Отбасында тұлғаның қалыптасуы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

Тұлға қоғамның негізгі әлеуметтік рөлі ретінде
Әлеуметтенудегі тұлғаның дамуы
Отбасында тұлғаның қалыптасуы

III. Қортынды

КІРІСПЕ

Әлеуметтану ғылымында әр адамның ой-тұжырымдамалары, пікірі, іс-әрекеттерінің тұжырымы, сана-сезімдері, өмірлік жоспарлары, алға қойған мақсаттары, құнды бағыт-бағдарламалары, және тағы басқалары, сол адамның тұлғалығын бейне көрсететін мәселелері болып татылады. Негізінен, қалыптасқан сөз бар: «Тұлға-тұлға болып дүниеге келмейді, ол адам болып адам болып дүниенің жарық есігін ашады. Ал кейіннен, өзі жүргізген өмір салты бойынша ол тұлғаланды». Негізінен, менің ойымша, тұлға тұлғаланудан бұрын әлеуметтенеді. Яғни, өмір сүріп жатқан ортасына бейімделіп, сол қоғамға еніп өз орнын тапқан жағдайда бұл мүмкін болатын секілді. Тұлға проблемасы бірқатар ғалымдардың-филисофия, социология, психология, педогогика, т. б. ғылымдардың зеріттеу объектісіне жатады.

Мәселен, философия тұлғаны таным мен творчествоның, іс-әрекетінің субъектісі ретінде қарастырса, психология оны психикалық қасиеттер мен процестердің: мінез-құлық, темперамент, қабілет, т. б. тұрақты жиынтығы ретінде зеріттейді.

Тұлға қоғамдағы болып жататын әлеуметтік топтардың іс-әрекеттерінің себептерін, мәнін жеке тұлғалардың мәнді сипатта белгілері арқылы түсінуге болады. Басқаша айтқанда, жеке тұлғалардың мәні сипатты белгілері арқылы түсінуге болады. Басқаша айтқанда, жеке тұлғаның мінез-құлқы арқылы тұтас топтың, қоғамның өмірін түсінуге болады.

«Адамның», «индивид», «тұлға», деген ұғымдардың арасындағы мазмұндық айырмашылықты біліп алуымыз үшін әрқайсысына анықтама берейік. «Адам» деген адамзат баласының жер бетіндегі басқа биологиялық организімдерден өзгеше қасиеттерін сипаттайтын жалпылама ұғым.

«Индивид» адам тегінің нақты өкіл, жеке адам. Индивидуалдық-бұл әр адамның өзіне ғана тән жеке-дара қасиеттерінің жиынтығы, яғни бір адамның екінші адамнан айырмашылығы. Ал, «тұлға» дегеніміз, адамның тек табиғи-биологиялық қасиеті ғана емес, ол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс-қатынастар негізінде қалыптасқан адамдардың мәні.

Индивид - жеке-дара адам. Барлық адамға тән ортақ қасиет-ол тек қоғамда ғана өмір сүреді. Ол қоғам ішінде ғана нәтиже алады, себебі ол қоғамдық болмыс тәжірибесін бойынша сіңіреді.

Демек, адамның адамдық қасиеттерін қалыптастыратын тек қоғамдық орта. Ол үшін адам туған күнінен бастап, сол ортадан қол үзіп кетпеуі міндет. Осы ортаман тығыз байланыс, қатынаста болып, сол ортаның (топтың, ұйымның алуан түрлі басқа қауымдастықтардың) іс-тәжірбиелерін, сапа қасиеттерін өзінің бойына сіңіруі қажет. Адамның жануарлар дүниесінен бөлініп шығуының негізі-өмір сүру ортасын қарапайым түрінен бастап, бірте-бірте жетілдіру жолын меңгеру қабілетінде болды. Қоғамдық қатынастар адамның өмірін сүруіне қажетті материалдық игіліктерді (тамақ, киім, баспана) өндіру қажеттілігінен туады. Әлеуметтік ортаның болуы қажет, өйткені ондай мәдени орта болады, онымен жас сәби бала әр уақытта байланыста болуы керек. Онсыз, яғни әлеуметтік ортасыз адам жан-жақты дами алиайды.

Әрбір тұлғаның белгілі бір деңгейде іштей санасы, қасиеті болады. Осылардың жиынтығы тұлғаның құрылымын қалыптасырады.

Тұлға қоғамның әлеуметтік рөлі ретінде.

Әлеуметтік рөл қоғамдағы адамдардың белгілі бір алатын орынына, жағдайына, олардың басқалармен қарым-қатынастарына байланысты және қабылданған ережелерге сәйкес адамдардыңатқаратын қызметтері.

Басқаша айтқанда, әлеуметтікрөл дегеніміз, қоғамдағы адамдардың белгілі бір қызмет атқарған жағдайда белгілі бір тәртіп нормаларын сақтауын айтады. Ал, рөлдік жүйе дегеніміз, адамның қоғамдағы алатын орнына, жағдайына, тұрмысына сәйкес істейтін қызметінің жиынтығы. Адамдардың әлеуметтік рөлдерді бойына сіңіріп, игеріп, меңгеруі тұлғаны әлеуметтендіру процесінің бір бөлігі, оның қоғамға, топқа толық енуінің негізгі қажетті шарты.

Әлеуметтік рөлдердің мысалы ретінде адамдардың мамандыққа байланыста рөлін айтуға болады. Әлеуметтік рөлдерді игеріп, меңгеруге адам әлеуметтік тәртіп стандарттарын игеріп меңгереді, өзін өзі бағалап, бақылауды іске асырады. Сөйтсе де, адам өмірінде бірнеше байланыс-қатынастарға еніп, әр түрлі рөлдегі іс -қызметтерді орындауға мәжбүр болады. Сондықтан адамға қойылатын талап-тілектер де қайшылықта болады. Осылардың салдарынан адам сыртқы дүниемен байланысында, өзінің тұтастығын, бүтіндігін, бір сөзбен айтқанда, «мендігін» сақтау үшін белгілі бір шартты қажет етеді. Бұл оның өзімен өзінің болуын және әр түрлі қызмет рөлдерін орындау үшін белгілі бір шартты қажет етеді. Бұл оның өзімен өзінің болуын және әр түрлі қызмет рөлдерін орындау үшін керек. бұл тұрғыдан қарағанд тұлғаның өзі осындай шарт ретінде болады.

Осы тетік орталық қызмет атқарушы орган болып, өзінің «мені» атқаратын қызметінен біріктіріледі, өзінің іс әрекетіне тек қана бір әлеуметтік топан іздеп қоймай, сонымен қатар өмір сүрудің мақсатын білу үшін екінші бір құбылыстардың мәнін, мақсатын білуге ұмтылады.

2. Әлеуметтенудегі тұлғаның дамуы

Әлеуметтену не әлеуметтендіру туралы сөз қозғағанда біз мәдени нормаларды игеру, мен әлеуметтік рөлдерді меңгеру үрдісін айтамыз. Әлеуметтіндіру процесі, негізінен, бірнеше сатыдан құралады, олар негізгі өмірлік циклдар деп те аталады. Оларға балалық шағымыз жасөспірімділік, ер не бой жету, сонымен қоса, қарттық шақты жатқызамыз.

Жалпы, әлеуметтендіруге тоқталып өтсек, әлеуметтендіру (социализация) термині ең алғаш ағылшын тілінен неміс тіліне қате аударылған. Ол дәстүрлі «білім» және «тәрбие» ұғымдарымен салыстырғанда кең ауқымды, терең мағыналы болып келеді. Білім, былайша алғанда, адам бойында алу, сауат ашу, білімге және білуге деген құштарлығын ояту, білім беріп оқытуды көздесе, тәрбие ұғымы саналы түрде жоспарланған мәдени іс -әрекеттер жүйесін қалыптастыру, ұғындыру, адамнан сапалы іс -әрекетке дағдыландыру, мінез-қылығын жақсарту, тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруды білдіреді. Ал әлеуметтену ұғымы осы екі ұғымды қоса алғанда, сонымен қатар, қоғамға бейімдеу, ортамен байланыс, қарым-қатынас орнату, жоспарлаған және жоспарланбаған тосын жағдайларды олардан шыға алуы ортаға ену, қалыптасуды, жалпы тұлғалануға әкелетін жолды қамтиды. Ең негізгі және тиімді жол тұлғаның әлеуметтенуі үшін ол топтың тәжірбие негізінде әлеуметтену болып табылады. Ол топ мейлі шағын, мейлі ірі болсын, адамның қоғамға жинақталған білім мен тәжірбиені, ол қалып тастырған құндылықтар мен нормаларды меңгеруге негізделеді.

Әлеуметтендіру бірінші және екінші әлеуметтендіру деп бөлінеді. Бірнеше әлеуметтендіру балалық пен жасөспірімдік кезеңді қамтиды, ал екінші әлеуметтендіру жалғастырушы немесе толығып жеткен әлеуметтендіру болып келеді. Әлеуметтендірудің бірінші түрі, балалық және жасөспірімдік шақтар, негізінен тұлғаның тұлға болмысына енбей, адам болып, индивид болуы шақтар. Бұл екі сөздің қатер қолдануы екуеінің бір мағынада қолдануға жол бермейді, екеуінің қатаң нормаларға жүгіне отырып алынған өз анықтамалары бар.

Бақшада, кейін мектепте барып сыртқы ортамен араласып білім, сауал алып, дамуына бейімделуіне байланысты, сыртқы орта тануға, қойылдауға, енуге сол қоғамға, барлығы де сол жағдайлармен байланысты. Сөз басында айтып кеткендей, адамның адам болып қалыптасуына сол балалық шақтан бастап қоғамға бейімделуі, сол қоғамға ену басты фактор болып табылады, сонымен қатар, әлеуметтендірудің бірінші кезегі болып осы табылады. Жасөспірімдік жағы, студенттік өмірі, барлығы деде осында кіреді. Әлеуметтендірудің екінші кезеңінен біз адамдардың тұлғаналуы, яғни индивид болып, тұлға болып қалыптасу процесі, яғни қызмет процес кезіндегі адам, өзі өмір сүріп отырған айналадағы ортаның әлеуметтік сапасын, оның құндылықтарын жасап, әлеуметтік қатынастарды біріктіреді, ал екіншіден, сыртқы дүниеге деген өзінің ерекше көзқарасын білдіреді. Тұлға ұғымы адамның және индивидтің табиғи емес мән-мағынасын айқын көрсету үшін енгізілген, яғни бұл ұғым оның әлеуметтік бастауларын айқындайды. Жалпы, адамның тарихи дамуының әр түрлі дәрежелеріндегі жеке алғандағы және нақты -тарихи өзгешіліктерін көрсету үшін «индивид» деген ұғымнан жетар, «тұлға деген ұғым қолданылады осыдан, тұлға дегеніміз индивид дамуының қортындысы және мұнда барлық адамдық сапалар неғұрлым толық көрініс табады». Әлеуметтік өмірде адамдардың бір-бірімен әр түрлі салада тығыз қарым -қатынасының, өздерінің белсенді, саналы іс -әрекеттері арқасында индивид (жеке адам) әлеуметтендіріп, бірте-бірте, келе-келе тұлғаға айналуы керек. тұлғаның өзіндік ерекшеліктері, бағалы бағдарларымен әлеуметтік қатынастары, қоғамға қатысады бірқатар дербестіктері және өз іс -әрекеттері үшін өзінің жауапкершілігін түсіну, т. б. тұлғаның өзі өмір сүріп отырған әлеуметтікортада болып жататын әлеуметтік елеулі іс -әрекеттердің нәтижесі ғана емес, сонымен бірге олардың себепшісі де болып табылады. Тұлғаның әлеуметтік қатынастары адамның әлеуметтік сапалары ретінде оның қызметі мен іс -әрекетінен көрінеді.

Тұлғаның әлеуметтік түрі-белгілі бір әлеуметтік қауымдастыққа кіретін тұлғалардың қайталанып отыратын елеулі әлеуметтік сапалары сараланған бейнесі. Тұлғаның әлеуметтік түрге бөлінушілік сапаларынла белгілі бір топтың, я болмаса әлеуметтік топтың адамдарына тән ортақ, біршама тұрақты белгілер көрініс табады. Тұлғаның әлеуметтік түрлері тарихи қалыптасқан өмір жағдайларының, әлеуметтік айналадағы ортаның жемісі болып табылады.

Тұлғаның барлық көріністерінің жиынтығы мен бірлігі, олардың өзара бір-бірімен байланысы оның әлеуметтік құрылымын құрайды. Тұлғаның әлеуметтік құрылымының негізін қоғамдық, әлеуметтік қатынастар қалыптастырады. Мұндағы өзгерістер тұлғаның да әлеуметтік құрылымында өзгерістер туғызады. Бұл жерде объект ретіндегі жекелеген тұлғаның әлеуметтік бейнесіне өндірістік қатынастарымен қатар болса да қоғамдық қатынастар ықпал етеді. Ал бұл қатынастардың жиынтығы тұлғаның әлеуметтік құрамы қалыптасуының қажетті шарты болып табылады. Тұлғаның өзіндік ерекшелігіне басқа жағдайлар да атап нақты әлеуметтік айналадағы орта да белгілі ықпал тигізеді. Алайда, тұлғаның әлеуметтік қатынастардағы объект ретіндегі өзіндік өзгешілігі оның өзі қоғамдық байланыстардың кең ауқымдылығына енген сайын анығырақ көрінеді. Себебі тұлғаның өзі туралы түсініктің шығу көзі ол-оның төңірегіндегі және ол үшін мәні бар адамдар болып табылады. Әр адамның іс -әрекеттері мен қимылдары жөніндегі басқа адамдардың пікірлері, бағалары бойынша сол адамның қандай адам екендігі туралы түсініктер жасалады. Әр адамды оның таңірегіндегі қандай деп есептесе сондай түсінік сана-сезіміне әсер етеді. Бұл әр адамды, индивидті ортақ белгілерге болу, нәтижесі болып табылады. Өзі туралы басқа адамдардың пікіріне тұлғаның қарсы өз пікірі елеулі түрде оның әлеуметтік мінез-құлық қалпын қалыптастыруды. Тұлғаға ықпал жасау біріншіден, әлеуметтік ұйым қабілетінің және, екіншіден тұлғаның басқа адамдардың ықпалына берілу қабілетінің қалыптасуына, қоғам ішіне енуіне байланысты. Тұлға әлеуметтенуде социолизации деген жоғарыда аталған процесте қатысушы басты субъкт болды. Тұлғаның объект ретінде әлеуметтендірілуі-мәдениетінің және әлеуметтік ережелер мен құндылықтардың элементтердің оның игеруі арқылы, әрі осылардың негізінде тұлғаның әлеуметтік мәні белгілері қалыптасып, қоғаммен сыртқы ортамен бірігетін процесі өте кең процесс.

3. Отбасында тұлғаның қалыптасуы.

Қоғамдағы әр бір адам ондағы алуан түрлі әлеуметтік топқа кіреді. Мысалы, отбасына, оқу тобына, достар компаниясына, өндіріс ұйымына, т. б. әр бір топтағы адамның белгілі бір орны талап-тілектер қойылып, ол оны орындайды. Сонымен, нақтылы жағдайда бір адам бірде әке немесе шеше, екінші жағдайда осы адам дос, үшінші жағдайда бастық болады, яғни нақтылы адам әр жағдайда әр түрлі рөлдерде қызмет атқарады.

Отбасы-бұл адамдардың некелік және туыстық жалпы тұрмыстық байланысқа және өзара жауапкершілікке негізделген адамдардың бірлігі. Отбасының аса маңыздылығы оның қоғам алдында екі негізгі атқаратын қызметінен көрінеді. Біріншіден, отбасы-ол адамдарың ерекше тобы, өйткені оны құрамы сырттан келетін адамдар санымен немесе сырттан келетін адамдар санының өсуімен байланысты емес, ол өз ішінде туатын балалар санымен көбейіп, өсіп отырады. Бұл топ қоғамның биологиялық жағынан үздіксіз дамуын қамтамассыз етеді. Басқаша айтқанда, адамдардың санын көбейтіп, өсіріп отырады. Отбасының екінші негізгі атқаратын қызметі-ол қажетті мәдени мұраны қоғамдағы өзінен жоғары үлкен бірліктер арқылы бір ұрпақтан екінші ұрпаққа жалғастырып отырды.

Отбасы дара бүтіндік ретінде сыртқы факторларға байланысты міндеттерді орындаумен бірге, әрбір отбасы өз мүшесінің талап-тілегін, мұң-мұқтажын орындауды қамтасмассыз етеді. Жалпы айтқанда әр бір адамның тұлғалануы, оның отбасы аясында басталады. Яғни отбасындағы қарым-қатынас, тәрбие тұлғаға тікелей әсер етеді. Жас ұрпақтар мәдениетпен өркениеттің жаңа сатысында өмір сүріп отыр, ал атаналар болса мәдениетпен өркениеттің бұрыңғы жетістіктері кезеңінде тәрбие алған. Ата-аналар жастардың жаңа мәдениетпен өркениеттің жетістіктеріне пайдалануына көмек жасауы қажет. Отбасында шиеленіс болған жағдайда ол отбасының дағдарысына ұласады. Бұл тұлғаның қалыптасуына кері әсерін тигізуі мүмкін. Жалпы отбасы тұлғаны әлеуметтендіруге тырысады. Ал тұлғаның қалыптасуы белсенді іс әрекет, қызмет істеуде және басқа адамдармен қарым-қатынас жасауда іске асырады. Басқаша айтқанда, тұлға қоғамының немесе отбасының өмір тәжірбиесін бойына сіңіріп және жан-жақты жетіледі. Тұлғалық қасиеттердің ішіндегі аса маңыздысы оның өмірге өзнді көз-қарасының болуы. Тұлға тек әлеуметтік қоғамдық қатынастардың жемісі ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік іс-әрекеттердің маңызды субъектісі болып саналады. Бұл іс -әрекет, қызмет қоғамның барлық салаларында көрініп отырады. Адам мүддесі, мақсаты белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыру мүмкіндігіне қарай тұлғаның іс -әрекетінің, қызметтерінің бағыттарын белгілеп отырады. Жалпы мүдде, мақсат адамның қоғамда өмір сүру қызметінің қалыптасқан жағдайлар мен орындарын сақтау немесе оларды өзгерту үшін күреске жеке адамдарды жұмылдыратын шешуші себеп ретінде байқалады. Қажеттілік тұлғаның өзін қоршаған ортамен қатар сыртқы табиғатпен байланыстырады. Өйткені адам табиғаттан өзіне керегін алады. Сонымен қоса ол табиғаттағы жоқ заттарды қолдан жасап мұқтаждығын қанағаттандырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.