Айналым активтері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
Фирманың айналым капиталының жағдайын және қысқа мерзімді
міндеттемелерінің тиімділігін талдау
1. ЖШС Смактың айналым активтері мен қысқа мерзімді
міндеттемелерінің құрамы мен құрылымын талдау
2. Айналым капиталын пайдаланудың тиімділігін қарастыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе

Айналым активтерін басқару саясаты кәсіпорынның айналым активтерінің
қажетті мөлшері мен құрамын қалыптастырып, қаржыландыру көздерінің
құрылымдарын рационализациялау мен тиімділендіруден тұратын жалпы каржы
стратегиясының бір бөлігі болып табылады.
Кәсіпорынның айналым құралдары дегеніміз өндіріс пен сатылудың
үздіксіздігі мен жоспарлы процесін қамтамасыз етуге бағытталған жэне
өндірістік айналым қорлары мен айналым қорларындағы қаржы ресурстары.
Айналым құралдары бар кәсіпорын жеткізушілермен олардан алған заттар және
еңбек құралдары үшін, жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысын, несие
пайдаланғаны үшін банкпен, өндірістік қорлар төлемдері мен басқа төлемдер
бойынша бюджетпен есеп айырыса алады. Айналым құралдарының болуы
кәсіпорынның өндірістік және қаржы қызметінің қалыпты жағдайын жасауда
маңызы зор. Сондықтан айналым құралдарын тиімді ұйымдастыру кәсіпорынның
барлық экономикалық жұмысында алдыңғы қатарлы мәнге ие. Осыған орай
кәсіпорынның айналым капиталын түзу мен оны тиімді пайдалану қазіргі
заманда өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Осылайша айналым активтеріне салынған қаржы ресурстарының қомақты
көлемі, түрлерінің алуандығы айналым капиталын жеделдетуде және тұрақты
төлем қабілетін қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады.
Курстық жұмысының өзектілігі кәсіпорынның айналым активтерін құрудың
ең дұрыс жолы болып, меншікті капитал барлық негізгі капиталды және айналым
капиталының бір бөлігін жабатын кездегі жолы болып саналады. Кәсіпорын
барлық қарыз қаражаттары алынып қойып жатса да өмір сүре беретін болады.
Кәсіпорынның капиталын пайдалану туралы тағы бір меншікті капиталды тек
қана негізгі құралдарды сатып алуға жұмсап, ал айналым қаражаттары келесі
жолмен қалыптасып керек. ¼ - ұзақ мерзімді қарыздар есебінен, ал ¾ бөлігі
қысқа мерзімді қарыздар есебінен қалыптасады.
Сондай-ақ, қаржы менеджментінің міндеттерінің күрделілігін анықтайтын
басқа да жағдайлар айналым активтерін баскаруға тікелей байланысты. Мұндай
міндеттер кешені мен оларды іске асыру механизмі кәсіпорындағы айналым
активтерін баскару саясатын қалыптастыруда көрінеді.

Фирманың айналым капиталының жағдайын және қысқа мерзімді
міндеттемелер тиімділігін талдау

2.1. ЖШС Смактың айналым активтері мен қысқа мерзімді
міндеттемелерінің құрамы мен құрылымын талдау

Құрылымдық талдау мақсаты — кәсіпорын қаржысының құрылымы мен
қарқынын және олардың түзілу көздерін жалпы қаржы жағдайымен танысу үшін
зерттеу. Құрылымдық талдау алдын-ала жүргізіледі. Өйткені оның нәтижесі
бойынша қаржы жағдайына түпкілікті баға беруге болмайды. Оған қол жеткізу
үшін арнаулы көрсеткіштердің есебі қажет. Құрылымдық талдаудың алдында ұйым
активтерінің қарқынын бағалау жүргізіледі. Ол активтердің өсу қарқыны мен
қаржы нәтижелерінің өсу қарқынын салыстыру арқылы есептеледі. Мысалы, түсім
мен тауарды, өнімді, жұмысты, қызметті өткізуден түскен пайда. Активтердің,
сатудан түскен түсімнің және пайданың өсу арқынын салыстыру 1-кестеде
көрсетілген.
Кесте-1
Активтердің және қаржы нәтижелерінің қарқынын салыстыру.

Көрсеткіштер 01.01.04 ӨҚ% 01.01.05 ӨҚ%
Активтердің орташа 3121582.5 99.45 3187405 102.1
көлемі
Сатудан түскен 243589 445.97 361679 148.48
түсім
Сатудан түскен Кшш-92148 440.86 -2496 -30.92
(птш)

*Смак жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп мәліметтері бойынша
дайындалды.

Түсімнің және пайданың өсу қарқындары активтердің өсу қарқынынан көп
болса, есепті кезенде алдыңғы кезеңге қарағанда кәсіпорынның активтерін
пайдалану неғұрлым тиімді болған. Пайданың өсу қарқыны активтің өсу
қарқынынан көп, ал түсімнің өсу қарқыны төмен болса, онда активтерді
пайдалану тиімділігін көтеру тек өнімнің, тауардың, жүмыстың және
қызметтің бағасын көтеру есебінен ғана болған[1]. Қаржы нәтижелерінің
(түсім мен пайда) өсу қарқыны активтердің өсу қарқынынан төмен болса, бұл
кәсіпорын қызметінің тиімділігінің төмендеуін көрсетеді. Біздің
жағдайымызда түсімнің өсу қарқыны пайда мен активтер өсімінің қарқынынан
көп (бұл көбінесе бірінші жағдайға келеді), сосын пайданың өсу қарқыны
түсім мен активтердің өсу қарқынынан аса бастайды. Бұл жағдайдың
тұрақтанып келе жатқандығынан хабар береді. Яғни кәсіпорын қызметінің
тиімділігі артып келеді деген сөз. Қаржы нәтижелерінің өзгеруімен
салыстырылмаған ұйым активтерінің өзгеруі өзінше аз ақпаратты. Кәсіпорын
жұмыстың қаржы схемасын пайдаланған кезде нәтижелік баланстың өзара зачет
есебінен төмендеуі басқа себептерге байланысты оның өсуінен асып кетуі
мүмкін. Сондықтан қысқа мерзімді (мысалы, тоқсан ішіндегі) активтердің
көлемінің азаюы кәсіпорынның жағдайының төмендегендігінің әрқашан дәлелі
болады. Әсіресе егер бұған қаржы нәтижелерінің оң қарқыны әсер етсе.
Ұйымның активтері айналымнан тыс (АТА) және айналым активтерінен (АА)
тұрады. Сондықтан активердің неғұрлым жалпылық құрылымы айналым және
айналымнан тыс активтердің қатынас коэффициенті сипаттайды:

Кт = айналым активтері айналымнан тыс активтер
(3)

Бұл көрсеткіштің мәні көп жағдайда талданып отырған ұйымның
құралдарының айналым шеңберінің салалық ерекшеліктеріне байланысты. Бұл
есеп үшін активтер түрі бойынша абсолютті көлемі, олардың барлық активтер
көлеміндегі үлес салмақтары, абсолютті көлемдердің және үлес салмақтарының
өзгеруі, айналымдағы және айналымңан тыс активтердің қатынас
коэффициентінің есепті мерзімдегі мәні мен өзгерісі бойынша мәліметтер
қажет (2-кесте). Кәсіпорынның жалпы активтерінің көлемінің өзгерісіндегі әр
актив түрі бойынша (айналымнан тыс, айналымдағы) өзгеріс үлесін көрсету
қажет.
Кесте-2
Кәсіпорынның айналымдағы және айналымнан тыс активтерінің
қатынас коэффициентінің деңгейі.
Көрсеткіштері Абсолютті Үлес, салмағы, % Өзгерістер
көлемдер, мың тг
01.01.0401.01.0501.01.0401.01.0 5Абс.көл Үлес %
салмақ
Айналымнан тыс 2709997 2981911 85,9 86,8 -28086 +0,9 42,1
активтер
Айналым активтері444884 406323 14,1 13,2 -38561 -0,9 57,9
Барлығы 3154881 3088284 100 100 -66597 0 100
Қатынас 0,16 0,15 х х -0,01 х Х
коэффициенті
01.01.0401.01.0501.01.0401.01.0 5Абс.көл Үлес.са%
лмақ
Айналымнан тыс 2681911 2664944886,8 81,1 -16963 -5,7 -8,6
активтер
Айналым активтері406323 621578 13,2 18,9 +215255 +5,7 +108,6
Барлығы 3088284 3286526 100 100 +198242 0 100
Қатынас 0,15 0,23 х х +0,08 х Х
коэффициенті

*"Смак" ЖШС есептік мәліметтері бойынша құрылды.

Кесте мәліметтері көрсетіп отырғандай, қарастырылып отырған субъектінің
айналымдағы және айналымнан тыс активтерінің қатынас коэффициенті төмен
дәрежеде: 2004 жылы - 0,16 және 2005 жыпы 0,23. Бұл дегеніміз "Смак" ЖШС-і
өндіріс саласына жатады. Алайда осы көрсеткіштің кәсіпорын мүлкіндегі
айналым активтерінің үлесін арттыру есебінен өсу қарқыны байқалады, 2004
жылғы 14,1 пайыздан 2005 жылы 18,9 пайызға дейін.
Бұдан соң айналым активтерінің құрылымы мен қарқынына талдау
жүргізіледі. Запастардың, дебиторлық қарыздың, қысқа мерзімді қаржылық
салымдар, ақша қаражаттарының қарқынының оң немесе теріс бағасы қаржы
нәтижелерімен салыстырмалы түрде берілуі тиіс. Айналым құралдарын
пайдаланудың тиімділігі әртүрлі болса, бір жағдайда бұл қызмет аясының
кеңеюінің себебі деп бағаланса, басқа бір жағдайда — іскерлік
белсенділіктің түсуімен және осыған орай қаржының айналым кезеңіңің
ұлғаюымен түсіндіріледі. "Смак" ЖШС-інің айналым активтерінің қарқыны мен
құрылымын талдау 3-кестеде көрсетілген.

Кесте-3
"Смак" ЖШС-інің ағымдағы активтерінің қарқыны мен кұрылымын талдау

КөрсеткіштеріАбсолютті Үлес, салмағы, %Өзгерістер
көлемдер, мың тг
01.01.0401.01.0501.01.0401.01.0 5Абс.көл Үлес %
салмақ
Ақшалай 46742 13037 10,5 3,2 -33705 -7,3 87,4
қаражат
Дебиторлық 100915 97109 22,7 23,9 -3806 +1,2 9,9
қарыз
ТМЗ 297227 296177 66,8 72,9 -1050 +6,1 2,7
Барлық АА 444884 406323 100 100 -38561 0 100
01.01.0401.01.0501.01.0401.01.0 5Абс.көл Үлес.салм%
Ақшалай 13037 7589 3,2 1,2 -5448 -2 -2,5
қаражат
Дебиторлық 97109 18648 23,9 3 -78461 -20,9 -36,4
қарыз
ТМЗ 296177 595341 72,9 95,8 +299164 +22,9 +138,9
Барлық АА 406323 621578 100 100 +215255 0 100

*"Смак" ЖШС есептік мәліметтері бойынша құрылды.

3-кестенің мәліметтері көрсетіп отырғандай, 2005 жылы кәсіпорынның ағымдағы
активтері 2004 жылға қарағанда 38561 мың теңгеге төмендегені көрінеді, ал
2005 жылы олардың 2004 жылға қарағанда 215255 мың теңгеге немесе 52,98
пайызға өскеңдігін байқаймыз. Бұл ТМЗ-ның өсуімен байланысты, бұл өндіріс
көлемінің біршама өскендігін көрсетеді. 1-кесте мәліметтеріне қарасақ,
сатудан түскен түсім 148,48 пайызға өскен. Ол шығынның азаюына әкелген.
Ағымдағы активтердің құрылымында ТМЗ-ға көп орын беріледі. Сонымен қатар
ТМЗ-ның ағымдағы активтердің құрылымындағы үлес салмағының 2004 жылғы 66,8
пайыздан 2005 жылы 95,8 пайызға дейін артқаны байқалады. Дебиторлық
қарыздар мен ақша каражаттары қарқыны тұрақты түрде төмендеп, ағымдағы
активтер құрылымында аз ғана үлес алады — сәйкесінше 3 пайыз және 1,2 пайыз
(01.01.04. мәліметтер бойынша). Айналым құралдарының құрамы деп өндірістік
айналым қорлары мен айналым қорларын құрайтын элементтер жиынтығын айтады.
Яғни олардың жеке элементтер бойынша орналасуы. Айналым құралдарының құрамы
мен құрылымы экономиканың әр саласында әр түрлі болып келеді. Олар
өндірістік, экономикалық және ұйымдастырушылық белгілері бойынша көптеген
факторлармен анықгалады.
Таза айналым капиталы дегеніміз ағымдағы активтер мен қысқа мерзімді
міндеттемелер арасындағы айырмашылық. Сондықтан оның компоненттерінің
құрамындағы кез келген өзгеріс оның мөлшері мен сапасына тура немесе жанама
әсер етеді. Әдетте, таза айналым капиталының қалыпты өсуі оң қарқын ретінде
қарастырылады. Алайда басқа да жағдайлар болуы мүмкін. Таза айналым
капиталын есептеу 4-кестеде берілген.

Кесте-4Смак ЖШС-інің таза айналым капиталы деңгейі (мың теңге)
Көрсеткіштер 2004 жылы 2005 жылы

Басы Соңы Басы Соңы
Ағымдағы актив 444884 407093 407093 621579
Ағымдағы пассив 97082 105361 105361 302270
Таза айналым капиталы 347802 301732 301732 319309

Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, таза айналым капиталы оң мәнге
ие. Бұл субъектінің қаржылық тұрақтылығын көрсетеді. 2005 жылға дейін таза
айналым капиталының төмендеу қарқыны байқалады да, 2005 жылдың соңында оның
көлемі 2004 жылмен салыстырғанда 2,76 пайызға өскендігі көрінеді.

Кесте-5

КөрсеткіштеріАбсолютті Үлес, салмағы, % Өзгерістер
көлемдер, мың тг
01.01.04 01.01.0501.01.04 01.01.05 Абс.көлҮлес %
салмақ
Ақшалай 46742 13037 10,5 3,5 -33705 -7,3 87,4
қаражат
Дебиторлық 100915 97109 22,7 23,9 -3806 +1,2 9,9
қарыз
ТМЗ 297227 296177 66,8 72,9 -1050 +6,1 2,7
Барлық АА 444884 406323 100 100 -38561 0 100

*"Смак" ЖШС есептік мәліметтері бойынша құрылды.

Айналым капиталының негізгі құрамдас бөлігі ретінде кәсіпорынның
өндірістік запастарын қарастыруға болады. Олар өз кезегінде шикізат пен
материалдар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім және басқа да запастардан
кұралады. Кәсіпорын өз қаражатын запастар құруға жұмсайтын болғандықтан
запастарды сақтаудың шығындары тек қана қойма шығындарымен ғана байланысты
емес, сонымен бірге тауардың бүлінуі мен ескіруіне де байланысты.
Көптеген кәсіпорындар запастарды құру мұндай кәсіпорынға тән капиталды
салымдарының қауіптілігіндей деңгейде. Сондықтан сақтаудың шығынын
есептегенде кәсіпорын капиталының орташа құнын алады.
Ағымдағы активтердің белгілі бір түрін белгілі бір мөлшерде
сақтағаннан болған экономикалық және ұйымдастырушылық-өндірістік нәтижелері
осы актив түріне тән сипатта болады. Мысалы, дайын өнімнің көп запасы
(алдағы үлкен сатылымға орай қарастырылған) сұраныс әдеттен тыс өсіп
кеткенде өнім тапшылығының тумауына жәрдемдеседі. Осылайша шикізат пен
материалдардың жеткілікті көп мөлшердегі запастары осындай запастардың
өндіріс процесінің тоқтауынан немесе неғұрлым қымбат тұратын материал-
алмастырғыштарды сатып алудан болатын жетіспеушілігі кезінде кәсіпорынды
сақтап қалады. Шикізат пен материалдарды көп мөлшерде сатып алуға берілген
үлкен тапсырыс әрине үлкен запастардың кұрылуына экеп соғады. Дегенмен егер
кәсіпорын жеткізушілерден көп тапсырыс бергені үшін жеңілдіктерге, көтерме
бағаға қол жеткізе алса мұндай тапсырысты жасауға әбден болады. Осындай
себептерге байланысты кәсіпорында дайын өнімнің жеткілікті запасы болған
жөн. Ол өндірісті неғүрлым ұзақ та үнемді басқаруға мүмкіндік береді.
Осының нәтижесінде енді кәсіпорынның өзі, әдеттегідей, клиенттеріне
жеңілдіктер бере алады. Қаржы менеджерінің міндеті — запастарды сақтаудың
нәтижелері мен шығындарын шығарып, қалыпты балансты жасау.
Дебиторлық қарыз — айналым капиталының маңызды компоненті, бөлігі. Бір
кәсіпорын екінші бір кәсіпорынға немесе мекемеге тауар сатқан кезде, оның
ақшасы бірден төленеді деп үміттену міндетті емес. Жеткізілген тауарлар
үшін төленбеген шоттар (немесе тапсырып алу шоттар) дебиторлык қарыздың көп
бөлігін кұрайды.
Дебиторлық қарызға тән элемент — маңызы бойынша құнды қағазға жататын
(коммерциялық құнды қағаздар) тапсырып алу векселі.
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар. Ақша қаражаттарына кассадағы,
есеп шоты мен депозиттік шоттардағы ақшалар жатады. Қысқа мерзімді
салымдарды құрайтын бағалы қағаздарға: басқа кәсіпорындардың бағалы
қағаздары, мемлекеттік қазыналық билеттер, мемлекеттік облигациялар және
жергілікті билік органдары шығарған бағалы қағаздар жатады.
Қаржы менеджері қолма-қол қаражат пен бағалы қағаздар арасында таңдау
жасағанда өндіріс менеджері шешетіндей міндеттерді орындайды. Қандай
жағдайда да ақша қаражатының үлкен қорын құрумен байланысты артықшылықтар
болады. Олар қолда бар ақшаның түгесілу қаупін азайтады және заң
тағайындаған уақыттан бұрын тарифті төлеу талабын қанағаттандыруға
мүмкіндік береді. Екіншіден, уақытша бос, пайдаланылмай жатқан ақша
қаражатын сақтаудың шығындары оларды бағалы қағаздарға қысқа мерзімді салу
шығындарынан әлдеқайда жоғары. Мысалы, оларда шартты түрде мүмкін болған
қысқа мерзімді инвестициялау кезінде алынбаған пайда түрінде қарастыруға
болады. Осылайша қаржы менеджері ақша қаражаттарының тиімді запасының
мәселесін шешуі керек болады.
Ағымдағы міндеттемелерге қысқа мерзімді несиелер мен кредиторлық
қарыздар жатады. Нарықтық экономика жағдайында несиелердің негізгі көздері
коммерциялық банктер болып табылады. Әдеттегідей, банктер қарыз алушыдан
оның сұрап отырған несиесінің тауарлы-материалдық құндылықтармен қамтамасыз
етілуін құжатпен растауын талап етеді. Басқа вариант бойынша кәсіпорын
өзінің дебиторлық қарыздарының бір бөлігін қаржы мекемесіне сатады да, оған
қарыз міндеттемесі бойынша ақша алуға мүмкіндік туады. Сондай-ақ кейбір
кәсіпорындар өздерінің қысқа мерзімді қаржыландыруға қатысты проблемаларын
өздерінің ағымдағы активтерін кепілге беру арқылы шешсе, кейбіреуі оның бір
бөлігін сатуы да мүмкін. Кеңірек талдау жүргізу үшін барлық айналым
активтерін тәуекел категориялары бойынша топтастырған жөн.
Мысалы, аяқталмаған өндіріс немесе алдағы кезеңдердің шығындарына қарағанда
дебиторлық қарыздарды сатудың ықтималдығы анағұрлым жоғары. Мұндайда
айналым құралдары түрлерінің пайдаланылу аймақтарын ескерген жөн. Бір ғана
мақсатқа қолданылатын активтертің тәуекелі өте жоғары. Яғни көпмақсатты
активтерге қарағанда сатылу ықтималдығы төмен. Жоғары тәуекел категориясына
жататын активтерге неғұрлым қаржы көп салынса, соғұрлым кәсіпорынның
өтімділігі төмен.
Келтірілген талдаудың дамуы үшін қиын сатылатын активтер мен
активтердің жалпы көлемінің қатынасының, сондай-ақ қиын сатылатын және оңай
сатылатын активтердің өзгеру қарқынын бағалаған дұрыс. Осы айтылған
қарқындардың өсуі өтімділіктің төмендегендігін көрсетеді.
Мұндай талдау жүргізген кезде айналым құралдарындағы сатылатын және
оңай сатылатын деп жіктеу тұрақты болмайтындығын естен шығармаған жөн. ол
нақты экономикалық шарттардың өзгеруімен ауысып отырады. Мысалы, қамтамасыз
ету тұрақсыз болғаңда және ақшасының құнсыздануы жалғасқанда кәсіпорындар
ақша қаражаттарын өндірістік қорларға және тауарлы-материалдық
құндылықтардың басқа түрлеріне салуға ынталы болуы мүмкін. Оған деген нарық
бағасы тұрақты өсуде. Ол аталған топтың активтерін оңай өткізілетіндерге
қосуға негіз болады.
Кәсіпорын балансындағы қиын өтетін активтердің көлемінің көптігінің
бұдан да ауыр жағымсыз салдарлары болады. Өлі капитал деп аталатын бұл
қаржы кәсіпорындағы құралдардың айналымдылығын тежейді. Нәтижесінде оның
қызметінің тиімділігін төмендетеді. Біздің кәсіпорындарда көбінесе
рентабельділік көрсеткіштерінің құлдырауы көп жағдайда қиын өтетін
активтердің барлығы мен үлесінің өсуімен анықталады.
Соңында, айналым құралдарының жеке элементтерінің құрамында көрінетін
қиын өтетін активтер кәсіпорынның өтімділігінің шынайылығын бұрмалап
көрсетеді. Бұл оның басшылары мен іскер серіктестерін тура жолдан
адастыруы мүмкін. Көптеген кәсіпорындарда тауарлы-материалдық
құндылықтардың сақталуын қадағалаудың едәуір әлсіреуі жағдайды одан ары
ұшықтыра түседі. Формалді түрде жүргізілген инвентаризация кәсіпорын
басшысы мен бухгалтериясына материалдык құндылықтардың саны мен сақгалуының
айқын бейнесін ашпайды. Егер қиын өтетін активтер айналым құралдарының көп
бөлігін құрайтын болса, онда кәсіпорын басшысы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.