Жем және құрама жемнің түрлері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Қазіргі кездегі ауыл шаруашылығы малдары мен құстарының төмен болуы олардың рациондарының ақуыз бен аминқышқылдары бойынша құндылығының төмен болуы.

Мал мен құстың жоғары өнімділігін алу үшін сапасы жоғары, ақуыз, қуат, витаминдер, микроэлементтер, биологиялық белсенді заттармен теңестірілген толықрационды құрама жемдерді қолдану қажет.

Құрама жем өндірушілердің алдында тұрған міндет өзіндік құны арзан, ақуыз және қуатпен теңестірілген құрама жем өндіру.

Ақуыз бен қуат мәселесін шешуде ең маңызды орынды бұршақ пен майлы дақылдар, оның ішінде қытайбұршақ алады.

Бүгінгі күні - ол өте ұтымды ауыл шаруашылығы дақылы. Қытай бұршақтың бұндай көңіл бөлінуі мұнай өнімдерінің үздіксіз қымбаттап жатуы, ал қытай бұршақ майынан көміртекті қуат көзі биоотын алынады.

Қытай бұршақ тұқымын өсіру және қайта өңдеу рационның ақуыздық және энергетикалық қоректілігін қаматамасыз етудің тиімді бір жолы болып табылады.

Қытай бұршақ бағалы жемдік дақыл болып табылады.

Ұнтақталған қытай бұршақ тұқымының нашар технологиялық қасиеттері (сусымалығы нашар, майды көп сақтауына байланысты жабысқақ) оларды құрама жем өндірісінде, мал құс азығында кең қолдануға жол бермейді.

Қытайбұршақ - бұршақ дақылдарының ішіндегі ең бағалы дақыл. Қытайбұршақ протеині барлық өсімдік протеиндерінің ішіндегі ең толыққұндысы болып табылады.

Ақуыздық құндылығы бойынша қытайбұршақ ең жақсы сападағы етті басып озады, холестерин сақтамайды. Қытайбұршақ дәні В ₁ , В ₂ , С, РР, Е, пантотен қышқылы, холин витаминдеріне бай.

Қытайбұршақ сонымен қатар минералды заттарға бай.

Алайда протеин, май және басқа да қоректік заттарды көп сақтауына қарамастан қытайбұршақ және оны өңдеу өнімдері (шрот, күнжара) көптеген қоректілігі нашар заттар: протеаз ингибиторы, сапониндер, уреаза сақтайды. Олар мал, құс организмінді әр түрлі горманалды бұзылуды тудырып, рахит ауруларының дамуына ықпал етеді.

Құрамындағы қоректілігі нашар заттардың мөлшерін қажетті өңдеуден кейін қауіпсіз деңгейге жеткізгенде қытайбұршақ қуат пен жоғары сапалы протеиннің ең жақсы көзі болып табылады.

Қазіргі таңдағы құрама жемнің дәндік құрауыштарының биохимиялық көрсеткіштеріне жақсы әсер ететін тиімді және ең қолайлы әдіс экструдерлеу болып табылады.

Экструдерлеу процесі жақсы сіңетін, зарарсыз, дәмдік қасиеттері жақсартылған өнім алуға рұқсат етеді.

Экструдерлеу нәтижесінде ақуыздың денатурациясы, сіңімділігі нашар заттардың әсерінің жойылуы, крахмалдың декстринизациясы, өнімнің толық зарарсыздығы, микрокеуекті құрылымының пайла болуы байқалады.

Бұл жағдай экструдерленген өнімдерді асқазаны ауыратын малдар мен жас бұзауларға арналған құрама жемнің кейбір құрауыштарын алдын - ала дайындауда қолдануға мүмкіндік береді.

Экструдерленген майлы дақылдардың толық майлы өнімдерін тоғандық балықтар рационында қолдану олардың тірі салмағының жоғары көрсеткішін алып, жем шығынын азайтуға мүмкіндік береді.

Сондықтан қытайбұршақты қажетті өңдеу түрін қолданып сіңімділігін жоғарылату өзекті мәселенің біріне жатады.

Жұмыстың мақсаты - тоғандық балықтарға арналған экструдерленген қытайбұршақ енгізілген құрама жем жасау.

Бұл мақсатқа жету үшін мына міндеттерді орындау алға қойылды:

Жергілікті қытайбұршақтың жаңа сұрыптарының химиялық құрамы мен физика - механикалық қасиеттерін анықтау;
Қытайбұршақты экструдерлеудің технологиялық сызбасын дайындау;
Экструдерленген қытайбұршақтың химиялық құрамы мен физика - технологиялық қасиеттерін зерттеу;
Экструдерлеудің қытайбұршақтың құрамындағы қоректілігі нашар заттарға тигізген әсерін зерттеу;
Экструдерленген қытайбұршақты тоғандық балықтарға арналған құрама жем құрамына енгізу рецептерін есептеу;
Экструдерленген қытайбұршақ енгізілген құрама жемнің сақтау мерзіміндегі сапа көрсеткіштерінің өзгеруін зерттеу;
Экструдерленген қытайбұршақты тоғандық балықтарға арналған құрама жемге енгізудің экономикалық тиімділігі.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы .

Солтүстік Қазақстан облысында өсірілетін қытай бұршақ сұрыпының құрамындағы қоректілігі нашар заттардың мөлшерін азайтып, сіңімділігін жақсарту үшін оны экструдерлеу қарастырылып отыр.

І - БӨЛІМ. ТОҒАНДЫҚ БАЛЫҚТАРҒА АРНАЛҒАН ЖЕМДІК ҚОСПА ЖАСАУ ТУРАЛЫ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1. Құрама жем туралы жалпы мәлімет

Ғылыми негізделген азықтандыруды ұйымдастыруда ауыл шаруашылығы малдарын азықтандыру мәліметтері негізінде құрылған жемнің маңызы зор.

Жеке азықтар (дән, кебек, күнжара, пішен, сабан, балық және т. б) немесе біртекті қоспалар (сұлы немесе сұлы ұны, бидай немесе бидай кебегі) малдың қоректік заттарға деген қажеттілігін толық қамтамасыз ете алмайды. Өйткені, бұл қоспаға кіретін қоректік заттардың құрамы біртекті және организмге қажетті ақуыз, минералды тұздар, витаминдер, амин қышқылдарының толық жиынтығын сақтай алмайды. Соның нәтижесінде бұндай азықпен азықтандырылған малдар өнімнің қажетті мөлшерін бере алмай, дамуы тежеліп, өміршеңдігі төмендеп, көп ауырады.

Жеке азықтарды әртүрлі қатынас пен үйлесімді қолдану толық құнды рационды жасауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда бір азықтағы қажетті қоректік заттардың жетіспеген мөлшері басқа азықтар арқылы толықтырылып, соның нәтижесінде құрама жемнің құндылығы жоғары болады. Құрамалы рационды құрауыштарды алдын-ала дайындамай, яғни тазалау, кептіру, ұнтақтау, жылумен өңдеусіз қолдану мүмкін емес.

Құрама жем дегеніміз ғылыми негізделген рецепт бойынша дайындалып, малдың толық құнды азықтандырылуын қамтамасыз ететін әртүрлі жем қоспасы мен микроқосымшаның тазаланған және қажетті ірілікке дейін ұнтақталған біркелкі қоспасы.

Мал, құс рационында берілген жемнің ең жоғарғы қорытылуын қамтамасыз ету үшін қажетті қоректік заттар дұрыс, үйлесімді қатынаста болуы қажет. Бұндай қоректік заттарға ақуыз, майлар, көмірсулар, витаминдер, микроэлементтер жатады. [1, 2]

Ақуыз, ақуызды заттар

Олар тірі клетканың негізін құрайды. Клетка ақуызы үнемі азықтың ақуызды заттарымен жаңарып тұрады, ал ақуызды заттар жаңа клетка түзіп, әртүрлі ұлпа түзуге, ферменттер мен гормондарды жасауға қатысады.

Азықтың ақуызды заттарының биологиялық құндылығы оның аминқышқылдық құрамына байланысты. Мал үшін әсіресе лизин, цистин, метионин, триптофан, тирозин, аргенин, гистидин аминқышқылдары өте қажет. Аминқышқылынсыз немесе азықтағы оның жетіспеуі организмнің өсуі мен дамуын тежейді, өнімділік төмендеп, әртүрлі ауруға ұшырайды.

Азықтың ақуызды заттарын шартты түрде шикі протеин деп атайды. Шикі протеинде ақуыздар және ақуыз емес азотты заттар амидтер болдаы. Амидтер бейорганикалық заттармен (амиак және т. б) ақуыздың синтезделуі кезінде өсімдікте пайда болатын аралық өнімдер.

Құрама жемнің бағалығын қоректік заттар, майлар мен көмірсулар анықтайды.

Майлар. Азықта әртүрлі мөлшерде сақталады. Өсімдікте ол негізінен тұқымы мен дәнінде көп, ал сабағы мен жапырағында аз, тамыры мен түйнегінде өте аз болады. Майлардың ақуыз бен көмірсулардан калориясы көп және жылу бөлгіш қасиеті бар. Майлар мал организмінде энергетикалық қорды құрайды, организмді тез тоңудан, механикалық зақымдалудан қорғап, клетканың құрамына аздап кіріп, организмде В витамнінің тұрақтап қалуына әсер етеді.

Ауылшаруашылығы малдарының ішінде май түзушілік қабілеті жағынан шошқалар бірінші орында. Сондықтан шошқаны бордақылау- бағалы мал майын алудың ең тиімді әдісі.

Шикізат мен құрама жемдегі май мөлшері « шикі майдың массалық үлесі» атты көрсеткішпен белгіленеді. Шикі май-шикізатэтил эфирімен өндегенде бөлінетін әртүрлі заттар. Өсімдік майлары (майлы дақылдарды өңдеу өнімдері) малға жақсы сіңеді. Негізінен майлар организмге көмірсулар арқылы синтезделеді.

Көмірсулар. Олар құрамажем құрамына кіретін азотсыз экстактивті қосылыстарға жатады. Қоректік заттардың түзілуінде көмісулардың синтезі жеткші орын алады. Көмірсулардың химиялық өзгеруі нәтижесінде мал организмінде өміршеңдік процестер мен бұлшық еттің жұмысына жұмсалатын энергия бөлінеді. Көмірсулар мал организмінің барлық клеткаларына гликоген мал крахмалы мен қант түрінде енеді. Одан май, ақуыз және басқа заттар түзіледі. Құрама жемде көмірсулар ең көп пайызды құрайды, өйткені олар өсімдік текті азықтарда болады.

Крахмалды дән бір дәннің құраушы бөліктерінде біркелкі таралмайды және сонымен қатар құрамы мен химиялық қасиеттері бойынша өзгеше болады. Крахмалдың көп мөлшері (65-80%) дәнді дақыл дәндерінде болады. Мал организмінде крахмал асқазан сөлінің ферментерінің әсерінен глюкозаға айналады, ал ол малды көмірсулық азықтандыруда бірінші орынды иеленеді. Глюкоза мал организміндегі 50% шамасында энергияны құрайды.

Клетчатка (целлюлоза) өсімдіктің клеткалы қабырғасының негізгі массасын құрайды. Алайда құрама жемнің қоректілігі клетчатка мөлшері көбейген сайын төмендейді клетчатка көп мөлшерде ірі азыта дән сабағында (40 . . . 45%) пішенде (20 . . . 35%) дақылды дәнде (2 . . . 12%) сақталады. Мал текті шикізат клетчатканы сақтамайды. Құрама жемдегі клетчатка мөлшері «шикі клетчатканың массалық үлесі» деген көрсеткішпен белгіленеді.

Микроэлементтер. Олардың мал организмі үшін маңызы зор. Күкірт, калий, кальций, магний, темір, фосфор мен басқа микроэлементтер топырақтан өсімдікке функцияларды дұрыс ұстап тұруға қатысады. Мал организмінде олар биологиялық тамақтың қорытылу процесіне әсер етеді және жүйке мен бұлшық еттің дұрыс қозушылығына қажет, сонымен қатар дене клеткаларына қоректік заттардың сіңу және қорытылу процестеріне қатынасып, ұлпа ақуыздарының, сүйек ұлпасы, тері бүркеніштері, қан құрамына кіреді, организмде ішкі және сыртқы секреця бездері гормондарын, ферменттерін, сүтті түзуде қолданылады.

Витаминдер. Мал дұрыс өсуі үшін қажет витаминдердің негізгі көзі - өсімдік текті азықтар. Малдарды ұзақ уақыт витмаинді аз сақтайтын азықпен азықтандырса, авитаминоз және гиповитаминз деген ауруларға шалдығады. Малдардың витаминге деген қажеттілігі олардың түрі, жасы мен физиологиялық жағдайына байланысты.

Өндірістік мал және құс шаруашылықтарында табиғи витамин көздері жоқ жағдайда, мал рационына міндетті түрде витаминдер енгізеді.

Егер малдың ақуыз бен көмірсуларға деген қажеттлігі граммен есептелсе, ал көптеген витаминдер грамның мыңдық және миллиондық үлесімен есептеледі. Көбінесе снтетикалық жемдік витаминдерді құрама премикс құрамында енгізеді.

Ферменттер. Ферменттер тірі клеткада түзіліп, биологиялық катализатор ретінде, яғни алмасу процесін жымдатқыш ретінде қызмет атқарады. Ферменттердің жіктемесі лоардың әсер ету сипатына байланысты - біреулері ақуыздың әсерін күшейтеді, басқалары көмірсудың. Ферменттерді құрама жем құрамына бірден немесе премикс құрамына енгізеді.

Қарастырылған азықта сақталатын қоректік заттардың мал организмінде түзілетін органикалық қосылыстардан айырмашылығы бар. Мысалы: өсімдік азықтарында негізінен көмірсулар (клетчатка, крахмал мен қант) сақталса, мал организмінде көмірсу өте аз, ал клетчатка жоқ.

Құрама жемнің құрамын анықтағанда қоректік заттардың ең тиімді қолдануын қамтамасыз ететін құрауыштардың үйлесімін таңдайды. Ол үшін құрама жем құрауыштары амнқышқылдық құрамы бойынша теңгерілген протеиннің жеткілікті мөлшерін сақтап, витамин, микроэлемен, антибиотик, фермент және басқа да малдың өсуі мен өнімділігі ықпал ететін қосымшалармен байытылуы керек.

Жем және құрама жемнің түрлері.

Мал азығында қолданатын өнім жемдік азық деп аталады.

Ауыл шаруашылығы малдарына арналған жемдік азықтарға өсімдік және минерал текті азықтар жатады. Сонымен қатар, мал рационалды заттар мен ынталандыратын қоспалар енгізіледі. Азық өзінің шығу тегі, консистенциясы мен қоректлгіне байланысты мына топтарға бөлінеді:

Ірі
Шырынды
Жасыл
Құнарлы
Минералды
Басқа өндіріс қалдықтары

Ірі азыққа пішен, сабан, топан, ағаш азықтары, ал шырындағы (қыстық) - сүрлем, пішендеме, тамыржемістілер, картоп, бақшылық дақылдар; жасылға (жаздық шырынды) - шөптер, шөпті және жемісті дақылдар; құнарлыға - әртүрлі дәндік дақылдар, дәнді өңдеуде алынатын қалдықтар мен жанама өнімдер; минералдыға - ас тұзы, бор, әктас және т. б. әртүрлі өндіріс қалдықтарына - қант қызылшасы, спирт, сыра және басқа өндірістердің жаңа қалдықтары (кептірілген) жатады. [1]

Құрама жем дайындауда алуан шикізат түрлері қолданады.

Шикізат - құрамажем зауыттарында құрама жем құрауышын дайындауда қолданатын жемдік азық.

Құрама жем құрауышы - деп оның рецепт бойынша технологиялық дайындалған құрауышы бөлігін айтады. Құрамажем дайындау үшін 4-тен 12 дейін әртүрлі шикізат түрлері (көбінесе 6-9) микроқосымшаларды есепке алмағанда қолданады. Құрамажем зауытында құрама жем дайындау үшін қолданатын шикізат, егер қажет болса, қоспалардан тазартылып, қауыздалып, ұнтақталады, одан кейін құрауыштар мөлшерленіп, араластырылады.

Құрама жемді ауыл шаруышылығы малдары, терілі аңдар мен балықтарға түрін, жасын, бағытын есепке алып дайындайды. Құрамажем қажетті қатынаста малға қажетті барлық қоректік заттады сақтайды. Құрамажем минералды заттарға (фосфор, калий, кальций, натрий) бай және микроқосымшалармен байытылған.

Микроқосымшалар - бұл малдың өсуі мен өнімділігін ыналандыратын биологиялық белсенді заттар витаминдер (А, В, РР және т. б) микроэлементтер (кобальт, мыс, йод және т. б) антибиотиктер мен басқа да құрама жем құрамына ең аз мөлшерде (10 мг - 100 г дейін 1 т құрама жемде) кіретін заттар.

Кейбір зауыттрда құрама жемге енгізу үшін ақуызды - витаминді қосымша (АВҚ) мен премикс жасалынады.

Ақуызды витаминді қосымша (АВҚ) - қажетті дәрежеге дейін ұнтақталған жоғары ақуызды жемдік азық пен микроқосымшалардың біркелкі қоспасы. Ол құрама жем өндіру үшін қолданады.

Премикс - биологиялық белсенді заттардан (антибиотик, витаминдер, микроэлементтер және т. б) тұратын микроқосымшалар мен толықтырғыштың біркелкі ұнтақталған қоспасы.

Премикс толықтырғышы - микроқосымшалардың дұрыс таралуына қажетті орта ретінде қолданылып, премикс құрама жемде араласуының ең жоғарғы тиімділігін қамтамасыз ететін құрамажем құрауышы. Негізінен премикс толықтырғышы ретінде бидай кебегі көп қолданылады.

Физикалық күйіне байланысты құрама жемнің келесі түрлері болады: шашыранды, гранулданған, брикеттелген және галет күйінде.

Шашыранды құрамажем - біркелкі ұнтақталған өнім күйінде болады. Шашыранды құрамажем дайындағанда шикізатты бөтен қоспалардан тазалап, қауыздайды (қауызды дақылды) және ұнтақтайды. Осылай дайындалған құрауыштар мөлшерленіп араластырады.

Брикеттелген құрамажем - бұл биологиялық дұрыс пішіндегі және белгілі өлшемдегі тақта күйіндегі өнім. Мысалы, сегізбұрыш пішіндегі брикеттер, ұзыңдығы - 160-170 мм, ені - 70-80 мм, қалыңдығы (биіктігі) - 30-60 мм. Оны дайындау үшін ұнтақталған құрауыштардың қоспасын дайындайды, алынған сусымалы масс арнайы араластырғышқа түседі, оған бір мезгілде мөлшерленген меласса түседі. Ұнақталған құрауыштар мен меласса тұратын қоспа сығымдағышта брикеттеледі. Кейбір брикеттелген құрама жемге ұнтақталған пішен мен сабан қосылады.

Гранулданған құрамажем - белгілі пішін мен өлшемдегі тығыз түйірлерден тұратын сусымалы масса. Әдетте: белгілі диаметр мен биікттегі кішкене цилиндр күйінде болады. Гранул жасау үшін екі әдіс құрғақ және сулы қолданылады.

Гранулданған жемді ұнтақтау арқылы тағы бір дайын өнім - құрама жем қиыршығын алады. Оны жас балапандарға, балықтарға арнап дайындайды.

Гранулданған және брикеттелген құрама жемдер тасымалдау, сақтау мен азықтандыруда қолайлы болып саналады қолайлы болып саналады.

Өзінің құрама мен жемдік құндылығы бойынша құрама жем екі негізгі топқа: толық райионды құрамажем мен құрамажем концентратына бөлінеді.

Толық рационды құрамажем - малдың қоректік, минералдық және биологиялық белсенді заттарға деген қажеттілігін толық қамтамасыз ететін өнім. Тәуліктік жемдік рацион мөлшерінде толық рационды құрама жеммен малды азықтындыруда оған қосымша басқа азық беру қажет емес. Толық рационды құрама жем негізінен құс, доңыз, жылқы, ірі қара және жас малға арналған. Мұндай құрама жем мал организміне қоректі тағамдық заттармен толық қамтамасыз етіп, жемның басқа түрлерін қосуды қажет етпейді. Ал жылқыға арналған толық райионды құрама жемге пішен шөп қосқан тиімді болады. [1, 2]

Құрамажем концентраты - мал (құс) рационына қосымша енгізіліп, оны толық рационды азықтандыруға арналған азық. Оған ірі, шырынды азықтар және әртүрлі өндірістердің (қант қызылшасы, сыра, спирт және т. б) қалдықтары қосылады. Оның құрамында протеин, минералды заттар мен микроқосымшалар көп мөлшерде болады.

Құрамажем концентраты да шашыранды, брикеттелген және гранулданған түрде дайындалады.

Құрамажем өндірісінде ақуыздың тапшылығына байланысты карбамидті концентрат қолданылуда.

Карбамидті концентрат - карбамид, ұнтақталған дән мен бентониттің біркелкі қоспасын экструдерде өңдеу арқылы алынатын қиыршық күйіндегі өнім. Карбамидті концентратты күйісті малға арналған құрама жем, АВҚ және жем қоспасында қолданады.

Нәруызды - витаминді қосымшалар - әдетте ұсатылған дән қоспаларын байыту үшін қолданылады. Олардың құрамында нәруызға, витаминдерге, минералды заттарға, микрэлементтерге және антибиотиктерге бай шикізаттар болады.

Премикстердің құрамында белсенді биологиялық заттар көп. Сондықтан құрама жем мен нәруызды витаминдері қосымшаларды керекті биологиялық заттармен байыту үшін қолданады.

Жем қоспасы - үш немесе төрт компоненттерден немесе дән өңдеу өндірістерінің жанама өнімдерінен дайындалады. Оны ірі қара мен қойлардың азаға ретінде қолданады.

Байытқыш қоспа дегеніміз - құрама жем кәсіпорныдарының арнаулы жем рецептісі бойынша жасалынатын біркелкі ұсатылған нәруызды, минералды және микроқосымшалармен толықтандырылған заттар.

Құрама жем, нәруызды - витаминді және минералды қосымшалар шашпа немесе гранул түрінде шығарылады. Мөлшері процентпен берілген нәруыз немесе протеин аса маңызды азықтық зат болып табылады. Бірақ, іс жүзінде тірі организм үшін оның сіңімді бөлігінің маңызы ғана ескеріледі.

Малға сіңетін жем бірлігіндегі энергияны алмасу энегиясы деп атайды. Дайын өнімдегі мөлшері шектелетін клетчатка - сутекті зат, оны тек күйіс қайыратын мал сіңіре алады.

Келтірілген негізгі көрсеткіштермен қатар нәруызды құрайтын амин қышқылдары минералды жемдердегі бөлек элементтерр, мысалы, кальций, фосфор, натрий, т. б.

Құрама жемнің шикізат қорлары . Құрама, АВҚ, премикс және басқа өнімдер өндіру үшін құрама жем өндірісінде шикізаттардың жүзден астам түрлері қолданылады. Шикізаттарды шартты түрде 3 топқа бөлуге болады: өсімдік, мал текті, химиялық және микробиологиялық текті.

Бұл топтар аулшаруашылығы малдарына арналған құрама жемнің негізінен құрайды, соның ішінде бұл дәнді және бұршақты дақылдар.

Жемдік өнімдер мен қосымшалар құрамажем құрамында қолданылғанда сапасы жоғары болуы, сұрыпы біріншіден төмен болмауы керек.

ТМД елдерінде шикіаттың негізгі қорын дәнді дақылдар, оның ішінде арпа мен бидай құрайды. Сонымен қатар сұлы, жүгері, қонақжүгері, тары т. б. қолданылады. Дәннің қосынды мөлшері т құрама жемде құрайды. Төрт үлік малға және құстарға арпа азық ретінде беріледі. Оның қабығы ядромен бітесе өскен, сондықтан дәннің ін құрайтын қабықты ажырау қиын.

Құрама жемге қосылатын қара бидайдың крахмалы мал асқазанында қатты ісініп, ас қорыту жүйесінің бұзылуына әкеп соғады. Сол себепті жемге қосатын қара бидайдың мөлшерін шектеу қажет.

Сұлының азықтық құндылығы аса жоғары деп саналады. Жас мал мен құсқа сұлыны қабықсыз берген дұрыс.

Бұршақ құрама жем өндірісінде кең қолданылатын дақыл болып саналады.

Бұршақ дақылдарынан асбұршақ, жемдік бұршақ, бөрібұршақ және басқа да ақуызға бай дақылдардың мөлшері кейбір кезеңдерде құрайды.

Шикізат балансындағы маңызды рөл (10…15%) бидай және күріш кебегі мен ұнтағы - диірмен өндірісінің жанама өнімдеріне, сонымен қатар жарма өндірісінің арпа, күріш, асбұршақ және т. б. ұншықтарының үлесіне келеді. Диірмен және жарма өндірістерінің жанама өнімдері: ұн, жарма алу кезеңінде түзілген жем, ұнщық жемдік ұнтақ пен кебек.

Диірмен өндірісінің негізгі жанама өнімдері кебек пен жемдік ұншық. Қабық құрамында протеин мөлшері дәнмен пара - пар, бірақ крахмалы аз, клетчаткасы көп болады. Сондай-ақ фосфор мен В тобындағы витаминдер өте көп. Жемдік ұншық пен дән көрсеткәштерінің айырмасы аз.

Сонымен бірге әр түрлі өсімдік майлары өндірісінің жанама өнімдері - күнжара мен шроттың (7% шамасында) құрамажем құрамындағы үлесі маңызды. Соның ішінде бірінші орында күнжарасы мен шроты, екіншіде мақта, одан кейін қытайбұршақ, зығыр, жер жаңғағы және басқа да майлы дақылдар тұр.

Құрамажем өндірісінің технологиялық процестері мына негізгі операциялардын тұрады: