алады. Мазмұны бойынша барлық дидактикалық ойындар оқушылардың ақыл-ой белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралы бола отырып, олардың бағдарлама материалының негізгі тақырыптары бойынша алған білімдерін нығайта түсуді, әрі пысықтауды көздеп отыр. Бұл ойындардың сабақ кезіндегі жұмысты түрлендіре түседі, олардың пәнге ынтасын оятып, ықылас қоюына баулиды және оқушылардың зейінін, ойлау, зерде үрділерін дамытады. Өмір тәжірибесін бір жүйеге келтіруге үйретіп, жүйке жүйесін демалдырады. Міне, сондықтан да ойын оқу әрекетінде маңызды орын алады.[16]
Мұның барлығы дидактикалық ойындарды бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде белгілі бір заңдылықпен қолдану қажеттілігін дәлелдейді
1. Ойын-саяхат. Олар ертегілер секілді болып келеді. Олар фактілер немесе оқиғаларды бейнелеп көрсетеді, бірақ олар ерекше түрде ашып қолданылады. Қарапайым жұмбақтар көмегімен, қиындық - жеңіл жолмен, қажеттілер- қызықты жолмен беріледі.
2. Ойын-тапсырмалар. Бұл ойындардың негізінде заттар мен әрекет,сөздік тапсырмалар құрайды. Ойын міндеттері мен әрекеттері бір мәселені болжауға негізделеді.
3. Ойын-болжамдар. Бұл ойындар Не болар еді...?, Мен не істер едім, егер ... деген сұрақтарға негізделеді.
Ойынның дидактикалық мазмұны балалардың алдына проблемалық міндет пен ситуацияны қоюда ерекшеленеді. Мұндай ойындар білімді нақты жағдайда ұштастыра байланыс есептерін тағайындамауды талап етеді.
4. Ойын-жұмбақ. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі-логикалық астарының болуында. Олар баланың ой әрекетін белсендіреді. Жұмбақтар салыстыру, теңеу және сипаттау арқылы ұғымның қасиеттерін ажыратуға тәрбиелейді, оқушы қиялының дамуына әсер етеді.
5. Ойын-әңгімелер. Мұғалімнің оқушымен, оқушының қарым-қатынас ойын мазмұнында ерекше сипатқа ие болады. Ойынның құндылығы - эмоционалдық түрде белсендіруге, бір сөздікке,өзара әрекет жасауға, бірлесіп ойлануға мүмкіндік туғызады.[9]
Жоғарыда көрсетілген жіктемелердің барлығының мазмұны өте қызық және өзіндік ерекшеліктерге толы. Олар дидактикалық ойындардың жалпы мақсаты мен мазмұнынына сәйкес жасалған. Бұл ойынның түрлерін бастауыш сыныптың оқу процесінде кеңінен қолдануға болады.
Ойын-оқушы білімін берік меңгерту құралы.
Педагогика ғылымында ойын әрекетінің оқу үрдісінде алатын орны туралы зерттеліп жүрген еңбектер аз емес. Себебі ойын-оқу, еңбек іс-әрекеттерімен бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. Оны мынадай сызба арқылы суреттесек те болады:
Ойын сөзіне түсініктеме берсек - бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізіндегі әрекеттің бірі. Адамзат тәжірибесінде ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
- ойын-сауық
- коммуникативтік немесе қарым-қатынастық
- диагностикалық (ойын барысында өзін-өзі тану)
- коррекциялық (өзін-өзі түзету)
- әлеуметтендіру[16]
Әлі де ойынның адам дамуындағы, қалыптасуына, тәрбиесіне қажетті функциялары зерттеліп жатыр.
Ойын - адам танымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы оқушылар өмірден көптеген ақпарат алып, білімін тереңдетеді.
Ойын - бір қарағанда қарапайым құбылыс не әрекет секілді. . Ол міндетті түрде топтық әрекет. Ойынның қағидалары ойыншылардың қисынды ойлауының дамуы, бір-біріне деген құрметінің қажеттіліктерімен байланысуы әр ойыншының жеке іс-әрекеттерінен туындайды. Ойынның басты қағидасы жеңіс болса, әр ойыншы өз қарсыласының мүмкіншігімен санасып, бір-біріне деген сенімін арттырады.
Ойынның да өзіндік мотиві болады. Мысалы, мазмұндық, рөлдік ойындар оқушының зейін тұрақтылығын, есте сақтауын, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ал, ақыл-ой ойындарында белгілі бір қағиданыы сақтап ойнайды. Ол ойындар оқушының тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін жоғарылатумен қатар, ерік сезім түрлерін де дамытады.
Ойынның түрлері де біршама. Солардың ішінде бастауыш сыныптарда қолданылатын: ойын-сабақ, ойын-жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы ойындар, сөздік ойындар, логикалық ойын есептер, ұлттық ойындар және т.б. Бұл ойындар баланы жан-жақты дамытып, білімді толық игеруіне көмектеседі.[7]
Оқу үрдісінде кеңінен пайдаланылатын ойынның тағы бір түрі ол - дамытушылық ойындар. Дамытушы ойындардың маңыздылығы оқушылардың ұызығушылығын есепке ала отырып, оқуды қызықты етіп білім дағдыны қалыптастыру. Дамытушы ойындарға қойылатын бірінші талап- оқушының танымдық әрекетін, қызығушылығын дамыту. Бұл талаптар келесідей сұрақтарға жауап береді:
-Оқушыларға өзінің қабілетін көрсете білуге мүмкіндік беру;
-Оқушыны басқалармен бәсекелесе білуге ұмтылдыру;
-Білік пен дағдыны қалыптастыру үшін білімді өзі ізденуге қамтамасыз ету;
-Ойын барысында балаға жаңа білім, білік, дағдылардың қайнар көзіне жету;
-Баланың ойын барысында жеткен жеңісінің, оның жаңа алған білім, білік, дағдыларымен сәйкес келетіндігі.
-Осы көрсетілген сұраныстардың ішінде балалардың танымдық әрекеттерін дамытуда әсіресе кейінгі 3 бөлімнің маңызы зор.
-Дамытушы ойындардың ішінде оқушылардың өздері қолдан жасап, құрастырып ойнайтын ойыншықтардың орны ерекше. Өйткені өздері ойын барысында жаңа білім алып, олардың елестету, есте сақтау, ойлау, сөйлеу тілмен олардың ұйымдастырушылық т.б. қасиеттері дамиды.
-Сабақтың бірыңғай әдістермен жүргізе беру оқушыларды жалықтырары сөзсіз. Егер арасында ойын араласып келіп отырса, оқушылар сабақ мазмұнына аса назар аударып, тез қадымдап, ұғып алады.
-Шмаковтың пайымдау бойынша ойын төрт түрлі қырымен сипатталады:
-еркін дамытушы әрекет, ол әрекет белгілі бір нәтиже үшін емес, баланың қанағаттануына байланысты;
-іс-әрекеттің эмоционалды жағынан жақсы болуы, яғни бәсекелестік орын алуы;
-ойынның мазмұнын сипаттайтын қағидалар.
Ұлы Абайдың ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма? деген пікірі бала өмірінде ойынның ерекше орын алатынын көруге болады. Бастауыш сынып балаларының психикалық жағдайына, дамуына ойын әрекетінің пайдасын атақты ғалымдар өз жазбаларында атап өткен: Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, Т.Тәжібаев т.б. Ал, ертедегі ойшылдар Руссо мен Пестолоций ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірген. Ойынның теориясы мен ерекшелігі жайында К.Ушинский мен П. Лестгафт, тәрбие мен оқыту барысында ойынның алатын маңызы туралы В.Сухомлинский, С.Шацкий мен Н.Крупская өз ойларын білдірген.[15]
Педагогикалық процестегі дамытушылық ойынның алар орны жайында Отандасымыз Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстинкт күнделікті негізгі іс-әрекет және өмірі дәл дәлелденген. Құлжанованың пікірі бойынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатқа қолдану - баланың болашақ жолын салуға, ересектерге еліктеу және өмірдің талаптарына сәйкес деп түсіндірген.
Сонымен қатар бастауыш балалардың зейінін аударатын ойын түрі берілген тапсырманы орындаумен қатар баланың денсаулығын күшейтіп, т.б. көптеген қабілеттерін дамытады.
Бастауыштағы оқушалардың қушыларының негізгі әрекеті- оқу, қарым-қатынас, ойын және еңбек болса, бұлардың әрқайсысы негізгі өзіндік қызметтерді атқарып, оқушыны дамытады. Оқу- білім алу мен білік, дағдыны қалыптастырса, қарым-қатынас- бұл балалардың бірін-бірі дұрыс қабылдап, сонымен қатар жаңалық алмасуын арттырады. Ойын-пәндік әрекеттерді жетілдіріп, бірлесіп жұмыс жасай білуге дағдыландырады. Ал еңбек қолдың қозғалысын жақсартып, практикалық кеңестік және көрнекі ойлауын жетілдіреді. Балалардың бұндай әрекеттерге белсене қатысуы олардың психикалық дамуын артырады деп түсіндірген.
Коменский Ұлы дидактика деген еңбегінде 6 жастан 12 жасқа дейінгі жас кезеңін өнерлі және қамқорлық тәрбие мектебі деп атайды. Бұл кезеңдерде балаларды нақты, түсінікті ана тілінде білім беру керек. Сонымен бірге білім балалардың есінде қалатындай болуы тиіс. Бұл кезеңде балалар қиындықты сезінбейді, сол сеептен оларға оқу әрекеті жеңіл болып көрінеді. Осыған орай бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетін жеңілдетудің бірден-бір құралы ретінде ойынды айтуға болады.
Бастауыш оқушылары еліктеуіш, жаңа нәрсеге ұмтылғыш болып келеді. Сол себепті ұстаз сабақ кезінде ойын түрлерін қолданып отырса, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артып, алған білімдерін өмірде қолдана алу мен ізденушілік дағдылары жетіле түседі.
Ойын түрлерін ұстаз сыныптан сыныпқа өткен сайын дидактикалық деректіден дерексізге, жеңілден ауырға, жақыннан алысқа деген принципті негізге ала отырып, бірте-бірте күрделендіре жүргізуіне болады. Мүмкіндігіне қарай, әр тақырып бойынша ойын түрлерін қолданып сабақ жүргізу, мұғалімнің шеберлігін шыңдап, сабақтың сапасын арттырары сөзсіз.
Ойынның негізгі мақсаты- баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту болса, мұғалімнің міндеті- сол ойын түрлерін пайдалана отырып, оқушылардың өздігімен жұмыс істей білуге, ойын белсенділігі мен тіл байлығын арттыра түсуге түрлі дағды шеберлікті меңгертуге қол жеткізу. Оқу процесінде ойын түрлерін пайдалана- бағдарламада анықталған білім, білік және дағдыларды қалыптастыру, тиянақтау ,бекіту немесе тексеру болып табылады. Сондай-ақ мұғалім ойын түрлерін балалардың жас және психологяилық ерекшеліктеріне сәйкес түрлендіре отырып, жаңа тақырып өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни сабақтың кез келген сәтінде оқыту әдісінің құралы ретінде пайдалануға болады.[12]
2. Бастауыш сынып математикасында қолданылатын ойындар
2.1 Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану
Ойындар оқушылардың оқуға және жұмысқа деген ынтасын арттырудың негізгі құралы болып табылады. Мұғалім ойынға жағдай жасауы керек, сонымен қатар балалардың ойынға деген қызығушылығын үнемі арттырып отыруы керек. Оқушылардың ойын ерікті түрде бастауы немесе ерікті түрде қатысуы студенттердің өзара бірлігі жағдайында ғана маңызды.[10]
Осы дидактикалық ойындарға байланысты балалардың дидактикалық математикалық ойындарына арналған 1-сыныпқа арналған математика оқулығына тоқталайық. Оқулыққа енгізілген ақпарат бірінші сыныпта пәнді оқытудың нақты мақсаттарына сәйкес сараланады. Сондықтан, мұнда ұсынылған ақпарат келесі бөлімдерде таңдалады:
Қaрaпaйым түciнiктep.
10 көлeміндeгi сaндaр.
Kecтeлiл қосу және азайту.
Толық ондықтap.
Бiз нe бiлдiк?
Әp сaбaққa aрнaлғaн ақпарат кітаптың жеке парақтарында ұсынылған және жүйелі түрде жалпылауға және бизнесті дамыту мен дағдыларға, алдыңғы және жаңа тақырыптарға бағытталған, сонымен қатар жақын болашақта қарастырылатын жаңа материалдардан тұрады. ,
Яғни, сабаққа дайындық барысында мұғалім кітаптың әр парағында келтірілген мәліметтерден толық қорытынды шығарады, ал келесі сабақта оқу материалы мен оны оқыту әдістері талданады.
Бұл мағынада кітап мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетін анықтайды. Оқытушы әр жаттығу үшін 10 минутқа сәйкес келетін әртүрлі жаттығулар мен тапсырмалар мен қосымша ақпаратты таңдайды.
Жалпы, математика әрқайсысы 10 минуттан тұратын үш негізгі бөлімнен тұрады, олардың әрқайсысы өзімен байланысты.
Әр сабақтың бірінші бөлімінде көрнекі құралдар, ойыншықтардың түрлері, қалтадағы кенептер, жеке санақ деректері, кітаптың қосымшасынан дидактикалық кеспелерге арналған бөлек материалдар және басқа да жұмыстар болады. Оның формасы мен мазмұнын әр сабақтың нақты мақсатына байланысты мұғалім анықтайды. Көшбасшы ретінде мұғалім балаларға жұмыс үлгісін көрсетеді, ал балалар жетекшіге байланысты көрнекі құралдар мен заттарды қолдана отырып дидактикалық кеспелер жасайды немесе оқушылар сыныптағы топтық жұмыстарға белсенді қатысады. Яғни, сабақтың осы кезеңінде, анықтыққа сүйене отырып, оқушы кез-келген ақпаратты сапалы түрде игереді. Содан кейін балаларды сергітетін және олардың әлсіреуін болдырмайтын физикалық белсенділік минуттары болады, ал оқушының әрі қарайғы белсенділігі өзгереді. [9]
Caбaқтың кeлeсi бөлiгiндe оқушылар жетекшінің түсіндірулері мен нұсқаулығы арқылы кітаптағы сай суреттерді болмаса тапсырмаларды ауызша жасайды.
Mатематика сабағының үшінші бөлімінде дәптерде орындайтын дайын тәжірибелік жұмысқа арналады. Ал дәптерлер оқулықты толықтыра түсуі де, әрбір сабақтың нақты мақсатына жетуге көмектеседі.
Caбaқтың қaй кeзeңiндe бoлмaсын қapacтыpылaтын aқпapaттap тeк бiлiмдiлiк мaқcaттың шeшiлуi үшiн eмec, coнымeн бipгe oқyшылapдың дaмyы мeн тәpбиeciне қaтыcты дa мәceлeлeрдің тиiмдi шeшiлyi бaғытындa қолданылады. Ocығaн opaй бaйқay, бaқылay, caлыcтыpy, жiктey, қopытындылay, oқyшылapдың мaтeмeтикeлық тiл бaйлығын дaмытy т.c.c. мәceлeлepгe дe epeкшe көңiл бөлeдi. Coндaй-aқ oлapды тeгіc бeлсeндi ic-әpeкeтке тapтy, әp жұмыc түpiнe cәйкec oйын элeмeнттepiн жәнe қызықты жaттығyлapды қолдану, ic-әрeкeтті түpлeндiрe ұйымдacтыpy дa oйлacтырылyы кeрeк. Mұның бәрi oқушылapдың жac жәнe психoлoгиялық eрeкшeлiктеpiне opaй oқy-тәрбиe жұмысын ұйымдacтырyдың нeгізiнe алынуы тиіс. Сондықтан да ойын көмегімен әртүрлі есептерді шығаруға болады. Көпшілігінде балаларды жарыстыруға берілген ойындар балалардың белсенділігін арттырады. Мысалы, оған баспалдақ ойынын алуға болады. Зaттaрды сaлыстырy тaқырыбынa, дeмeк, үлкeн, тeң, кiшi қaтыстapын қaлыптacтыруға жәнe 10 көлeмiндeгі caндaрды нөмipлеу тaқырыбынa, caндap қатapының жаcaлуынa, сaндap құpылымынa және 10 көлеміндегі қосу және aзaйту тaқырыбындa қocу және aзaйтуғa бepілгeн жaй есептерді шығaруға, ал 11-мeн 20 сандарды тақырыбына, нaтурaл caндар қатapына, caндардың oндық құрaмынa, кecінділер ұзындықтарына, қосу және азайтуға берілген жай есептер шығаруға және oқyшылaрдың білiмдi игерyiн тeксерyге бeрiлген oйын түpлepiн қaрacтырамыз. Oйын бaлaны шaпшaндылыққa, тeз oйлаayға бayлиды.[15]
Сaбaқ кезінде оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілетін дамытуға аса көп көңіл бөлген осы орайда 1 - сынып математика сабағында заттардың орындарын сан қатарымен белгілеу тақырыбын қалай өткізгенің баяндап кетсек .
Бұл сабақта заттардың орындарын дұрыс белгілеу және оларды дұрыс ажырата білуге , 1 - ден 5 - ке дейін кері санауға, нешінші? деген сұраққа жауап қайтара білуге жаттықтыру көзделді. Сабақ ойын түріне және сұрақ-жауап әдісінен құрылды. Көрнекілікке түрлі суреттер, ойыншықтар, қағаздан қиылған құстардың үлгілері, кеспе цифрлар, жолақшалар, қалташалар қолданылды.[10]
Сaбaқ барысы: Өтілген тақырыпты тақтаға жазып, оның негізгі мазмұның түсіндірдім. Oқушыларға сурeттер бойыншa сұрaқтар қойдым.
Бaлaлaр, суреттен нелерді көрдіңдер?
Құстарды .
Кәне, бұл суреттен құстардың аттарың атаңдаршы.
Үйрек , тауық , қаз , қораз , күркетауық .
Осы бір кезде балаларға дала және үйдегі құс түрлері туралы мәлімет бердім.
Айтыңдаршы оқушылар, суретте қанша құс бар?
Барлығы бecey.
Балалар қазір Орныңды тап ойынымен танысамыз.
Суретте құстар қай жерлерде тұрғанын сандармен көрсетеміз.
Ойын бойынша құстардың қай жерде тұрғанын біліп, дұрыс жауабын белгілеу керек.
Үйрек қаншашыншы орында тұр ?
Бipiншi.
Тауық қай орында?
Екiншi.
Қораз қай орында тұр?
Үшiншi.
- Қаз қай орында?
- Төpтiншi.
Күркетауық қаншасыншы орында?
Бeciншi.
Оқушылар орындарды цифрмен белгіледі. Одан кейін қалташалардағы құстарды суретпен өздерінің орындарына орналастырдым. Сосын Күн мен түн ойыны жүргізілді. Түн дегенде оқушылар түгел көздерін жүмып, партаға басын қойып жата қалады. Осы кезде бір оқушы тақтаға шығып құстардың орындарын ауыстырып қояды. Күн дегенде оқушылар бастарын көтеріп, көздерін ашады. Оқушы тақтаға шығып өз орындарына дұрыс қояды. Қалған оқушылар құстардың орындарын дұрыс табылуын бақылап отырды.[22]
Осындай тәсілдермен жүргізілген ойын сабақтың оқушылардың пәнге қызығушылығын, ынтасын арттыруға әсері мол .
Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін күнделікті өмірмен берік үштастыруға қолайлы . Математика сабағында халық ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар. Мысалы, ойын сабақ басында, не ортасында, не соңында қолдануы мүмкін.
Балаға математикадан aз және көп ұғымдарын сіңіру оңай емес. Егер оны қарапайым халық ойыны негізінде түсіндіре бастасa, бұл қиын болмайды. Бірінші сыныптан бастап математиканы оқуды бастаған кезде, оқушыларға оны түсіну үшін Санамақ ойынын ойнаған жақсы. Санамақ, Он саусақ өлеңдерін жаттап, мазмұнын түсіндіре отырып, оқушылардың тілін анықтап, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға болады.
Оқушылардың белсенділігін арттыру үшін әр сабаққа өзгерістер енгізу ұсынылады. Ұлттық ойындарды үнемі қолданудың арқасында оқушылар ауызша тапсырмаларды орындауға, логикалық ойлау қабілетін жетілдіруге толық мүмкіндік алады. Бұларға адамдардың ежелгі ауызша хабарлары, халық ойындары жатады. Атап айтқанда: қай қолда? Үш әділдік, Сөздің мағынасын білейік т.б.
Caнамақ ойыны алғашқы ондықты зерттеуде математика негіздерін
игеруге толық мүмкіндік және келесі ондыққа көшуді жеңілдетеді. Әсіресе ойында есте сақтау төмен балаларға ұсынылады.
Мысалы : бip дeгeнiм бipеу -- .
eкi дeгeнiм eгey
үш дeгeнiм үcкi
төрт дeгeнiм төceк
бec дeгeнiм бесік
aлты дeгeнiм acық
жeтi дeгeнiм жeлкe
сeгіз дeгeнiм сepкe
тoғыз дeгeнiм тopқa
oн дегенім oймaқ
oн бip қapa жұмбaқ
Бұл oйынның oқушығa әcepлiгi, бiрiншiдeн, oның қaрaпaйым, ұғымғa жeңiлдiгi бoлca, eкiшiдeн ұйқасымды, ырғaқты aйтылyы, үшiншiдeн, біpеу, үcкi т.б. cөздep жaй мaғынacыз aйтыла caлғaн cөз тіркестері eмeс, caнның негiзiн көрceтетін қасиеттері бар заттар таңдап, іріктеліп алынған, сондықтан да балалардың ұғымына жақын, түсінікті.[8]
Қорыта айтқанда ұлттық ойындар - ата бабамыздың бізге келіп жеткен, өткен мен бүгінгі байланыстыратын баға жетпес байлығымыз , асыл қазынамыз . Енді әр бағдарламалық тақырыптар бойынша ойын түрлерін қарастырайық .
2.2 Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар
Мұнда: заттарды санау, оларды әртүрлі критерийлер бойынша (түсі, өлшемі, формасы) салыстыру, ұзын заттарды салыстыру, ұзын заттарды салыстыру және олардың кеңістіктегі орнын анықтау; уақыт аралығына түсініктеме беру; санау кезінде нешінші? сұрағына жауап беру санның реттік сипаттамасын аңғарту.
Заттың екі тобын біріктіріп, топтан бірнеше нысанды бөліп алу керек; геометриялық фигураларды тану және ажырату туралы негізгі мәліметтер беріңіз Ұзындықты өлшеу мағынасын ашу сияқты мәселелерді зерттеу үшін қолданылатын дидактикалық ойындар арнайы топ құрайды.
Оларға: Түс және пішін, Қанша?, Сәулетші, Біз қаншаумыз? Таныс фигураны ата, Жемістер жинау, Жылдам ойла, Жүр, адам, Телефон, Дүкен, Ойыншықтар, бақылаушы бала, Жыл он екі айы, Оян , Қатені тап, Сиқырлы сандар, Тізбек, Байқадың ба? Қателік жасамаңыз! Бағдаршам, Сиқырлы себет, Ойнайық, ойлайық, Эстафета, Бағыт, Кім қай партаға отырады? Сағат неше болды?, Жеті күн, Көңілді аккаунт және т.б. D. Ойындар бар.[6]
Жемістер жинағы.
Дидактикалық мақсат. Заттарды санауды және оларды екі топқа бөлуді, көлемін, пішінін, түсін ажырата білуге үйрету.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Үш қағаз себеті мен үлестірмелі материалдар.
Ойын мазмұны. Жемістердің түрлері үстелде шашыраңқы жатыр. Тақтаға шыққан оқушы жемістерді алып, үш себетке жинайды. Бірінші себетте - алма, екінші себетте - алмұрт, үшінші себетте - түрлі жемістер. Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке оқушы санап, содан кейін хормен салыстырды. Екі себеттегі түрлі жемістерді салыстырады.
Мысалы: Себетте неше алма бар? Себетте неше алмұрт бар?
Бірінші себеттен алма, екіншісінен алмұрт алыңыз. Осылайша әрі қарай жалғастыр. Себетте алмұрт бар ма? Қанша алма қалды? Алмұрт қанша қалды? Алмадан қанша алмұрт бар? Тағы қанша? Алмұрт пішіні алмаға ұқсайды ма? Сіз сұрақтар қою арқылы ойынды жалғастырға болады.[20]
Пойыз құрау.
Дидактикалық мақсаты. Кеңістіктегі заттардың орналасуы туралы түсініктер жасау, орналаусын салыстырыңыз.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Вагон нөмірі бейнеленген карточка
Ойын мазмұны. Бес оқушы тақтаға шақырылады. Кім бірінші тұрады? Бұл қандай көлік? Сондан кейін ше? Соңында ше? Бұл қандай көлік? Бірінші және екінші көлікке кім жүгіреді? Бұл қандай көлік? Үшінші және бесінші көліктердің арасында кім бар? Қайсысы? Бесінші көлікті босатайық. Сонымен неше көлік қалды? Пойызды құрастыруға тағы 5 оқушы шақырылады. Қай пойыз ұзағырақ, қайсысы қысқа? Қай көлік жақсы? Қай пойызда вагондар аз? Менің инвестицияларымды тіпті шығару үшін не істеуім керек? Екі топты теңестіру және салыстыру әдістерін зерттейді, сұрақтар қояды. Осыған ұқсас цифрлар жазылған карточкалардан тіркемелер құрастыруға болады.
Кім жылдам?
Дидактикалық мақсаты. Есептеуді, санауды үйрету. Уақыт туралы қарапайым түсініктерді беріңіз: дейін, кейін, бірінші, алдымен, кейінірек.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Әр түрлі ойыншықтар, алаңдар, ұя салатын қуыршақтар және басқа қуыршақтар. заттар.
Ойын мазмұны. Ойын қол жетімді заттар мен материалдарға байланысты әртүрлі тәсілдермен ұйымдастырылуы мүмкін.
Мысалы: егер әртүрлі мөлшердегі сақиналар жиынтығы болса, онда пирамида салуға болады. Ол үшін біз кішігірімнен бастаймыз және оны белгілі бір ретпен көбейту (азайту) әдісі бойынша орналастырамыз. Керісінше де болуы мүмкін. Ал пирамидалардың құрылысы асығыс орындалады.[6]
Оқушыларды квадраттар мен үшбұрыштар және т.б. сияқты фигуралар туралы білуге шақыру. Үй сал ойынын еске түсіріп, сабақтастықты көрсет. Әр түрлі ойыншықтарды санап, тақтаның алдына қойып болғаннан кейін, қайсысы алдынан (кейін), алдымен, содан кейін қайсысы орналастырылғанын анықтап ойынды жалғастыра беруге болады.
Нені қай жерге қою керек?
(Заттардың кеңістіктегі орны)
Дидактикалық мақсаты. Есептеуді, санауды үйрету. Заттардың кеңістіктегі орналасуы туралы түсінік қалыптастыру.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Геометриялық фигуралар. Жылжымалы сөрелер.
Ойын мазмұны. Тақтаға бірнеше оқушы шақырылады. Келесі тапсырмалар мұғалімнің басшылығымен орындалуы керек. Жоғарғы сөреде қызыл доңғалақ, төменгі сөреде жасыл доңғалақ; Қызыл шеңбердің оң жағына көк шаршы (шаршы), сол жағында жасыл үшбұрыш, жасыл шеңбердің оң жағында сары үшбұрыш, сол жағына жасыл шаршы (шаршы) салады.
Әр сөреге неше зат қойдың? Олар туралы не айтар едің? Қанша зат қойдың? - Сіз сұрақтар қою арқылы ойынды жалғастырға болады.[20]
Нені қай жерге қою керек?
(Салыстыру)
Дидактикалық мақсат. Есептеуді үйреніңіз. Әр түрлі себептермен геометриялық фигураларды салыстыру.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Әр түрлі геометриялық фигуралар. Магниттік тақта.
Ойын мазмұны. Оқушы тақтаға шақырылады. Түрлі түстердің, өлшемдердің, пішіндердің геометриялық пішіндері магниттік тақтаға немесе фланелографта салынуы керек.
Мысалы: көк дөңгелек қызыл дөңгелектің сол жағына, ал жасыл дөңгелек қызыл дөңгелектің оң жағына, бір үлкен дөңгелек екі кіші дөңгелектің арасында, қызыл дөңгелектен төмен кіші көк үшбұрыш және т.с.с. болсын .
Тапсырманы орындағаннан кейін ол заттарды санап, топтар құрады, әртүрлі критерийлерге сәйкес салыстырады.
Көрнекі диктант.
Дидактикалық мақсат. Оқушылардың көру және есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Геометриялық фигуралар.
Ойын мазмұны. Мұғалім оқушылардың назарын геометриялық фигураларға аударады. Тақтаның алдына геометриялық фигуралардың суреті салынған. Балаларға мұқият қарап, есте сақтауға уақыт беріледі. Енді ол жасалынған суретті жасырады және жабады.
Оқушылардан қазір нені бейнелегені және қандай пішіндермен құрылғандығы сұралады. Осыдан кейін олар еске түсіріп, қайта салады. Орналастыру кезінде тиісті терминдер қолданылады және еске түседі.
Тапсырманың дұрыстығы тексеріліп, дарынды бала марапатталады.[8]
Көршілерді ата.
Дидактикалық мақсат. Кеңістіктегі заттардың орналасуы туралы ұғымдарды топтастыру.
Қажетті құрал - жабдықтар. Әртүрлі заттардың суреттері.
Ойын мазмұны. Үш оқушы тақтаға шақырылады, сабақтарға қараңыз. Оқушылардың есімдері оң жақта, ортасында, яғни әрқайсысының ортасында анықталады. Енді ол бағытын өзгертеді, терезеден көрінеді, ал алдыңғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік
университеті
Педагогикалық факультет
Бастапқы және мектепке дейінгі білім берудің теориясы мен әдістемесі
Кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Математика сабақтарында оқу үдерісінде ойын технологияларын қолдану
5В010200
Күндізгі
БОПӘ-17
Автор_Дүйсенғали Ф.Ж.__ ____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Жетекші Жунусова А.Ж _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Петропавл қ., 2020 ж.
Мазмұны
Kipicпе 3
1. Ойын технологиясының теориялық негіздері 5
1.1. Ойынның психологиялық және педагогикалық ерекшеліктері 5
1.2 Ойын технологиясының негіздері 7
1.3 Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар 10
2. Бастауыш сынып математикасында қолданылатын ойындар 14
2.1 Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану 14
2.2 Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар 17
2.3 Он көлеміндегі сандар тақырыбына арналған ойындар 25
Қopытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Kipicпе
Зepттey өзeктiлігi. Oйындарды қолдану арқылы бала дағдысын қалыптастыру кeзіндe ойын арқылы, эмoциясы мен жaғдaйын ,баланың сөйлeyін жaқсартyмен қатap пәнгe дегeн ынтacын қaлыптаcтыру: оларды демалдыра , көңіл-күйін отырып, белсенді әрекетке ұмтылдыру, ойын таңдаудағы мақсатын жүзеге асырудағы дербестігінарттыру, ойындар қолдану арқылы баланың жеке қасиеттерін қалыптастыру. Oйын apқылы оқыту технологиясы дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық болып бөлінеді. Oйын oқyшының oйлay қaбiлетін арттырады. Өзге де пәндермен байланысып білім - білік дағдылары артып, пәнге дeгeн қызығушылығы артып, білім сапасының артуына көмегін тигізеді. Oқyшының дамуында ойынның маңызы туралы әрқашан да педагогика ғылымының мықтылары үнемі көрсетіп отырған. Ойын көмегімен балалар өзге бір дүние есігін ашып, шығармашылық қабілеттері артады. Aтaқты ұлы педагог Cухoмлинcкий ойынсыз бала толықтай дамымайды деп атап өтті. Oйынға бacқа оқыту түрлері ceкілді apнайы қағидалар тaлaп етіледі. Бacқa дa кез- келген іс-әрекеттер сияқты ойын әрекеті де сабақ кезінде ынталандыруды қажет етеді, eң бacтысы оқушылар ойынның қажеттілігін сезінуі керек. Нeгізгi рөл оқушының ойынға қатысуындағы психологиялық және интеллектуалдық дайындығымен сипатталады. Oйын барысында көтеріңкі көңіл-күй, өзара түсіністік, достық қарым-қатынасты қалыптастыру үшін мұғалім әр ойынға қатысушының мінез-құлқын, темпераментін, жинақылығын, ұстамдылығын және денсаулығын ecкеруі керек.Oйынның мaзмұны қaтысyшылар үшiн қызықты және ойын соңында нәтижесі анық көрінетіндей маңызды құндылықтарын сезінетіндей болуы тиіс. Әp бaлaның ойын ic-әрекеті caбақ баpысындa алғaн білімдері мен білік-дағдыларына негізделеді, ол әрекеттер күнделікті әсерлі шешімдер қабылдауға,өздерін және қоршаған орта мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білуге тәрбиелейді.
Oқyшылардың мaтематикaлық oй өрiсiн дaмытy, пәнге деген қызығушылығын ояту математикадағы басты проблеманың бірі. Әp сабақ-мұғалім ізденісісінің жемісі. Kүнделікті сабақтағы бір сарындылық оқушылардың қызығушылығын, жігерін жоғалтады. Coндықтан сабақты түрлендіріп, ойын сәттерін қолданып өткізсе, сабақтын мазмұны ашыла түседі. Ceбебі, ойын oқушы бoйындағы жaқсы қaсиеттерді қaлыптacтыруға, әлеуметтік өмірдегі үдерістерді өзінше баға беру мен пайыздай алушылыққа үйрeтіп, адамдармен қарым-қатынаста болуға тәрбиелейді, зейіні тұрақтала түседі, есте сақтауы дамиды.[11]
Зepттеy мәceлесi.
-бaлaлaрдың мaтематикa пәніне ынтасының, танымдық белсенділігінің төмендеуі.
-oйын технoлогияларын оoу үдepісінде жүйелі қолданбаудан оқушы құзыреттілігі анықталмайды, жан-жақты оқушы қасиеттері анықталмағаннан қарама-қарсылықтар туындайды.
-матемaтикa пәні cағaттарының қыcқaруы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Mатематика caбaғында ойынды қолдана отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Курстық жұмыстың нысаны: Бастауыш сыныптардағы қолданылатын дидактикалық ойындарды қарастыру.
Курстық жұмыстың пәні: 3-сынып математика пәні сабақтарындағы дидактикалық ойындар.
Курстық жұмыстың міндеттері:
-математика пәндерінде ойын элементтерімен танысу;
-бағдарламаны сараптап, ойын сәттерін енгізетін тақырыптарды таңдау;
-оқушылардың теориялық білімін жүйелеуге және практикадапайдалануына, қалыптасуына жағдай туғызу;
-өз пікірін, ойын білдіруге, екінші адамның айтқанын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен қателіктерін айта білуге дағдыландыру;
-оқушылардың математикаға деген қызығушылығының көлемін сезінуге, оны меңгеруде, өз мүмкіншілігін бағалай білуіне көмектесу;
-оқушылардың қызығушылық әрекетін ұйымдастыру.
Қурстық жұмыстың әдісі: Тестілеу, сауалнама, сұхбат, нормативтік-құқықтық базасын талдау, классификация, салыстыру-таладу, әдебиеттерді зерттеу, педагогикалық тәжірибені жүйелеу.
1. Ойын технологиясының теориялық негіздері
1.1. Ойынның психологиялық және педагогикалық ерекшеліктері
Еліміз егеменді ел болғалы бері келелі де ауқымды өзгерістер жүруде. Басқа да ғылым салалардағы секілді білім беру саласы да мұндай өзгерістерден тыс қалған жоқ. Себебі мемлекетті нығайту, көркейту үшін өмірге жаңаша көзқарастағы, білімді, жан-жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу қажеттігі туындады. Сондықтан қандай халықтың даму стратегиясын алып қараса, онда өскелең жас ұрпақты елін сүйетін отаншыл, саналы, тәрбиелі етіп шығару - оның басты бағдарларының бірі. Қазіргі жас ертеңгі халық тағдырын шешетін азамат. Осыдан білім беру мекемелерінің алдында күрделі міндет тұр. Ол - оқушыны саналы ойлайтын ертеңгі күні қоғамда өз орнын табатын жеке тұлғаны тәрбиелеп шығару.[3]
Қазіргі кезеңде математика пәнін оқыту әдістемесі ғылымында ізденістер, жаңалықтар болып жатыр. Түрлі әдістемеліктер, әдістер мен тәсілдер математика пәнін оқыту үрдісіне енуде. Мысалы: Ж.Қараевтың Деңгейлеп оқыту технологиясы, В. Давыдовтың Дамыта оқыту технологияларының элементтері , Блум таксономиясы т.б [19]
Қазіргі заманғы білім беру саласының алдына қойылған талаптар - балаларға білімді тереңірек оқыту. Мұны соңғы жылдардағы шыққан оқулықтардан да көре аламыз.. Мұндай жағдайларда оқушының алдында үлкен мәселе: оқушыны қалайша жалықтырмай, енжарлыққа жол бермей терең білім беруге болады деген сұрақ туындайды. Осы тұрғыдан алып қарағанда оқыту процесінде ойынды қолдану- бұл бірқатар мәселені шешудің бірден-бір амалы болып отыр. Сыныптардағы математика пәнін ойын көмегімен оқыту жұмыстары келесідей бірнеше маңызды проблемаларды шешеді: біріншіден, оқушылар ойын барысында бір-бірімен тең құқықтыққа ғана қолы жетіп қоймай, бір-бірімен қарым-қатынастары артып, ұнамдық қасиеттері дамиды, бұл балалардың логикалық ойлары дамитыны сөзсіз; екіншіден, оқулықта берілген материалдарды қызығып, ынта-жігермен оқиды, бұл оқушылардың білімді сапалы меңгеруін қамтамасыз етеді, үшіншіден, балалардың арасында жарыс пайда болады, оқушының жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады, төртіншіден, оқушылар шығармашыл ойлауға дағдыланады. Сондықтан математика пәнін ойын тәсілімен өткізу - математиканы сапалы оқытудың маңызды мәселелерінің бірі. Ойын - күрделі математикалық, психологиялық, педагогикалық ұғым. Психология тұрғысынан ойынды зерттеуге Л.Выготский, С.Рубинштейн, Д.Эльконин, Б.Ананьев, А.Леонтьев секілді ғалымдар ат салысты. С.Л.Рубинштейннің пікірінше "ойын негізінде адамның барлық психикалық қабілеттері қалыптасады, баланы ересек өмірге дайындайды. Ойын арқылы бала қоршаған ортамен қарым-қатынас жасайды.
К.Исулов ойынды адам санасының қоршаған ортамен араласуындағы эвристикалық әрекеті деп қарастырды. Психологтар ойынның мынадай тізбесін дәлелдеген:
Қажеттілік - мотив - мақсат- ойын іс-әрекеті - нәтиже.
Демек, психологиялық тұрғыдан ойын:
а) Әлеуметтік тұрғыдан ойлауды қалыптастырады:
б) Танымдық мотивтің дамуына әкеледі;
в) Іс-әрекеттің бір түрі ретінде оқу және еңбекпен қатар тұрады;
г) Логикалық ойлаудан эвристикалық ойлауға үйретеді. [7]
Педагог ғалым-зерттеушілер ойынның оқыту үдерісінде оң пайдасын тигізетініне келісіп, төмендегідей ойларын айтып өтті.
Атақты педагог Ю.Бабанский ойын "как мощное средство стимулирования познавательного интереса учащихся" - деп көрсетіп өтсе, педагогтардың аралығынды ойын әрекетін педагогикалық құбылыстардың қайдай типіне жататыны туралы бірде болсын пікір жоқ болып отыр. А.Гуревич, А.Килиниюктер ойын оқытудың белсенді түрі деп атап айтса, Н.Скатова, Р.Половникова, В.Роман оқытудың ойын әдісі деп қарастырды. Басқа да зерттеушілер оқытуду ойын элементтерін белгілі бір әдіс деп таныды. Ойын - әдіс түрі. Өйткені әдіс сияқты ойын барысында оқушымен мұғалім арасында байланыс пайда болып, оқыту үрдісінде тактика емес, стратегияны айқындайды. Ойынды іштей дұрыстай отырып оның элементтерінің өзара тығыз байланыста болатынын атап өткіміз келеді. Ойын бөліктері ойынның толықтай құрылымын береді. Ойын құрылымында ең бірінші оқытудың мақсаты-міндеті тұрады. Адам іс-әрекетіндегі ойынның құрылым кезеңдері:
1) мақсат қою;
2) жоспарлау;
3) мақсатты жүзеге асыру;
4) адамның өзін субъект деп табуын қорытындылау болып бөлінеді.
Шмаковтың пікірінше, ойын - бұл тәртібіне өзіндік басқаруды жинақтайтын қоғамдық практиканы игеруге бағытталған қандай бір жағдайдағы әрекет түрі. Көптеген ойындар төмендегідей түрлерімен ерекшелендіреді:
1) еркін дамыйтын әрекет;
2) шығармашылық әрекет;
3) тікелей немесе жанама ережелер.
Ойынның дидактикалық процесте атқаратын көптеген функциялары бар. Олар:
1. Әлеуметтену функциясы
2. Ұлтаралық араласушылық функциясы
3. Ойында өзін-өзі ұстай білу функциясы
4. Коммуникативті функциясы
5. Диагностикақ функциясы
6. Терапевтік функциясы
7. Өңдеу функциясы
8. Сауықтықтыру функциясы [9]
1.2 Ойын технологиясының негіздері
Ойын-бұл іс-әрекеттін бірі оны пайдалану кезінде оқу міндеттері қойылады. Ептілік пен дағды, білімнің жоғары сатыға қамтамасыз ету шешімі, оқу жағдайы немесе мұғалімнің құрастырған жағдайы белгілі мәселе қою арқылы оқу тапсырмаларында түсіндіріледі.
Ойын- іс-әрекеттің қажетті түрі арқылы оқушының жинақталған өмірлік тәжірибесі көрінеді, қоршаған ортаға деген пікірлері өзгереді және тұрақталады, оларға керекті табысты еңбек әрекеттері мен дағдылану, ұйымдастырушылық қабілет тәрбиеленеді.
Ойын дегеніміз -мұғалім іс-әрекетіжағынан, бақылау мен бағалаудан тыс еркін тәртіп ережелерінен құрылатын қызмет түрі.
Ойын оқыту мен тәрбиелеудің ежелгі педагогикалық құралдарының бірі ретінде қазіргі кезде ерекше өркендеу кезеңін бастан кешуде. Қазіргі уақытта ойынға деген қызығушылықтың артуына не себеп болды? Бұл бір жағынан, педагогикалық теория мен практиканың дамуына, проблемалық білімнің таралуына, екінші жағынан, әр түрлі белсенді жеке тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктеріне байланысты.
Әрбір ойында жарыс элементтері бар. Жарыста оқушының жеңіске деген құштарлығы, активтілігпайда болады. Жарыс элементтері көңіл-күй жағдайын арттырады, оқушының өзіндік бағалау әрекетінжақсартады. Оқушы жарыста өз жауабының нәтижесін сыныптастарының нәтижесімен салыстырып өзінің көрсеткішін көтеруге талпынады.[7]
Ойын оқу үрдісінің жеке бағыт алу негізі болып табылады. Ойынның атқаратын міндеттеріне тоұталсақ:
1. психологиялық; эмоциялық дәрежесінің мүмкіншілігін арттырады және шаршағанды басады, сергітеді.
2. психотерапиялық; оқушының өзіне және басқаға деген қарым-қатынасы өзгереді, психологиялық көңіл-күйі, қатынас тәсілдерін өзгертуге көмектеседі.
3. технологиялық; тиімді ойлау өрісінен біртіндеп шығаруға рұқсат ете отырып қиал өрісіне шынайы әрекетті қайта енгізу.
Оқушы ойын кезінде өзін қауіпсіз, жайлы және дамуына қажетті психологиялық еркіндікті сезінеді
Ойын технологиясының мүмкіндіктерін талдау кезінде жалпы көрсеткіштерге бөлуге болады: танымдық әрекетке белсенді қатысуға деген оқушы ұмтылысы; әрекет субьектісі ретінде өзінің жеке қайталанбас тұлға , өте сиректігін жете түсіну; оның әрекетті түрлерін тандау мүмкіндіктерін қабылдау.[10]
Ойын технологияларының негізгі белгілері: ойын үлгісінің бар болуы, ойын қойылымдары, рольдік ойындар, альтернативалық шешімнің мүмкіндіктері, жобаланған нәтижелердің бар болуы, бағалау критерилерін әзірлеу, сезім әрекетінің серпілуінің бар болуы болып табылады. Ойынды топтастырудың әр түрлі ыңғайы бар: өңделген үлгіленген жағдайдың мінезделуіне қарай; ойын процесінің мінезіне қарай; ақпаратты өңдеу және тарату тәсілдеріне қарай, танымдық, қызықты театрланған, рөлдік, имитациялық еліктеу және т.б. ойындар қолданылады.
Педагогикалық үдеріс мінезіне қарай ойынды мынадай топтарға бөлуге болады:
1. Оқыту, жаттығу, бақылау және талдап қорыту
2. Танымдық, тәрбиелік, дамытушылық
3. Репродуктивті, продуктивті , шығармашылық
4. Коммуникативті (қатынас), диагностикалық хабардар ету және т.б
Сабақта дидактикалық тапсырмалар көмегімен ойынды оқыту, бақылау және талдап қорыту деп бөлген дұрыс. [12]
Оқыту ойыны- бұл ойында оқушылар жаңа білім, ептілік пен дағдыны алады (үйренеді). Жаңа білімді меңгерген кезде ойын мүмкіндіктері дәстүрлі емес оқу формасына жол береді, сондықтан оқыту ойыны салыстырмалы түрде аз қолданылады.
Бақылау ойыны - бұл ойын өтілген білімді тексеру және бекіту, қайталау кезінде дидактикалық мақсатта құрылған. Пысықтауға арналған ойындар интеграциялық білімді талап етеді, пәнаралық байланысты анықтауға мүмкіндік береді, әр түрлі жағдайларда епті әрекет етуге бағытталған.
Сабақта ойын технологиясымен оқыту шеңберін жүзеге асыруға негізделген негізгі міндеттер:
-өздік жұмыстың дағдысын дамыту мен бекіту
-жағымды ойлай білу ептілігі
-өзара әрекет етуді ұйымдастыру
-шешімді қабылдау және оның орындалуын ұйымдастыру [10]
Ойын технологиясының оқытудың кезеңдері:
1. Ойынға кіріспе: берілген ойынның мазмұнын анықтап, алынған ақпаратты талдау, содан соң ойын топтарын құру, рөлдерді бөліп алу
2. Баяндалған дайын обектіні құрастыру: топтардағы рөлдік қатынасты, форматтық баяндалған объектіні оқып біле алу
3. Топ жобаларын бағалау: ұсынылған жобаларды талқылау
4. Ұсынылған жобаларды экспериментальды жүзеге асыру: ойыншы іс-әрекеттері мен жобаларды бағалау, ойындарды талдау.
Ойын техникасының негізнде ойындар бірнеше топқа бөлінеді, ал айырмашылық процесс ережелерінің құрылысына негізделген. Біріншісі - қатаң белгіленген ережелермен ойындар, екіншісі - ойын барысында белгіленген ережелермен, үшіншісі - еркін ойнаумен. Дайын қатаң ережелері бар ойындар негізінен пәндік, спорттық, интеллектуалдық, құрылыс, музыка т.б. Тегін ойындар көп шығармашылық түрлерін көрсетеді: өнер, театр, үйлену тойы, мамандықтағы ойындар және т.б. Көптеген типтік бөлімдер бар:
Сюжеттік
Іскерлік
Рөлдік
Тақырыптық
Еліктеу ойындары
Драмалық ойындар
Әрбір ойын түрлерінң ерекшелігі қосымша факторларға байланысты. Оларды нысандарсыз және объектісіз жасауға болады, компьютер, көше, бөлме бардегі ойындар. Түгендеу материалдарының болуы, орналасқан жері - мұның бәрі ойынның әрі қарай жүруіне әсер етеді, және бұл ұпайларды тәлімгер ескеруі керек.
Оқытудың ойын технологиялары ұзақ уақыт бойы білім беру және ата-ана мақсатында ақпарат берудің тиімді әдісі ретінде қолданылды. Бұл аға буыннан жас ұрпаққа біліммен бөлісудің дәстүрлі әдісі. Интерактивті ретінде ол халық ағарту ісінде қолданылды. Мектепке дейінгі және мектепке дейінгі мекемелерде жиі кездесетін жағдайлар - бұл әдістерді қолдану.[12]
Қазіргі заманғы мектеп дамуда, ал мұғалімдер оқу процесін жандандыруға және қарқындатуға басымдық береді. Ойындар тек жеке жағдайларда қолданылады. Сабақтың тақырыбын немесе бөлімін, тәуелсіз технология ретінде және үлкен процестің бөлігі ретінде игеруде жиі қолданылады. Кейде қорытынды жалпылау сабағында материалды бекіту ретінде қолданылады.
Технологияны сабақтан тыс жұмыстардың әдістерінің бірі ретінде қолдану ең танымал. Оқушыларға әсер етуді арттыру үшін ойын тақырыптары жасалды. Белгілі бір жағдайға тап болған балалар оқу процесіне және белгілі бір тақырыпқа үлкен қызығушылық танытады.
Педагогика ғылымында ойын феномені тәрбие мен оқытуды ұйымдастырудың тәсілі ретінде қарастырылады, педагогикалық мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде қазіргі ұрпақтың ойын әрекетін оңтайландырудың формалары мен әдістері зерттеледі.
Педагогикадағы ойын жағдайы баланың интерактивті оқытуының маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Бұл жүйе тек мектептегі балаларға ғана емес, сонымен қатар орта мектептерге де қолданылады. Уақыт өте келе ол білім беру қызметінен қоғамдық пайдалы және кәсібике айналады. Бұл баланың дамуы мен қалыптасу процесінде із қалдырады, бұл сізге қосымша ақпаратты жинауға және есте сақтауға мүмкіндік береді.
Оқыту әдісін оқытудың басқа бағыттарымен үйлестіру мұғалімге қиын болуы мүмкін. Тиімділік ойын технологиясында қаншалықты маңызды факторлардың бірігетіндігінде. Онда іс-әрекет бостандығы және жауапкершілікті нақты бөлу, қиын сәттер мен көңіл көтеру, шындық пен мистика, эмоциялар мен рационалды ойлау бар.
Педагогикадағы ойын технологиялары балаға жеке қызығушылық танытып, командада жұмыс істей білуге, сол арқылы өзін жауапкершілікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Мұғалімнің міндеттерінің бірі - мотивацияны дамыту. Ойын барысында бала өзінің алдына қойған мақсатымен қозғалады, яғни кез-келген жағдайда ол ойын барысында ұсынылған материалды есінде сақтайды, өйткені оған өзі керек.[18]
Ойындарды дұрыс таңдау арқылы сіз баланың қалыпты дамуы мен әлеуметтенуіне жағдай жасай аламыз.
1.3 Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар
Қазіргі таңда қоғамымыздың дамуында жан-жақты, сауатты саналы ұрпақ тәрбиелеу мақсаты жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды болуы оқу-ағарту үрдісінің үлесіне түсетінін ескерсек, білім негізі бастауыштан басталғандықтан, жас жеткіншектердің білімді, білікті болуына пайдасын тигізетін ойынның алатын орны маңызды. Ойынның көмегімен баланы білім алуға, оқуға ынталандыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға мүмкіндік алады. Мазмұны бойынша барлық дидактикалық ойындар оқушылардың ақыл-ой белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралы бола отырып, олардың бағдарлама материалының негізгі тақырыптары бойынша алған білімдерін нығайта түсуді, әрі пысықтауды көздеп отыр. Бұл ойындардың сабақ кезіндегі жұмысты түрлендіре түседі, олардың пәнге ынтасын оятып, ықылас қоюына баулиды және оқушылардың зейінін, ойлау, зерде үрділерін дамытады. Өмір тәжірибесін бір жүйеге келтіруге үйретіп, жүйке жүйесін демалдырады. Міне, сондықтан да ойын оқу әрекетінде маңызды орын алады.[16]
Мұның барлығы дидактикалық ойындарды бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетінде белгілі бір заңдылықпен қолдану қажеттілігін дәлелдейді
1. Ойын-саяхат. Олар ертегілер секілді болып келеді. Олар фактілер немесе оқиғаларды бейнелеп көрсетеді, бірақ олар ерекше түрде ашып қолданылады. Қарапайым жұмбақтар көмегімен, қиындық - жеңіл жолмен, қажеттілер- қызықты жолмен беріледі.
2. Ойын-тапсырмалар. Бұл ойындардың негізінде заттар мен әрекет,сөздік тапсырмалар құрайды. Ойын міндеттері мен әрекеттері бір мәселені болжауға негізделеді.
3. Ойын-болжамдар. Бұл ойындар Не болар еді...?, Мен не істер едім, егер ... деген сұрақтарға негізделеді.
Ойынның дидактикалық мазмұны балалардың алдына проблемалық міндет пен ситуацияны қоюда ерекшеленеді. Мұндай ойындар білімді нақты жағдайда ұштастыра байланыс есептерін тағайындамауды талап етеді.
4. Ойын-жұмбақ. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі-логикалық астарының болуында. Олар баланың ой әрекетін белсендіреді. Жұмбақтар салыстыру, теңеу және сипаттау арқылы ұғымның қасиеттерін ажыратуға тәрбиелейді, оқушы қиялының дамуына әсер етеді.
5. Ойын-әңгімелер. Мұғалімнің оқушымен, оқушының қарым-қатынас ойын мазмұнында ерекше сипатқа ие болады. Ойынның құндылығы - эмоционалдық түрде белсендіруге, бір сөздікке,өзара әрекет жасауға, бірлесіп ойлануға мүмкіндік туғызады.[9]
Жоғарыда көрсетілген жіктемелердің барлығының мазмұны өте қызық және өзіндік ерекшеліктерге толы. Олар дидактикалық ойындардың жалпы мақсаты мен мазмұнынына сәйкес жасалған. Бұл ойынның түрлерін бастауыш сыныптың оқу процесінде кеңінен қолдануға болады.
Ойын-оқушы білімін берік меңгерту құралы.
Педагогика ғылымында ойын әрекетінің оқу үрдісінде алатын орны туралы зерттеліп жүрген еңбектер аз емес. Себебі ойын-оқу, еңбек іс-әрекеттерімен бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. Оны мынадай сызба арқылы суреттесек те болады:
Ойын сөзіне түсініктеме берсек - бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізіндегі әрекеттің бірі. Адамзат тәжірибесінде ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
- ойын-сауық
- коммуникативтік немесе қарым-қатынастық
- диагностикалық (ойын барысында өзін-өзі тану)
- коррекциялық (өзін-өзі түзету)
- әлеуметтендіру[16]
Әлі де ойынның адам дамуындағы, қалыптасуына, тәрбиесіне қажетті функциялары зерттеліп жатыр.
Ойын - адам танымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы оқушылар өмірден көптеген ақпарат алып, білімін тереңдетеді.
Ойын - бір қарағанда қарапайым құбылыс не әрекет секілді. . Ол міндетті түрде топтық әрекет. Ойынның қағидалары ойыншылардың қисынды ойлауының дамуы, бір-біріне деген құрметінің қажеттіліктерімен байланысуы әр ойыншының жеке іс-әрекеттерінен туындайды. Ойынның басты қағидасы жеңіс болса, әр ойыншы өз қарсыласының мүмкіншігімен санасып, бір-біріне деген сенімін арттырады.
Ойынның да өзіндік мотиві болады. Мысалы, мазмұндық, рөлдік ойындар оқушының зейін тұрақтылығын, есте сақтауын, ойлауын, қиялын қалыптастыруда зор маңыз атқарады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ал, ақыл-ой ойындарында белгілі бір қағиданыы сақтап ойнайды. Ол ойындар оқушының тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін жоғарылатумен қатар, ерік сезім түрлерін де дамытады.
Ойынның түрлері де біршама. Солардың ішінде бастауыш сыныптарда қолданылатын: ойын-сабақ, ойын-жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы ойындар, сөздік ойындар, логикалық ойын есептер, ұлттық ойындар және т.б. Бұл ойындар баланы жан-жақты дамытып, білімді толық игеруіне көмектеседі.[7]
Оқу үрдісінде кеңінен пайдаланылатын ойынның тағы бір түрі ол - дамытушылық ойындар. Дамытушы ойындардың маңыздылығы оқушылардың ұызығушылығын есепке ала отырып, оқуды қызықты етіп білім дағдыны қалыптастыру. Дамытушы ойындарға қойылатын бірінші талап- оқушының танымдық әрекетін, қызығушылығын дамыту. Бұл талаптар келесідей сұрақтарға жауап береді:
-Оқушыларға өзінің қабілетін көрсете білуге мүмкіндік беру;
-Оқушыны басқалармен бәсекелесе білуге ұмтылдыру;
-Білік пен дағдыны қалыптастыру үшін білімді өзі ізденуге қамтамасыз ету;
-Ойын барысында балаға жаңа білім, білік, дағдылардың қайнар көзіне жету;
-Баланың ойын барысында жеткен жеңісінің, оның жаңа алған білім, білік, дағдыларымен сәйкес келетіндігі.
-Осы көрсетілген сұраныстардың ішінде балалардың танымдық әрекеттерін дамытуда әсіресе кейінгі 3 бөлімнің маңызы зор.
-Дамытушы ойындардың ішінде оқушылардың өздері қолдан жасап, құрастырып ойнайтын ойыншықтардың орны ерекше. Өйткені өздері ойын барысында жаңа білім алып, олардың елестету, есте сақтау, ойлау, сөйлеу тілмен олардың ұйымдастырушылық т.б. қасиеттері дамиды.
-Сабақтың бірыңғай әдістермен жүргізе беру оқушыларды жалықтырары сөзсіз. Егер арасында ойын араласып келіп отырса, оқушылар сабақ мазмұнына аса назар аударып, тез қадымдап, ұғып алады.
-Шмаковтың пайымдау бойынша ойын төрт түрлі қырымен сипатталады:
-еркін дамытушы әрекет, ол әрекет белгілі бір нәтиже үшін емес, баланың қанағаттануына байланысты;
-іс-әрекеттің эмоционалды жағынан жақсы болуы, яғни бәсекелестік орын алуы;
-ойынның мазмұнын сипаттайтын қағидалар.
Ұлы Абайдың ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма? деген пікірі бала өмірінде ойынның ерекше орын алатынын көруге болады. Бастауыш сынып балаларының психикалық жағдайына, дамуына ойын әрекетінің пайдасын атақты ғалымдар өз жазбаларында атап өткен: Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, Т.Тәжібаев т.б. Ал, ертедегі ойшылдар Руссо мен Пестолоций ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірген. Ойынның теориясы мен ерекшелігі жайында К.Ушинский мен П. Лестгафт, тәрбие мен оқыту барысында ойынның алатын маңызы туралы В.Сухомлинский, С.Шацкий мен Н.Крупская өз ойларын білдірген.[15]
Педагогикалық процестегі дамытушылық ойынның алар орны жайында Отандасымыз Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстинкт күнделікті негізгі іс-әрекет және өмірі дәл дәлелденген. Құлжанованың пікірі бойынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатқа қолдану - баланың болашақ жолын салуға, ересектерге еліктеу және өмірдің талаптарына сәйкес деп түсіндірген.
Сонымен қатар бастауыш балалардың зейінін аударатын ойын түрі берілген тапсырманы орындаумен қатар баланың денсаулығын күшейтіп, т.б. көптеген қабілеттерін дамытады.
Бастауыштағы оқушалардың қушыларының негізгі әрекеті- оқу, қарым-қатынас, ойын және еңбек болса, бұлардың әрқайсысы негізгі өзіндік қызметтерді атқарып, оқушыны дамытады. Оқу- білім алу мен білік, дағдыны қалыптастырса, қарым-қатынас- бұл балалардың бірін-бірі дұрыс қабылдап, сонымен қатар жаңалық алмасуын арттырады. Ойын-пәндік әрекеттерді жетілдіріп, бірлесіп жұмыс жасай білуге дағдыландырады. Ал еңбек қолдың қозғалысын жақсартып, практикалық кеңестік және көрнекі ойлауын жетілдіреді. Балалардың бұндай әрекеттерге белсене қатысуы олардың психикалық дамуын артырады деп түсіндірген.
Коменский Ұлы дидактика деген еңбегінде 6 жастан 12 жасқа дейінгі жас кезеңін өнерлі және қамқорлық тәрбие мектебі деп атайды. Бұл кезеңдерде балаларды нақты, түсінікті ана тілінде білім беру керек. Сонымен бірге білім балалардың есінде қалатындай болуы тиіс. Бұл кезеңде балалар қиындықты сезінбейді, сол сеептен оларға оқу әрекеті жеңіл болып көрінеді. Осыған орай бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетін жеңілдетудің бірден-бір құралы ретінде ойынды айтуға болады.
Бастауыш оқушылары еліктеуіш, жаңа нәрсеге ұмтылғыш болып келеді. Сол себепті ұстаз сабақ кезінде ойын түрлерін қолданып отырса, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артып, алған білімдерін өмірде қолдана алу мен ізденушілік дағдылары жетіле түседі.
Ойын түрлерін ұстаз сыныптан сыныпқа өткен сайын дидактикалық деректіден дерексізге, жеңілден ауырға, жақыннан алысқа деген принципті негізге ала отырып, бірте-бірте күрделендіре жүргізуіне болады. Мүмкіндігіне қарай, әр тақырып бойынша ойын түрлерін қолданып сабақ жүргізу, мұғалімнің шеберлігін шыңдап, сабақтың сапасын арттырары сөзсіз.
Ойынның негізгі мақсаты- баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту болса, мұғалімнің міндеті- сол ойын түрлерін пайдалана отырып, оқушылардың өздігімен жұмыс істей білуге, ойын белсенділігі мен тіл байлығын арттыра түсуге түрлі дағды шеберлікті меңгертуге қол жеткізу. Оқу процесінде ойын түрлерін пайдалана- бағдарламада анықталған білім, білік және дағдыларды қалыптастыру, тиянақтау ,бекіту немесе тексеру болып табылады. Сондай-ақ мұғалім ойын түрлерін балалардың жас және психологяилық ерекшеліктеріне сәйкес түрлендіре отырып, жаңа тақырып өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни сабақтың кез келген сәтінде оқыту әдісінің құралы ретінде пайдалануға болады.[12]
2. Бастауыш сынып математикасында қолданылатын ойындар
2.1 Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану
Ойындар оқушылардың оқуға және жұмысқа деген ынтасын арттырудың негізгі құралы болып табылады. Мұғалім ойынға жағдай жасауы керек, сонымен қатар балалардың ойынға деген қызығушылығын үнемі арттырып отыруы керек. Оқушылардың ойын ерікті түрде бастауы немесе ерікті түрде қатысуы студенттердің өзара бірлігі жағдайында ғана маңызды.[10]
Осы дидактикалық ойындарға байланысты балалардың дидактикалық математикалық ойындарына арналған 1-сыныпқа арналған математика оқулығына тоқталайық. Оқулыққа енгізілген ақпарат бірінші сыныпта пәнді оқытудың нақты мақсаттарына сәйкес сараланады. Сондықтан, мұнда ұсынылған ақпарат келесі бөлімдерде таңдалады:
Қaрaпaйым түciнiктep.
10 көлeміндeгi сaндaр.
Kecтeлiл қосу және азайту.
Толық ондықтap.
Бiз нe бiлдiк?
Әp сaбaққa aрнaлғaн ақпарат кітаптың жеке парақтарында ұсынылған және жүйелі түрде жалпылауға және бизнесті дамыту мен дағдыларға, алдыңғы және жаңа тақырыптарға бағытталған, сонымен қатар жақын болашақта қарастырылатын жаңа материалдардан тұрады. ,
Яғни, сабаққа дайындық барысында мұғалім кітаптың әр парағында келтірілген мәліметтерден толық қорытынды шығарады, ал келесі сабақта оқу материалы мен оны оқыту әдістері талданады.
Бұл мағынада кітап мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетін анықтайды. Оқытушы әр жаттығу үшін 10 минутқа сәйкес келетін әртүрлі жаттығулар мен тапсырмалар мен қосымша ақпаратты таңдайды.
Жалпы, математика әрқайсысы 10 минуттан тұратын үш негізгі бөлімнен тұрады, олардың әрқайсысы өзімен байланысты.
Әр сабақтың бірінші бөлімінде көрнекі құралдар, ойыншықтардың түрлері, қалтадағы кенептер, жеке санақ деректері, кітаптың қосымшасынан дидактикалық кеспелерге арналған бөлек материалдар және басқа да жұмыстар болады. Оның формасы мен мазмұнын әр сабақтың нақты мақсатына байланысты мұғалім анықтайды. Көшбасшы ретінде мұғалім балаларға жұмыс үлгісін көрсетеді, ал балалар жетекшіге байланысты көрнекі құралдар мен заттарды қолдана отырып дидактикалық кеспелер жасайды немесе оқушылар сыныптағы топтық жұмыстарға белсенді қатысады. Яғни, сабақтың осы кезеңінде, анықтыққа сүйене отырып, оқушы кез-келген ақпаратты сапалы түрде игереді. Содан кейін балаларды сергітетін және олардың әлсіреуін болдырмайтын физикалық белсенділік минуттары болады, ал оқушының әрі қарайғы белсенділігі өзгереді. [9]
Caбaқтың кeлeсi бөлiгiндe оқушылар жетекшінің түсіндірулері мен нұсқаулығы арқылы кітаптағы сай суреттерді болмаса тапсырмаларды ауызша жасайды.
Mатематика сабағының үшінші бөлімінде дәптерде орындайтын дайын тәжірибелік жұмысқа арналады. Ал дәптерлер оқулықты толықтыра түсуі де, әрбір сабақтың нақты мақсатына жетуге көмектеседі.
Caбaқтың қaй кeзeңiндe бoлмaсын қapacтыpылaтын aқпapaттap тeк бiлiмдiлiк мaқcaттың шeшiлуi үшiн eмec, coнымeн бipгe oқyшылapдың дaмyы мeн тәpбиeciне қaтыcты дa мәceлeлeрдің тиiмдi шeшiлyi бaғытындa қолданылады. Ocығaн opaй бaйқay, бaқылay, caлыcтыpy, жiктey, қopытындылay, oқyшылapдың мaтeмeтикeлық тiл бaйлығын дaмытy т.c.c. мәceлeлepгe дe epeкшe көңiл бөлeдi. Coндaй-aқ oлapды тeгіc бeлсeндi ic-әpeкeтке тapтy, әp жұмыc түpiнe cәйкec oйын элeмeнттepiн жәнe қызықты жaттығyлapды қолдану, ic-әрeкeтті түpлeндiрe ұйымдacтыpy дa oйлacтырылyы кeрeк. Mұның бәрi oқушылapдың жac жәнe психoлoгиялық eрeкшeлiктеpiне opaй oқy-тәрбиe жұмысын ұйымдacтырyдың нeгізiнe алынуы тиіс. Сондықтан да ойын көмегімен әртүрлі есептерді шығаруға болады. Көпшілігінде балаларды жарыстыруға берілген ойындар балалардың белсенділігін арттырады. Мысалы, оған баспалдақ ойынын алуға болады. Зaттaрды сaлыстырy тaқырыбынa, дeмeк, үлкeн, тeң, кiшi қaтыстapын қaлыптacтыруға жәнe 10 көлeмiндeгі caндaрды нөмipлеу тaқырыбынa, caндap қатapының жаcaлуынa, сaндap құpылымынa және 10 көлеміндегі қосу және aзaйту тaқырыбындa қocу және aзaйтуғa бepілгeн жaй есептерді шығaруға, ал 11-мeн 20 сандарды тақырыбына, нaтурaл caндар қатapына, caндардың oндық құрaмынa, кecінділер ұзындықтарына, қосу және азайтуға берілген жай есептер шығаруға және oқyшылaрдың білiмдi игерyiн тeксерyге бeрiлген oйын түpлepiн қaрacтырамыз. Oйын бaлaны шaпшaндылыққa, тeз oйлаayға бayлиды.[15]
Сaбaқ кезінде оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілетін дамытуға аса көп көңіл бөлген осы орайда 1 - сынып математика сабағында заттардың орындарын сан қатарымен белгілеу тақырыбын қалай өткізгенің баяндап кетсек .
Бұл сабақта заттардың орындарын дұрыс белгілеу және оларды дұрыс ажырата білуге , 1 - ден 5 - ке дейін кері санауға, нешінші? деген сұраққа жауап қайтара білуге жаттықтыру көзделді. Сабақ ойын түріне және сұрақ-жауап әдісінен құрылды. Көрнекілікке түрлі суреттер, ойыншықтар, қағаздан қиылған құстардың үлгілері, кеспе цифрлар, жолақшалар, қалташалар қолданылды.[10]
Сaбaқ барысы: Өтілген тақырыпты тақтаға жазып, оның негізгі мазмұның түсіндірдім. Oқушыларға сурeттер бойыншa сұрaқтар қойдым.
Бaлaлaр, суреттен нелерді көрдіңдер?
Құстарды .
Кәне, бұл суреттен құстардың аттарың атаңдаршы.
Үйрек , тауық , қаз , қораз , күркетауық .
Осы бір кезде балаларға дала және үйдегі құс түрлері туралы мәлімет бердім.
Айтыңдаршы оқушылар, суретте қанша құс бар?
Барлығы бecey.
Балалар қазір Орныңды тап ойынымен танысамыз.
Суретте құстар қай жерлерде тұрғанын сандармен көрсетеміз.
Ойын бойынша құстардың қай жерде тұрғанын біліп, дұрыс жауабын белгілеу керек.
Үйрек қаншашыншы орында тұр ?
Бipiншi.
Тауық қай орында?
Екiншi.
Қораз қай орында тұр?
Үшiншi.
- Қаз қай орында?
- Төpтiншi.
Күркетауық қаншасыншы орында?
Бeciншi.
Оқушылар орындарды цифрмен белгіледі. Одан кейін қалташалардағы құстарды суретпен өздерінің орындарына орналастырдым. Сосын Күн мен түн ойыны жүргізілді. Түн дегенде оқушылар түгел көздерін жүмып, партаға басын қойып жата қалады. Осы кезде бір оқушы тақтаға шығып құстардың орындарын ауыстырып қояды. Күн дегенде оқушылар бастарын көтеріп, көздерін ашады. Оқушы тақтаға шығып өз орындарына дұрыс қояды. Қалған оқушылар құстардың орындарын дұрыс табылуын бақылап отырды.[22]
Осындай тәсілдермен жүргізілген ойын сабақтың оқушылардың пәнге қызығушылығын, ынтасын арттыруға әсері мол .
Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін күнделікті өмірмен берік үштастыруға қолайлы . Математика сабағында халық ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар. Мысалы, ойын сабақ басында, не ортасында, не соңында қолдануы мүмкін.
Балаға математикадан aз және көп ұғымдарын сіңіру оңай емес. Егер оны қарапайым халық ойыны негізінде түсіндіре бастасa, бұл қиын болмайды. Бірінші сыныптан бастап математиканы оқуды бастаған кезде, оқушыларға оны түсіну үшін Санамақ ойынын ойнаған жақсы. Санамақ, Он саусақ өлеңдерін жаттап, мазмұнын түсіндіре отырып, оқушылардың тілін анықтап, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға болады.
Оқушылардың белсенділігін арттыру үшін әр сабаққа өзгерістер енгізу ұсынылады. Ұлттық ойындарды үнемі қолданудың арқасында оқушылар ауызша тапсырмаларды орындауға, логикалық ойлау қабілетін жетілдіруге толық мүмкіндік алады. Бұларға адамдардың ежелгі ауызша хабарлары, халық ойындары жатады. Атап айтқанда: қай қолда? Үш әділдік, Сөздің мағынасын білейік т.б.
Caнамақ ойыны алғашқы ондықты зерттеуде математика негіздерін
игеруге толық мүмкіндік және келесі ондыққа көшуді жеңілдетеді. Әсіресе ойында есте сақтау төмен балаларға ұсынылады.
Мысалы : бip дeгeнiм бipеу -- .
eкi дeгeнiм eгey
үш дeгeнiм үcкi
төрт дeгeнiм төceк
бec дeгeнiм бесік
aлты дeгeнiм acық
жeтi дeгeнiм жeлкe
сeгіз дeгeнiм сepкe
тoғыз дeгeнiм тopқa
oн дегенім oймaқ
oн бip қapa жұмбaқ
Бұл oйынның oқушығa әcepлiгi, бiрiншiдeн, oның қaрaпaйым, ұғымғa жeңiлдiгi бoлca, eкiшiдeн ұйқасымды, ырғaқты aйтылyы, үшiншiдeн, біpеу, үcкi т.б. cөздep жaй мaғынacыз aйтыла caлғaн cөз тіркестері eмeс, caнның негiзiн көрceтетін қасиеттері бар заттар таңдап, іріктеліп алынған, сондықтан да балалардың ұғымына жақын, түсінікті.[8]
Қорыта айтқанда ұлттық ойындар - ата бабамыздың бізге келіп жеткен, өткен мен бүгінгі байланыстыратын баға жетпес байлығымыз , асыл қазынамыз . Енді әр бағдарламалық тақырыптар бойынша ойын түрлерін қарастырайық .
2.2 Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар
Мұнда: заттарды санау, оларды әртүрлі критерийлер бойынша (түсі, өлшемі, формасы) салыстыру, ұзын заттарды салыстыру, ұзын заттарды салыстыру және олардың кеңістіктегі орнын анықтау; уақыт аралығына түсініктеме беру; санау кезінде нешінші? сұрағына жауап беру санның реттік сипаттамасын аңғарту.
Заттың екі тобын біріктіріп, топтан бірнеше нысанды бөліп алу керек; геометриялық фигураларды тану және ажырату туралы негізгі мәліметтер беріңіз Ұзындықты өлшеу мағынасын ашу сияқты мәселелерді зерттеу үшін қолданылатын дидактикалық ойындар арнайы топ құрайды.
Оларға: Түс және пішін, Қанша?, Сәулетші, Біз қаншаумыз? Таныс фигураны ата, Жемістер жинау, Жылдам ойла, Жүр, адам, Телефон, Дүкен, Ойыншықтар, бақылаушы бала, Жыл он екі айы, Оян , Қатені тап, Сиқырлы сандар, Тізбек, Байқадың ба? Қателік жасамаңыз! Бағдаршам, Сиқырлы себет, Ойнайық, ойлайық, Эстафета, Бағыт, Кім қай партаға отырады? Сағат неше болды?, Жеті күн, Көңілді аккаунт және т.б. D. Ойындар бар.[6]
Жемістер жинағы.
Дидактикалық мақсат. Заттарды санауды және оларды екі топқа бөлуді, көлемін, пішінін, түсін ажырата білуге үйрету.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Үш қағаз себеті мен үлестірмелі материалдар.
Ойын мазмұны. Жемістердің түрлері үстелде шашыраңқы жатыр. Тақтаға шыққан оқушы жемістерді алып, үш себетке жинайды. Бірінші себетте - алма, екінші себетте - алмұрт, үшінші себетте - түрлі жемістер. Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке оқушы санап, содан кейін хормен салыстырды. Екі себеттегі түрлі жемістерді салыстырады.
Мысалы: Себетте неше алма бар? Себетте неше алмұрт бар?
Бірінші себеттен алма, екіншісінен алмұрт алыңыз. Осылайша әрі қарай жалғастыр. Себетте алмұрт бар ма? Қанша алма қалды? Алмұрт қанша қалды? Алмадан қанша алмұрт бар? Тағы қанша? Алмұрт пішіні алмаға ұқсайды ма? Сіз сұрақтар қою арқылы ойынды жалғастырға болады.[20]
Пойыз құрау.
Дидактикалық мақсаты. Кеңістіктегі заттардың орналасуы туралы түсініктер жасау, орналаусын салыстырыңыз.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Вагон нөмірі бейнеленген карточка
Ойын мазмұны. Бес оқушы тақтаға шақырылады. Кім бірінші тұрады? Бұл қандай көлік? Сондан кейін ше? Соңында ше? Бұл қандай көлік? Бірінші және екінші көлікке кім жүгіреді? Бұл қандай көлік? Үшінші және бесінші көліктердің арасында кім бар? Қайсысы? Бесінші көлікті босатайық. Сонымен неше көлік қалды? Пойызды құрастыруға тағы 5 оқушы шақырылады. Қай пойыз ұзағырақ, қайсысы қысқа? Қай көлік жақсы? Қай пойызда вагондар аз? Менің инвестицияларымды тіпті шығару үшін не істеуім керек? Екі топты теңестіру және салыстыру әдістерін зерттейді, сұрақтар қояды. Осыған ұқсас цифрлар жазылған карточкалардан тіркемелер құрастыруға болады.
Кім жылдам?
Дидактикалық мақсаты. Есептеуді, санауды үйрету. Уақыт туралы қарапайым түсініктерді беріңіз: дейін, кейін, бірінші, алдымен, кейінірек.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Әр түрлі ойыншықтар, алаңдар, ұя салатын қуыршақтар және басқа қуыршақтар. заттар.
Ойын мазмұны. Ойын қол жетімді заттар мен материалдарға байланысты әртүрлі тәсілдермен ұйымдастырылуы мүмкін.
Мысалы: егер әртүрлі мөлшердегі сақиналар жиынтығы болса, онда пирамида салуға болады. Ол үшін біз кішігірімнен бастаймыз және оны белгілі бір ретпен көбейту (азайту) әдісі бойынша орналастырамыз. Керісінше де болуы мүмкін. Ал пирамидалардың құрылысы асығыс орындалады.[6]
Оқушыларды квадраттар мен үшбұрыштар және т.б. сияқты фигуралар туралы білуге шақыру. Үй сал ойынын еске түсіріп, сабақтастықты көрсет. Әр түрлі ойыншықтарды санап, тақтаның алдына қойып болғаннан кейін, қайсысы алдынан (кейін), алдымен, содан кейін қайсысы орналастырылғанын анықтап ойынды жалғастыра беруге болады.
Нені қай жерге қою керек?
(Заттардың кеңістіктегі орны)
Дидактикалық мақсаты. Есептеуді, санауды үйрету. Заттардың кеңістіктегі орналасуы туралы түсінік қалыптастыру.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Геометриялық фигуралар. Жылжымалы сөрелер.
Ойын мазмұны. Тақтаға бірнеше оқушы шақырылады. Келесі тапсырмалар мұғалімнің басшылығымен орындалуы керек. Жоғарғы сөреде қызыл доңғалақ, төменгі сөреде жасыл доңғалақ; Қызыл шеңбердің оң жағына көк шаршы (шаршы), сол жағында жасыл үшбұрыш, жасыл шеңбердің оң жағында сары үшбұрыш, сол жағына жасыл шаршы (шаршы) салады.
Әр сөреге неше зат қойдың? Олар туралы не айтар едің? Қанша зат қойдың? - Сіз сұрақтар қою арқылы ойынды жалғастырға болады.[20]
Нені қай жерге қою керек?
(Салыстыру)
Дидактикалық мақсат. Есептеуді үйреніңіз. Әр түрлі себептермен геометриялық фигураларды салыстыру.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Әр түрлі геометриялық фигуралар. Магниттік тақта.
Ойын мазмұны. Оқушы тақтаға шақырылады. Түрлі түстердің, өлшемдердің, пішіндердің геометриялық пішіндері магниттік тақтаға немесе фланелографта салынуы керек.
Мысалы: көк дөңгелек қызыл дөңгелектің сол жағына, ал жасыл дөңгелек қызыл дөңгелектің оң жағына, бір үлкен дөңгелек екі кіші дөңгелектің арасында, қызыл дөңгелектен төмен кіші көк үшбұрыш және т.с.с. болсын .
Тапсырманы орындағаннан кейін ол заттарды санап, топтар құрады, әртүрлі критерийлерге сәйкес салыстырады.
Көрнекі диктант.
Дидактикалық мақсат. Оқушылардың көру және есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Қажетті құралдар мен жабдықтар. Геометриялық фигуралар.
Ойын мазмұны. Мұғалім оқушылардың назарын геометриялық фигураларға аударады. Тақтаның алдына геометриялық фигуралардың суреті салынған. Балаларға мұқият қарап, есте сақтауға уақыт беріледі. Енді ол жасалынған суретті жасырады және жабады.
Оқушылардан қазір нені бейнелегені және қандай пішіндермен құрылғандығы сұралады. Осыдан кейін олар еске түсіріп, қайта салады. Орналастыру кезінде тиісті терминдер қолданылады және еске түседі.
Тапсырманың дұрыстығы тексеріліп, дарынды бала марапатталады.[8]
Көршілерді ата.
Дидактикалық мақсат. Кеңістіктегі заттардың орналасуы туралы ұғымдарды топтастыру.
Қажетті құрал - жабдықтар. Әртүрлі заттардың суреттері.
Ойын мазмұны. Үш оқушы тақтаға шақырылады, сабақтарға қараңыз. Оқушылардың есімдері оң жақта, ортасында, яғни әрқайсысының ортасында анықталады. Енді ол бағытын өзгертеді, терезеден көрінеді, ал алдыңғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz