Халықаралық жеке құқықтың құқық саласы ретіндегі жүйесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ гуманитарлық заң университеті
Алматы заң академиясы

Халықаралық құқық кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Халықаралық жеке құқықтың құқық жүйесінде алатын орны және оның
жүйесі

Орындаған:

Тексерген: Нысанбекова Л.Б.

Алматы 200 ж.
ЖОСПАР:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

I. Халықаралық жеке құқықтың түсінігі және
атауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..
II. Халықаралық жеке құқықтың мазмұны мен пәні ... ... ... ... ... ...
III. Халықаралық жеке құқықтың құқық саласы ретіндегі
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
IV. Халықаралық жеке құқықтың құқық жүйесіндегі алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Халықаралық жеке құқық негізінен халықаралық-сауда, ғылыми-
техникалық және мәдени өзара әрекеттестіктің дамуымен тығыз байланысты
болып табылады. Осы қатынастарды құқықтық реттеудегі басты рөлді
халықаралық жеке құқық нормалары алады, бұл нормалдардың маңызы халықаралық
іскерлік айналымдағы жаңа бастау мен шаруашылық нысандардың көбеюімен
күннен күнге артып отыр.
Халықаралық құқықтың жеке бір құқық саласына жатқызылу-жатқызылмау
мәселесі бүгінгі күнгі ғалымдардың өте қызу пікірталастарының объектісі
болып отыр. Осы мәселе негізінен терең зерттеуді қажет етеді.
Біз осы курстық жұмыста халықаралық жеке құқықтың түсінігіне, оның
құқық жүйесінде алатын орнына, халықаралық жеке құқықтың басқа құқық
салаларымен байланысына және де халықаралық жеке құқықтың жүйесіне
байланысты мәселелерге назар саламыз және сол сұрақтарды жан-жақты
қарастырып, оларды дұрыс шешу жолдарын табамыз.
Халықаралық жеке құқық құқық слаларының ішіндегі қызықты бір құқық
салаларының қатарына жатады, себебі бұндағы қатынастарды реттеуде тек қана
бір мемлекеттің құқық жүйесі ғана емес, сонымен қатар басқа да құқық
жүйелерінің ережелері қолданылады.
Мәне, осы аталған мәселелер біздің курстық жұмыстың зерттеу
объектілері болып табылады.
І. Халықаралық жеке құқықтың түсінігі және атауы

Халықаралық жеке құқықтың дамуына бүгінгі күнгі факторлар өте тиімді
әсер етуде.
Біріншіден, бұл шаруашылық өмірдің интернационализациялануы; бүгінгі
күнгі әлемдік шаруашылықтың интернационализациялаудың объективті процесі
осыған сай жан-жақты экономикалық қатынастардың жаңа деңгейін талап етуде.
Бұл тұстағы айқын мысал ретінде еуропалық континенттің дамуын атауға
болады. Шаруашылық өмірдің интернационализациялануының ең жарқын көрінісі
ретінде жан-жақты экономикалық және экономикалық-техникалық қауымдастықтың
дамуын атауға болады. Егер де ХІХ-ХХ ғасырларда ол қатынастар тек саудамен
ғана шектеліп отырған болса, ендігі ХХ-ХХІ ғасырларда бұл тек тауар мен
қызмет алмасу ғана емес, бұл өндірістік қауымдастықтың, оның құрамына
бірлескен кәсіпорындар мен өндірістер, бірлескен зерттеулер мен
ізденістерді жүргізулер кіреді.
Екіншіден, бұл соғыстар мен түрлі сипаттағы қақтығыстарға
байланысты, саяси және ұлттық себептерге қатысты, сонымен қатар жұмысқа
орналасу мен білім алуға байланысты халықтың көшіп-қонуының (миграциясының)
тез арада өсіп кетуіне байланысты болды.
Үшіншіден, ғылыми-техникалық прогресс бір жағынан, коммуникациядағы,
транспорттағы жетістіктер арқасында көптеген елдер мен континенттерді бір-
бірлерімен жақындастырды, осының арқасында жалпы адамзаттық қарым-қатынас
дамыды, радио, телевидение, видеотехника мен спутниктік құрылғыларды
қолдануға байланысты ғылымда болып жатқан жетістіктер елдер арасындағы
хабарларды тез арада таратып отыруға мүмкіндік берді; космосты игерудегі
жетістіктер тағы бар, ал екінші жағынан ғылыми-техникалық прогрестің
керітартпа тұстары, атап айтқанда, Чернобыль мен Бхопалдағы трагедиялар,
қоршаған ортаның ластануы мен улануы бір ғана мемлекеттің шекарасымен
шектеліп қана алмайды.
Халықаралық жеке құқық үшін басты маңызды болып табылатын нәрсе –
халықаралық қатынастардың гуманизациялануы болып табылады. Барлық
мемлекеттердің – халықаралық қатынас қатысушыларының назарының ортасында
адам, оның жай-күйі, құқықтары мен бостандықтары тұруы тиіс.
Мемлекеттердің өзара байланыстылығы әртүрлі салалардағы өзара
ықпалдастық тұстарынан да көрінеді.
Мемлекеттер арасындағы қауымдастық туралы мәселелерді шешу кезінде
құқықтың және оның әдістері мен құрылымдарының орны ерекше болып келеді.
Халықаралық жеке құқықтың спецификалық ерекшелігі осы мемлекеттердің
арасындағы, құқық жүйелерінің арасындағы айырмашылықты сақтай отырып,
колллизиялық деп аталатын нормалардың көмегімен қай мемлекеттің құқығы
тиісті жағдайларда қолданатындығын анықтауға бағытталғандығында.
Халықаралық жеке құқықтың мақсаты - әртүрлі елдердің фирмалары мен
ұйымдарының арасындағы іскерлік байланыстарды құқықтық реттеу болып
табылады.
Қатынастардың екінші бір тобы – бұл шетелдік қатысушылар, яғни
азаматтардың қатысуымен болады. Халықаралық құқықтағы сияқты халықаралық
жеке құқықта да жалпы қоғамдық мүдде мен жеке тұлғаның мүдделері толығымен
ескерілуге жатады.
Халықаралық жеке құқықта шетелдіктердің жеке мүліктік және жеке
мүліктік емес құқықтары туралы, олардың еңбек, отбасы және басқа
салалардағы құқықтары туралы сөз болады. Осы аталған құқықтарға кепіл болу
халықаралық жеке құқықта басты орынға қойылады, әсіресе, бұл аралас
(шетелдің қатысуымен) некелерге, отбасылардың түрлі мемлекет азаматтарынан
құрылуына байланысты болып табылады. Халықаралық жеке құқық нормалары
Қазақстандағы шетел азаматтарының құқықтық жағдайын және біздің
азаматтардың шетел мемлекетіндегі жағдайын анықтайды.
Реттелетін сауалдардың екінші тобы біріншісімен тығыз байланысты,
өйткені бір саладағы қауымдастықтың дамуы шетелдіктердің құқықтарын
реттеуге де тікелей әсер етеді.
Халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні болып халықаралық өмірде пайда
болатын азаматтық-құқықтық сипаттағы түрлі қатынастар болып табылады.
Халықаралық жеке құқық халықаралық жария құқықпен (не жалпы
халықаралық құқықпен) тығыз байланысты. Халықаралық жеке құқық -
өзбетіндік, тәуелсіз құқық жүйесі болып табылады. Үстем етіп тұрған
концепцияға (тұжырымдамаға) сәйкес халықаралық жеке құқық бұл әрбір
мемлекеттің ішкі құқық жүйесінің құрылымдық бөлігі болып табылады.
Халықаралық жария құқық пен халықраалық жеке құқықтың нормалары бір ғана
мақсат үшін - әтүрлі саладағы халықаралық қауымдастықты дамытудың құқықтық
алғышарттарын дайындау қызметін атқаруда. Бұл екеуінің арасындағы ортақтық
– бұл жердегі халықаралық қатынастар туралы ойлар бұл ұғымдардың кең
мағынада, яғни екі немесе одан көп мемлекеттердің қатысуымен болатын, бір
мемлекет территориясынан тыс туындайтын қатынастар туралы болып отыр.
Дегенмен, халықаралық жеке құқық жария құқықтық емес, жеке құқықтық
қатынастарды реттейді. Бұл реттегі халықаралық дегеніміз шетел элементімен
күрделендірілген қатынасты білдіріп тұрады.
Халықаралық жеке құқықтың халықаралық жария құқықтан ең бірінші
айырмашылығы – олардың реттейтін қатынастарының мазмұнының әрқилылығында.
Халықаралық жария құқықта мемлекеттер арасындағы саяси қарым-қатынастар
бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздік, мемлекеттің егемендігі мәселелері,
мемлекет ісіне араласпау, қарусыздану сияқты мәселелер қарастырылады.
Халықаралық жария құқықта халықаралық сауда, әкономикалық әрекеттесу сияқты
сауалдардың кең етек алуы халықаралық экономикалық құқықтың туындауына
әкеліп соқтыруда. Дегенмен, олармен реттелетін қатынастар азаматтық-
құқықтық емес, мемлекетаралық сипатқа ие болып табылады. Ал халықаралық
жеке құқыққа келер болсақ, бұның реттеу аясы халықаралық қатынастағы нақ
осы жеке құқық саласында болып табылады. Бұл ең біріншіден, мүліктік
қатынастар (мәселен, авторлық пен патенттік құқық саласында), яғни бұлар
халықаралық жеке құқықтың реттеу аясына жататын қатынастар болып табылады.
Халықаралық жария құқықтан халықаралық жеке құқық тек өзінің реттеу
пәнімен ғана емес, сол қатынастардың субъкетілерінен де ерекшеленеді.
Халықаралық жария құқықтың негізгі субъектілері болып мемлекеттер танылады.
Сонымен қатар халықаралық ұйымдар мен өз тәуелсіздігі мен бостандығына
күресуші ұлттарды да осы топқа жатқызады. Ал халықаралық жеке құқықта
қатысушылар мемлекет қана емес (бірақ оның қатысуы да жоққа шығарылмайды)
ең басты қатысушылар жеке тұлғалар мен заңды тұлғалар болып табылады. Жеке
тұлғалар – бұл азаматтар, ал заңды тұлғалар – бұл мемлекеттік ұйымдар, жеке
фирмалар, өндірістер, ғылыми зерттеу және басқа да ұйымдар.
Ендігі жерде халықаралық жеке құқықты халықаралық жария құқықтан
айырмалайтын үшінші белгісін атап өтуге болады. Халықаралық жария құқықта
қатынастарды реттеудің негізгі қайнар көзі болып халықаралық шарт табылады.
Халықаралық жеке құқықта да халықаралық шарттардың алатын орны ерекше,
бірақ олардың ережелері кейбір мемлекеттің заңнамасына сіңірілсе де
сіңірілмесе де қолданыла береді, ал кейбір мемлекеттерде ол шарт тек
мемлекет санкциясын алған уақытта ғана қолданысқа ұшырайды.
Халықаралық жеке құқықта маңызды орынды (бұл халықаралық жария
құқыққа барынша тән қасиет) таза ішкі сипаттағы заңнама, сот және арбитраж
практикасы алады.
Енді, халықаралық жеке құқықтың мәнін анықтағаннан кейін, оның
құқықтық тұрғыдан алғандағы түсінігіне байланысты пікірлерді қарастырайық.
Кеңестік дәуірде осы ғылмның дамуының алдында тұрған сұрақтардың
бірі халықаралық жеке құқық деген түсінікті айқындауға байланысты болып
табылды. Жалпы жағдайларда, лениндік түсінік – біз ешқандай жекелікті
танымаймыз, бізде бәрі ортақ, сондықтан жа жария құқықтық деген түсінік
қолданылу керек деген де болды. Дегенмен де осы жеке құқық деген сөздің өзі
тұтастай алғандағы осы ғылымның ішкі мәнін және оның мазмұнын айқындап тұр,
өйткені бұл сонау ерте римдік кездегі құқықтарды жеке және жария деп бөлуді
ары қарай дамытып отыр. Бұны Улпиан қалыптастырған болатын, оның айтуынша
жария құқық мемлекттің жағдайына байланысты, ал жеке құқық – жеке
тұлғалардың құқықтарына байланысты болып табылады. Халықаралық жеке
құқықтағы халықаралық деген түсінік қазіргі кездің өзіне дейін даусыз болып
келеді. Бірақ көптеген авторлардың пайымы бойынша халықаралық жеке құқық
барынша ішкі құқықпен тығыз байланыста бола отырып, құқық саласы ретінде
танылады және ұлттық құқық жүйесінің бөлігі болып табылады. Ал енді ең
соңғы авторлардың қатары құқық деген сөзге өздерінің риза еместіктерін
білдірді, себебі олардың пікірі бойынша халықаралық жеке құқықта құқық ол
реттеуші функцияны емес, тек қана сілтемелік функцияны атқарушы болып
табылады және бұндағы басты орынға коллизиялық ережелер ие деп тұжырымдады.

Сонымен қатар осы халықаралық жеке құқық деген түсінікке өзгертулер
енгізуге байланысты жұмыстар өз қызметін тоқтатпады. В.М.Корецкий өзінің
“Очерк международного частного права” деген кітабында осы пәнді қамтиды
деген 50-ден астам пәннің атауын ұсынады. Олардың қатарына келесілерді
жатқызуға болады:
1) халықаралық азаматтық құқық; 2) халықаралық шаруашылық құқық; 3) жеке
құқықтық қатынастардың халықаралық режимі; 4) халық-жеке құқық; 5) шетелдік
құқықты қолдану; 6) халықаралық құқық принциптеріне сәйкес түрлі
мемлекеттердің заңдарын қолдану; 7) мемлекеттің территориясынан тыс
жерлерде құқықты тану; 8) құқықты таңдау; 9) шетелдіктердің жалпы жеке
құқықтары; 10) бөлектейтін құқық; 11) жеке құқық саласындағы құқық
конфликтілерінің теориясы; 12) құқық конфликтісі және т.б..
Халықаралық жеке құқықтың мазмұнына аталған атаулардың қайсысы
көбірек келетіндігін біз алдағы бөлімдерден білетін боламыз, ал қазір біз
халықаралық жеке құқық деген сөзді қолданған барынша дұрыс екендігін айта
аламыз.

ІІ. Халықаралық жеке құқықтың мазмұны мен пәні

Біздің отандық доктрина халықаралық жеке құқық азаматтық-құқықтық,
шетелдермен отбасылық, еңбек немесе халықаралық қатынастарды реттейді деген
көзқараста. Осылайша, халықаралық жеке құқық дегенде кең ауқымды бір
мемлекеттің территориясында ғана орын алмайтын азаматтық-құқықтық
қатынастар туцралы айтуға болады. Қайсыбір мемлекет азаматтары арасындағы
мүліктік және олармен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарды айтпастан
бұрын бұл мемлекеттер арасындағы сыртқы саяси қатынастарды да қозғап өту
керек.
Ең біріншіден, мүліктік қатынастағы шетелдік элемент не екендігі
туралы айтылу керек. Осындай шетелдік элмент бар мүліктік қатынастардың
негізгі-негізгі деген үш тобын бөліп қарастыруға болады:
1) шетелдік болып табылатын субъектінің қатысуымен болатын мүліктік
қатынастар. Бұл шетел мемлекетінің азаматы, шет мемлекеттің заңды
тұлғасы немесе тіптен, шетелдік мемлекеттің өзі де болуы мүмкін.
Мәселен, қазақстандық өнеркәсіп ағылшындық фирмамен тауар партиясын
сату туралы шарт жасайды. Бұндай жағдайда шетелдік элемент болып
ағылшындық фирма табылады.
2) Субъектілердің барлығы бір мемлекетке тиесілі мүліктік қатынастар
(мәселен, мұрагерлік мүлік) тиісті қатынастар пайда болатын объект
шетел территориясында болатын болса.
3) Заңды фактімен пайда болуы не тоқтатылуы тығыз байланысты мүліктік
қатынастар (зиян келтіру, шарт жасау, өлім және т.б.).
Отандық доктрина халықаралық жеке құқық сонымен қатар халықаралық
азаматтық іс жүргізу сауалдарын да қосуда. Бұның астары – азаматтық істе
шетелдік элементтің болуы әлдебір процессуалдық салдар туғызады дегенде.
Халықаралық жеке құқықтың тарихи негізін коллизиялық нормалар
құраған. Шетелдік элементі бар азаматтық құқықтық қатынастарды реттеудің
басты ерекшелігі – көп жағдайда халықаралық жеке құқық сауалдарды шешуде
тікелей ереже, тікелей қолданылатын норма жоқ. Бұл нормалар тек қай заңнама
қолданылу керек екендігі туралы меңзейді. Бұндай сипаттағы нормалар
коллизиялық деп аталады.
Заң тұрғысынан алғанда коллизиялық нормалар халықаралық жеке құқық
құрамына кіретін аса бір күрделі нормалардыбілдіреді. Мемлекеттер
қолданатын осындай нормалардың жиынтығы коллизиялық құқықты құрайды.
Коллизяиылқ құқық халықаралық жеке құқықтың аса күрделі және аса маңызды
бөлігін құрайды, бірақ коллизиялық сауалдармен халықаралық жеке құқық
мазмұны тіптен толығымен ашылмайды.
Халықаралық жеке құқық аясына шетел элементі бар халықаралық
азаматтық құқықты реттейтін барлық нормаларды ендірген жөн. Бұл ретте
мемлекеттердің арасындағы құқық емес, олардың арасында орнайтын қатынас
басты мәнге ие болуы тиіс. Осындай түсініктен кейін халықаралық жеке құқық
құрамына халықаралық қатынастар көмегімен унификациялауға көп мән берген
жөн. Шаруашылық өмірдің интернационализациялануы сауда, транспорт және
басқа салалардағы материалдық құқықтардың унификациялануына алып келуде.
Халықаралық жеке құқықтың әсер ету кеңістігі мен оның мазмұны туралы
сұрақтар құқықтық доктринада қолданыла бермейді. Шетелдік теория мен
тәжірибеде белгілі бір дәреждедегі ортақ түсінік қалыптасты, яғни
шетелдіктердің статутының сауалы жеке халықаралық құқыққа бағытталған.
Сонымен қатар осы тұста да бірқатар нюанстар бар. Мәселен, Францияда
шетелдіктердің құқықтық жағдайы ешқандай сауалдарсыз халықаралақы жеке
құқықтың реттеуіне енгізіледі, ал Англияда, Уэльсте және Нидерландыда бұл
халықаралық жеке құқықтың бөлігі беп танылады. Бірақатар жағдайларда
халықаралық жеке құқықтың аясы туралы доктриналық көзқарастар халықаралық
жеке құқық туралы заңнамада өз бекімін тапқан. Мәселен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.