Фуконың шығармашылығында

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

№ 8 тақырып.
Қазіргі француздық ғылым философиясы. Эпистемологиялық мектеп. ( А.
Койре, Г.Башляр, М.Фуко.)

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Башляр тәжірибе және теория,эмпирикалық және теориялық ара –
қатынас жөнінде.
2. Фуко және ғылыми білімнің структуралық концепциясы. Ғылымның
феноменалогиялық концепциясы.
3. Койре ғылыми таным және ғылымды зерттеуге тарихи ғылымдық тәсілдің
жаңа типінің негізін салушы ретінде.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Философиялық сөздік – Н.Р Нұрғалиев, Алматы – 1996 ж;
2. Философский энциклопедический словарь – Е. Ф. Губский, Москва – 2005ж;
3. Мәдени философиялық энциклопедиялық сөздік – Т. Ғабитов, Алматы –
2004ж
4. Влияние философских концепций на развитие научных теорий в философии
науки А. Койре. – Статья, В. Л Абушенко;
5. Очерки истории филосовской мысли: о влиянии философкий концепции на
развитие научных теории – А. Койре, Москва - 1985

1. Башляр тәжірибе және теория,эмпирикалық және теориялық ара – қатынас
жөнінде.
Башляр Гостон (1884-1962) – француз философы, неорационализмнің негізін
қалаушы. Батыстық сцентизм жағдайында ол жаңа ғылыми рухқа, классикалық
емес мәдениет тарапына сай жаңа ғылыми әдістемені негіздеуге ұмтылды. Ол
ілімін бірде қоланбалы рационализм, бірде диалектикалық рационализм,
кейде техникалық рационализм деп атаған. Башляр бойынша, таза ақыл
(рационализм) мен таза тәжірибе (эмпиризм) ұстанымдарынан бас тартып,
оларды органикалық негізде қосу қажет. Башляр білім дамуының мына
кезеңдерін атап өтеді: 1. ғылымғы дейінгі (таза эмпиризм үстемдік етеді);
2. ғылыми( рационалды аьстрактылы ойлаудың қалыптасуы); 3.жаңа ғылыми рух
немесе ғылымның классикалық емес кезеңі. Бұл 3-ші кезеңде түпкілікті
ақиқаттардан бас тартылады, ғылым ашық жүйе болып жарияланады және ол
тәжірибелік тексерулерге дайын тұрады. Сонымен қоса ол ғылымды таным
құралдарының жиынтығы деп қарастырады. Башляр үшін ең маңыздысы – адамның
синтездеуші шығырмашылық қаділеті. Ал бұл, Башляр бойыншша, сананың
спонтандығынан туады және ғылым, поэзия және басқа рухани мәдиенет
формаларын біріктіре алады.[3] Башляр көзқарастары қазіргі постмодернизге
де, К.Поппермен Т.Кун тұжырымдамаларына да жақын. Негізгі еңбектері: Жаңа
ғылыми рух (1934), Рационалды материализм (1953), Қолданбалы
рационализм (1962). Башлярдың еңбектерінде қазіргі ғылымға және оның
қоғамдағы роліне талдау жасау үшін бірқатар құнды идеялар баяндалады.
Сонымен бірге материализм мен идеализмдді біріктіру, ғылымға танып-білу
қабілеті бар ақыл-парасат жасайтын құрылымдардың әлдеқандай жиынтығы деп
қарастырды және ең жаңа сыншыл рационализмге жақындатады. Жалпы арнайы
зерттеу заты болып, Башляр идеясының структурализмнің құрылуна, соның
ішінде генетикалық структурализмге әсері болып табылады. Ғылымда кризистік
жағдайларды ұғыну нәтижесінде Башляр ғылымның жаңа рухын құру тұралы
үлкен жобаға бағытталды. Сонымен қатар ол қазіргі заман ойына сай келетін
білімді қайта құру керектігін айтты. Башляр адам рухының үш жағдайын
көрсетті: 1) балалық жан (қызығушылықтың нақты қондырмасы); 2)
профессорлық жан (догматикалық – дидактикалық қондырғысы); 3) абстрактыға
әлсіздік көрсететін жан (ғылыми ойдың ауру қондырғысы). Ең соңында
башлярлық концепция эпистемологиялық бөгеттерді жеңу стратегиясы ретінде
құрала бастады. Қазіргі заман философиясы - ол шыншылдық философиясы емес,
бірақ бұл философия картезиандық емес, және кантиандық емес. Қазіргі заман
философиясы қажетті жағдайда рацианализм мен эмперизмнің оппазициясын
болдырмау үшін қолданбалы рацианализм болуы қажет. Осыған орай ғылым
объектісі – күнде болатын және бізбен таныстыратын құбылыстар емес, ол –
философиямен жүктелген конструкциялар болуы керек деді. [Философский
энциклопедический словарь – Е. Ф. Губский, 46 бет]

2. Фуко және ғылыми білімнің структурикалық концепциясы. Ғылымның
феноменалдық концепциясы.
Фуко Мишель Поль (1926-1984). Француз философы, мәдениет тарихшысы,
француз структурализмінің көрнекті өкілі. Фуконың шығармашылығында 3
негізгі кезең айқын жіктелінген: 60 жыл Білім археологиясы, 70 жыл Билік
тамыры (генеалогиясы), 80 жылдары Тіршілік ету эстетикасы. Білім
археологиясына сай кезеңде Фуко өзінің жұртқа танымал еңбектерін:
Клиниканың пайда болуы. Дәрігер көзқарасының археологиясы (1963ж),
Сөздер мен заттар: гумманитарлық ғылымдар археологиясы (1966ж), Білім
археологиясын (1966ж) жазып шықты. Бұл кезеңдегі Фуко зерттеулерінің басты
мақсаты – мәдениеттің белгілі бір салаларының, таным түрлерінің тарихи
өзгермелі алғышарттарын зерттейтін өзіндік пәнді құрастыру. Аталған
алғышарттар өзі қалыптасқан мәдени дәстүрдегі симиотикалық қарым – қатынас
түрінің ерекшелігіне байланысты, яғни сол кезеңнің сөздері мен
заттарының арақатынасына тәуелді түрде пайда болады. Фуко сөздер мен
заттар қарым – қатынасының (эпистеманы- таным көгжиегінің) бірін – бірі
ауыстырып отыратын үш түрін: Қайта Өрлеу дәуірлік, классикалық
рационалистік және қазіргі замандық түрін ажыратады. Қайта өрлеу
дәуіріндегі сөз немесе тіл көп заттардың ішіндегі бір зат есебінде
қарастырылды; классикалық рационализм тұсында тіл адам ойын жеткізетін
құрал ретінде алынды; қазіргі эпистемада тіл шындықты құраушы өзіндік
тәуелсіз күш деп саналады. Білім археологиясы медицина, оның ішінде
психиотрия, биология, гуманитарлық ғылымдардың тарихи алғы шарттарын
анықтайды. Фуконың шығармашылық жолының екінші кезеңінде Бақылау және
жазалау (1975ж), Білімге деген талпыныс (сексуалдылық тарихының 1
томы, 1976) еңбектері сай келеді. Бұл кезең барысында Фуконы билік
мәселесі, белгілі бір әлеуметтік институттардың қызмет етуінің алғышарттары
қызықтырады. Фуко билік – білім комплексін талдап, биліктің адамның
танымдық көзқарасына тигізетін әсерін көрсетеді. Фуко бойынша билік түрі
нақты шындықты, таным объектісін және оны аңғару рәсімін құрайды. Билік –
білім арақатынасы тарихи түрлі кезеңдерде түрліше болып келеді. Қазіргі
замандағы билік – білім диспозициясы Ағартушылық дәуірінен 19 ғасырға өту
шамасында қалыптасқан болатын деп түсіндіреді. Фуко біздің уақытымыздағы
биліктің басты ерекшелігі оның бір адам бойында жинақталмағандығы (мыс,
монархиямен салыстырғанда), бір орталықтанбағандығы. Бұл билікке бәрін
бәрәнәі бақылауында ұстауы (паноптизм), тәртіп және қатал қағидалық тән.
Нәтижесінде, бұл билікке индивидтерді басқарудың өзіндік стратегиясы,
оларды қадағалаудың, жекешелеудің өзіндік процедурасы, жөн жосыға сай
келеді. Айтылғандардың анық айғағы ретінде түрме сынды әлеуметтік
институтты алып қарастырады. Фуко биліктік қарым – қатынас қғамның өне
бойын түгелімен қамтымай тұра алмайды: оны мектептен де, казармадан да,
дәрігер бөлмесі мен отбасынан да көреміз. Фуконың 1980 жылғы шығарсалары
терең Ляззат алу жолдары, Өзіңе деген қамқорлық моральдық субъектінің
еркін іс - әрекеттерінің түрлерін және мүмкіншіліктерін қарастырады. Бұл
тұста Фуко адам құмарлықтарын, тілек талаптарын талдайды. [Мәдени
философиялық энциклопедиялық сөздік – Т. Ғабитов, 288 бет].

3. Койре ғылыми таным және ғылымды зерттеуге тарихи ғылымдық тәсілдің жаңа
типінің негізін салушы ретінде.
Койре (шын фамилиясы Койранский) Александр (1892-1964ж) – француз
философы, орыс тегінен шыққан ғылым тарихшысы. Интернализмнің кқш басшысы,
орыс философиялық ойларының тарихымен айналысқан. Гуссерль шәкірті, бірақ
та оның өзінің концепциясының қайнар көзі Брюнсвик пен Мейерсонның
критикалық еңбектерінде жатыр. өзінің методологиялық интенциясы, бірқатар
тематизм және философиялық мәселелер бойынша Койркнің позициясы Башлыр
негізін салған франктіліндегі неореализм идеясына жақын. Койре үшін
философия тарихында орталық фигура Платон болып қалды. Койре идеясы
(критикалық рацианализммен қатар) философия тарихындағы ең алдымен Куна
методологиясындағы парадигма, қалыпты ғылым, қалыпты революция деген
ұғымдардың концептуализациясын, тарихи мектептің постпозитивистік
дискурсиясын қалыптастыруға әсер етті. Койре шәкірті Коэнмен бірігіп 1972
жылы Ньютонның натурфилософиялық математикалық бастамасы 2 томдық еңбегін
басып шығарды. 1 – ші дүние жүзілік соғыстан кейін Койре Францияда жоғары
зерттеу тәжірибелік мактебінде лекция курсын оқыды. 1929 жылы Беменің
шығармашылығын зерттеп, докторлық дәрежесін алды. Койренің негізгі
еңбектері – Галелео туралы этюд, Декарт және схоластика (1923), Әулие
Ансельма философиясындағы құдай идеясы (1923). 19 ғасырдағы Ресейдегі
ұлттық қозғалыс пен философия (1929), т.б. [Очерки истории филосовской
мысли: о влиянии философкий концепции на развитие научных теории – А.
Койре, эл.кітап].
Койренің ғылыми философия тарихындағы концепциясы ғылыми білімнің
интерпретациясындағы фундаменталдық методологиялық қағидалар қатарына
жатады. Ол 1930 жылдары интерализм Койре көшбасшы болған ішкі факторлер
өзгерісі төңірегіндегі ғылымның даму проблематикасын шұғыл орталықтандырды.
Ол білім табиғатын нақты әлеуметтік мәдени контекстте осы және басқа тарихи
дәуірлерде түсіндіруді анықтайды. Білім әлеуметтік – экономикалық,
техникалық, мәдени немесе тарихи себептер аппеляциясы арқылы
түсіндірілмейді, керісінше ғылымның өзгеруін ойлауға мүмкіндік береді,
бірақ таным адамзат белсенділігінде тұтастай сала болып қала береді.
Позитивизмге қарағанда Койре жеңісті Коперниктен басталған
интеллектуалдық революциямен байланыстырады. Бұл бағытта танымды танитын
Койре үшін қателік пен адасу ішкі және кездейсоқ ғылымға қатысты бірнәрсе
болудан қалады, ғылым дамуының конструктивті элементі қалыптасады. Койре
пікірі бойынша сәтсіздік – сәттілік секілді қызықты, құрметеуге сай
келеді, олар бір – бірімен арқашандағы сәтсіздік пен жетуге мүмкін емес
мақсатқа қарамастан адамзат рухы тарихында бір – бірімен тығыз байланысты.
Адамзат тарихы сызықты болуы мүмкін емес, ойдың ақиқатқа қозғалуы тікелей
жүрмейді: ой тұтастай өтпелі дәуірде – қараңғы және белгісіз болуы сонымен
бірге өзінің құндылығын жоғалту мүмкін емес. Керісінше белгісіздік пен
айқындылықта ой жетіледі. Ол белгісіздіктен айқындылыққа ұмтылады. Ол
Декарт қалағандай айқындылықтан айқындылыққа үмтылмайды. Койренің адам
интеллектінің мутациясы радикалды нәтижесінде дүниені тұтастай қайта
тануды талап етеді. Оның ойында жаңа заман Аристотельдің антикалық
физикасының жалғасы емес деді. Койре бұл тезисті Галелеоның
парадигматикасының радикалды ауысуына нақты талдау жасау арқылы
түсіндіреді. [Влияние философских концепций на развитие научных теорий в
философии науки А. Койре. – Статья, В. Л Абушенко].

ГЛОССАРИЙ

Ақиқат - өмір шындығының ойдағы нанымды, дұрыс бейнесі, әлеуметтік
процесс, практика, сайып келгенде оның өлшемі болып табылады. Ақиқаттың
сипаттамасы заттарға және олардың тілмен тұжырымдалу тәсілдеріне емес,
нақты ойға қатысты. Жаңа философия тұңғыш рет ақиқатты түсінудің дәйектік
материалистік негіздемесін тұжырымдап, оны зерттеудің жаңа диалектикалық
аспектілерін көрсетті. [Философиялық сөздік – Н.Р Нұрғалиев, 21 бет].
Диалектика - табиғаттың, қоғамның және ой сана дамуының жалпы заңдары
туралы ғылым. Д.-ның ғылыми тұрғыда ұғыну ұзақ уақытты қажет етті және бұл
ұғымның өзі терминнің әуелгі мағынансын өңдеу тіпті одан бас тарту
барысында пайда болды. Ежелгі филос-да дүниедегі нәрсенің бәрі де құбылмалы
екендігі атап айтылған шындықты процесс деп есептеп, бұл процесте кез-
келген қасиеттің қарама-қарсы қасиетке айналуының қандай роль атқаратыны
тұжырымдалған. (Гераклит, жекелеген милеттік материалистер, Пифагоршілдер)
бұл сияқты зерттеулерде Д. термині әлі қолданылмады. Алғашында бұл термин:
1) сұрақ-жауап арқылы пікір таластыру қабілетін; 2) ұғымдарды саралау,
заттарды түрі мен шыққан тезіне қарай ажырату өнерін білдірген. Аристотель
Д.-ні ойлап тапқан Зенон Элеиский деп есептейді, ол көптік және қозғалыс
ұғымдарын ой елегінен өткізгенде келіп шығатын қайшылықтарға талдау жасаған
болатын. Аристотельдің өзі дәлелдеу туралы ғылым – Аналитикадан Д.-ны
ықтимал пікірлері туралы ғылым ретінде ажыратады. Элеаттардың ізінше Платон
шынайы болмысты бірқалыпты әрі өз-өзімен барабар болады деп анықтады. Сол
себепті болмыстың өзінде қайшылықтар болады: болмыс бірегей әрі көпше,
мәңгі әрі өткінші, бірқалыпты әрі құбылмалы болады. [Философиялық сөздік –
Н.Р Нұрғалиев, 130 бет].
Догматизм - тұрақты ұғымдарға, практика мен ғылымның жаңа деректеріне
орын мен уақыттың нақты жағдайлары ескерілмейтін формулаларға сүйенетін,
яғни шығармашылық даму мен ақиқаттың нақтылығы принципін елемейтін ойлау
әдісі. Тарихи жағынан Д-ның пайда болуы діни түсініктердің, діни
догматтардың өзгермейтін, сынауға болмайтын және барлық діндарлар үшін
міндетті ақиқаттар деп көрсетілетін наным талаптарының дамуымен байланысты.
Ежелгі дәуірдегі скептицизм жақтаушылары дүние туралы жақсы ілім аталымы
догматизмге жатқызады. Қазіргі фил-ғы догматизм дүниенің өзгермелілігі мен
даму идеясын теріске шығаратын антидеалектикалық тұжырымдамалармен, сондай-
ақ деалектикалық даму заңдарының әртүрлі тарихи жағдайларды, түрлі
объктілермен процестермен түрліше көрінетін түсінбеушілікпен тығыз
байланысты. Саясатта Д. Сектеанттыққа, шығармашылық маркссизмнен бас
тартуға, субъективизмге, практикадан қол үзуге апарып соғады.
Индивид – (лат. Individum – бөлінбейтін) 1. Объектілердің белгілі бір
түрінен, тегінен немесе класынан бөлініп шыққан жалқы, жеке объект.
Қазіргі логикада – санадан тыс немесе оның ішіндегі объект оның белгілі бір
қасиеттері бар және басқа объектілермен байланыса алады, бірақ сол
қасиеттер мен байланыстар тарапынана қарастырылмайды. 2. Адам адамзаттың
жалқы өкілі,нақты антропол. Және әлеуметтік ерекшеліктеріне қарамастан
олжеке кісі. Сәби – И., алайда ол ол әлә де жеке дара кісі емес. И.
адамзаттың өкілі ғана болудан, қрғамдағы өз болмысына біршама дербестік
алғаннана кейін ғана дара жеке адамға айналады. И. Пен қоғам өзара
диалект.байланыста болады. Оларды қарама-қарсы қоюға болмайды, өйткені
И.дегеніміз қоғамдық тіршідік иесі және оның өмірінің көрінісі болып
табылады. Бұл жерде И. Пен қоғамды өзара теңестіру де дұрыс емес, өйткені
әрбір И.өз тегінің жалпы белгілерін сақтай отырып, өзіндік ерекшелігі бар
дара тұлға ретінде де көрінеді. [Философиялық сөздік – Н.Р Нұрғалиев, 174
бет].
Материализм – идеализмге қарама- қарсы ғылыми филос. бағыт. Сыртқы
дүниенің объективті түрде өмір сүретіні жайлы барлық адамдардың стихиялы
сенімі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.