Көне Үнді философиясы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті

р е ф е р а т

тақырыбы:

Философия және іс-әрекет санкхьия және иога.

Орындаған: Өтелбаева А.

Тексерген: Мадалиева Ж.К.

Алматы 2007ж.
ЖОСПАР:

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Көне Үнді философиясы
2. Көне Үнді философиясының негізгі ұғымдары
3. Ведалар
ІІІ. Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер:

ЖОСПАР:

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Үнді философиясының мәдениеті
2. Философияның қайнар көздері
3. Санкхьия
ІІІ. Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер:

Философияның, қайнар көздері

Философия біздің өмірлік тәжірибеміздің бір бөлігі болып табылады. Біз
мұны мойындасақ та, теріске шығарсақ та философиялық ой-толғаулар біздің
күнделікті өмірімізді толықтырып, адамзат дамуының бүкіл ұзақ жолына ілесіп
келеді.
Философия б.з.д. VI—V ғасырларда қалыптасты, осы кезден бастап адамзат
әлем туралы, ондағы өзінің орны мен тағдыры туралы рационалды көзқарас
қалыптастыра бастады. Философиялық рефлексияның пайда болуы күрделі үдеріс
болып табылады. Адамзат ойының дамуы архаикалық, фантастикалық, иллюзиялық
көзқарастан оның рационалдық-танымдық формаларына дейін ұзақ жолдан өтті.
Әлемнің рационалды түсіндірілуіне ең алғаш қадам жасағандар дүние құрылымы
туралы ерекше ілімдерді тудырған мысырлық, вавилондық, үнді және қытай
ойшылдары болды. Мысалы, ертедегі вавилондық математиктер мен астрономдар
әлемнің гелиоцентристік картинасын қалыптастырып, алгебра, геометрияның
негізін қалады, квадраттық және кубтық түбірден шығару тәсілдерін меңгерді.
Ежелгі үнді астрономдары Жердің шар тәрізді екендігі, оның өз осінен
айналуы туралы ойларды айтты, математиктері санаудың он мәнді жүйесін,
цифрларды белгілеуді ойлап тауып, тригонометрия негіздерін қалыптастырды.
Азиялық мәдениеттің көптеген ертедегі ескерткіштерінде әлемдегі
адамның орны туралы, оның тағдыры, өлім мен мәңгі өмір сияқты дүниетанымдық
мәселелер көтеріледі. Мысалы, Гильгамеш туралы эпоста батыр мәңгілікті
іздеп, өмірдің мәні туралы сұрақ қояды. Утнапишти оған былай деп жауап
береді:
Сұм өлімнен құтыла алмассың қашсаң да!
Соғылған үй мәңгілік пе?
Қойылған таңба мәңгілік пе?
Әлде қаны бір туыс мұрасын мәңгілікке бөле ме ?
Көбелек те қуыршагын қалдырар.
Кунге қарап үнемі, ол да мәңгі өмір сүрмейді!
Үйқы менен жансызға тән нәрселер — сол өлімнің елесіндей емес пе?
Келтірілген бұл үзіндіде қойылған сұраққа жауап іздеу ғана емес,
өмірдің мәні, өлім мәселелері туралы ой толғау басым. Гильгамеш бұл өмірдің
өткінші және шектеулі екендігін, оның өліммен аяқталатынын түсінеді.
Сондықтан ең жоғарғы құндылық бұл дүниедегі өмір болып табылады. Бұл өмірді
бағалап қана қоймай, өзгелердің де өмірін қорғау арқылы ғана мәңгілікке
жетуге болады. Мәңгілік — бұл өмір мен жақсылық үшін бұрын-соңды жасалған
ерлік істер туралы адамдар мен халықтардың жады, тарихи есі. Өмір, өлім мен
мәңгілік туралы осындай ойлар, құдайлардың өмір сүруі туралы күмәнді ойлар
азиялық мәдениеттің көптеген ескерткіштерінде кездеседі: Құлдың
қожайынымен әңгімесі, Ригведа.
Логосқа қарай батыл қадам жасаған ерте дүние ескерткіштерінің бірі
Упанишад (б.з.д. 800-300 жылдар) болып табылады. Бұнда қоршаған әлемнің
мәнін тереңірек ұғынуға деген ұмтылыс, діни, догматтық түсініктерге табан
тірей отырып өрілген ақыл-ой басым болды. Болмыстың субстанциялық негізін
рационалды іздеу, адамның рухани-құқықтық әлеміндегі күрделі ұғымдар мен
категориялар, қайғы-қасіреттің мәнін түсінуге талпыныс - мұның бәрі
Упанишадтың рационалды-рухани ізденістерінің езегіне айналды.
Упанишад бойынша әлемнің бастапқы түпнегізі Брахма болып табылады.
Брахма — бұл атманмен (адамның рухани мәнділігі) біртектес тұлғасыз
мәнділік. Адам өмірі — самсарамен (өмірдің мәңгі айналымы) және қармамен
(жазмыш заңдылығы) анықталатын әр түрлі қайта пайда болулардың шексіз
тізбегі. Карма — бұл жанның мәңгілікке кешуі мен қайта оралуының өнегелік
заңын айқындайды. Дүниеге келу немесе өлуде пайда болатын немесе жойылатын
тек дене ғана, ал жан сақталады және әрбір жаңа туумен жаңа денеге ауысып
көшіп отыратын айналымға кіреді. Адамның болашақ өмірі осы өмірді қалай
өткергендігімен және өнегелік сапасымен айқындалады. Адамның міндеті
самсараның шеңберінен шығып, Брахманмен бірігу. Бұл үшін Атман мен Брахман
бірегейлігін танып, санаға сіңіру қажет. Бұл жол деваяна (құдай жолы) деп
аталады. Деваяна жолы — бұл адамның өзін-өзі ой елегінен өткізіп, өз
артықшылықтары мен кемшіліктерін саналы түрде пайымдау жолы. Деваяна жолы -
бұл бүкіл қоршаған әлемнің шарттылығын зердемен игеру арқылы өзіңді
меңгеруге ұмтылу. Бұл жолда адам барлық нәрсенің өткіншілігіне, бұл дүние
қызықшылығының тұрлаусыздығына, ал ішкі субьективтіліктің тұрақтылығына
көзін жеткізуі тиіс. Адамның ішкі рухани әлемінің маңыздылығын,
адамгершілікті жетілдіру қажеттілігін жете түсіну — міне, деваяна
жолындағы адамның ең басты міндеті осы.
Деваяна жолына түскен адамның міндеті'. Брахман әлеміне енуімен
сипатталады. Өзін осы жолға арнаған адам феномендер дүниесінен, иллюзиялық
әлемнен шығып, Брахман әлемімен біртұтас күйге енуі тиіс.
Философиялық ойлаудың келесі бір ескерткіші ежелгі үнділік Архаастра
болып табылады. Онда философия барлық ғылымдардың шырағданы, барлық іс-
әрекеттің құралы және барлық ұстанымдардың тірегі, өйткені ол қандай
жағдайда да болмасын, бақытсыздық болсын, қуаныш болсын адамның рухын
күшейтеді, дұрыс ойлауға, дұрыс пікірлесуге үйретеді.
Ертедегі үнді жерінде рухани ойдың одан арғы дамуының айшықты көрінісі
даршандардан көрінеді. Даршандардың пайда болуы зерттеу объектісінің мәнін
ұғынуға, ешқандай авторитеттің көмегінсіз ақиқатқа жетуге және, сондай-ақ,
болып жатқан құбылыстарды ақылмен пайымдауға мүмкіндік беретін теориялық
және практикалық әдіс-тәсілдер қалыптастыруға ұмтылумен байланысты болды.
Даршандардың қалыптасуы — күрделі үдеріс, оның басталуы б.з.д. VI ғасыр, ал
гүлденген кезеңі б.з.д. III—I ғасырларды қамтиды. Негізгі даршандар
қатарына ежелгі Үндінің мынадай философиялық жүйелері жатады: миманса,
веданта, санкхья, ньяя, йога, буддизм, джайнизм, чарвака-ло-коята. Дәл осы
мектептерде философиялық ой адам болмысының мәселелері төңірегіндегі
рефлексиялардың өз алдына дербес формасына айналды.
Санкхья б.з.д. VII ғасырда (негізін қалаушы Капила) пайда болып, ал
б.з.д. III ғасырда дербес ілім ретінде толық қалыптасып бітті. Санкхья
ілімі бойынша бүкіл әлем дүниедегі екі субстанцияның — пракрити және
пурушидің өзара әрекеті нәтижесінде пайда болады. Егер пракрити — бұл мәңгі
әрекеттегі және құбылмалы энергия, әр түрлі материалдық объектінің бастау
көзі болса, ал пуруши — таза сананың немесе Меннің, рухтың жеке болмысы.
Пуруши мен пракритидің қосындысы әлемді құрайды және ғарыш эволюциясының
себебі болып табылады. Мәңгілік әлемді мойындау — оның таным объектісіне
айналуы. Адам әлемді логикалық формалар мен құралдардың көмегімен таниды,
ал әлем туралы білімнің ақиқаттылығын адам мынадай логикалық тәсілдер
көмегімен негіздейді: дәйектеу, дәлелдеу, ой қорытындылау.
Жалпы ішкі рухани жетістік және ішкі еркіндікке ие болу, сыртқы әлем
мен рух арасындағы үйлесімділікке жету идеалдары өзге де даршандарға тән.
Бұл бағыттағы батыл қадамды йога философиясы жасайды. Йога — бұл рухты
тәннен және материалдық әлеммен сыртқы байланыс нәтижесінде туындайтын
шектеулерден азат етуге мүмкіндік беретін теориялық қана емес, практикалық
тұрғыда да негізделген философиялық мектеп. Йога адам миының жасырын
әлеуметті мүмкіндіктері туралы ойды қалыптастырып, экстрасенсорлық
қабілетті дамытудың әдіс-тәсілдері жүйесін ойлап тапты. Карманың шынжырын
бұзып, самсарадан, қасіреттен құтылып, рухани еркіндікке жетудің
практикалық тәсілдерін қалыптастырушы Патанджали (б.з.д. II ғ.) болып
саналады. Ол өзінің Патанджалисутра еңбегінде жан мен тәннің үйлесімді
және жүйелі тренингінің төрт бөлімнен тұратын — саматхипада, садханапада,
вибхутипада, кайвальяпада және төрт формадан тұратын — джнана-, раджа-,
бхакти-, карма-, хат-ха-йога-, кешенін (комплексін) жасап шығарды. Йоганың
әр формасының өз сатылары мен мақсаттары бар. Мысалы, джнана-және раджа-
йогалар рухты әлемдегі бағыныштылықтардан азат етуші сатылар болса, бхакти-
йога — ұлы ақыл-ойға алып баратын саты. Карма-йога халыққа ерікті түрде
және қалтқысыз қызмет етуге бағдар береді. Хатха-йога — бұл физиопсихикалық
тренинг.
Ньяя және вайшешика философиялық жүйелері ведалық дүниетанымға
жақындықтарына қарамастан, рационалдық таным принциптерін қалыптастырды.
Мысалы, ньяя дәйекті таным көздері, сезімнен тыс қабылдау, сөйлемнің
логикалық құрылымы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.