Ластаушы заттар мен токсиканттар

Жоспар

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1) Токсикология.
2) Тыңайтқыштар, пестицидтер мен детергенттер.
3) Ауаны ластаушы заттар
4) Су қорларын ластаушы заттар
5) Топырақты ластаушы және аздырушы көздер
6) Қоршаған ортаның ластануы туралы статистика
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Кіріспе
Өндірістік улар және олармен улану.Өндірістік у - белгілі бір жағдайларда (мысалы жұмыс аумағы ауасы үшін шекті-рауалы концентрациясынан асып кеткен жағдайда), кәсіпорын қызметкерлерінің улануын туындатуы мүмкін,өндірістің бастапқы аралық, жанамалы немесе соңғы өнімі болып саналатын у.
Химиялық заттардың жұмысшыларға әсері түрлі кәсіптік салада жұмыс жасау кезінде табиғи шикізатты өңдеу және алу, өндірістік өнімдерді дайындау мен тасымалдауда, транспортта жұмыс жасау барысында, ауылшаруашылығында және басқа да еңбек ету аясында байқалады. Әсіресе түрлі қоспалармен жұмыс жасау химиялық өндірісте байқалады,шикізат өнімдері,аралық қосылыстар жүмысшылардың денсаулығына зиянды әсерін тигізбей қоймайды. Бірақ өндірістің кейбір салаларында,тау-кен,машина жасау,мұнай,жеңіл өнеркәсіпте т.б өндірістік алқаптарда да жұмыс жасау барысында,белгілі бір химиялық өңдеуден химиялық заттар бөлінеді.Олар адам ағзасына енуімен бірге тері қабатын зақымдап, кәсіптік улану туғызуы мүмкін. Қазірде 7 млн.астам химиялық заттан түрі мәлім. Оның 600 мыңдайы ғана кең көлемде қолданыста. Халықаралық нарықта жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қоспалар мен қосылыстардың түрлері шығарылуда.Еңбек ету барысында адам ағзасына әсер етіп,оның жұмыс жасау қабілетін төмендететін немесе денсаулығына нұқсан келтіретін-химиялық заттардың қатарына өндірістік немесе кәсіптік улану жатады. Олар өндірістік улану немесе токсиндік заттар,яғни,токсиканттар деп аталады. Өндірістік улану ұғымына да кең мағынада жұмсалатын термин зиянды зат ұғымы. Зиянды заттар құрамында улар да, фиброгенді негіздегі аэрозолдар да кездеседі.
Өндірістік улар қатарына көп жағдайда,шикізаттық,аралық және өндірістің қалдық өнімдері жатады, сондай-ақ қоспалар, қосалқы заттар да өндірістік улар қатарына жатқызылады. Мысалы, химиялық зауыттарда шикізат ретінде бензол, күкірт көміртегі, анилин, хлор және басқа да улы заттарды қолданады.
Улардың әсер етуі жалпы резорбтивті немесе тікелей болуы мүмкін. Жалпы әсер етуі қанға удың сіңірілуі нәтижесінде пайда болады. Мұндағы жағдайда салыстырмалы таңдау жиі болады. Сол дене мүшесінің ерекше зақымдануы болады. Мысалы, марганецпен уланған нерв жүйесі ,бензолмен уланған - қан айналым мүшелерін айтуға болады.
Тікелей әсер етуде удың тиген жерінде ұлпаның зақымдануы,ісу,тері және шырышты қабаттың іріңдеуі - әсіресе, қышқыл және сілтілік ерітінділермен және бумен жұмыс жасау барысында туындайды. Тікелей эсер ету түрі нерв талшықтарының рефлекторлық реакциялануы және ұлпа ыдырау барысындағы өнімдерді сорып алуға қатысты жалпы құбылыстармен сипатталады.

Негізгі бөлім
Өндірісті улар және олардың классификациясы.
Халық шаруашылығында қолданылатын химиялық заттардың саны көп.Олар былай жіктеледі:
Химиялық систематикасы:
- органикалық;
- бейорганикалық;
- элементті-органикалық.
Ағзаға әсер ету қасиеттері бойынша:
1) Тұншықтыратын:
- қарапайым тұншықтырғыш, демалатын ауадан (азот, сутегі, гелий)оттегін қысу;
- химиялық әсерету, жасуша мен қан арасында газ алмасудың бұзылуы (СО, синилді қышқыл);
2) Тітіркендіргіш - өкпе немесе демалу жолдарының сілемейлі қабықшасының тітіркенуі.
3) Ұшпа анашалар:
- қанға түскеннен кейін жүйке жүйесіне әсер етеді:
- соңы толық анықталмаған анаша заттары (эфирлер, майлы, азот тұнбасы);
- ішкі ағзаға кері әсер ететін заттар (галагенөндіретін майлы қатар);
- қан жүйесіне әсер ететін заттар (араматты көмірсутектер);
- жүйке жүйесіне әсер ететін заттар (алкаголь, майлы қатардағы күкіртті қосылыстар);
- қанға және қан айналымына әсер ететін органикалық азотты қосылыстар (анилин, нитробензол).
4) Әртүрлі әсер ететін металлорганикалық және бейорганикалық қосылыстар (сынап, қорғасын, фосфор).
Зақымдануына байланысты:
- нейтротропты;
- гепатотропты;
- невротоксикалық;
- кардиотоксикалық;
- қан уы.
Спецификалық әсеріне байланысты:
- аллергендер;
- тератогенднр;
- мутагендер;
- супермутагендер;
- концерогендер (күшті, әлсіз, орташа).

Қауіптілігіне байланысты (класстар):
1- төтенше қауіпті (Be, Cd, Pb, Hg, Tl).
2- жоғары қауіпті (Sb, As, Ba,Se),
3- жай қауіпті (Cr, Ag, Al),
4- азғана қауіпті (Cu, Fe, Mn, Zn, Ni, Ge, Sr, Rb, Cs).
Агрегатты күйде:
- газ;
- бу;
- аэрозольдар.
Улыхимикаттар (пестицидтер):
- инсектицидтар;
- акарициды;
- гербицидтар;
- фунгицидтар
3.Токсикология (грекше toxіkon - у және logos - ілім) - медицинаның удың қасиеттерін, организмге тигізетін әсерін, улану салдарынан туатын өзгерістерді, уланған адамды емдеу әдістерін зерттейтін саласы. Токсикологияның бірнеше саласы бар. Мысалы:
әр түрлі жануарлар мен өсімдіктердің химиялық заттарға қайтаратын жауабының ерекшеліктерін салыстырмалы токсикология;
ауыл шаруашылығы жануарлары мен кәсіптік аңдардағы осындай ерекшеліктерді ветеринарлық токсикология зерттейді.
Қазіргі токсикологияда үш негізгі бағыттары бар:
- теориялық;
- профилактикалық (гигиеналық);
- клиникалық;
Теориялық токсикология - экзогенді химиялық огенттермен осы жүйенің араласу процесстері байқалатын, тірі жүйедегі әртүрлі түр өзгерістерінің жоғалуын немесе дамуын, араласу механизмі мен заңдылықтарын, формасын, түрін, оқытады.Қоршаған ортаның химиялық компоненттерінде адамзатқа қолайлы экологиялық бағыттардың жасалуы оның жетістіктеріне жатады.
Профилактикалық токсикология - адам айналасындағы өндірісті немесе өндірісті емес ортаның химиялық құрамының антропогенді және табиғи өзгеруі адамда химиялық этнология (химиялық аурулар) ауруларының пайда болуын ескертетін бағыттар.
Профилактикалық токсикология ҚО әртүрлі химиялық қосылыстардың токсико-гигиеналық әдістері мен принциптерін, сонымен қатар тікелей немесе жанама байланыс жасайтын ғылыми негізді құрайды және зерттейді.
Профилактикалық токсмкологияның зерттеу әдістері болып:
- жануарларға тәжірибе;
- химиялық агенттермен байланыс жасайтын адамдарды бақылау;
- клиникалық бақылау кезінде адамдарда, агенттермен байланысынан кейін сол немесе басқа потологияның пайда болғанын байқаймыз.
Профилактикалық потология келесі түрлерге бөлінеді:
-коммуналды;
-тағамды;
-өндірісті;
-ауылшаруашылық;
-тұрмысты;
-касметикалық.
Профилактикалық потология экологиялық токсикология сияқты оны жекелендіріп және анық экологиялық профиль құрайды.
Клиникалық токсикология - адам мен оның ұрпақтары өндірісті және өндірісті емес жағдайларда химиялық заттармен байланысу кезінде пайда болатын жасырын және анық, созылмалы немесе өткір ауруларды зерттейді.
Оның құрылымы:
-созылмалы химиялық ауруларды зерттеу;
-өткір химиялық аурулар туралы оқу;
-нашақорлы токсикология;
-емдік токсикология;
- жасанды материалдардың адамға биологиялық әсерін зерттеу.
Ауыл шаруашылығында, өндірісте және тұрмыстық қажетке пайдаланылатын минералды тыңайтқыштар, пестицидтер мен детергенттер құрамында улы заттар көп болғандықтан адамдардың денсаулығына,басқа тірі организмдерге, қоршаған ортаға өте зиянды және қауіпті болып саналады. Пестицидтер өсімдіктерді, ағаштарды, ауыл шаруашылығы өнімдерін,мақтадан, жуннен, теріден жасалған заттарды сактау үшін, ауыру таситын, шыбын-шіркей, құрт-құмырсқамен, басқаларды пайдаланып өмір сүретіндермен күресу үшін қолданылады. Олар күрделі химиялық қосындылар болып есептеледі. Өсімдіктердің биіктігін, өсуін реттейтін аукцин, гибереллин, ретардант, жапырақты түсіретін - дефелиант, өсімдікті тамырымен жойып жіберетін - десикант, гүлімен ұрығын түсіретін дефлорант, хайуандар мен шыбын-шіркейлерді үркітетін рефелент, оларды қызықтырып ұстап алатын - атрактант, тұқымды өлтіретін хемостирилизатор, т.б. химиялық заттар пестицид қатарына жатады. Бұлардың атаулары өздері ықпал ететін өсімдіктер мен жануарлар тобының латынша атауынан басталып, соңына цид деген жалғау қосылудан - құралған. Мысалы акарцид, альгецид, интектицид, ихтиоцид т.б. Пестицидтерді қолданғанда өте сақтық қажет. Қоршаған ортаға және адамдарға әсері көп. Өсімдіктерді биялогиялық әдістермен қорғау нақтылы нәтиже бермегенде ғана пестицидтерді қадетті мөлшерден асырмай пайдалауға болады. Пестицидтердің ішінде өте қауіптісі хлро мен органикалық заттар қосындысынан тұратын ДДТ, диэльдрин, эльдрин, полихлордиофенил сияқты түрлері. Олар ұзақ уақыт бұзылмай, ерімей, шірімей сақталатын болғандықтан топырақта, теңіз суларында көп жиналады. Мысалы ДДТ 50 жыл бойы сақталады. Жыл сайын жүз мың тонна, жарты ғасырда 3 млн. тонна ДДТ өндіріледі. Оның қаншасы топырақта, қаншасы теңіз суына жиналғанын ешкім білмейді. Антарктидада жүрген пингвиннің бауырына ДДТ табылғанын ескерсек жер жүзіне қалай кең тарағанын түсінуге болады. АҚШ, Венгрия, Швеция бұрынғы кеңестер одағы, т.б. бірқатар елдерде ДДТ-ны қолдануға тиым салынған. Ал дамушы елдер оны безгек, бөртпе сүзек ауруларына қарсы қолданып келеді. Дүние жүзінде 10 жыл бұрын 4 млн.тонна пестицидтер шығарылатын. Қазір қанша шығарылатыны жөнінде мәліметтер толық емес, өйткені көтеген мемлекеттер өнім мөлшерін жасырып, жарияламайтын болды. Экологиялық жүйелер үшін өте қауіпті пестицидтер өндіруді жасыру , әрине адамзат алдындағы өз қылмыстарына жауап беруден қашудын бір түрі ғой. Америка әскерлері Вьетнаммен соғысқанда 600 мың гектар ағаштарды пестицидтер қолданып, түгел жойып жібергенін әлем ұмытқан жоқ. Гербицид, дефолияант, десикант, дефлорант т.б. улы химиялық заттар Орта Азиямен Қазақстанда әсіресе мақта, күріш, бидай алқаптарында ұзақ жылдар бойы қолданылып келеді. Соның салдарынан Оңтүстік облыстарда кісі өлімі, әсіресе жас сәбилердің өлімі, ауру-сырқауы, жарымжан болып тууы өте көбейіп кетті. Деттергенттер жинақтау әдісімен алынған химиялық заттар. Олардық негізгі қасиеті заттардың сыртқы қабатына тез әсер етіп өзгерту немесе тазарту. Өндірісте, тұрмыстық қызметте оларды кір кетіру, жуу үшін, сыртын бояу, әшекейлеу үшін қолданады. Детергенттер суда ерімей, ұзақ сақталады, ұсақ организмдер ірітіп-шіріте алмайды. Бір литр суда 1 мг. Түссе, су көбіктене бастайды. Детергенттердің рұқсат етілген шегі 1 литр суда 0,3 мг. - нан аспау керек. Ал қалдық суларда бұл мөлшер 5-10 есе асып кетіп жатады. Дүние жүзінде жылына 4 млн.тоннадан астам детергенттер өндіріледі. Минералды тыңайтқыштар, әсіресе азот пен фосфор, жыл сайын 300 млн.тоннадан астам егістік пен шабындықтарға қолданылады. Олардың бәрін өсімдіктер пайдаланбай топыраққа, жаңбырмен, ағын-сулар мен көлдерге, теңіздерге жиналып жатады. Су беті көктеп, көк жасыл балдыр басып кеткен көлдер осының белгісі. Қоршаған орта көп ластаушы заттар қатарына сынап, қорғасын, кадмий, мышьяк т.б.улы химиялық заттар мен олардың қосындылары жатады. Қоршаған ортаға көп тараған көмір қышқыл газ, көміртек тотығы, күкірттің, азоттың, хлордың түрлі қоспалады да табиғатты ластаушы заттар болып табылады. Табиғаттан керегін алып, қалпына келтіруді, байлықтарын молайтуды ойламай күн көрудің нәтижесінде дер мен ауа ластанып, өзен, теңіз, мұхит түрлі жарамсыз қоқыс төгетін орынға айналып барады. Өкінішке орай, адамдар табиғатты тілсіз құл санап, оған өз биліктерін жүргізуге құмар болып алды. Ластанған ауа адамдардың ішкі мүшелеріне өтіп, денсаулыққа зиянын тигізеді, ал уытты заттар денені улайды. Ауа жаратылыс жолдармен және адамдардың іс - әрекетінен ластанады. Табиғи жолмен ластану жанар таулардың атқылауынан, теңіз суы буға айналуынан, тау ұнтағы мен топырақты жел мен дауыл ұшырағанда, орман мен далада өрт болғанда шаң - тозаң, күл т.б. аспанға көтеріліп ауамен араласу арқылы болады. Желтоқсаннан ақпан айына дейін соғатын тропиктік белдеулер желі Сахараның 60- тан 200 млн тоннаға дейін шаң көтеріп мыңдаған км жерге апарады. 1883 жылы Қаратау жанар тауы атқылағанда аспанға көтерілген күл мен тозаң бірнеше жыл бойы ауада болып, Ұлы Британия жағалауына дейін жеткен. 1985 жылы желтоқсан айының 19- ында күндізгі сағат 10- да Ашхабад қаласын қараңғылық басып, аспан қызғылт сары түске түсті, жарты сағаттан кейін қараңғы болып пәтерлерде шам жағуға тура келді. Сағат 13- те аспан ашылып жарық болса, екі с ағаттан кейін қайтадан қараңғы түсті, Сол күні қала үстінен 170 мың тн шаң өтті. Теңіз сулары буланғанда ауаға тұз қалдықтары, өрттен кейін күл мен шаң қосылады. Ауада органикалық қалдықтардың да шаң- тозаңы болады. Оларға бактерия, ұсақ саңырауқұлақ т.б. өсімдік және жануарлар қалдықтарының шірінділері жатады. Адамдардың іс- әрекетінен болатын ластануға өнеркәсіп, көлік, ауыл шаруашылық, құрылыс кәсіпорындарының, коммуналды- тұрмыстық мекемелердің шаң- тозңы мен қалдықтары жатады. Жыл сайын атмосфералық ауаға шамамен алғанда мына мөлшерде ластаушы қалдықтар қосылады :
теңіз сулары тұздары 550 млн тн
топырақ беті щаңы 250 млн тн
жаңартау атқындылары 80 млн тн
өрт күлі мен түтіні, шаңы 70 млн тн
жаққан отын күл - түтіні, шаңы 30 млн тн
өнерқәсіп қалдықтары, түтіні, шаңы 15 млн тн
ауыл шаруашылық шаңы мен түтіні 5 млн тн.
Бұл мәліметтерден адамдардың іс- әрекетінен болатын ластану мөлшері тым аз барлық ластаушы заттардың 5 процентінен аспайтынын көруге болады. Бірақ бұл ешкімді де қуантпайды. Себебі адамдарпдың іс- әрекетінен пайда болған шаң- тозаң, түтін, басқа қалдықтардың химиялық құрамы өте күрделі, адмдар мен табиғат үшін аса қауіпті. Өнеркәсіп пен көлік мекемелерінің ауаға шығаратын ластаушы заттарының 31,9 проценті иісті газ (СО), 27 проценті күкіртті газ (SO2), 1,1 проценті азот тотығы (NO2), 28,3 проценті қалқып жүретін қатты түйіршіктер. Өндірістің негізгі салаларының ауаға шығаратын ластаушы заттардағы үлес салмағы мынадай.
Негізгі өндіріс салалары
Шаң -тозаң
Күкіртті газ
Көміртек тотығы
Азот тотығы
көмірсутек
Жалпы үлес салмағы
Жылу электр станциялары
39
38
-
-
-
29, 0
Құрылыс материалдарын өндіру
25
-
-
-
-
8,1
Қара металлургия
20
16
43
23
3
24, 0
Түсті металлургия
16
22
-
-
-
10, 5
Мұнай өңдеу, мұнай -химия
-
3
13
-
82
15, 5
Химия өнеркәсібі
-
-
-
12
-
1, 3

Өнеркәсіп саллары ішінен ауаны ластаушылар қатарынажылу электрстанциялары, қара және түсті металлургия, мұнай өңдеу мұнай - химия өнеркәсібі мен құрылыс материалдар кәсіпорындары жатады. Жылу электр станцияларының қалдықтьары жағатын отынға, оның химиялық құрамына және жағу әдістеріне байланысты болады. Көмір жаққанда ауаға күл, күйе, шаң - тозаң қосылады. Мысалы, Қарағанды көмірімен салыстырғанда Екібастұз көмірінің күлі көп. Қуаты орташа жылу электр станциялары ауаға сағат сайын 5 т. Күкіртті түтін мен 16 - 17 тонна күл қосады. Сұйық отын жаққанда күл аз болады да, күкірт пен көміртек қалдықтары көп қосылады. Газ жаққанда ауаға тек азот тотығы қосылады. Шым тезекті, ағашты, қамысты отын ретінде пайдаланғанда ауаға күл, күйе, шайр, күкірт, көміртек тотығы, шаң- тозаң қосылады. Отынның барлық түрінің химиялық құрамында көміртек, сутек, күкірт, азот және оттек болады. Олардан бөлінген газдар адамдар мен қоршаған ортаға зиянды. Отынды жағу әдісі де ауаның ластануына әсерін тигізеді. Шаң- тозаң, газ қалдықтарын ұстайтын қондырғылары бар кәсіпорындардың атмосфераға зияны аз, ал ондай қондырғылары жоқтардың келтіретін зияны көп болады.Өйткені қондырғыларырдың көмегімен қалдықтардың 90- 95 пронцентін ауаға жібермей, ұстап қалуға болады. Әр саладағы кәсіпорындардың ауаға тигізетін зиянны- әртүрлі. Металлургия кәсіпорындары ауаны металдың қалдықтары және қосындыларымен ластайды, олардың ішінде темір, қорғасын, мыс, мырыш, қалай, никель, көмір, күкіртті түтін, глинозем т.б. қалдықтар бар. Машиналар жасайтын кәсіпорындардан бөлінген газ бен шаң- тозаңда кремний тотығы(құю цехтары, күйе (темір соғатын цех), қорғасын мен көміртек тот ығы (балқыту цехтары) бар. Мұндай өңдейтін және жасанды жібек шығаратын кәсіпорындар күкіртті сутек қалдықтарын ауаға шығарады; химия кәсіпорындары азот тотығын бөледі; құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындардың шаңы мен тозаңында, газдарында кальций тотығы, топырақтағы алюминий тотығы, кремназем, магний, темір, көмір, гипс, асбест, әк, тағы басқа затардың қалдықтары бар. Құрылыс материалдарын шығару технологиясына шикі затты қазу, тасу, ұнтақтау, елеу, араластыру, нығыздау, кептіру, күйдіру сияқты жұмыстар кіреді. Осы жұмыстарды жүргізгенде сол маңайға шаң- тозаң, күл, бу, түтін, т.б. ластаушы заттар бөлінетіні белгілі. Сусымалы және ұнтақталған заттармен жұмыс істегенде шаң- тозаңды басу өте қиынға түседі.Мысалы, цемент шығаратын зауыттар, әсіресе күйдліру және ұнтақтау цехтары, әк пен цемент тозаңынын көп шығарып, сол маңайдағы өсімдіктерді күйдіріп жібереді. Зауыттан 2км. Қашықтықта 1м3 ауада 20 мг. Тозаң болады, ал санитарлық норма бойынша ол 0.15 мг аспапуы керек. Асфальт шығаратын зауыттардың шаң мен түтіні көп болғандықтан оларды қаладан тыс жерлерге салу көзделген. Ауаны ластанушылардың ішінде автомашиналардың алатын орны ерекше. Жыл сайын олар 280млн тн шамасында көміртек тотығын, 56 млн тн көмірсутек, 28 млн тн азот тотығын ауаға қосады. Бұл газдар құрамында 200-ден асттам өте күрделі затар қосындылары бар. Олардың ішінде зиянсыздары - азот, оттеку, сутек, , судың булары, зияндылары- көміртек, азот тотығы, этилен, бензол, этан, метан, толуол, бенз (а) пирен , күйе, күкіртті түтін т.б.Автомашиналардан бөлінген қалдық газдпрдың 75 проценті көміртек тотығынан, 15 проценті көмірсутектен, 7 проценті азот тотығынан тұрады. Автомашина қозғағышы 1 тн бензинді жаққанда 12,3 кг, 1 тн дизель отынын жаққанда- 24,5 кг, азот тотығы бөлінеді. Құрылыс жұмыстарын жүргізгенде де ауа көп ластанады. Ірге тас қалау, су қоймаларын салу үшін топырақтың үстінгі қыртысын алғанда, құрылыс салу, бояу, сылақ жұмыстарында айнала шаң- тозаң, иіс болып, қалдықтар үйіліп жатады. Құрылыста қолданылатын палиметрі материалдар мен түрлі шайырлардың ішінде уыттылары да бар. Сондықтан да ауаға фрмольдегид, тфенол, шайыр бөлетін фенолоформальдегидтер мен шайрлыларды пайдалануға тыйым салынған. Ауыл шаруашылығында соңғы 30-40 жылда өсімдіктерді қорғау үшін пестицидтер, топырақтың құнарлығын арттыру үшін минералды тыңайтқыштар көп қолданылып жүр. Пестицидтерді егістік жерлерге ұшақтармен шашып, немесе өртеп түтінін тараталы. Ұшақтармен шашқанда олар егістік жерге дәл түспей, желмен 5- 20 км дйін жан- жаққа шашырап кетеді. Сөйтіп пестицид қажет емес жер мен су ластанады. Егістік жерлерге минералды тыңайтқыштар шашқанда, әсіресе азотты және калийлі түрдері, есепсіз, шамадан көп төгіліп, ауаға, топыраққа жиналып, жауын- шашынмен, көлдерге, өзендерге кетіп, айналаны ластап жатады. Мал қоралары қазір үлкен комплекстер түрінде салынуына байланысты бір жерге ондаған мың бас жиналатын болды. Олардан ауауға күкіртсутек, аммиак газдары, ұсақ өсімдіктер қалдқтары қосылады. Мысалы, 10 мың бас ірі қара мал тұратын комплекстен тәулігіне 57 кг аммиак газы бөлінеді. Микробиология өнеркәсібі өркендеуі нәтижесінде ауада көзге ілінбейтін ұсақ саңырау құлақтардың қара күйелері, өмір сүруге бейімделген ашытрқы клеткалары т.б. көптен жиналатын болды. Коммуналды - тұрмыстық қызмет орындары да далада от жаққанда, пәтер үйлерде пеш жағып жылытқанда ауаны ластайды. Қалдықтарды мезгілінде жинап, тасып, белгілі бір орынға дұрыстап үймей қоршаған ортаны да ластап жатады. Өндірістік және тұрмыстық қажеттерге жыл сайын 600- 700 км3 су жұмсалады, олардың ішінде 130- 150 км3 гидросфереаға қайтып оралмайды. Қалғандары өзен, көл, теңіз және жерасты суларға қосылады. Қалдық суларды қанша тазалағамен 10- 20 процент шамасында ластаушы заттар бөлінбей сақталады. Бір рет пайданылған қалдық суларды тазалау үшін оларды 7-14 есе (кейбіреулері 30 есе) көп таза, оттегі мол сумен араластыру керек. Өндірістік технологияның жаңаруына қарамай хх- ғасырдың аяғында қалдық сулардың көлемі 6 мың км3 жетеді. Мұншама қалдық суды таза сумен араластыру үшін барлық өзендердің 1 жылдық ағыны жетпейді. Міне, сондықтан тұщы судың тапшылығына сапсы жақсы судың жетіспеуі қосылатын түрі бар. АҚШ- та 100 млн астам адам 1 рет пайдаланып сосын тазартудан өткен суды ауыз су ретінде пайдаланады. 1994 жылдың басында Мәскеу баспасөзінде ресей халқының 42 проценті сапасы санитарлық нормадан төмен, ауыз су ішетінің хабарлайды. Ауыз су мәселесі Рейн өзені жағалауында орналасқан Швейцария, Бельгия, Люксембург, ГФР, Франция, Голландия тұрғындары үшін үлкен проблемаға айналды. Өндірістік және тұрғындық су қалдықтарымен Рейн өзеніне мыңдаған тонна метал, май, химиялық уытты заттар келіп қосылады. 1952 жылы өзен бетінде қалқып жүрген майлар мен шайырлар жанып, үлкен өрт болады. Суда балық қалған жоқ, егістік жерлерді суаруға болмайды. БҰҰ комиссиясының қорытындысы бойынша өзенде кемелер ғана жүруге рұқсат етіледі. Австралияның Кремс химиялық концерні Дунай өзеніне бірнеше тонна уытты химиктар жіберіп өзеннің 70 км- ден астам бойында балықтар қырылып қалды. Жарты жылдан кейін ғана су тазарып, бұрынғы қалпына келді. Жапонияның Тиссо химиялық компаниясының зауыттары Кюсю аралындағы Миномата шығанағына ұзақ уақыт сынап қосындылары бар қалдықтарды төкті. Бұл уытты қалдықтар балықтар арқылы адам денесіне өтіп, жүйке тамырларына зиянды әсер етті. Ауырған адамдар сөйлей алмайтын, көздері көрмейтін, құлақтарры естімейтін түзу жүре алмайтын болып қалды. Миномата ауырына шалдықандардың сынап қалдықтарымен уланғаны дәлелденген соң Тиссо компаниясы сотқа тартылды. Сот үкімі шыққанға дейін 60кісі өліп, 344- і мүгедек болып қалды. Бұл елде 1958 жылдан тазаланбаған қалдық суларды теңізге жіберуге тыйым салынғн. Бірақ заң бұзылып, орындалмау себебі қаншама адам азап шегуде. Су көздерін таза ұстау мәселесі бізде де оңып тұрған жоқ. Алматы қаласының көшелерімен өтетін Үлкен Алматы, Кіші Алматы, Весновка, Қарасу өзендерінде мұнай өнімдерінен басқада зиянды қалдықтар көп. Автобаздардың, тері комбинатының, қаладжан жоғары канализациясы жоқ елді мекендердің қалдықтары өзен суларын ластайды. 80- шы жылдары Жамбыл облысының химия кәсіпорындарында бірнеше рет апат болып, олардың уытты өнімдерін маңайдағы көлдерге құйып өлі көлге айналдырды. Қарағанды облысында Нұра өзені сынап қалдықтарымен уланып адамдар мен қоршаған ортаға өте қауіпті болып отыр. Жайық өзеніне Ресей мен Қазақстанның химия, металлургия және машина жасайтын кәсіпорындары тазаланбаған қалдықтарын төгуде. Осының салдарынан өте бағалы бекіре балықтар ұрық шашатын алқаптар уланып Атырау өңірі көп зиян шегуде. Ертіс өзені мен оның салалары ШҚО, Семей, Павлодар облыстарының түсті металлургия, құрылыс материалдары, ағаш, тері және жүн өңдеу кәсіпорындарының қалдықтармен улануда. Сырдария өзені Өзбекстан мен Қазақстанның мақта, күріш егістіктерінен, химия және машина жасау кәсіпорындарынан уытты қалдықтарды көп алуда. Теңіздер мен көлдердің де экологиялық жағдайлары өте ауыр. Арал теңізінің халі баршаға мәлім. Каспий теңізі мұнай қазғанда танкерлермен тасымалдағанда, кемелерді жуып тазалағанда мұнай қалдықтарымен ластанады. Балдқаш көлі сол өңірдегі кәсіпорындардың қалдықтарымен ластанып, Іле өзеңі мен келетін ағын сулар азаюына байланысты қиын жағдайдай қалды. Республиканың басқа өзендері, көлдері және су қоймалары да, шектен тыс ластануда. Соңғы жылдары суды, өндірістік, тұрмыстық қажетіне және ауыл шаруашылығына жұмсау өте көбейіп кетті. Мысалы, 1 т болт қорытуға 300 г су қажет болса, соншама мыс шығаруға 500, қағаз шығаруға - 1000, қатырғы қағаз шығаруға - 5600 тонна жұмсалады. 1 тонна бидай өндіруге 1500 г, күріш өсіруге 4000, мақта өсіруге 10000 тонна су кетеді. Бір бас ірі қара малға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.