Аударма дәл аударма

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

«Ш. Айтматовтың әр сөйлемінде тереңнен тебірене

шығар мұң бар. Сол мұңның арқасында елжірей

тыңдалар сыр бар. Сол сыр шыны майдай

шынайы сезім мен ойсырата ойрандататын

тұңғиық ойға бастайды. Сондықтан да Айтматовты

оқыған әр адам өзімен өзі мұңдасып отырғандай күй кешеді»

Әбіш Кекілбаев

Зерттеудің өзектілігі : Қырғыз халқының аса көрнекті жазушысы, талантты прозаик Ш. Айтматов шығармашылығы бүкіл әлем назарын аударып отыр. ЮНЕСКО-ның мәліметі бойынша туындылары жоғары ұсынысқа ие, әлемде шығармалары ең көп оқылатын бүгінгі күннің жазушысы - Ш. Айтматов. Бұған оның шығармаларының әлем тілдеріне аударылғаны дәлел. Жазушы шығармашылығы түрлі деңгейде зерттелген. Түркітану ғылымында айтматовтану пәні де қалыптасқан. Ш. Айтматов шығармашылығын әдеби, тілдік тұрғыдан қарастырылып жүргенімен, аудармалары әлі күнге дейін арнайы, толық зерттелмеген. Жазушы шығармаларының аударылу үдерісін жүйелі түрде қарастырған отандық ғалымдардың ғылыми еңбектері жоқ. Сондықтан да, Ш. Айтматовтың шығармаларының аударылу мәселелерін зерттей түсу күн тәртібіне қойылуға тиіс болып тұр. Зерттеу жұмысының көкейкестілігі бір жағынан осыдан да көрінеді.

Біздің диплом жұмысымызда Айтматов шығармаларының аударылу деңгейі, әсіресе, орыс→қазақ тілдеріндегі аудармаларының нұсқалары стильдік тұрғыдан қарастырылады. Ал аударма мәтін мен түпнұсқа мәтіндерді стильдік тұрғыдан, аударма теориясы тұрғысынан талдау шығарманың аударылу деңгейін анықтап, сапалық құндылығын анықтауға мүмкіндік береді. Қазіргі аударматану ғылымында мұндай салыстырмалы талдаулардың қажеттілігі арта түсуде.

Тақырыптың зерттелу деңгейі: Әлем әдебиетінде өзіндік орны бар Ш. Айтматов шығармашылығына бүкіл әлем өз қызығушылығын білдірді. Ш. Айтматов шығармашылығын отандық ғалымдармен қоса, әлем ғалымдары да қарастырды. В. Ким Ш. Айтматовтың 50-60 жылдардағы әдеби-эстетикалық көзқарастары жайында ғылыми еңбек жазса, чех ізденушісі Ондрей Маршак «Многообразие в единстве литературы социологического реализма» деген кандидаттық диссертациясының бір бөлімін «Ш. Айтматов − адам, журналист, суреткер» деп арнаған. Сонымен бірге ресей ғалымдарынан Л. Аннинский, В. А. Апухтина, Г. Гачев, Л. Лебедова т. б. еңбектеріндегі айтылған ғылыми тұжырымдарды атап өту қажет. Бұл талдауларда коммунистік идеология әсері болғандығын ескерту қажет.

Ш. Айтматов жазушы ғана емес, публицист. Осы тұрғыдан А. Акматалиев «Ш. Айтматовго таасирленүү» деп Айтматовтың журналистігін қарастырады.

1960 жылдан бастап Ш. Айтматов шығармашылығын әдеби жағынан қарастыра бастады. Оның алғаш әңгіме-повестері жариялана бастаған уақыттан бастап, шығармаларының көркемдік желісі жағынан, стильдік тұрғысынан, поэтикалық, тілдік жағынан жан-жақты зерттелініп, баспасөз беттерінде жарыса мақалалар жарияланды. Ш. Айтматов әдебиеттегі ерекше құбылыс екендігіне алғаш назар аударып шағын пікірлерін жазған − М. Әуезов. М. Әуезовтің «Жәмила» повесіне жазған «Путь добрый», яғни «Жолың болсын» деген мақаласынан соң, Луи Арагон повесті француз тіліне аударды. Жас қаламгер Ш. Айтматовтың өмірі мен шығармашылығын жан-жақты зерттеп, терең, байыпты талдау жасап, Рымбек Мылтықбаевтың «Шыңғыс Айтматов» атты әдеби өмірбаяндық очерк жазған. Онда Р. Мылтықбаев жалпы Ш. Айтматовтың шығармашылық лабораториясына үңіледі. «Жәмила» повесінің аударылуы жайлы Қ. Нұрмахановтың «Дәстүрлі достық» еңбегінің екінші бөлімінде сөз етеді. Ш. Айтматов шығармашылығы қарастырылатын Н. Сыдықовтың «Ш. Айтматов шығармаларындағы пейзаж», Р. Рахманалиевтің «Ш. Айтматов және әдеби байланыс», Р. Құрманходжаевтің «Ш. Айтматов шығармаларындағы адамгершілік тәрбиесі және жеке адам тұлғасын қалыптастыру мәселелері», Қ. Қойшыманованың «Ш. Айтматов повестері», Ж. Бақашеваның «Ш. Айтматовтың шығармашылық шеберлігі», Ш. Айтматовтың шығармашылығының өзекті мәселелерін Кәрібекова Ақторғын «Ш. Айтматовтың шығармашылық лабораториясы» атты кандидаттық жұмысында қарастырады. Осы зерттеу еңбектері Ш. Айтматов шығармашылығын зерттеудегі елеулі жетістік болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаттары мен міндеттері: Ш. Айтматовтың «Жәмила», «Қош бол, Гүлсары!» повестері мен «Боранды бекет» романы жарияланғаннан бері жарты ғасыр уақыт өтті. Сол жылдар көлемінде Ш. Айтматов шығармалары әлем тілдерінің бірнеше тілдеріне аударылды. Соңғы статистика бойынша, бірінші рет қазақ жерінде Ш. Айтматов еңбектері орыс тілінде, жазушының туған күніне орай, 2008 жылы желтоқсанның жиырма екісінде сегіз томнан тұратын шығармаларының толық жинағы жарық көрді. Еңбекке қаламгердің барлық туындыларының қолжазбалық нұсқасы енгізілген. Кеңестік кезеңде қысқартуларға ұшыраған шығармалары қалпына келтіріліп басылып отыр. Мариям Айтматованың қатысуымен Алматыда жаңа жинақтың тұсауы кесілді. Барлық көркем шығармалары, мақалалары және дүние жүзінің белгілі қаламгерлерімен сұхбаты қоса енгізілген жаңа 8 томдық кітап қоғамдық ұйымдар мен Айтматов атындағы халықаралық қордың қолдауымен жарық көріп отыр. Кітап орыс тілінде. Қазақша нұсқасын шығару алдағы күннің еншісінде, - дейді қазақстандық қаламгерлер. Шығармалары әлемнің 176 тіліне аударылып, 130-ға жуық елде жарияланған. Кітаптары 830 рет басылып, 67, 2 миллион дана болып шыққан.

Жұмысымыздың негізгі мақсаты - Ш. Айтматовтың «Боранды бекет» романының әлем тілдеріне, соның ішінде орыс, қазақ тілдеріне аударылу тарихы мен деңгейін анықтау

Алға қойған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттер қойылды:

- Ш. Айтматовтың «Боранды бекет» романының аудармаларында аударма үдерісін сипаттайтын бірліктердің қолданылу аясын қарастыру;

- роман аудармаларының түпнұсқамен сәйкестігін, эквиваленттілігін, жазушының өзіндік стилін қалай бергендігін, көркемдік амалдардың берілуін айқындау.

- аудармаларды функционалдық жағынан жүйелеу;

- аудармалардағы сюжет, көркем амалдарды типологиялық тұрғыдан талдау;

- көркемдік бейнелеуіш құралдардың аударылу ерекшеліктеріне назар аудару;

- ұлттық реалилердің аудармада берілу үлгісіне назар аудару;

- Ш. Айтматов повестерінің аудармаларына стильдік тұрғыдан талдау;

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Диплом жұмысында − Ш. Айтматов романының орыс→қазақ тілдеріндегі стильдік сәйкестіктері алғаш рет типологиялық, салыстырмалы деңгейде қарастырылып отыр.

Зерттеудің әдіс-тәсілдері: Диплом жұмысын жазу барысында түпнұсқа мәтіндері мен аударма мәтіндерді типологиялық, салыстырмалы, функционалдық талдау әдістері қолданылды.

Зерттеу нысаны ретінде Ш. Айтматов романының қазақ тіліндегі аударма мәтіндері және тұпнұсқасы пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы: Диплом кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 БӨЛІМ

Ш. АЙТМАТОВТЫҢ КӨРКЕМДІК ӘЛЕМІ ЖӘНЕ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ АУДАРМА НҰСҚАЛАРЫ

Проза жанрын аудару үшін аударманың ең алғашқы, негізгі заңы түсіну болса, автордың ойын айқын қабылдау − тағы бір маңызды қыры. Шығармада образды, көрсетілген жағдайды, өмірді ойға тоқып, елестете білу керек.

Проза аудармасының өзіндік ерекшеліктері айқындауда аударма мәтінді интеграция бойынша, аударма мәтінге автор тұрғыдан, не жанр тұрғыдан, не стиль тұрғыдан, не мәтін тұрғыдан келуге болады. Соның ішінде біз аударма мәтіндердің ерекшеліктерін көрсетуде жанр мәселесі, яғни проза жанрының аудару ерекшелігіндегі негізгі қағидаларымен аудармашылар баса назар аударатын ұстанымдарды айтуды көздедік. Проза жанрының өзіндік ерекшеліктерін ғалым Н. Ф. Пелевина проза жанрын стиль жағынан төмендегідей бөліп қарастырады:

Особо важную роль играют в художественной прозе диалоги, отражающие особенности разговорного стиля.
. . . Проза прежде всего передает течение событий.
Всякий текст, описывающий явления и события, изображает их как протекающие во времени. Время протекания описываемых событий не тождественно времени, проходящему пои чтении текста, − это воображаемое, или изображаемое, время.
Содержание художественного текста нив коем случае не является автоматическим отображением жизненных фактов − оно имеет сложные, исторически изменчивые, до конца еще не изученные законы построение.
Тропеические средства[ 1, беті ] .

Кез келген проза жанрындағы әрбір туынды белгілі бір жазушының идеясынан туындаған көркем шығарма. Аудармашы интерпретатор болғандықтан, ол сол айтпақ идеяны түсініп, түйсініп, қабылдап, екінші бір оқырманға түпнұсқаның дәрежесіндей бүкіл қыр-сырларымен жеткізуі тиіс. Бұл проза жанрын аударудағы аудармашылар ескеретін ең бірінші басты мәселе. Бұл туралы ғалым З. Қабдолов: «егер тақырып − жазушы суреттеп отырған өмір құбылысы болса, идея − жазушының сол өзі суреттеп отырған өмір құбылысы туралы айтқысы келген ойы, сол өмір құбылысына берген бағасы дер едік»[2, 150], − дейді. Анығырақ айтқанда, жазушы өзі бейнелеп, суреттеп отырған өмір құбылыстары арқылы оқырман назарын неге аударса, қайда бағыттаса, сол − идея! Сондықтан да, проза аудармашылары әркез түпнұсқаның рухын, идеялық-көркемдік ерекшелігін, образдық жүйесін, стильдік даралығын сақтауды басты парыз деп білсе аударылған туынды түпнұсқаның адекватты нұсқасы болып табылар еді.

Аудармашылар үшін проза жанрын аударуда ерекше ескеретіні, шығармаларды ана тіліне аударуда өзекті мәселе − сөздің мағынасын аша білу. Ол үшін аудармашы сөздерді ажырата білуі тиіс. Олар фразеологиялық сөз бе, әлде еркін тіркесті сөзбе анықтап алғаны дұрыс.

Аудармашылар көбіне «еркін аударма» стилін қолданады. Онда олар түпнұсқада кеткен автордың «қателіктерін» дұрыстап жібереді. Алайда автордың «қателіктерін» жөндеуге болмайды, ол аударма теориясының талаптарына қайшы келеді.

Көркем шығарма сюжеттер желісінен тұрады. «Сюжет дегеніміз, − дейді Горький, − жалпы алғанда, адамдардың өзара қарым-қатысы, байланысы, қайшылықтары, жек көру, жақсы көру, әр характердің, типтің өсу, жасалу тарихы»[3, 215] . Осы құбылыстарды қысқартып немесе аудармашылар өзінше түрлендіріп бере алмайды. Аудармашы сюжеттер желісін толықтырулар мен қысқартулар арқылы берсе, түпнұсқаға, түпнұсқа авторына жасаған қиянаты болады. Көркем аудармада мүмкіндігінше сөздерді, тіркестерді, сөйлемдерді, сюжеттерді қалдырып кету немесе қосу, аудармашы тарапынан өзгертуге болмайды. Сюжетті біріктіріп, тұтастырып тұратын көркем шығарманың құрылысы болады. Прозалық жанрдағы туындыларды аударуда көркем шығарманың құрылысын, яғни композициясын сақтауда маңызды. Сюжет − сюжет болу үшін оның барлық кезең-кезеңі түп-түгел белгілі бір композициялық жүйеге түсіп, бірлік табуы қажет. Осы бірліктер тізбегін аудармашылар прозалық туындыларды аударуда осылайша сатылай бергені де дұрыс.

Аудармашы оқиғалар желісін тізбек бойынша аударуы тиіс. Оқиғаның ортасынан не соңынан аударуға оның құқығы жоқ. Өзін қызықтырған оқиға тұсынан да бере алмайды. Аудармашыға ондай мүмкіндіктен де берілмейді.

Проза жанрын аударуда аудармашылар ондағы сөзді емес, ойлар мен мағыналарды аудару, мәтін мағынасын шығарма жазылған тілдегі көркемдік деңгейінде жеткізу қажеттілігі талаптардың басты қатарларында тұруы қажет.

Проза жанрында стильдің бүкіл түрі кездесуі мүмкін. Әсіресе, ауызекі сөйлеу стилі кейіпкерлердің бір-бірімен диалогтық қарым қатынасында жиі кездеседі. Әр кейіпкердің сөйлеу ерекшелігі әрқалай болады. Кейіпкер тілдерін жете зерттеп, олардың мінез-құлқымен де танысу аудармашыларға прозаны аударуда үлкен көмегін тигізері хақ.

Проза жанрын аударуда аудармашыға қойылатын талаптардың бірі көркемдік амалдарды өз дәрежесінде тәржімалау. Жазушыларға мол тіл байлығы керек болса, аудармашылар үшін де тілдік қордың байлығы аса қажет. Автор айтқысы келген сырын, танытқысы келген шындығын жан тебірентер суретке айналдыру үшін көркемдік амалдардың түрлерін қолданады. Мұның өзі аударылатын шығарманың толық көркемдік құндылығын баламалы түрде жеткізудің басты шарты. Аударма шығармаларында түпнұсқа мен аударма тілінің ішкі заңдылықтарын сақтау қандай маңызды болса, оның түрін (формасын) жеткізу, мүмкіндігіне орай көркемдік, бейнелеу құралдарының толық қамтылуы да ерекше.

Аудармашыға проза жанрын аударуда өзіндік қиындықтары болатын құбылыстардың бірі − ұлттық нақыштағы тілдік бірліктер. Оларға − реали сөздер мен фразеологиялық бірліктерді, мақал-мәтелдерді жатқызуға болады. Олардың дәл баламасын табу аудармашыларға біршама қиындық тудырады. Дегенмен ұлттық нақыштағы сөздерді тастап не бұрмалап, не қарабайырландырып тәржімалауға болмайды. Бұл сөздер түпнұқаның негізгі тірек сөздері десекте болады. Ұлттық колоритті сөздердің түпнұсқада, мәтін мағынасында айтулы қызметі бар сөздер болып табылады.

Проза жанрындағы ерекше құбылысқа − диалогтар мен монологтарды жатқызуға болады. Осы туралы З. Қабдолов: «Диалогты аударудағы бір қиындық - диалогте сол сөзді сөйлеп тұрған кісінің мінезі тұрады. Оның қуаныш-реніші, сүйініші-күйініші жатады. Диалогті аударғанда, белгілі кейіпкер сол сөзді қандай халде айтты, оның көңіл-күйі не күйде еді, міне, осы жәйттерді есте мықтап ұстаған жөн» [2, 166] . Демек, диалогты аударуда аудармашы ерекше сақтықпен аударуы тиіс.

Аудармашылар ерекше сақтықпен аударуы тиіс болған ол − туыстас тілдегі шығармалардың аударылуы.

«Туыс тілдерден аудару бір есептен оңай болғанмен, оның да өзіндік қайшылықтары жетерлік. Мұнда екі тілдік омонимя мен полисемия неше түрлі қиындықтар туғызуы ықтимал. Сөздердің сыртқы түріндегі жалған ұқсастықтың аудармашыларды әрдайым адастыратынын қырғыз, өзбек тілдерінен аударылған көркем туындылар материалы негізінде байқауға болады. Сыртқы түріне қарай тон пішіп, соған орай эквивалент ретінде берілген сөздер көбінесе мүлде басқа мағынаны ұқтырып, түпнұсқаға тән кейбір өзгеше құбылыстарды солғындатады» [4] .

Көркем аудармада туыс тілдерден аударуда қателіктер жиі орын алуы, кейде мағыналас сөздердің әр тілде өзіндік дербес ұғымы аңғармаудан туындайды. Сол үшін де аудармашылар жекелеген сөздерге жете мән беріп, зерттеп, зерделеп барып аударғандары жөн.

Аудармашылар үшін ескерілетін жайттарды неміс зерттеушісі Альфред Курелла былай дейді: «Аудармашы өзі аударатын шығарма авторының елін, оның тұрмысын, тарихын, географиялық жағдайын жақсы білуге тиіс, бірақ бәрінен бұрын өз ана тілін жетік еркін меңгерген адам болуы керек»[5, 2] . А. Курелланың тұжырымы туыстас тілдерден аударатын аудармашылардың қасиеттерін айқындап бергендей. Бұдан шығатын қорытынды, жоғарыдағы тізбектелген белгілер Ш. Айтматов повестерінің аудармашылары Ш. Мұртаза мен Қ. Нұрмахановтардың бойынан табылатын қасиеттер. Себебі, барлық талаптар таныс, соның ішінде автордың елі, мәдениеті, тұрмысы, тарихы, бәрі де аудармашыларға таңсық емес, таныс. Қырғыз бен қазақ туыстас ел, дегенменде кәсібі мен мәдениетінде ұлттық ерекшеліктер мен айырмашылықтар болады. Себебі, географиялық жағдай басқа. Тұрмыстық қолданыстағы тіршілік көздері басқа. Ш. Айтматов әрбір туындысында қазақтар туралы айтпай кетпейді. Дегенменде шығармалардағы қазақтардың тарихы мен мәдениетіне байланысты типологиялық қателіктер кездесіп жатады. Бұл туралы профессор Т. Есембеков: «Ш. Айтматовтың алғашқы романы «Боранды бекетте» романның газетте басылған алғашқы нұсқасында «шубат кумыс из верблюжьего молока»[6, 11], − деп айтады. Бұдан байқағанымыз, ареалы бөлек ұлт қанша туыстас болса да, тілдік ерекшелігінен, тұрмыстық ерекшелігінен ажыратылып, айқындалып тұрады. Осындай типологиялық ұқсастықпен, ортақтық шығарманы аударуда аудармашыларды жаңылыстырып, қателіктерге ұрындыруы мүмкін.

Жоғарыда атап өткен ақпараттармен қоса, аудармашылар туыстас тілден аударатын мәтіндерден тілдік индикаторларды жақсы түсінеді. Түпнұсқадағы өзіндік ерекшелігі болып танылатын ментальдық картиналар жақсы таныс болады. Бұның аудармашыларға тигізер көмегі мол. Біз қарастырып отырған туындылардан «Қош бол, Гүлсарыда!» ментальдық картиналарды көптеп кездестіруге болады. Мысалы, Шора өлген соң қазақтардың «бауырымдап» жоқтап келуі, Танабайдың жоқтауы, Шораның баласы Самансұрмен Танабайдың көрісуі, жұбатуы. Қазақтың салт-дәстүрінде қаза болған адамның туысқандары соның ішінде ер кісілер есіктің алдында сап түзеп тұрса, әйел қауымы үйде жоқтау айтады. Көңіл сұрап, жұбатуға келген кісілер барлығымен көрісіп, жұбату айтады. Ал қырғыздың салтында қаза болған адамның туысқандары теріс қабырғаға қарап отырады екен. Жұбатуға келген адамдар олармен көрісіп, жұбату айтқан соң туысқандары бермен қарайды екен. Мұндай салтты көріп таң қалған едік. Осындай дәстүрді Ш. Айтматов «Қош бол, Гүлсары!» повесінде Шораның өлімін суреттеген жерінде бір сөйлем арқылы беріп кетеді. Танабаймен Шораның ұлы Самансұрдың көріскен тұсы. Түпнұсқа мәтінінде, « Во дворе лицом к стене дома стоял сын Чоро, студент Самансур. Он повернулся к Танабаю в слезах, они обнялись, плача »[7, 98] . Ал аудармаларында қалай берілген? Мысалыға қазақ тіліндегі аударма мәтінде, « Аулада дуалға бетін беріп , Шораның студент баласы Самансұр тұр екен. Көзінің жасы көл болып, бері бұрылып, Танабай екеуі құшақтасып көрісті »[8, 155] . Мұнда қазақ аудармашысы Ш. Мұртаза « в слезах » сөзіне қазақ тіліндегі фразеологизмді дұрыс қолдана білген. Автор қабылдаушыға прагматикалық әсер ету үшін сөйлемнің мағынасын айқынырақ берген. Алайда аудармашы «дом» яғни, үйдің қабырғасына бетін беріп тұрған Самансұр. Мұндай фразаны аудармашы Ш. Мұртаза тастап кеткен. Аудармашы автор қолданысындағы жекелеген сөздерді де нақтылап беруі тиіс Қырғызша аудармада, « Босогодо дубалга чекесин сүйөп , өкүрүп, Чоронун студент уулу Самансур туруптур. Көз жашы көл болуп бери бурулду да, Танабай экөө кучакташып калды »[9, 246] . Қырғызша нұсқада да сол кездегі сәтті, яғни ситуацияны бере алған. «Үй» сөзінің синонимі етіп «босого» сөзін аудармашы Ашым Жакыпбеков нақтылап бере білген. Мұндай салт-дәстүр жат болған ағылшын тілді оқырмандарға аудармашы қалай бере алды екен? « In the yard, standing with his face to the wall of the house, was Choro's son, the student Samansur. He turned to Tanabai with tears in his eyes. They embraced and wept »[10, 1] . Жалпы ағылшын тіліндегі аудармасында түпнұсқа тілінен айтарлықтай алшақтық жоқ. Соңғы фразада « обнялись, плача » сөздерінің « embraced and wept » деп аражігін ажырата берген.

Аударматануда «аймақтық аударма» (региональный перевод) деген термин бар. Ағылшын, испан, италян тілдеріндегі көркем шығарманы аударуға қарағанда, туыстас тілдерден аудару аудармашы үшін айтарлықтай қиынға соқтырмайды. Аудармашыға көптеген объект таныс болады. Мысалға, туыстас тілдерді аударуда аудармашы тілдік тұрғыдан, фондық тұрғыдан, тарихи тұрғыдан, заман тұрғысынан хабардар болады. Аталмыш ақпараттардан хабардар болған аудармашы ешбір қиындықсыз аударады. Аудармашы қырғыз, өзбек тілдерінен туындыны аударарда сол халықтардың ерекшеліктерін айқындайтын тілдік бірліктерді, тіліндегі тілдік ерекшеліктерді сол қалпында беруі керек. Сонда ол қырғыз, не өзбек еліне тиесілі болған туынды екеніне оқырман хабардар болып тұрады.

Ш. Айтматовтың «Қош бол, Гүлсары!» повесін тәржімалаған аудармашы, жазушы Ш. Мұртаза қырғыз тіліндегі жекелеген сөздерді сол қалпында транскрипциялаған. Мысалы, «Мұны Гүлсары да жақсы сезетін. Әсіресе таудан түсіп айылға келе жатқанда, егін даласына жұмысқа бара жатқан топ-топ әйел жолығар шақ ерекше еді»[8, 36] . Мұнда аудармашы қырғыз тілінің сөз бірлігі «айыл» сөзін сақтап, сілтемемен түсіндірмелі әдіс арқылы беріп кеткен. Түпнұсқа мәтінінде, «И как ему было не красоваться, сидя верхом на бегущем иноходце! Гульсары это хорошо знал. Особенно когда Танабай ехал в аил через поля, где встречались на дороге женщины, идущие гурьбой на работу»[7, 1], − деп Ш. Айтматов қырғыз тіліндегі сөздің ерекшелігін трансформациялап берген. Автордың өзі жекелеген сөздерді ұлт тілінің жазылуымен берсе, онда аудармашылар өз тілдерінде бар эквивалентімен бере алмайды.

Сондықтан, аударма мәтіндерінде жекелеген сөздер мен сөз тіркестерін қолдануда аздаған сәйкессіздіктер кездессе де, аса бір көзге түсе қоятын дөрекі қателіктердің орын алмағандығы белгілі.

Қырғыз елінің тілдік қолданысына ғана тән «ырлау» сөзі бар. Бұл сөздің мағынасы «ыр зат. Ритм жана уйкаш аркылуу түзүлгөн чыгарма»[11, 750] деп «Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгүнде» анықтама береді. Бұл қырғызша «ән айту». Осындай сөздерді туыстас тілдерді аударуда түпнұсқада қалай жазылса, аударма мәтінінде солай берген жөн. Мұндай сөздер ұлттық ерекшелікті айқындап тұрады.

Жалпы бұл түріктік және аймақтық әдеби байланысқа жатады. Оған: қырғыз, өзбек, тәжік, түрікмен болмаса керісінше қазақ, қырғыз, өзбек т. б. байланыстарын жатқызуға болады. «Тілдің ұқсастығы салыстыруға үлкен көмегін тигізіп, жақсы негіз бола алады»[12, 67], − дейді С. Омаров. Бұл пікірмен түбегейлі келісуге болады. Шынында ұқсас, тегі бір тілдерден дүниеге келген аударма туындысы ауыз толтырып айтарлықтай мағыналық ауытқулар мен стиль бұзушылықтарды кездестіре алмаймыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.