Сақтандыру қызметінен тікелей алынған табыс

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Орталық - Азия Университеті

Тақырыбы: Сақтандырудың экономикалық мәні

Дайындаған: Усенова Д.

Тексерген: Ташенова А.

Алматы, 2020

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

ІІ. 1. Сақтандырудың даму тарихы

ІІ. 2. Сақтандыруда қолданылатын түсініктер мен ұғымдар

ІІ. 3. Сақтандыру компаниялары - экономикалық жүйенің бір бөлігі

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе

Сақтандыру - бұл экономиканың стратегиялық секторы. Нарықтық қатынастарының даму кезеңінде кәсіпкер өзінің барлық назарын нарық проблемалары мен бәсекеге бөлуге мүмкіндік алады. Сақтандыру инвеститциялық потенциалды көтеруге және ұлттық байлықты көбейтуге мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасының дамуы нарық қатынастарының бөлінбейтін құрылымдық бөлігі сияқты сақтандыру құрылуы мен бекітілуінсіз мағынасы жоқ.

Сақтандырудың экономикалық категориясы қаржы категориясының құрылымдық бөлігі болып табылады. Бірақ, егер қаржылар табыстар мен қорланулардың бөлінуімен жалпы байланысты болса, онда сақтандыру қатынастар салаларын қамтиды. Сақтандырудың ерекшеліктерін ескере отырып мынадай анықтама беруге болады: Сақтандыру - шарушылық субъектілерімен келтіріген мүмкін болатын қауіп-қатердің орнын толтыру немесе жанұя табыстарының жоғалтуларын түзету үшін арналған мақсатты сақтандыру қоры салымдарының ақша қаражаттары есебінен құрылған қайта бөлу қатынастарының жиынтығы. Жоспарлы экономика шарттарында мемлекеттік кәсіпорындарының қаржы - шаруашылық қызметі шын мәнінде тәуелсіз деп санаған, от, табиғи, және техногенді апаттар және т. б. залалдарының орнын толтыру мемлекет есебі негізінде жүзеге асырылған. Сондықтан залалдың орнын толтыру мемлекет механизмінде сақтандыру институттары екінші орынды алған.

ІІ. Негізгі бөлім

1. Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмрінің, өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметтің барлық жағын қамтиды. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп - бұл өндіріс пен адам өмірінің қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру, азаматтардың жекелеген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің, олардың топтарының (салалық және аумақтық аспектілерде) натуралдық - заттай босалқы қорларын да немесе резервтерін де, сондай-ақ ақша ресурстарын да қажетті қаражаттары болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв және сақтық қорлары түрінде қалыптасады.

Сақтандырудың мақсаты - қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық және ұжымдық қорғау болып табылады.

Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты - мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты құралы бола алатын толыққанды, орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтық рыногын қалыптастыру.

Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын сапалы жаңа деңгейге көтеру жөнінде шаралар әзірлеуді және кезең - кезеңімен іске асыруды талап етеді. Бұл қағида Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде жүргізіледі. Онда мынадай міндеттерді шешу көзделінген:

- әлеуметтік сақтандыру түрі ретіндегі сақтық қорғауды ұсынудың қағидаттарын нақтылау;

- сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтандыру түрлерін нақтылау;

- сақтық рыногының қазіргі заманғы инфрақұрылымын қалыптастыру және оның қатысушыларының - сақтық ұйымы, сақтық брокер, сақтық агент, сақтанушы, сақтандырылушы, пайда алушы, өзара сақтандыру қоғамы, сақтандырумен байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын өзге де заңды және жеке тұлғалардың қызметін ұйымдастыру үшін жағдай жасау;

- халықаралық стандарттарды ескере отырып, сақтық қадағалау жүйесін ұйымдастыру;

- сақтық және қайта сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығы мен төлем қабілеттігі бойынша талаптарды күшейту;

- осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу;

- сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесін ұйымдастыру.

Сақтандыруды дамыту, өз кезегінде, заңнамалық базаны, мемлекеттік салық-бюджет және ақша-кредит саясатын жетілдіруге, сақтық қызметін қадағалау сапасы мен сақтық ұйымдары жұмысының сенімділігіне байланысты болады.

Қазақстанның сақтық рыногы қалыптасу стратегиясында тұр: экономикалық және құқықтық негіздемелері бойынша ол дүниежүзілік деңгейден айтарлықтай артта қалып келеді. Дамыған нарықтық қатынастары бар елдерде сақтық қызметтер көрсетудің ассортименті 500 түрге жетіп отыр, ал Қазақстанда ол не бары 40 түрін қамтиды.

Ерекше сақтық қатынастар, сақтық қызметінің рыногын дамыту, азаматтар мен заңды тұлғаларды сақтандыру тұрғысындағы қорғау «Сақтық қызметі туралы» Қазақстан Республикасының заңымен, сақтандыру мәселелері жөніндегі Үкімет қаулыларымен және Ұлттық банктің сақтық қадағалау департаментінің нормативтік актілерімен реттеліп отырады.

Қазіргі кезде Қазақстанның сақтық рыногы қатысушыларының ассоциациясы құрылған. Ассоциацияның негізгі міндеттері Қазақстан Республикасының сақтық рыногын дамытудың қолайлы жағдайларын жасау және халықтың сақтық мәдениетінің деңгейін арттыру болып табылады.

Соңғы жылдары сақтандырудың отандық рыногында оң тенденциялар байқалуда. 2003 жылы сақтық сыйлықақыларының көлемі 27, 1 пайызға көбейіп, 28, 9 миллиард теңгені құрады, міндетті сақтандыру бойынша сақтық сыйлықақыларының көлемі 136, 4 пайызға (2, 8 миллиард теңгеге дейін) өсті. Ерікті мүлікті сақтандыру бойынша ол 18, 6 пайызға (23, 3 миллиард теңгеге дейін) көбейді. Сақтық төлемақысының көлемі 80 пайызға (4, 2 миллиард теңгеге дейін), соның ішінде міндетті сақтандыру бойынша 73, 5 пайызға (1, 3 миллиард теңгеге дейін) өсті.

Сақтық ұйымдарының жиынтық есептік меншікті капиталы 47, 3 пайызға (9 миллиард теңгеге дейін) көбейді, сақтық резервтері 66, 7 пайызға (4, 5 миллиард теңгеге дейін) өсті.

Барлық сақтық ұйымдарының жиынтық активтері 2003 жылы Қазақстанда 65, 6 пайызға көбейіп, 0, 7 миллиард теңгені құрады.

Қазіргі кезде Қазақстанда 34 сақтық ұйымдарының сақтық қызметін жүзеге асыру құқығына лицензиялары бар, соның ішінде 6 - шетелдіктердің қатысуымен және екеуінің өмірді сақтандыру бойынша, 27-сінің көлік құралдары иелерінің АҚЖ-ні міндетті сақтандыру бойынша лицензиялары бар, 6 сақтық брокерлердің, 34 аудиторлық ұйымдарының және 67 аудитордың сақтық қызметінің аудитын жүзеге асыруға лицензиялары бар.

2. Сақтандыру - сақтанушылардың сақтандыру жағдайлары салдарынан шеккен залалдарын өтеу үшін сақтандырылушылардың жарналары есебінен сақтандыру қорының құрылуына байланысты осы қорға қатысушылардың арасында туындайтын қайта бөлу қатынастарының жүйесі. Мүлікті сақтандыру, жеке басты сақтандыру, жауапкершілікті сақтандыру, кәсіпкерлік тәуекелдікті сақтандыру, әлеуметтік сақтандыру түрлеріне бөлінеді және міндетті, ерікті сақтандыру нысандарында жүзеге асырылады. Сақтандыру түрлері кәсіп орындардың, ұйымдардың, азаматтардың нақты сақтандыру мүдделерін ескереді, сақтандыру объектілері мен заттарының кең щеңберін түрлі сақтандыру жағдайларынан сақтандырмалық қорғаумен қамтуға мүмкіндік береді.

Сақтандыру агенті - берілген өкілеттігіне сәйкес сақтандыру ұйымының атынан және соның тапсыруымен сақтандыру шарттарын жасасу жөніндегі делдалдық қызметті жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға.

Сақтандыру делдалы - өзінің қызметін сақтандырылушылармен және сақтандырушылармен келісім негізінде жүзеге асыратын тәуелсіз делдал. Заңды тұлға да, белгіленген тәртіппен тіркелген жеке тұлға да бола алады. Олардың, әдетте, арнаулы экономикалық және заңды білімі болуға тиіс, кәсіпқойлық жарамдылық жөнінен аттестаттаудан өтуі керек. Сақтандыру делдалы қызметтердің мынадай түрлерін көрсете алады: сақтандырушыларды іздестіру немесе сақтандырушыларды іріктеу; сақтандыру жөнінде ақыл-кеңес беру, түсіндіру және жарнамалық жұмысты жүргізу; сақтандыру өтемін алу үшін сақтандыру полистері мен басқа да құжаттарды рәсімдеу; сақтандыру жағдайы басталғанда мүдделі тұлғалардың өтініші бойынша залалдарды реттеу; келісімдегі тиісті жағдайлар болғанда шарттар бойынша сақтандыру жарналарын алу, т. б.

Сақтандыру жағдайы - сақтандыру шартының талаптарында қарастырылған оқиғаның болуы.

Сақтандыру жарнасы - сақтанушы немесе оның атынан сақтандыру үшін сақтандырушыға төлеуге міндетті төлем. Оның мөлшері ерікті сақтандыру бойынша тараптардың келісімімен, ал міндетті сақтандыру бойынша заңдармен айқындалады. Сақтандыру жарнасына салық салынбайды.

Сақтандыру компаниясы - азаматтарға, кәсіпорындарға олардың қызметі мен өмірінде сақтандыру жағдайлары басталғанда зиянның орнын толтыру және көмек көрсету жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын заңды тұлға.

Сақтандыру куәлігі - сақтандыру компаниясы сақтандыру шартын жасасу кезінде сақтандыру полисі берілгенге дейін беретін сақтандыру құжаты. Кейде ол сақтандыру полисін толық алмастырады.

Сақтандыру қоры - дүлей апаттар мен басқа да төтенше оқиғалар келтірген зиянның алдын алуға, жоюға және орнын толтыруға арналған заттай және қаржы қорлары нысанында құрылатын қаражаттың босалқы қоры. Қоғамның сақтық қорларының құрамдас бөлігі болып табылады. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджеті, мемлекеттік сақтандыру қорлары, кооперативтік, акционерлік және басқа қорлар, сондай-ақ әлеуметтік қамсыздандыру қорлары ерекше сақтандыру қоры ретінде әрекет етеді. Сақтандыру әдісімен құрылатын сақтандыру қоры тіркелген сақтандыру өтемі мен сақтандыру сомасын төлеу үшін ғана пайдаланылады.

Сақтандыру құны - азаматтардың мүлкі, өмірі, денсаулығы сақтандырылған ақшалай қаражаттың мөлшері. Мүлікті сақтандыру бойынша оның сомасы сақтандырылған мүліктің нақты құнынан, ал әлеуметтік сақтандыру бойынша белгіленген зейнетақы мен жәрдемақы мөлшерінен аспауға тиіс. Жеке басты сақтандыру бойынша сақтандыру сомасының мөлшері сақтанушының тілегімен айқындалады.

Сақтандыру қызметі - сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттарын жасасумен және орындаумен байланысты қызметі; ел заңнамасының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде жүзеге асырылады.

Сақтандыру өтемі - сақтандырушы сақтандыру жағдайының басталуы себепті сақтанушыға төлейтін ақшалай өтем.

Сақтандыру полисі - сақтандыру қоғамы сақтандырылған адамға немесе мекемеге беретін, сақтандыру туралы жасасылған шарттың талаптары баяндалған куәлік.

Сақтандыру пулы - белгілі бір түрдегі қауіп-қатерді бірлесіп сақтандыруға негізделген сақтандыру компанияларының бірлестігі. Сақтандыру пулының әрбір мүшесі пулға сақтандырылған қауіп-қатер құжаттарын береді, пул жинаған сыйлық қорының (сақтандыру жарналарының) белгілі бір үлесін алады, нақ сол үлестегі жауапкершілікті мойнына алады және залалды өтейді.

Сақтандыру резервтері - сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының актуалдық есеп айырусылар негізінде бағаланатын сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттары бойынша міндеттемелері.

Сақтандыру рынагы - сақтандыру бойынша қызметтер көрсету саласы, бұл қызметтерді сақтандыру компаниялары көрсетеді.

Сақтандыру рыногының кәсіптік қатысушылары - өзінің қызметін уәкілетті мемлекеттік органның тиісті лицензиялары негізінде жүзеге асыратын сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы; сақтандыру делдалы, актуарий және уәкілетті аудитор.

Сақтандыру сертификаты - сақтандырушы сақтанушыға бас полистің күші жүретін жекелеген жүктің сақтандырылғанын растау ретінде беретін құжат.

Сақтандыру сомасы - сақтандыру объектісі сақтандырылған және сақтандыратын жағдай туғанда сақтандырушы жауапкершілігінің шекті ауқымын білдіретін ақша қаражатының сомасы.

Сақтандыру сыйлықақысы - сақтанушы сақтандырушыға сақтандыру үшін төлейтін сақтандыру жарнасы, ақшалай сома.

Сақтандыру тәуекелдігі - ықтимал қауіп-қатер мен кездейсоқтық; олардың ықтимал басталуы себепті сақтандырушының сақтанушыға келтірілген зиянның орнын толтыру жөніндегі міндеттемені мойнына алуы.

Сақтандыру ұйымы - ел заңнамасының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде сақтандыру шарттарын жасасу және орындау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.

Сақтандыру шарты - сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы олардың өзара міндеттемелерін тәптіштейтін келісім. Тек жазбаша түрде ғана жасасылады, жеке немесе ұжымдық сақтандыру шарты болуы мүмкін.

Сақтандырушы - сақтандыруды жүзеге асыратын, сақтанушыға шартта уағдаласылған сақтандыру жағдайы басталғанда келтірілген зиянды өтеуге немесе сақтандыру сомасын төлеуге міндеттенген мамандандырылған ұйым (мемлекеттік, акционерлік, кооперативтік, аралас ұйым) .

Сақтанушы, сақтандырылушы - сақтандыру жарналарын төлейтін және сақтандырушымен (сақтандыру компаниясымен) нақты сақтандыру қатынастарына түсетін заңды менесе жеке тұлға. Ол үшінші тараптың мүдделері үшін немесе соның атынан сақтандыру шартын жасасуға құқылы. Халықаралық сақтандыру практикасында оны полис ұстаушы деп атайды.

Сақтау шығыны - тауарды (өнімді, бұйымды) сатып алушыға (тұтынушыға) жөнелткенге дейін қоймаларға, басқа да сақтау орындарына орналастыруды қоса алғанда оны сақтаумен байланысты шығын.

Сақтық капиталы - акционерлік қоғамдағы арнаулы ақшалай қор; ықтимал залалды жабу мақсатымен және облигацияларды өтеу және есепті кезеңде табысты кем алған жағдайда артықшылықты акциялар бойынша дивиденттерді төлеу үшін құрылады. Сақтық қордық шамасын акционерлердің жалпы жиналысы белгілейді, бірақ жарғы капиталы шамасының 12%-ынан кем болмауға тиіс. Қор акционерлік қоғамның таза табысы есебінен құралады.

Сақтық қоры - тосын жағдайдан пайда болатын шығындарды жабу, залалдың орнын толтыру, уақытша қиындықтарды жою, қандайда бір төтенше оқиғалар болған жағдайда қалыпты қызметті қалпына келтіру үшін ақшалай және заттай нысанда жасалатын, босалқы қаражат қоры. Бұл оқиғалар жағымсыз факторлардың - табиғат апаттарының, ереуілдердің салдарынан болуы немесе жағымды жәйттерге - ғылыми ашылымдарға, пайдалы қазбалардың мол кеніші табылуына байланысты болуы мүмкін.

3. Сақтандыру қорының тарихи түрде анықталған ұйымдастырушылық формасы сияқты кез- келген сақтандыру компаниясының қызметі ылғи экономикалық ортада функционалданатын сақтандыру компанияларының жиынтығы сақтандыру жүйесін құрайды. Нарықтық типтің экономикалық сақтандыру жүйесінің негізгі мақсаты - компаниялар мен фирмаларға белгілі-бір кепілдіктерді қамтамасыз ететін сақтандыру және консультативтік қызметтер комплексін көрсету; жеке клиентерге - күнделікті және сенімді сақтандыру қызметін көрсету, ұзақ мерзімді және мақсаттарға жету.

Сақтандыру компанияларымен кездестірілетін проблемалары арасында келесілерді белгілеуге болады: