Жүсіп Баласағұн

Жоспар

Жоспары:

1. Философтың шағын өмірбаяны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

2. «Құтты білік» дастаны (''Бақытқа жеткізуші білік'') ... ... ... ... ..3

3. «Құтты білік» шығармасы жайлы пікірлер ... ... ... ... ... ... ...5

4. Баласағұн . философ ретінде және тәрбиелік тағылымға толы педагог ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

1. Философтың шағын өмірбаяны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

2. Құтты білік дастаны (''Бақытқа жеткізуші білік'') ... ... ... ... ..3

3. Құтты білік шығармасы жайлы пікірлер ... ... ... ... ... ... ...5

4. Баласағұн - философ ретінде және тәрбиелік тағылымға толы педагог
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6

Көне дәуірдегі түркі халықтары мәдениетінің тербеліп өскен бесігі Шу
мен Іле өзені аралығында ұлан байтақ өлкеден ХІ ғасырда аты әлемге әйгілі
ақын, философ, қоғам қайраткері Жүсіп Хасхаджиб Баласағұн музыкант
отбасында дүниеге келген. Жүсіп жыл қайыру дәстүрі бойынша санағанда барыс
жылы (яғни 1021 жылы) туған. Жүсіп туралы жазба деректер көзін ақынның өз
шығармасы ''Құтты біліктен'' ғана табамыз.
Музыкант отбасында туғандықтан музыканы, күй тартып, өлең айтып,
нақышты музыка сазын лез бойына толық дарытқан. Баласағұнның бізге жеткен
ең ірі туын-дысы түркі тілінде жазылған 13 мың жолдың Ғибрат - өнеге
поэмасы. ''Құтты білік'' 1069 жылы жазылған. Бұл -саясат, өнеге, тәрбие
жөнінде толғаныс тапқан, үлкен тәрбиелік мәні мен маңызы бар, тағылымы
-терең, философиялық трактат.
Ол бұл дастанды хижра есебімен 462 жылы, қазіргі жыл санау бойынша
1070 жылы жазып бітірген. Дастанды хандардың ханы - Қарахандар әулеті
мемлекетінің негізін салушы Сатұқ Қара Бұғра ханға тарту етеді. Сол үшін
хан өз жарлығымен Жүсіп Баласағұнға хас хажиб - бас уәзір немесе ұлы
кеңесші деген лауазым берген.
Дастанның бізге жеткен үш көшірме нұсқасы бар. Біріншісі, Герат
қаласында 1439 жылы көне ұйғыр жазуымен (қазір ол Вена қаласындағы
Корольдік кітапханада сақтаулы), екіншісі, 14-ғасырдың бірінші жартысында
Египетте араб әрпімен (Каирдың Кедивен кітапханасы қорында) көшірілген. Ал
Наманган қаласынан табылған үшінші нұсқасы 12-ғасырларда араб әрпімен
қағазға түсірілген. Бұл қолжазба Ташкенттегі Шығыстану институтының қорында
сақтаулы тұр. Ғалымдар осы үш көшірме нұсқаның әрқайсысына тән өзіндік
ерекшеліктерді жинақтай отырып, Құтты білік дастанының ғылыми негізделген
толық мәтінін жасап шықты. Дастанның көне қолжазбасы табылғанын әлемге
тұңғыш рет хабарлап, 1823 жылы Азия журналында (Париж) Вена нұсқасынан
үзінді жариялаған француз ғалымы Жауберт Амадес еді. Венгер ғалымы Германи
Вамбери Құтты біліктің бірнеше тарауын неміс тіліне тәржіма жасап, 1870
жылы Инсбрук қаласында жеке кітап етіп бастырып шығарды.
Бұл шығарманы зерттеу, ғылыми мәтінін дайындау және аударма жасау
ісімен орыс ғалымы В.Радлов жиырма жыл бойы үзбей айналысты. Құтты білік
дастанын К.Каримов өзбек тіліне, Н.Гребнев пен С.Иванов орыс тіліне,
А.Егеубаев қазақ тіліне, бір топ аудармашылар ұйғыр тіліне (Пекин, 1984)
тәржіма жасады. Дастанның әдеби, тілдік, тарихи тұрғыдан ғылыми мәні
ерекше. Бұл шығарма бертін келе қазақ халқының этникалық құрамын
қалыптастырған ру-тайпалардың орта ғасырлардағы тұрмыс-тіршілігін, наным-
сенімін, әдет-ғұрпын, сөз өнерін, тілін зерттеп білу үшін аса қажетті,
құнды мұра. Құтты білік поэмасы түркі тіліндегі энциклопедиялық шығарма.
Оны жазуда автор саяси сарынды басшылыққа алғандығын аңғару қиын емес. Ол
Қарахандар жоғары дамыған Мәуреннахр, Шығыс Түркістан тәрізді аудандарды
басқарудың жолдарын үйретуге тырысты. Шығарма тек саяси трактат көлемінде
қалып қоймай, орта ғасыр дәуірінің ғылым, мәдениет салаларын да қамтиды.
Адам тағдыры, өмірінің мәні, орны мен әлемдегі рөлі жайындағы
мәселелер де қаралады. Сонымен бірге Баласағұни философиялық, шамандық,
исламдық дүниетанымда да болды. Философияны поэзия арқылы жеткізу орта
ғасырлық шығыстық үрдіс еді. Шығармада шамандық түсініктер көрініс тауып,
исламдық идеология да елеулі орын алады. Бұл жайында А.Романов пен
С.Иванов: Жүсіп Баласағұнидің Құтты білік поэмасы ең алғаш, ең көне,
әзірше жалғыз, мұсылман идеологиясының негізінде, осы идеологияны
уағыздаушы ретінде түркі тілінде жазылған шығарма, - деп баға береді.
Кітапқа көшпенділер тұрмысы мен аңшылық өнерін көрсететін нақыл сөздер,
мақал-мәтелдер, тұрақты сөз тіркестері де енген. Қазақ ғалымдары
Б.Кенжебаев, Ә.Дербісәлиев, Ғ.Айдаров, Ә.Қоңыратбаев, М.Мырзахметов
еңбектерінде бұл көне жәдігер әдеби, тілдік, стильдік, философиялық,
педагогикалық, текстологиялық, әлеуметтік, тарихи, саяси, мәдени тұрғыдан
зерттелді. Соның ішінде Жүсіп Баласағұнидың қазақ халқы мәдениетінің
қалыптасуына, қазақ жерінде ақыл-ойдың, даналықтың дамуына тигізген ықпалы
мен тәлім-тәрбие мәселелерін көтерудегі рөлі, көптеген халық даналықтарының
ұқсастықтары мен сабақтастықтары да ғалымдар назарынан тыс қалмады.
Ақын дастанын жасы елуге келгенде он сегіз ай ішінде жазып бітіргенін
айтады. ''Құтты білік'' дастаны (''Бақытқа жеткізуші білік'') түркі тілді
туысқан халықтардың бізге келіп жеткен дүниежүзілік мәнге ие бірден-бір
жазба әдеби ескерткіші. ХІ ғасырға дейінгі жазба әдеби тілдің даму жолдарын
білдіре алатын асыл мұраларының бірі.
Жүсіп өз заманындағы ғылым саласымен толық танысып кемелденген шағында
''Құтты білік'' тәрізді классикалық шығармасын жазуға бет бұрды. Араб,
парсы тілдерін жақсы білумен бірге өз ана тілін де терең меңгеріп, бар
байлығын бойына дарытқан Жүсіп ана тілінің көркемдік қуатын әлемге таныту
бағытын ұстады. өз тілін менсінбей араб, парсы тілінде сөйлеу, шығарма жазу
сияқты сырттан таңылған қорлық салты үстем кезде өз ана тілінде көркем
шығарма жазу дәстүрін қалыптастырып кетуі - соның тарихи еңбегі.
''Құтты білік'' - ХІ ғасырға дейінгі түркі тілді халықтардың қоғамдық
ой санасында орын алған рухани құбылыстарды тұтас қамтыған энциклопедиялық
қуатқа ие көркем туынды.
Абай шығармаларында жүйелі түрде мол таралатын мораль философиясы жайлы
ой толғаныстардың ішкі төркіндері әсіресе ондағы жуан мәртлік жөнінде
айтылатын пікірлерімен іштей іліктестік табатын рухани қазына көздерінің
біріне - ХІ ғасырда қазақ жерінде жазылып, дүниеге келген ''Құтты білік''
дастаны. Бұл ойымызға айғақты дәлел ретінде екі түрлі себепті еске алмақ
керек. Оның бірі - Абайдың ақындық кітапхана- сының қорында Жүсіп
Баласағұнның атақты дидактикалық дастаны ''Құтты біліктің'' де болғаны
жайында ақынның немере інісі Мұтылғанның жазбаша дерегіне сүйенеміз.
Дастандағы жәуан мәрттілік жайлы пікірлер желісімен Абайдың 17, 38-қарасөзі
мен ''Ғылым таппай мақтанба'', ''Әсемпаз болма әрнеге'' т.б. өлеңдеріндегі
ойлардың іліктес, төркіндес келіп жатуы, тамыры тереңде жатқан рухани
туыстық танытқандай нақтылы ұғымдармен ұштастырады.
М. Әуезов те бұл дастанға көп көңіл бөлген. Москва универститетінде
оқыған лекциясында осы дастанға арнайы тоқталып, талдау жасап, пікір
білдірген. Бұл аталған деректер тобы ''Құтты білік'' пен қазақ әдебиетінің
байланысы жайлы арнайы зерттеу жұмысын жүргізуді қажет етеді.
''Құтты білік'' ХІ ғасырда өмір сүрген түркі тайпа-ларының бәріне
түсінікті әдеби тіл негізінде жазылуы себепті, оны әр дәуірде мәдениеті мен
ғылымы үдере даму жолына түскен түркі тілді бауырлас халықтардың бәрі де
ортақ мұра ретінде зерттеп, ғасырлар сырына қаныға бермек. Мақсат - әр
халық осы ұлы мұрадан пікір суыртпақтап, өзінің рухани өзекті желісін тарта
білуіне кеп тіреледі.
Музыкант отбасында туғандықтан музыканы, күй тартып, өлең айтып,
нақышты музыка сазын лез бойына толық дарытқан. Баласағұнның бізге жеткен
ең ірі туын-дысы түркі тілінде жазылған 13 мың жолдың Ғибрат - өнеге
поэмасы. ''Құтты білік'' 1069 жылы жазылған. Бұл -саясат, өнеге, тәрбие
жөнінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.