Иньекциялық есірткі тұтыну және ИЕТ арасында АҚТҚ таралуының себепшілері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

ҚР Білім және Ғылым Министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Инженерлі - Экономикалық факультет

Қолданбалы
информатика кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы Тұрғындардың жұқпалы аурумен ауруындағы статистикалық
экономикалық ақпараттық жүйесі

Жетекші : Э.ғ.д , профессор
Биярова А. Ө.
Орындағандар: Қарақұлов С
Шерханов М
Топ: 401
Мамандығы: ЭАЖ

2006 жыл

Жоспар
Кіріспе
1. ҚР азаматтарының денсаулығының әл-ауқаты
1.1 Жұқпалы аурулар және олардың актуальды түрлері.
1.2 Тұрғындардың жұқпалы ауруының статистикасы.
2. ЭАЖ-ның арналу бағыты және тұрғызылу мақсаты
2.1 Прогаммалық жабдықталуы. STATEX программасы
2.2 Есептің берілуі Концептуалдық схема.
2.3 Ақпараттық база.
2.4 Есепті шешу алгоритмін сипаттау
Қорытынды
Әдебиеттер
Қосымшалар

Кіріспе

Халық денсаулығының жай-күйі қоғамның әлеуметтік бағдарлылығының,
мемлекеттің өз азаматтарының алдындағы жауапкершілік дәрежесін сипаттайтын
әлеуметтік кепілдіктерінің интегралды көрсеткіші болып табылады.
Қазақстан, мемлекеттік қалыптасуы кезеңінде елеулі экономикалық
құлдырауға ұшырап, әлеуметтік салада, соның ішінде кеңес уақытында құрылған
және негізінен жұмыстың сандық көрсеткіштеріне бағдарланған медициналық
ұйымдардың икемсіз жүйесінен тұратын денсаулық сақтау жүйесінде елеулі
оңтайландыру жүргізді.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуір экономикалық өсуге қол жеткізді, осының
нәтижесінде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулі өсті (соңғы үш
жылда екі рет), сондай-ақ олардың одан әрі дамуының перспективалары
жасалды. Әлеуметтік бағдарлана отырып мемлекет бұдан әрі де саланың дамуына
елеулі түрде көңіл бөлуге ниеттенеді.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрі – ДДҰ) дерегі
бойынша азамат денсаулығының тек 8-10 %-і ғана денсаулық сақтау жүйесінің
жұмысына байланысты екендігіне қарамастан, мемлекеттің қоғамдық денсаулық
сақтау жөніндегі күш-жігері экономикалық және әлеуметтік прогреске қарай
өсе түсуге тиіс.
Осыған байланысты денсаулық сақтауға азаматтардың өздерін, жұмыс
берушілерді тарту және денсаулық сақтау саласында іс-шаралар жүргізуді
сектораралық үйлестіруді күшейту маңызды.
Бүгінгі таңда саланы дамытып отырған негізгі бағдарламалық құжаттар
оларды әзірлеу сәтіндегі талаптарына барабар болған, алайда қазіргі уақытта
олар экономикадағы, сол сияқты басқа да секторлардағы өзгерістер қарқынынан
кейін қалып отыр. Осы құжаттарда белгіленген жекелеген іс-шаралар
түпкілікті нәтижеге бағдарланбаған, ал құрылымдық қайта құрулар, соның
ішінде қаржыландыру жүйесін өзгерту үнемі дәйекті сипатқа ие бола бермейді.
Бүгінгі күні денсаулық сақтау жүйесінің жай-күйі қоғамды, мемлекетті және
саланың өзін толық қанағаттандырады деп тұжырымдауға болмайды.
Жинақталған проблемалар денсаулық сақтау саласын басқару қағидаттарын
түбегейлі қайта қарауды талап етеді. Мемлекет басшысының 2005 жылға
арналған Жолдауында саланың басқару жүйесін, денсаулық сақтау ісін
қаржыландыруды, ұсынылатын медициналық көмек беруді ұйымдастыруды,
денсаулық сақтау жүйесінің нормативтік базасын, саланың статистикасы мен
оны ақпараттандыруды, есептілікті оңтайландыруды жетілдіруге, сондай-ақ
қаржы ресурстарын тиімді пайдалану мен сатып алуды міндетті түрде
орталықсыздандыру бөлігінде байыпты өзгерістер жүргізу қажеттігі
көрсетілген.
Денсаулық сақтауды реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған осы мемлекеттік бағдарламасы Қазақстанның 2030 жылғы кезеңге
дейінгі Даму стратегиясын, Президенттің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін! атты
2004 жылғы 19 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында
әзірленген.
Өткен жылы елде АҚТҚ инфекциясына қарсы іс-қимыл жүйесін
дамытуда рөлін атқарған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 13
ақпандағы № 193 каулысымен бекітілген 1996-2000 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасында СПИД-тің алдын алу және онымен күрес жөніндсгі шаралар
жоспарының қолданылу мерзімі аяқталды. Індет ахуалының нашарлауы, індет
процесінің сипатын айқындайтын бірқатар жаңа факторлардың пайда болуы, оны
жаңаша түсінудің туындауы індетке қарсы іс-қимылдың бағыттарын, осы
қызметке қатысушылар шеңберін және алдағы бесжылдыққа арналған тиісті
ресурстық қамтамасыз етуді айқындайтын құжат жасауды талап етті.
1999 жылы БҰҰЖҚТБ Біріктірілген Бағдарламасы БҰҰ-ның мүше елдеріне
басшылық ретінде ЖҚТБАҚТҚ-ның таралуына қарсы іс-әрекет жөніндегі іс-
шараларды жоспарлауға жаңа стратегиялық көзқарас әзірледі және ұсынды. Бұл
көзқараста:
1. індеттің қозғаушы факторларын анықтап, ахуалға талдау жүргізу,
2. жауап іс-шаралардың тиімділігік олардың ахуалға сай болуын сыни
олардың сатылылығын айқыңдауды;
3. талдауды жүзеге асыру, пайдаланылмаған мүмкіндіктерді анықтауды;
4. ресурстарды қайта бөліп, осы уақыт бөлігінде АҚТҚ инфекциясыньщ
таралуы оларға тікелей байланысты басым бағыттар бойынша араласу
жоспарын жасау көзделеді.
Осы стратегиялық Бағдарламаны жасау кезінде ЖҚТБАҚТҚ-ның таралуы
проблемасы денсаулық сақтау секторы проблемаларының шеңберінен әлдеқайда
кең және барлық әлеуметтік секторларға қатысты екенін түсіну негіз болып
табылды. ¥сынылып отырған АҚТҚ инфекциясына қарсы іс-әрекет бағдарламасы
көптеген секторлардың күш-жігерін АҚТҚ-ның таралуына карсы іс-әрекет жолына
жұмсаудың бағыттарын айқындайды. Ол тек техникалық мәселелерді ғана емес,
сондай-ақ қазіргі уақытта Қазақстанда ЖҚТБАҚТҚ-ның таралуында шектеулі
маңызы бар факторларды қамтымайды.
Бағдарлама Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасын-да
азаматтардың денсаулығын сақтау туралы" 1997 жылғы 19 мамыр-дағы, "ЖҚТБ
ауруының алдын алу туралы" 1994 жылғы 5 казандағы Заңдарының, Қазақстан
Республикасы Президентінің 1998 жылғы 16 қарашадағы Жарлығымен бекітілген
"Халық денсаулығы" мемлекеттік бағдарламасының және "Қазақстан
Республикасындағы ЖҚТБ індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі мемлекеттік
саясаттың түжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 5 желтоқсандағы № 1808 қаулысының ережелеріне негізделді.
Бағдарламада 2001 жылғы 4 мамырдағы ЖҚТБАҚТҚ бойынша Орталық Азия
декларациясындағы және 2001 жылғы 27 маусымдағы ЖҚТБАҚТҚ бойынша БҰҰ Бас
Ассамблеясы арнайы сессиясының ЖҚТБАҚТҚ саласындағы міндеттемелері
жөніндегі декларациясының ережелері, соның ішінде АҚТҚ бар адамдарға ден
қоюдың негізгі шарасы ретінде алдын алу бөлігінде күтімді қамтамасыз ету,
қолдау мен емдеудің, адам құқықтарын сақтау, осалдығын азайту жөніндегі
шараларды іске асыру ескерілген. Жасалуы кезінде халықаралық донорлардьң
ресурстарын жұмылдыру қажеттілігі назарға алынды.

1. ҚР азаматтарының денсаулығының әл-ауқаты

Қазақстан Республикасы — жалпы көлемі 2,7 миллион шаршы километр,
экономикалық белсенді 7 миллион адамды қоса алғанда, халқының орташа жылдық
мөлшері 14,9 миллион адам Орта Азия мемлекеті. Адами даму туралы ұлттық
есепке сәйкес (2001 ж.) ел әлемде Адами даму индексі бойынша 73 орын алып,
жан басына шаққандағы ЖІӨ жылына 1126 АҚШ долларын құрап, ересек халқының
сауаттылығы 99,5% (20-24 жасқа дейінгі адамдардың 86,8%-ының орта білімі
бар) және өмір сүру ұзақтығының керсеткіші 66 жыл құрайтын орташа дамыған
елге жатады. Өндіріс көлемі 1990 жылғы деңгейінің 23-нен аспайды. 2000
жылы жұмыссыздық деңгейі 12,8% құрады, халықтың 31,8%-ы айына 4007 теңге
болып белгіленген (28 АҚШ долларына жуық) ең төменгі күнкөрістен аз табысы
болды.
Ауғанстаннан Ресей мен Шығыс Еуропа елдеріне героинді заңсыз
тасымалдаудың жолы болып табылатын Қазақстанның географиялық жағдайы және
күрделі әлеуметтік-экономикалық ахуал ел халқының есірткі саудасы мен
инъекциялық есірткілерді тұтыну, сондай-ақ жыныстық қызмет көрсету
саласына, яғни АҚТҚ-ның таралуымен байланысты қызметке тартылуы
ықтималдығының жоғары болуына алғышарт жасайды.

ЖҚТБАҚТҚ-ның таралуы туралы деректер
1987 жылы алғашқы оқиғасы тіркелген сәттен бастап Қазақстан
Республикасында 2001 жылғы 1 маусымда АҚТҚ инфекциясы анықталған адамдардың
саны 1799 құрады. АҚТҚ инфекциясы анықталған адамдардың 37-де ЖҚТБ
клиникасы дамыды және олардың 31 -і қазіргі уақытта қайтыс болды. АҚТҚ
алғаш рет идентификациялануының көрсеткіші 2000 жылы 100000 тексерілген
адамға 35 адамды құрады. 2001 жылдың алғашқы бес айында АҚТҚ инфекциясының
таралуы 100000 тексерілген адамға 99 адамды құрады, мұның өзі 2000 жыл-ғы
осындай кезеңдегі көрсеткіштен 5 есе жоғары. Бүл ретте, АҚТҚ-ның елде
таралуы туралы қолда бар мәліметтер іріктеп алу жөнінде де, қатысу жөнінде
де таңдамалы түрде алынған талдауға негізделген, сондықтан, салыстырмалы
сипатта. Аталған өзгерістер тексеру үшін таңдап алынған жеке адамдар
топтарының және тексерілгендер қатарына енбеген топтардың, тексеруге
қатысқанымен, оларға қатысуға қамтылмағандардың топтарының айырмашылық
белгілері едәуір болуына байланысты жүруде.
ЖҚТБ-ның алдын алу және онымен күрес жүргізу жөніндегі респуб-ликалық
орталықтың бағалауына сәйкес індет солардың арасында шоғырланған есірткіге
тәуелді және мінез-құлқы қауіпті басқа да топтар өкілдері — адамдардың
шынайы санының 10% -нан аспайтын мөлшерін ғана тексеруге қол жеткізілді.
Яғни, Қазақстанда АҚТҚ инфекциясының шынайы таралуы тіркелгенінен әлдеқайда
жоғары екенін топшылауға болады.
Қазақстанда АҚТҚ инфекциясының географиялық таралуында елеулі
айырмашылық бар. АҚТҚ бар адамдардың жартысынан астамы Қарағанды облысында
шоғырланған. Алайда, соңғы кезде Павлодар және Батыс Қазақстан облыстарында
мұндай жәйт көбірек тіркеле бастады (2001 жылдың бірінші тоқсанында 2000
жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда АҚТҚ бары жаңадан анықталған
адамдардың саны оларда тиісінше 0-ден 93-ке және 1-ден 38-ге дейін
өзгерді).

1.1 Жұқпалы аурулар және олардың актуальды түрлері.

АҚТҚ-ның таралу жолдары, мінез-құлқы қатерлі әртүрлі топтардың үлесі

АҚТҚ анықталған жағдайлардың 85%-да қоздырғыш есірткі инъекцияларымен
берілген АҚТҚ инфекциясының жыныстық қатынаспен таралуының үлесіне тағы да
7% тиеді. 7% -да инфекцияның таралуы жолын анықтаудың сәті түспеді. Сөйтіп,
зерттелген жағдай-лардың құрылымын ескерсек, күні бүгінге дейін елде АҚТҚ
инфекциясы таралуының 90%-нан астамы инъекциялық есірткі тұтынудың
қауіпсіздігі мен жыныстық қатынастардың қаншалықты қауіпсіз болуына
байланысты. Осы түжырым, ең алдымен АҚТҚ таралуының мүмкіндігін
болдырмайтын немесе тым болмаса, азайтатын мінез-құлықтың неғүрлым қауіпсіз
нысандарын қамтамасыз ететін алдын алу басымдықтарын айқындайды.
АҚТҚ таралуының құрылымын ескере отырып, нысаналы түрде алдын алу үшін
араласуда АҚТҚ жұғуы тұрғысынан алғанда, мінез-құлықтың қауіпті нысандарын
жүргізетін халық топтары неғұрлым қызықты болып табылады.
Иньекциялық есірткі тұтынушылар (ИЕТ) АҚТҚ жұғуының салыс-тырмалы
түрде неғұрлым қатерлі тобы (СҚ) болып табылады. Халықтың осы тобындағы
АҚТҚ таралу көрсеткіші 2000 жылдың аяғында 10 000 адамға 425-ті қүрады.
Кейбір елді мекендерде, атап айтқанда, Қарағанды облысының Теміртау
қаласында сенім пункттерінің клиенттері арасында жүргізілген
эпидемиологиялық қадағалау мәліметтері бойынша ИЕТ арасында АҚТҚ таралуы
2000 жылы 26% құрады. Есірткі тұтынбайтын халық өкілдерінің жалпы
жиынтығымен салыстырғанда осы қауымдастық өкілдері үшін АҚТҚ жұғуының
салыстырмалы қатері 500 есеге жуық жоғары. 15-23 жастағы жасөспірімдер мен
жастар арасында АҚТҚ-ның таралуы 10 000 адамға 1,8 құрады. 18-23 жастағы
жастар арасында АҚТҚ жұғуының салыстырмалы қатері жастардан тыс халық
арасындағы жұғуы қатерінен 2,5 есе асып түседі. Елде 2000 жылғы тамыз-
қараша айлары ішінде тексерілген жыныстық қатынаспен коммерциялық түрде
айналысатын 1476 әйелдің ішінен біреуінің ғана АҚТҚ-сы оң нәтиже берді.
Ұсынылып отырған мәліметтер Қазақстан Республикасында індет бастапқы
кезеңінен инфекция, негізінен ИЕТ арасында таралатын оның шоғырлануы
кезеңіне көшуі байқалатынын айғақтайды.

Иньекциялық есірткі тұтыну және ИЕТ арасында АҚТҚ таралуының
себепшілері

Республиканың есірткі қызметі тіркеген ИЕТ саны 2000 жылдың аяғында 26
000 адамнан астамды қүрады. Бірақ, сарапшылардың бағалауына сәйкес ИЕТ-тің
жалпы саны Қазақстанда 250 000-ға жуықтап келеді. Атап айтқанда, Алматы
қаласында ИЕТ саны 12 мың1 деп анықталды, Астана және Павлодар қалаларының
әрқайсысында 8 мың, Петропавл, Тараз және Өскемен қалаларының әрқайсысында
- 6-6,5 мың,Тсміртау қаласында — 8 мың, Шымкснт қаласында — 20 мың. Бұл
ретте есірткі қызметі тіркеген инъекциялык нашақорлық жағдайлары жылдан-
жылға өсуде (1996 жылғы 100 000 ересек адам мен жасөспірім 90-нан 2000
жылғы 250-ге дсйін), мұның бәрі жалпы халық арасында накты саныныд сөзсіз
өскеыін көрссгеді.
Инъекция үшін барлық жерде пайдаланылатын басымдықты есірткі героин
болып табылады. Қолдан жасалатын апиын шикізаты препараттарын инъекциялық
енгізу онша таралмаған. Героин мен апиын шикізатын тұтынудың қатынасы
Алматы қаласында 9:1 болса, Теміртау қаласында 6:4. ИЕТ-ке сұрау салу
мәліметтері бойынша осы топта белгілі бір дәрежеде жер-жерлерде
қолданылатын мынадай тәжірибелер:
1. Есірткі шгьекциясы үшін ортақ инсні пайдалану, соның ішіндс бір
компанияда бІр инені қолдануды енгізу; мұндай тәжірибспі
аракідік болса да, ИЕТ-тің 60%-ы қолданады;
2. қайта пайдаланылатын инслердІң санынан есірткілсрдің
срітінділсрін жинау;
3. ссірткіні дайындау процесіндс адам канын пайдалану АҚТҚ жұғуының
көзқарасы тұрғысынан алғанда, қауіпті болып табылады.
Астана, Павлодар, Тараз қалаларындагы негізгі ақпарат берушілермен
сұхбаттардьң нәтижесінде, іс жүзінде бір де бір есірткі тұтынушы оларды
кайтадан қолдану кезінде пайдаланылған инелерді тиімді тазалауды қамтамасыз
ете алмайтыны анықталды. Есірткі енгізудің казіргі тәжірибелерін ескере
отырьш, таяудағы 2-3 жыл ішінде Астана, Павлодар, Петропавл, Өскемен және
Тараз қалаларында ИЕТ-тің өз инфекциясы ошақтары пайда болған жағдайда
инъекция аркылы 18 мыңға жуық адамға АҚТҚ жұғуы жөнінде болжам жасалды.
БРИФ агенттігі 1998-2000 жылдары орындаған сенім пункттерінің
клиенттері арасында Теміртау қаласында (1997 ж.)5ЖҚТБ-ның алдын алу және
күресу жөніндегі орталықтар есірткі қызметі ұйымдарында есепте тұратын
нашақорлар арасында (2000 ж.) жүргізілген есірткі тұтынушыларға әлеуметтік
сауал салулардың көптеген мәліметтері инъекциялық есірткіні қолдану кезінде
АҚТҚ-ны болдырмаудың жолдары туралы ИЕТ-тің өте аз білетінін айғақтады.
Мысалы, есірткі диспансерлсрінде есепте тұратын ИЕТ-тің 7%-ы ортақ инені
пайдалану кезінде АҚТҚ жұғатыны туралы тұжырымға мүлде келіспеді (740
адамға сұрау салынды). ИЕТ-тің 11%-ы ғана инъекциялық құралдарды тиімді
тазалау туралы дұрыс түсінігі бар.
ИЕТ-тің басым көпшілігі ретсіз жыныстық қатынасқа түседі. Мысалы,
Павлодар және Тараз қалаларында сұрау салынған ИЕТ-тің 65%-ы соңғы үш ай
ішінде кездейсоқ танысқан бірнеше немесе одан да көп адаммен жыныстық
катынасқа түскен. Бұл ретте ИЕТ-тің презервативті пайдалану деңгейі 20%-дан
аспаған. ИЕТ-тің 20%-ға жуығы жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың
белгілерін өздерінде байқаған. Соның өзінде, сауал салулардың
көрсеткеніндей, олардың жартысынан азы ғана тері-венерологиялық қызметтер
ұйымдарынан медициналық көмек алуға дайын. Теміртау қаласында ЖЖБИ
белгілері бар, ЖҚТБ-ның алдын алу және күресу жөніндегі орталығы тері-
венерологиялық диспансерлеріне жолдамамен жіберген 120 ИЕТ-тің ішінен 60-ы
ғана осы ұйымға барған. 2000 жылы Шымкент қаласьнда жүргізілген ИЕТ-ке
сұрау салу АҚТҚ жыныстық трансмиссиясының алдын алу саласындағы
хабардарлығы мейлінше төмен екенін айғақтады. Сұрау салынған 80 адамның бір
де біреуі АҚТҚ инфекдиясының алдын алу үшін презервативті пайдалану
мәселесіне толық жауап бере алмады.
Өзінің мүліктік жағдайы бойынша ИЕТ-тің көпшілігі халықтың кедей
жіктеріне жатады, мұның өзі олардың қызметтерге, соның ішінде медициналық
ақпаратқа қол жетімділігін шектейді.
2000 жылы Қазакстанның 5 аймағында (Астанада, Павлодарда, Петропавлда,
Таразда және Өскеменде) орындалған ахуалды бағалауға
сәйкес ИЕТ-тің 90%-ы есірткі қолдануды жалғастыру ниетінде, тек; әрбір
оныншысы ғана тиісті тиімді медициналық жәрдем берілген жағ-, дайда оны
қолдануды тоқтатуға дайын.

Коммерциялық жыныстық қатынас және халықтың жыныстық мінез-құлқы
қауіпті топтарында АҚТҚ таралуының себепшілері

ИЕТ қауымдастығында АҚТҚ инфекциясы өсуіне қарай АҚТҚ-ның жыныстық
жолмен таралуы неғұрлым артады. АҚТҚ-ны осылай таратуда коммерциялық
жыныстық катынас қызметкерлері (КЖҚҚ) рөлі, сөзсіз арта түседі. Қазақстан
Республикасы Тері-венерологиялық ғылыми-зерттеу институтының бағалауы
бойынша көше кезетін КЖҚҚ-иың жалпы саны 2000-ға жуықты құрайды. Жедел
бағалау мәліметтері бойынша жаз кезінде Алматыда жұмыс істейтін КЖҚҚ-ның
жалпы саны 2000-ға жуық адамды құрайды. Орташа есеппен жылына орташа 240
-қа жуық жұмыс күнінде көшедегі КЖҚҚ клиенттерінің саны күніне 1 -3 адам.
Өзгеше айтқанда, жыл бойы Алматы қаласында КЖҚҚ 1 миллионнан астам жыныстық
қатынасқа түседі. Шымкент қаласында 1999 жылдың қысында КЖҚҚ-ның саны 2000-
ға жуық адамды құрады, соның ішінде 2509 көшеде жұмыс істеді. Астана
каласында 2001 жылдың ақпанында бір мезгілде күніне 60010-ге жуық КЖҚҚ
жұмыс істеді.
Көшедегі КЖҚҚ, әдетте, клиенттері белгілейтін жерлерде жыныстық
қатынасқа түседі, мұның өзі, әйелдердің жағдайды, соның ішінде қауіпсіз
жыныстық қатынас шарттарының сақталуын бақылауға алу мүмкіндігін
төмендетеді. Қылмыстық топтардың өкілдері, жыныстық ауытқулары бар,
алкогольдік немесе нашақорлық масаңдығы салдарынан өзін өзі билей алмайтын
адамдар көшедегі КЖҚҚ-ның клиенттері болуы жиі кездеседі. Көшедегі КЖҚҚ
клиенттері тарапынан зорлық көрсетілуіне жиі ұшырайды. Көшедегі КЖҚҚ
өздерінің материалдық жағдайы бойынша халықтың ең кедей жігіне жатады,
мұның өзі ақпарат пен медициналық қызмет алу мүмкіндігін шектейді.
2000 жылы Алматы қаласында 70 КЖҚҚ-ға жүргізілген зерттеулердің
нәтижесінде олардың 27-де (39% ) сифилис анықталды, мұның өзі қауіпті
жыныстық мінез-құлық практикасын көрсетеді. Алматы қаласы көшелеріндегі
сұрау салынған КЖҚҚ-ның 2% инъекциялық есірткі тұтынатындары туралы
хабарлады (барлығы 100 адамға сұрау салынды). Негізгі ақпарат берушілердің
мәліметтері бойынша КЖҚҚ-ның арасында инъекциялық есірткі тұтыну 30%-ға
жеткен. Әйел жынысты КЖҚҚ-ның көпшілігі есірткі сатып алуға қаражат табу
мақсатында жыныстық қызмет көрсетеді. 2000 жылы КЖҚҚ-ның алдын алу және
күресу жөніндегі республикалық орталық Қазақстанның әртүрлі қалаларында
орындалған КЖҚҚ-ға сұрау салудың нәтижссіне сәйкес сұрау салынғандардың
44,5%-ы ғана презервативтерді тұрақты пайдаланған. КЖҚҚ-ның ЖҚТБАҚТҚ мен
ЖЖБИ туралы хабардарлығы жеткіліксіз. Алматы қаласында жүргізілген әйел
жынысты КЖҚҚ-ға сұрау салу кезінде олардың бір де бірі ЖҚТБАҚТҚ мен ЖЖБИ-
дің алдын алуды жеке басындағы басымдықтардың бестігіне енгізбеген КЖҚҚ-ның
бірен-сараны ғана ЖЖБИ нышандары байқалған жағдайда ғана тері-
венерологиялық диспансерге барады, мұның өзін олар медициналық қызмет
көрсету шарттарының қолайсыздығымен түсіндіреді.
Әйелдермен бірге еркектердің де коммерциялық жыныстық қаты-настары
орын алуда. 1999 жылы Алматыда әйелдермен бірге еркектерге де жыныстық
қызмет көрсетуді ұсынатын еркектердің саны мыңға жуық адамды құрады.
Еркектермен жыныстық қатынасқа түсетін еркектер, жалпы алғанда, халықтың
мінез-қүлқы қауіпті топтардың бірі болып табылады. Алматы қаласында
жүргізілген 100 ЕЖЕ-ге сұрау салу, олардың 35%-ы есірткіні немесе басқа да
психоактивті құралдарды тұтынатынын көрсетті. Сұрау салынғандардың 52%-да
соңғы 12 ай ішінде ЖЖБИ не сифилис, гонорея немесе урогениталдық
хламидиоздың нышандары байқалған. Бұл ретте, сұрау салынғандардың 21 жастан
жасы төмендердің 70%-ы және 21 жастан ересектердің 53%-ы кездейсоқ
әріптестермен жыныстық қатынас жасау кезінде презервативті пайдаланбайды
немесе тұрақты пайдаланбайды. Алайда, ЖЖБИ кезіндегі мемлекеттік
медициналық қызмет көрсетудің шарттары сұрау салынғандардың көпшілігі үшін
қолайсыз. Осы себептен олар көлеңе кедегі сектордың қызметіне жүгінеді
немесе өз бетінше емделеді, мүның өзі ЖЖБИ-ден сауығу мүмкіндігін
төмендетеді және АҚТҚ жүғуы қатерін арттырады. ЕЖЕ-нің АҚТҚ жыныстық
трансмиссиясының профилактика жолдары туралы білім деңгейі шектеулі. Соның
салдарынан, 70%-ы ғана алдын алуды презервативпен байланыстырады.
Бас бостандығынан айыру орындарындағы адамдар ИЕТ пен КЖҚҚ мінез-қүлық
қатерінің деңгейі бойынша халықтың айрықша топтарына жатады. Алматы және
Шымкент қалаларында ИЕТ-ке арналған сенім пункттеріне жасырын келушілердің
арасында жүргізілген сүрау салу пенитенциарлық мекемелердегі адамдардың 30%-
ға дейіні не бір шаралар қолданылғанымен, есірткіге қол жеткізетін
нашақорлар екенін айғақтады. Бүл ретте, иньекциялық қүралдар тазаланбайды
және әбден жарамсызданғанға дейін пайдаланылады. 2001 жылы Қаз 9902 жобасы
шеңберінде Қарағанды облысының пенитенциарлық мекемелерінде жүргізілген
эпидемиологиялық кадағалаудың нәтижесі сотталғандардың арасында (400-ден
астам адам тексерілді, қадамдық іріктеу) Сгепатитінің қоздырғышын 42%
жүқтырғанын көрсетті.
Нақ осы сүрау салудың мәліметтеріне сәйкес бас бостандығынан айырылған
адамдардың жартысынан астамы біртектес жыныстық қаты-настарға түседі және
бүл ретте презерватив пайдаланылмайды. Пенитенциарлық мекемелердің халқы
арасында ЖЖБИ-дің кеңінен таралуы қауіпті жыныстық мінез-қүлықты көрсетеді.
Мысалы, 200 адамды қамтитын Тері-венерологиялық ғылыми-зерттеу институты
жүргізген Алматы облысы қылмыстық атқару жүйесі мекемелерінің бірін
зерттеудің нәтижесінде (1998 ж.) 10%-да сифилис анықталды.
Сонымен бірге, 2000 жылдың аяғында пенитенциарлық мекемелердегі АҚТҚ
бар адамдардың саны 300 адам құрады немесе бас бостандығынан айырылған 10
000 адамның 38-і, мүның өзі жалпы санындағы олардың бағалау үлесінен 5 есе
жоғары. Қабылданған рәсімдерге сәйкес бас бостандығынан айырылған адамдар
міндетті түрде АҚТҚ-ға тестіден өткізіледі және оң нәтиже берген адамдар
оқшауландырылады. Алайда, АҚТҚ жүғуы мен қоздырғыш көрінуі кезеңінің
ұзақтығына байланысты аталған сүзгінің сенімділігі кеми түседі. Тестің
жалған теріс нәтижесінің саны күрт көбейеді.
Қаз 9902 жобасы шеңберінде Қарағанды облысының үш түзеу мекемесінде
жүргізілген социологиялық зерттеулер сотталғандар ара-сында ЖҚТБАҚТҚ
профилактикасы мәселелерін білу деңгейі төмен екенін айғақтады. АҚТҚ таралу
жолдары, қүралдарды пайдалану ережесі мен презервативтерді пайдаланудың
ережелері туралы сүрақтар кешеніне сүрау салынғандардың небәрі 4%-ы ғана
дүрыс жауап берді (120 адамға сүрау салынды).
1.2 Тұрғындардың жұқпалы ауруының статистикасы

КЖҚҚ мен ИЕТ-тің қатарын жастар толықтыратыны күмәнсіз. Қазақстан
Республикасында 15-23 жастағы адамдардың жалпы саны 2,9 миллион адам немесе
ел халқының 20% жуығын қүрайды. Әлбетте, нақ осы жаста жетілу процестерімен
бірге дүниетанымы, адамдармен қатынастары және жыныстық қатынастарының да
қалыптасуы қатар жүреді. Осыған байланысты, ЖҚТБАҚТҚ-ның таралуы олармен
байланыстырылатын өздері үшін жаңа әлеуметтік құбылыстарға жастардың
дайындығы маңызды көрсеткіш болып табылады. 1997 жылы Тері-венерологиялық
ғылыми-зерттеу институты жүргізген Алматы қаласы мектеп оқушылары —
жасөспірімдерге сұрау салудың мәліметтері бойынша 400 жауап берушінің 13%-ы
15 жасқа дейін-ақ жыныстық қатынасқа түсіп үлгерген. 4%-ы есірткінің дәмін
татқан 23%-ы алкогольдің дәмін татқан, жыныстық қатынасқа белсенді
жастардың 9%-ы ЖЖБИ-ге шалдыққаны туралы хабарлады. 2000 жылы
жасөспірімдердің иньекциялық нашакорлықтың тіркелген жағдайларының таралуы
10 000 адамға 107, 1997 жылмен салыстырғанда 1,3 есе өскен. 1800
жасөспірімнің 2000 жылы әрбіреуінде алғаш рет сифилис анықталған 1997
жылдан бері Қазақстан Республикасында жасөспірімдердің сифилиспен тіркелген
ауыруы ұдайы төмендеп отырғанымен, осы қүбылыстың табиғаты келушілер
санының азаюымен байланысты болуы мүмкін. Жоғарыда аталған сұрау салудың
мәлі-меттері 1997 жылы ЖЖБИ кезінде медициналық көмек көрсетудің жағ-
дайлары сұрау салынғандардың 64%-ы үшін қолайсыз екенін айғақтады.
Социологиялық зерттеулерге қатысқан жауап берушілердің пікірінше,
есірткі тұтыну жастар мәдениетінің құрамдас бөлігіне айналды. Қазақстанның
5 аймағындағы есірткіні тұтыну ахуалы туралы мәліметтер бойынша жоғары оқу
орындары студенттерінің үштен біріне жуығының есірткі тұтыну тәжірибесі
бар.
Қазақстандағы демография және денсаулықты қадағалау жөніндегі есептің
мәліметтеріне сәйкес14 15-19 жастағы ерлердің 16,9%-ы және әйелдердің 33%-ы
АҚТҚ инфекциясын қалай болдырмау керек екенін білмейді (барлығы 226 ер адам
мен 791 адамға сұрау салынды). Сұрау салынған ер адамдардың 27,4%-ы және
әйелдердің 65%-ы кездейсоқ әріптесімен жыныстық қатынас жасау кезінде
презервативті пайдаланбайды.

ЖҚТБАҚТҚ індетіне қарсы іс-шараларды шолу

Қазақстан Республикасында ЖҚТБ-мен күрестің бағыттарын ай-қындайтын
бірқатар заңи және нормативтік кесімдер қолданылуда. Бүл кесімдердің ішінде
"ЖҚТБ ауруының алдын алу туралы" 1994 жылы қабылданған Заң бар. ЖҚТБАҚТҚ-
мен күресу мәселелері "Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын
сақтау туралы" Заңда, Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 16
қарашадағы № 4153Жарлығымен бекітілген "Халықтың денсаулығы" мемлекеттік
бағдарламасында, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан
Республикасында Нашақорлықпен және есірткі бизнесіне қарсы күрестің
мемлекеттік бағдарламасы туралы" 2000 жылғы 16 мамырдағы № 395 Жарлығында
көрсетілген. Елде денсаулық сақтау саласы шеңберінде ерекше үлгідегі
мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің құрылымы — ЖҚТБ-ның
профилактикасы және онымен күресу жөніндегі орталықтар құрылды. Бұл
орталықтар наркологиялық, венерологиялық қызметтермен, ана мен баланың
денсаулығын сақтау, қан құю қызметтерімен өзара іс-әрекет жасап, салауатты
өмір салтын қалыптастыру және т.б. жөніндегі өз қызметін үйлестіреді.

ЖҚТБАҚТҚ індетіне байланысты денсаулық сақтауда қабылданган практика

Ахуалдық талдаудың мәліметтерін ескере отырып, Қазақстанда АҚТҚ
таралуының негізгі себепшісі ИЕТ "КЖҚҚ" жастар тізбегінде АҚТҚ-ның таралу
мәні азаятын белгілі бір қауымдастықтардағы адамдардың қауіпті мінез-құлқы
болып табылады. АҚТҚ инфекциясының таралуына қисынды жауап осы себепшінің
әсерін әлсіретуге бағытталған іс-шаралар болуы тиіс. Алайда, халықтың осал
топтары арасындағы профилактикалық шаралар осы қауымдастықтар өкілдерінің
1% азын қамтыған шектеулі ауқымда жүргізілді.

АҚТҚ таралуын болдырмау үшін дәстүрлі қарсы шара-лардың тиімділігін
талдау

Күні бүгінге дейін пайдаланылып келген АҚТҚ инфекциясының
профилактикасының тактикасы басқа инфекциялық ауруларға қатысты қабылданған
тактикадан елеулі түрде ерекшеленген жоқ. Ол АҚТҚ бар адамдарды неғүрлым
көбірек анықтау, эпидемиологиялық тізбекті табу, олардың байланыстарын
анықтау және эпидемиологиялық процеске араласу арқылы инфекцияны тоқтату
әрекетімен тұйықталды. Бұл ретте, халықтың осал топтарының неғүрлым
қауіпсіз мінез-құлықты ұстануы арқылы ЖҚТБАҚТҚ-ның тиімді
профилактикасының халықаралық тәжірибесі назарға алынбауда. Өзінің оң АҚТҚ-
сы бар екені туралы ақпарат алған сәттен бастап адам басқа адамдарға
жұқтыруы мүмкін әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы ықтимал.
Пенитенциарлық мекемелерде АҚТҚ-сы бар адамдар бас бостандығынан айырылған
адамдардан қатан оқшауландырылады.
Сөйтіп, оң АҚТҚ-сы болуы адамға қосымша жауапкершілік жүктейді.
Сондықтан, адамдар өзінің АҚТҚ-сы туралы ақпарат алуға мүдделі емес. 2000
жылы АҚТҚ-ға тексерілу мақсатында өз еркімен ниет білдірген адамдардың
үлесі осындай келушілердің 0,008%-да АҚТҚ анықталуы кезінде жалпы
келушілердің 1,5%-ын ғана құрады. Мұның өзі, ИЕТ қауымдастығында АҚТҚ
анықталуынан шамамен 60 есе кем.
Қазақстанда АҚТҚ инфекциясы бар адамдарды анықтау жасырын емес,
міндеттеу әрі мәжбүрлеп тестіден өткізіліп жүргізілуде. Мұндай практикадан
бас тартылған жағдайда АҚТҚ инфекциясы анықталған адамдардың саны екі есе
дерлік аз болар еді. ЖҚТБ-ның профилактикасы және онымен күресу қызметінің
мүдделері инфекция таралуының ауқымын қоғамдық сананың түйсінуін талап
етеді. Сонымен бірге, халықтың осал топтарына, ең алдымен ИЕТ топтарына ену
проблемасы елде шешілмеуде. Сонымен бір мезгілде, инфекцияның таралуын
болдырмау мақсатында АҚТҚ-сы бар адамдардың жеке тәртібіне бақылау
орнатудың тиімді екеніне ешқандай дәлел жоқ, табиғаты бойынша шектеу
сипатында болғандықтан, мәжбүрлеп тестіден өткізу ИЕТ-ті одан әрі
оқшаулауға әкеп соғады. Нәтижесінде, АҚТҚ таралу-ын болдырмау тәсілдері
туралы мағлұматтануы мейлінше нашар болғандықтан, ИЕТ профилактикалық
бағдарлама ала алмайды әрі өзі үшін тиімді тәртіпті саналы түрде таңдай
алмайды.
Эпидемиологиялық қадағалау теориясы тұрғысынан алғанда, АҚТҚ-ға
тестіден өткізу практикасы, оның үстіне таңдап алынуы мен қатысуы бойынша
тексерілетін топтағы жүйесіз өзгерістерден туындайтын бағалау мен
мониторингтегі өрескел қателерге әкеп соғады. Бұл жүйе профилактикалық
бағдарламаларға бағытталған ЖҚТБ-ның профилактикасы және онымен күресу
қызметінің ресурстарын жұтып қоятын нәтижесіз шығындарға әкеп соғады.

ИЕТ-тің қатерлі тәртібін төмендетуге бағытталған тәсілдерді іске асыру

1997 жылдан бастап елде БҰҰЖҚТБ-ның біріктірілген бағдарла-масының
әрі БҰҰ-ның басқа да агенттіктерінің, сондай-ақ Сорос қорының қолдауымен
ИЕТ-тің неғүрлым қауіпсіз тәртібіне көмек көрсетуге, оларды ақпаратпен
қамтамасыз етуге, неғұрлым қауіпсіз өмір сүруге үйретуге, консультация
беруге, шприцтер мен инелер, презервативтер, дезинфекциялау құралдарын,
ЖЖБИ-ді емдеуді алмасу бағдарламаларымен қамтамасыз етуге бағытталған
тәсілдер іске асырылуда. Осы жобаны сынақ ретінде Теміртау қаласында енгізу
наркологиялық диспансерге есепке алғаш рет алынған ИЕТ-тің арасында АҚТҚ-сы
бар адамдардың үлесінің алты есе кемігенін және НЭҚ-нің нұсқамасы бойынша
1999 жылы тексерілген топтардың арасында АҚТҚ-сы бар адамдардың үлесінің
1998 жылмен салыстырғанда бір жарым есе кемігенін көрсетті. 2000 жылы
жүргізілген эпидемиологиялық қадағалаудың мәліметтері иньекциялық есірткіні
3 жылдан артық тұтынатын әрі бір жылдан астам уақыт сенім пункттерінің
клиенттері болып табылатын адамдар арасында есірткіні 3 жыл бойы тұтынатын,
бірақ осы пункттердің клиентіне айналғанына 3 ай толмаған адамдарға
қарағанда, АҚТҚ-сы болуы деңгейі төмен екенін көрсетті. Сонымен бір
мезгілде, тұтас алғанда Қазақстанда 2001 жылдың алғашқы 5 айында 2000
жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда, АҚТҚ инфекциясының бір сәттік
таралуы 5 есе өсті, ал Теміртау қаласында 15 Қарағанды облысында және бүкіл
республика бойынша ЖЖБИ, ЖҚТБАҚТВ-ның таралуына, сондай-ақ есірткі
қолдануға қарсы іс-қимыл жасау жөніндегі сектор аралық күш-жігерге көмек
көрсету 1,5 есе кеміді. ИЕТ-тің профилактикалык бағдарламалармен жүйелі
түрде қамтылу деңгейі өте төмен және олардың бағалау санының 5%-нан
аспайтынын атап өту қажет.
Мысалға келтірілген тәжірибенің тиімділігіне қарамастан, оны жалпы
ұлттық ауқымда қолданудың тетігі күні бүгінге дейін әзірленген жоқ.
Донорлар Алматы және Шымкент қалаларында қолдап отырған жобалардың
практикасы оларды іске асыру ашылатын сенім пункттерін үй-жайлармен және
кадрлармен қамтамасыз ету жөніндегі денсаулық сақтау ұйымдарының ішкі
ресурстарын жұмылдыру арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін екенін көрсетті,
мүның өзі қосымша қаржы шығындарын талап етпейді.
ИЕТ-тің оннан бір бөлігі ғана оның болжамды нәтижелілігі жоғары болмай
отырған кезде қолайлы медициналық оңалту көрсетілген жағдайда есірткі
тұтынудан бас тартып отырғанына қарамастан, нашақорлықты алмастыру
терапиясын қолдану туралы мәселе шешілген жоқ. Оң халықаралық тәжірибе мен
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсыным бергеніне қарамастан, АҚТҚ
жүғуы тұрғысында кауіпті инъекциялық есірткі тұтынуды пероральдық есірткі
енгізумен ауыстыру стратегиясы сынап байқалмауда.

АҚТҚ-сы бар адамдармен байланыс жасау деңгейін төмендету жөніндегі
шаралар

АҚТҚ инфекциясы жұққан адамдар, әдетте мемлекеттік бюджет есебінен
қоздырғышқа қарсы терапиямен қамтамасыз етілмейді. АҚТҚ-сы бар жүкті
әйелдер жатырындағы ұрықтың анасынан АҚТҚ жұқтыруынан профилактикамен толық
қамтылмауда. Сөйтіп, мәлім болған АҚТҚ инфекциясы бар азаматтардың АҚТҚ
жүктемесі жоғары деңгейде қалуда, мұның өзі олармен байланыс жасаудың
жоғары деңгейде болуына алғышарт жасайды.
АҚТҚ-сы бар адамдар үшін психологиялық қолдау бағдарламалары жасалған,
олар презервативпен, шприцтермен және инелермен алмасуды тегін қамтамасыз
ету бағдарламаларына қатысуға шақырылады. Алайда, АҚТҚ-сы бар адамдардың
мұндай бағдарламаларға қатысуы уәждену деңгейі төмен болуда. Мысалы, 2000
жылы сенім пункттерінің клиенттері арасында шолушы эпидемиологиялық
қадағалау жүргізу кезінде 450-ге жуық АҚТҚ инфекциясы бар ИЕТ тұрып жатқан
Теміртау қаласында үш күн ішінде жиналған 420 шприцте жұғып қалған қанның
109-да ғана оң АҚТҚ болған. Мүның өзі, есірткіге тәуелді АҚТҚ-сы бар
адамдардың 20%-ы ғана профилактикалық бағдарламалармен жүйелі түрде
қамтылғанын білдіреді.
АҚТҚ-сы бар адамдар стигмацияланған әдепкі сана соның ішінде оған
өздері де жататын тәртібі қауіпті нақ сол топтардың басқа өкілдері де
оларды оқшаулап, кемсітеді. Заң АҚТҚ-сы бар адамдарды басқа халыққа катысты
қолданылмайтын міндетті бақылау шараларынан (атап айтқанда, медициналық
бақылаудан) оларды қорғамайды. Қолданыстағы заңнамада өзі жұқтырып алған
әрі басқа адамдарға да қауіп төндіруші адамдарды қуғындауды көздейтін
арнайы баптар бар. Мұның бәрі АҚТҚ-сы бар адамдардың томаға тұйықталуына
әкеп соғып, олар мен басқа халықтың арасында кедергі туғызады.

ЖЖБИ-дің профилактикасы мен бақылау жөніндегі іс-шаралар

ЖЖБИ-дің елді шарпитын індетіне қарсы Қазақстанның Үкіметі 1999 жылы
осы індеттерге қарсы күрестің екі жылдық бағдарламасын қабылдап, іске
асырды. Практикалық іс-әрекет элементінің бірі ретінде Дүниежүзілік
денсаулық сақтау ұйымы қолдап отырған ЖЖБИ-ге бақылау жүргізудің синдромдық
тәсілімен қаруланды. Синдромдық тәсілді қабылдау денсаулық сақтау
реформасына қосылған үлес болып табылды. Алайда, мұның өзі ахуалдық
талдауға сәйкес қауіпті мінез-қүлық топтары өкілдерінің сұранысын
қанағаттандыратын амбулаториялық жағдайда аурудың жасырын келетін күні қол
жетімді тиімді ем берілуін қамтамасыз ететін синдромдық тәсілді кеңінен
енгізу жүзеге асырылмады.
Синдромдық тәсілді қолдану ЖЖБИ кезінде медициналық көмекті
орталықтандыру, ЖЖБИ ауруларын стационарларға жатқызудан, бай-ланыстары
туралы жаза арқылы қорқытып мәжбүрлеуден бас тарту мүмкіндігін қарастырады,
мұның өзі тері-венерологиялық диспансерлердің қазіргі түрінің негізін
бұзады. Тері-венерологиялық ұйымдарын қаржыландырудың қазіргі жүйесі
неғүрлым үнемшіл технологиялардың көмегімен ЖЖБИ ауруларының неғүрлым көп
санын емдеуді қамтамасыз етуге емес, оның негізділігіне қарамастан,
стационарлық және амбулаториялық пациенттерді емдеуді стационарлық емдеудің
пайдасына шешу көзделген сараланған ақы төлеуге негізделген. Осы себептен
тері-венерологиялық диспансерлердің экономикалық мүдделері осал топтардың
қажеттіліктеріне кереғар емдеудің қымбат тұратын протоколдарын сатып алуға
негізделген. Үйлестіру комитеттері мен техникалық топтар мәжілісінің
кезеңцілігі ахуалдың ерекшелігіне қарай айкындалады.
Стратегиялық бағдарламаның икемділігі, жұмыс жоспарларын індет
процестерінің өрістеуі ерекшеліктеріне сәйкес келтіру үйлестіру комитеттері
мен салааралық техникалық топтар жүзеге асыратын бағдарламаға үздіксіз
мониторинг және қайта бағалау жүргізуді қамтамасыз етеді.
Мақсатқа жету индикаторы ретінде көзделетіндер:
1. бағдарламаның жекелеген нақты тапсырмаларын орындау (бейнефильмдер
жасау, бағдарламалар әзірлеу, тазалық-ағартушы әдебиеттер басып шығару
және т.б.);
2. сұрау салу деректері, індет ахуалының көрсеткіштері бойынша
бағдарламалық көрсеткіштерге (оқушылардың, жұмыс істейтін, жұмыс
істемейтін жастардың, есірткіні тамырға жіберіп пайдаланушы
адамдардың, КЖҚҚ және т.б. білімдеріндегі, ниеттеріндегі және мінез-
қүлқындағы өзгерістер) қол жеткізу;
3. ұзақ мерзімді іс-шараларды орындау (сенім пункттерінің жұмысы, АҚТҚ
жұқтырғандарды және ЖЖБИ емдеуді қамтамасыз ету, презервативтерді
таратып беру және т.б.).

3. Статистикалық ақпарат жүйесінің тағайындалуы және мақсаты

Қандай болмасын ақпараттық жүйенің мақсаты ақпараттық жүйені тұрғызудың
әдісіне, техникалық базасына, байланыс үстап тұратын ақпараттарына, қолдану
саласына байланыссыз кез келген уақытта нақты, толық ақпарат ұсыну болып
табылады.
Статистикалық ақпараттық жүйесін тұрғызу мақсаты екі жағдайдан түрады:
тұрғындардың жұқпалы аурумен ауруларын барынша зерттеу мен ақпаратпен
қамтамасыз ету.
Ақпараттық жүйесінің негізгі мақсаттарына байланысты оның негізгі есебі
төмендегідей:
▪ ішкі есеп берудегі ақпараттың толық болуын қамтамасыз ету;
▪ ағымдағы ақпараттың тиімділігін және оның айқындылығын арттыру;
статистикалық талдауда қолданылатын әдістердің
және технологиялардың тиімділігін арттыру;
▪ ұсынылатын мәліметтердің нақты және дәл болуын қамтамасыз ету;
▪ талаптар кешені және ақпарат қорларының орындалуын қамтамасыз ету;
▪ қызметкерлердің жұмыс туралы беретін ақпараттарының жеделдігін арттыру;
▪ қызметтік процедуралардың жүзеге асуының бақылауын жақсарту.
Статистикалық ақпарат жүйесінің тағайындалуының негізгі шарты
тұрғындардың жұқпалы аурумен ауруларын барынша зерттеу мен толық
ақпаратпен қамтамасыз ету үрдістерін жүзеге асыруды автоматтандыру. Жүйенің
ақпараттық функционалдық құрылымы қосымша есептер кешенінің қосуға және
болашақта одан әрі қарай дамыту үшін ашық болуы тиіс. Компьютерде жұмыс
істеу үшін "достық интерфейсі" және ақпараттық жүйе қолдануда қарапайым
болуы керек.
АЖ тұрғызудың негізгі мақсаты - нақты объектінің басқару жүйесін қазіргі
заманғы есептеу техникасы жабдықтары мен әкономика -математикалық
әдістермен дамыта түсу. АЖ-ны жобалаудың ерекшелігі әкономикалық объектіні
басқару фукциясының көптеу бөлігін немесе барлығын қүрап қамтуды
қарастыратын жүйелік ыңғайды қолдану болып табылады. АЖ-ны жобалау әр түрлі
мамандардың қатысуымен жүзеге асырылатын күрделі де, ұзақ еңбекті көп қажет
ететін кезең. Тү-рғызу кезеңінің барлығы бөлек сатыларға бөлінеді. Ол
берілген нәтижені алумен аяқталатын және АЖ-ны тұрғызу кезінде тізбектеліп
орындалатын бөліктің бірі. Тұрғызу кезеңі - бүл жұмысты үтымды жоспарлау
мен үйымдастыру пікірі бойынша бекітілетін жалпы сатының бір бөлігі.
Жүйенің функционалды, ақпаратық құрылымы әрі қарай даму үшін және қосымша
есеп кешенін қосу үшін ашық болу керек. АЖ қүру мақсаты - ақпаратты
өндіруді автоматтандыру болып табылады.
АЖ ендірілгенде ақпаратты өңдеу үрдісіне қызметкерлер жұмысының
тиімділігін жоғарылату талабы қойылады. Жүйені ендірудің негізгі мақсаты:
▪ есеп беруді жинау, сақтау, өңдеу, іздеу және бөлуді айналым
ведомосты түрінде автоматтандыру;
▪ АЖ-нің ақпараттық және программалық қамтамассыз етуді жаңарту;
▪ нақты уақыттағы Басқарманың қаржы-несие шаруашылығын толық талдау;
▪ алынған дүрыс ақпаратты басқару шешімдерін қабылдау үшін
қолдану;
▪ есеп беруді автоматтандырылған түрде алу;
▪ бірегей МБ құру.
Сонымен қатар келесілер қамтылуы тиіс:
▪ жұмыс жеделділігі;
▪ ұсынылған мәліметтердің дұрыстылығы;
▪ қағазбен жұмыс көлемінің азаюы.
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) - ақпараттың нақты есеп шешімдеріне
қатысатын және сипатталатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.