Басқару есебінде қолданылатын шығындарды жіктеу


Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:   

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖІКТЕУ . . . 3

2. Шығыстың шығыннан айырмашылығы . . . 4

3. Басқару есебінде қолданылатын шығындарды жіктеу . . . 5

4. Өнімнің және алынған пайданың өзіндік құнын анықтау

үшін шығындарды жіктеу . . . 11

5. Шығындарды шешім қабылдау мен жоспарлау үшін жіктеу . . . 15

6. Жауапкершілік орталықтарының өндірістік қызметін

бақылау мен реттеу үшін шығындарды жіктеу . . . 20

7. Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру . . . 21

8. Өнім өндірісіне шыққан шығындардың есебі . . . 26

Қорытынды

Қолданылғын әдебиет тізімі

Кіріспе

Басқару есебі жүйесін толық түсіну үшін мынадай ұғымдардың экономиқалық мәнін білу және шектеу маңызды.

Шығындар - шаруашылық іс-әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі құралдары мен керек-жарақтарын алуға, жұмыс орындау, қызмет көрсетуге алынған) тұтынылған материалдық, еңбек, қаржылық және басқа ресурстардың және баланста көрсетілетін болашақта кіріс әкелу мүмкіндігі бар кәсіпорын активі ретінде көрсетілетін құн. Бұдан шығатыны, «шығындар» ұғымы «өндіріске шыққан шығындар» дегеннен кең екені білінеді өндіріске шыққан шығындар - өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өндіру барысында тұтынылған ресурстар бөлігі.

Көбіне экономиқалық әдебиетте «шығыстар» мен «шығындар» түсінігі ұқсастырылып, теңдестіріліп жүр, алайда бұлардың үлкен айырмашылықтары бар. Қаржылық есеп берудің халық-аралық стандарттарына сәйкес шығысқа шеккен зиян да шыққан шығын да кіреді.

Қазақстан Республикасындағы 2002 жылдың 29 қазанындағы №542 «Қаржылық есепті дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негіздерге» сәйкес шығыстарға ұйымның және т. б. негізгі қызмет барысында туындайтын шығыстар кіреді. Активтердің азаюына немесе сенімді өлше-нетін міндеттемелердің ұлғаюына байланысты болашақ экономиқалық пайданың кемуі ұйымның шығыстары деп танылады.

Басқаша айтсақ, шығыстарды ұйымның кіріс алуына байланысты көтерген шығындарының бөлігі деп түсіндіруге болады.

Есепті кезең қатысына орай шығыстар екі категорияға бөлінеді:

• Ағымдағы есепті кезең;

• Кейінге қалдырылған.

Ағымдағы есепті кезең шығыстары ағымдағы есепті кезеңнің шаруашылық іс-әрекетінің фактілеріне байланысты және осы кезеңнің кірістері мен шығыстары туралы есепте танылады.

Есепті кезеңнің кірістерімен өзара байланысының белгілері бойынша олар мыналарға бөлінеді:

• осы есепті кезеңде алынған кірістермен байланыстырылған шығыстар (негізгі және негізгі емес қызмет шығыстары) ;

• ағымдағы кірісті алумен байланысты емес есепті кезеңнің осы (ағымдағы) шығыстары. Осы есепті кезеңнің кірістерін алу фактісіне қарамастан, кірістер мен шығыстар туралы есепте және ағымдағы есепті кезеңде танылады, мойындалады. Олар көбіне кірістің бары немесе жоғынан (мысалы, активтің амортизациясы, кеңсе бөлмелерін жалға алу жөніндегі шығыстар) гөрі, кезеңнің бар болуымен негізделеді.

Кейінге қалдырылған шығыстар болашақта ықтимал кірістер алу мақсатымен есепті кезенде жүзеге асатын ұйымның ресурстарын қолдану жөніндегі шаруашылық операцияларымен байланысты. Олар ұйым балансында капиталдандыруға жатады.

  1. Шығындар және оларды жіктеу

Басқару есебі ұйымның менеджерлері мен басшыларына шешім қабылдау, жоспарлау, іс-әрекетті бақылау мен реттеу үшін ақпарат бере отырып, қызмет етеді.

Өндірістік есеп міндетіне қаржылық есептер жасау үшін тікелей өндірістік шығыстарды (өнімнің өзіндік құны) анықтау кіреді. Бухгалтерлік есептің мәліметтері көптеген сұрақтарды шешу үшін талап етіледі және бұл ақпаратты тіркеу мен жетіктеудің ықпалды жүйесін құру қажет.

Бухгалтерлік ақпаратты жіктеудің көптеген сызбалары бар, олардың біреуін эталон деп бөлу мүмкін емес, өйткені жіктеу сызбасы ақпарат тағайындауына байланысты.

Шығындарды жіктеу әр түрлі белгілер бойынша жүргізіледі: өндіріс процесіндегі экономиқалық рөл (негізгі және қосымша) ; өнімнің өзіндік құнына кіргізу әдісі (тікелей және жанама) ; өндіріс көлеміне қатысты (өзгермелі және тұрақты) .

Шешілетін міндеттеріне қарай шығыстарды жіктеу бар: өнімнің өзіндік құны мен алынған пайданы есептеу - келген және шыққан, өндірістік және кезеңдік; бағалауда есепке алынатын және алынбайтын, болашақ кезеңнің шығындарын жоспарлау мен шешім қабылдау, қайтарымсыз (өткен кезең шығыстары), жүктелген, өсіммен артатын және шектік; бақылау мен реттеу -реттелетін және реттелмейтін.

Өндіріске шығынды есептеу жүргізетін бағыт - өндіріске арналған шығындар есебін мақсатты түрде дербес есептеуді талап ететін қызмет аумағы. Тауардың өзіндік құнын калькуляциялау, яғни шын мәнісінде қайсыбір қызмет адамының пайдаланылған ресурстарды бағалау қажет деп ойлайтынның бәрі де өндіріске жұмсалған шығысты есептеу бағыттарының мысалы болып табылады. Шығындар есебі жүйесі екі негізгі іс-қимыл үшін өндірістік шығындар туралы ақпаратты жинайды: жұмыс күшіне шыққан шығындар, материалдар немесе қосымша шығындар (немесе шығындар қарқыны бойынша, мысалы, өз-гермелік және тұрақты шығындар) сияқты белгілі бір категориялар бойынша жіктейді және оларды есеп бағыттары бойынша бөледі.

  1. Шығыстың шығыннан айырмашылығы

Оңтайлы басқару шешімдерін қабылдау үшін ұйымның өндірістік қызметінің барлық кезеңдеріндегі шығыстарды білу қажет. Шығысдарды талдау олардың тиімділігін анықтауға, олардың шектен тыс болу-болмауын айқындауға, жұмыстын сапалық көрсеткіштерін тексеруге, бағаны дұрыс есептеуге, шығындарды реттеу мен бақылауға, өндірістің пайда мен тиімділігін жоспарлауға көмектеседі.

Сондықтан шығын басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі болып табылады.

Ұзақ уақыт бойы шығындарды "қазандық" деп аталатын тәсілмен анықтап келді, ол кәсіпорынға өндірістің шығын бағыты, пайда болу орындары шығарылатын өнім түрлері бойынша шығындарды бақылау үшін қажетті мәліметтерді алуға мүмкіндік бермейтін.

1887 ж. ағылшын экономистері шығын туралы хабардар болуды арттыратын және оларды бақылауды күшейтуге мүмкіндік беретін, шығын есебінің икемдірек жүйесін жасауды ұсынды. Оның негізіне шығынды шартты-тұрақты және шартты-өзгермелі деп бөлу жатты. Ғалымдар мынаны анықтады, шартты - тұрақты шығынды өзгерту өндірілген өнім көлеміне тікелей байланысты емес, ол шартты-өзгермелі шығын өндірістің көлемін пропорциональды өсүіне немесе кемуіне тікелей ұлғаяды немесе азаяды. Осы негізде шығарылған және сатылған өнім көлеміне және кәсіпорын пайдасын жоспарлауға байланысты шартты-тұракты және шартты-өзгермелі шығын жолдауға жол алатын "директ-костинг" тұжырымдамасын ұсынды. Осыған байланысты кәсіпорынның өзіндік құнды толық және дәл анықтау міндетті емес, өзін-өзі ақтамайтын шығынды болдыртпау құннен-күнге көкейкесті болып келуде. Нақты шығындарды мөлшерленгендігімен салыстыратын «стандарт-кост» жүйесінің өмірге келуі бұл міндеттің шешуі болып шықты.

Шыққан шығындар есебі әкімшілік шығыстарды ғана есептеп қана қоймай, ақталмаған шығыстардың пайда болмауы үшін алдын алып, ресурстарды пайдалануды бақылап, дами бастады. Кейіннен бұл жауапкершілік орталықтарының тұжырымдамасы қалыптасуына әкелді, соған сәйкес шығындар кәсіпорын шегінде ғана қарастырылып қоймай, жауапты адамдарды тағайындап, жауапкершілік орталықтары бойынша әртараптандырылды. Осылайша, шығындар есебі өндірістің түпкілікті өніміне назар аударып қана қоймай, тікелей өндірістік процеске де бағытталды.

3. Басқару есебінде қолданылатын шығындарды жіктеу

Кәсіпорынның өндірістік қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу мен пайда алу. Барлық кәсіпорынның да, онын бөлімшелерінің өндіріс тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің жалпы жүйесінде басты орын құрамы оны қалыптастыратын шығындармен белгіленетін өзіндік құнға беріледі. Өндіріс шығындары - өнімді (жұмысты, көрсетілетін қызметті) өндіру мен өткізуге жұмсалған қоғамдық еңбек шығындары.

Өндіріс шығындарының басқару есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға бейімделген басқарудың белгілі бір үлгісіне сәйкес өткен, осы және болашақ шығынды қолдануды талдаудан тұрады. Шығындар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды ғылыми негізделген жіктеудің мәні зор.

Шығындар - басқару есебі негізгі объектілерінің бірі, күрделі және сан қырлы құбылыс. Оларды тиімді басқару үшін белгілі бір белгілер бойынша шығындарды топтастыруды көздейтін жіктеуді қолданған жөн.

"Тауарлы-материалдық қорлардың есебі" атты Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес (2003 ж. 28 қаңтардағы №27 өзгерістермен бірге) шығындар былайша жіктеледі:

• пайда болу орны бойынша - өндіріс, цехтар, учаскелер, құрылымдық бөлімшелер бойынша. Мұндай жіктеу жауапкершілік орталықтары бойынша есепті ұйымдастыру мен өнімнің (жұмыстың, көрсетелгін қызметтің) өндірістік өзіндік құнын белгілеу үшін қажет;

• шығынды көтерушілер, яғни өнім түрлері (жұмыс, көрсетілетін қызмет) бойынша - өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін кажет;

• өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі немесе шығын түрлері бойынша экономиқалық элементтер мен калькуляция баптары бойынша:

а) экономиқалық элементтер бойынша - өнім өндірісіне нақты не жұмсалғанын көрсетеді 7 БЕС-ке сәйкес бұған мынадай экономиқалық элементтер жатады:

• материалдық шығындар;

• еңбекті өтеуге жұмсалатын шығындар;

• ақша аударулар;

• құралдардың төзуы;

• басқадай шығындар.

ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің кейбір түрлерінің өзіндік құнын есептеу үшін қолданылады. 7 БЕС бойынша бұларға:

• материалдар;

• еңбекті өтеу;

• ақша аударулар (аударымдар) ;

• қосымша шығыстар.

Көрсетілген топтарды салыстыру 3-кестеде келтірілген.

Элементтер мен калькуляция баптары бойынша шығындарды топтастыру, мың теңге

Экономиқалық элементтер: Экономиқалық элементтер
Сома: Сома
Калькуляция: Калькуляция
Сома: Сома
Экономиқалық элементтер: 1. Материалдық шығындар
Сома: 78000
Калькуляция: 1. Материалдар
Сома: 25200
Экономиқалық элементтер: 2. Еңбекті өтеуге шығатын шығындар
Сома: 17000
Калькуляция: 2. Сатылатын жартылай енім
Сома: 41000
Экономиқалық элементтер: 3. Ақша аударулар (аударымдар)
Сома: 3060
Калькуляция: 3. Қайтарымды қалдықтар (ұстап қалынады)
Сома: 2400
Экономиқалық элементтер: 4. Құралдардың төзуы
Сома: 7220
Калькуляция: Технологиялық мақсаттарға арналған отын мен энергия
Сома: 9100
Экономиқалық элементтер: 5. Басқадай-шығындар
Сома: 11720
Калькуляция: 5. Еңбекті өтеу
Сома: 1
Экономиқалық элементтер: Барлығы
Сома: 117000
Калькуляция: 6. Ақша аударымдары
Сома: 1800
Экономиқалық элементтер: 6. Өндірістік емес шоттарға (-) (қайтарымды қалдықтар құны, акауға кінәлілерден шығынның орнын толтыру және т. б. )
Сома: (3600)
Калькуляция: 7. Өндірісті дайындау мен игеруге шығыстар
Сома: 4600
Экономиқалық элементтер: Бітпеген ендірістің қалдығын (+) өзгерту
Сома: 600
Калькуляция: 8. Қосымша шығыстар
Сома: 17500
Экономиқалық элементтер:
Сома:
Калькуляция: 9. Ақаудан болған шығыстар
Сома: 1390
Экономиқалық элементтер:
Сома:
Калькуляция: 10. Басқадай өндірістік шығыстар
Сома: 1010
Экономиқалық элементтер: Барлығы
Сома: 114000
Калькуляция: Барлығы
Сома: 114000

Экономиқалық элементтер (117000 теңге) және калькуляция баптары (114000 теңге) бойынша шығындар өндірістік емес шоттарға есеп өзгерту бөлігіне түзету элементтері бойынша жиынтыққа кірмей тұрып сандық жағынан бірдей болмайды. Шығындардағы айырмашылықтар сондай-ақ ұқсас атаулардың элементтері мен калькуляция баптары бойынша да болады.

Мысалы, экономиқалық элемент бойынша "Еңбекті өтеу шығындары" 17000 теңге болып, ал "Еңбекті өтеу" калькуляциясының бабы бойынша 1 теңге болып көрсетілген. Айырма жабдықты күтумен шұғылданатын еңбекшілердің еңбегін өтеу шығыстарында, яғни қосымша шығыстарда ескерілген.

Алайда экономиқалық элементтер мен шығын баптары бойынша шығын есебіндегі топтасулар өзара байланысты екендігін байқаған жөн, өйткені олар субъектінің бірдей шығындарын құрамы (элементтер) және мақсатты белгілеуі (калькуляция баптары) бойынша сипаттайды.

Бұл есепте тұтастай шаруашылық жүргізуші субъект бойынша ақпаратты элементтік тұрғыда қалыптастыруға және оны шығындардың пайда болу орны мен өнім (жұмыс, қызмет көрсету), түрлері, калькуляция баптары бойынша мұкият карастыруға, өзіндік құнды анық есептен шығаруға, кәсіпорын шығындарын бақылауды жақсартуға мүмкіндік береді.

Экономиқалық элементтер бойынша топтастыру олардың құрылымын оқып-үйрену, өндірістік шығыстардың сметасы қолданылады. Екі топтасу да бірін-бірі толықтырады және өнім өндірісіне жұмсалған шығынды есептеуге, өзіндік құнды есептеу мен талдауға мүмкіндік береді. Өндіріс шығындары бірқатар басқа белгілер бойынша жіктелуі мүмкін.

Негізгілер - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланыстылар: шикізат пен материалдар, қосалқы материалдар мен басқадай шығындар.

Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға байланысты пайда болады.

Тікелейлер өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты, оның өзіндік құнына тура және тікелей кіруі мүмкін (шикізат, негізгі материалдар, аударымдар (ақша аударулар) . Жеке бөлімшеге жатқызылуы мүмкін шығындар бөлімшенің шығындары деп аталады (автомеханиктің еңбекақысы - автосервис бөлімшесінің тікелей шығындары, автомобильді бояу цехында қолданылатын бояудың құны - тікелей бояу цехының шығындары) .

Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін және жанама (шарты) түрде бөлінеді. Жеке бөлімшелерге жатқызылмайтын шығындар жанамалар (жарнамаға шығындар - субъектінің әрбір бөлімшесінің жанама шығындары) деп аталады.

Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама (завод менеджерінің еңбек ақысы - кейбір бөлімшелер үшін қосымша шығындар, алайда бүкіл завод үшін тікелей шығын) болуы мүмкін.

Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті ұйымдастыруға, өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың қабылданған тәсіліне (көмір өнеркәсібінде, энергетикада - барлық шығындар тікелей байланысты) .

Бір элементтілер - бір элементтен тұратындар (еңбекақы, материалдар, ақша аударулар) .

Кешенділер - бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске құрамның еңбекақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен басқадай бірэлементті шығыстар кіретін цехтық шығыстар) .

Өзгермелілер - мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай (пропорциональды) өзгеретіндер (өндірстік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын жәие т. б. ) және осы кезеңдегі өнім өндіруге сайма-сай бөлінеді.

Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке көбейсе, жалпы өзгермелі шығындар да 10%-ке ұлғаяды.

3-суреттен және 5-кестеден көрініп тұрғандай, өзгермелі шығындар өндіріс көлеміне сайма-сай (пропорциональды) өседі. Өндіріс көлемі екі есе 100-ден 200 бірлікте дейін өссе, жалпы өзгермелі шығындар 1000-нан 2000 теңгеге дейін ұлғаяды. Алайда өзгермелі шығындар өнім бірлігін есептегенде көлем өзгергенде тұрақты болып қалады. Бірінші, екінші, оныншы бірлік болғанына қарамастан. Сондықтан өзгермелі және теракты шығындар шартты-өзгермелі немесе шартты-тұрақты деп саналады, өйткені олар қосарлы рөл атқарады, бірақ әр түрлі көзқарас тұрғысынан.

5. Өзгермелі шығындардың өнім өндірісі көлеміне тәуелділігі

Көлем, бірлік: Көлем, бірлік
Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар,теңгемен:

Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар,

теңгемен

Бірлікке шаққандағы жалпыөзгермелі шығындар,теңгемен:

Бірлікке шаққандағы жалпы

өзгермелі шығындар,

теңгемен

Көлем, бірлік: 100
Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар,теңгемен: 10
Бірлікке шаққандағы жалпыөзгермелі шығындар,теңгемен: 1000
Көлем, бірлік: 200
Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар,теңгемен: 10
Бірлікке шаққандағы жалпыөзгермелі шығындар,теңгемен: 2000
Көлем, бірлік: 300
Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар,теңгемен: 10
Бірлікке шаққандағы жалпыөзгермелі шығындар,теңгемен: 3000
Көлем, бірлік: 400
Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар,теңгемен: 10
Бірлікке шаққандағы жалпыөзгермелі шығындар,теңгемен: 4000

Тұрақтылар - енім өндірісі көлемінің өзгеруіне байланысты емес дерлік (жылыту, өндістік бөлмеге жарық беру, амортизация, жалға алу жарнамаға шығындар және т. б. ) . Егер көлем 10% - ке ұлғайса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығындар өзгермей қалады, бірақ бір бірлікке тұрақты түседі.

4-суреттен өндіріс көлемі өзгерген кезде, тұрақты шығындар, өзгеріссіз қалатыны көрінеді. Егер өндіріс көлемі 10%-ке азайса, онда жалпы тұрақты шығындар өзгерссіз қалады. Егер өндіріс көлемі бір бірлікке тең болса, онда тұрақты шығындар 300 теңгені құрайды, бірақ тұрақты шығындар өндіріс көлемі бір бірлікке ұлғайса, тұрақты төмендейді. Соған сәйкес өнімнің өзіндік куны да кемиді.

Өнім бірлігіне шаққандағы тұрақты шығындарды 5-суреттен көруге болады.

Өнім бірлігіне шаққандағы тұрақты шығындар өндіріс көлемінің ұлғаюына қарай төмендейді.

Ағымдағылар - жиі мерзімде болып тұратын шығындар (шикізат, материал шығыстары) .

Біржолғылар (бір мәрте) - еңбек демадысын, жөндеу жүргізу және т. б. төлеуге арналғандар. Олар сметаны бекіткен ретпен тәртіппен және мерзімде бірен-сарандап өнімнің өзіндік құнына кіреді.

Өндірістік - тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның өндірістік өзіндік құнына (тауарлық өнім - өз материалынан да, тапсырушының материалынан да жасалып шығарылатын, техникалық бақылау қабылдаған және қоймаға тапсырылған дайын бұйымның құны; басқа жаққа босатылған, өзі өндірген жартылай өнімнің сондай-ақ субъектінің негізгі құрал-жабдықтары толықтыруға жіберілген өнімнің өзіндік құны) құрайтын барлық шығындар.

Әкімшілік - жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкімшілік мақсаттағы шығыстарға байланысты.

Коммерциялық (өткізу бойынша шығындар) сатып алушыларға енімді өткізуге байланысты.

Өнімді (жоспарланатын) - тиімді технология мен өндірісті ұйымдастыруға белгіленген сападағы өнім өндірісіне шыққан шығындар.

Өндіргіш емес (жоспарланбайтын) - өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы кемшіліктер салдары іркіліс шығындары болып табылады.

Реттелетін - егер атқарушы шығындар деңгейіне елеулі әсер етіп немесе реттей алса (өнім өндірісіне пайдаланатын шикізатқа шығындарды цех тексерушісі реттейді) .

Реттелмейтіндер - деңгейіне еңбеккер (дайындау учаскесінің мастері конструкторлық бөлім қызметкерінің еңбегін өтеу бойынша шығынға әсер ете алмайды) елеулі ықпал ете алмайтын шығындар.

Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне. Орташалар - өнімнің бір бірлігіне шаққандағы. Өнімге - өнімнің өзіндік құнына (тікелей шығындар) кететін. Мезгілге - мезгіл шығыстары: жалпы және әкімшілік шығыстар, тауарды өткізу бойынша шығыстар, сыйақы бойынша шығыстар (жанама шығындар) .

Басқару есебінде шығындарды жіктеу сан тұрлі және қандай басқару міндетін шешу қажеттігіне байланысты. Басқару есебі-нің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:

• өндірілген өнімнің өзіндік құнын есептеу, қорлар мен алынған пайданың құнын бағалау;

• басқару шешімін қабылдау мен жоспарлау;

• жауапкершілік орталығының өндірістік қызметін бақылау мен реттеу.

Аталған міндеттерді шешуге осы тараудың келесі бөлімдерінде толық қарастырылған шығындарды жіктеу сәйкес келеді.

4. Өнімнің және алынған пайданың өзіндік құнын анықтау

үшін шығындарды жіктеу

Кез келген шығындарды жіктеу-басшыға дұрыс, тиімді негізделген шешімдерді қабылдауға көмектесу: кез келген деңгейдегі басшы мұның қандай шығын мен пайда әкелетінін білуге міндетті. Сондықтан шығындарды жіктеу процесінің мәні де басшы ықпал ете алатын шығындар бөлігін бөліп көрсетуде.

Өзіндік құнды және алынған пайданы анықтау ұшін шығындар былайша жіктеледі:

- кіретін (входящие) және өтіп кеткен (истекшие) ;

- тікелей және жанама;

- негізгілер мен қосымшалар;

- өнімнің өзіндік құнына кіретін және өндірістен тыс (кезең шығыстары) ;

- бірэлементті және кешенді.

Кіретін (входящие) шығындар - алынған және бар ресурстар, күткендегідей, болашақта табыс әкелуге тиіс. Олар баланста өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, тауар түрінде актив ретінде көрсетіледі.

Өтіп кеткен (истекшие) шығындар - осы шақта кіріс алу үшін жұмсалған және болашақта кіріс әкелу мүмкіндігін жоғалтқан ресурстар.

Оларға өткізілген өнім өндірісіне шыққан шығын құрамында көрсетілді, яғни кірген шығындар өткен шығындарға айналды. Шығындарды кіретін және өтіп кеткен деп дұрыс бөлу өндірілген өнімнің өзіндіқ құнын анықтау үшін, пайдамен шығынды (зиянды) есептегенде; кәсіпорын активтерін бағалағанда маңызды мәнге ие болады.

Мысалы, алып-сату үшін тауар өндірісіне жұмсалған шығындар, егер бұл тауарлар өткізілмесе және қоймаларда сақталса, баланста кіретін (входящий) шығындар болып тіркеледі. Егер бұл тауарлар сатылса, онда бұл кіретін шығындар өткен шығындарға жатқызылуы тиіс, ол тауарларды өткізу нәтижесінде болған шығындар сметасында көрсетіледі. Өтіп кеткен және кіретін шығындар арасындағы айырма 6-суретте көрсетілген.

Сонымен, кіретін шығындар "шығындар" терминінің синомимі, болып табылады, ал өтіп кеткен шығындар - "шығыстар" ұтымына ұқсайды.

Шығындар - тауарды өткізу нәтижесінде шыққан қаражат, ал шығыстар - кірістер алуға байланысты кәсіпорын шеккен шығындардың бөлігі.

Өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құлына жатқызу әдістеріне байланысты шығындар тікелей және жанама болып бөлінеді.

Өнімнің нақты түрін өндірумен нақты жұмысты (қызмет көрсету) орындауға байланысты және тікелей олардың құнына кіре алатын (материалдық шығындар мен еңбекті өтеуге тікелей шығындар) шығындар тікелей деп аталады.

Өнімнің бірнеше түрін өндіру үшін жалпы сипат атқаратын және жасаған кезде нақты өнімге (жұмысқа, көрсетілген қышетке) жатқызу мүмкін болмайтын шығындар жанамаға жатады. Мұндай шығындар өнімнің жекелеген түрлері арасында жанама жолмен кәсіпорынның бөлу негізін таңдауына байланысты бөлінеді. Жанама шығындарға жалпы өндірістік шы-ғыстарды, жабдықты ұстау мен пайдалануға жұмсалған шығыстар, басқару шығыстарын және т. б. жатқызуға болады. Жанама шығындардың ерекшелігі - ауқымды негіз (база) шегінде өзгермеуі (шығындар тұрақты болып қалатын, өндіріс көлемінің белгілі бір аралығы) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Шығындардың экономикалық мәні
ЖШС «ОПТСНАБ» - тың ұйымдастыру - экономикалық мінездемесі
Басқару есебіндегі шығындардың жіктелуі
Шешім қабылдаудағы шығындар классификациясы
Басқару есебіндегі қолданылатын шығындарды реттеу
Шығындар
Шығындар және оларды жіктеу. Шығыстың шығыннан айырмашылығы
Тікелей шығындар есебі
Директ-костинг есеп жүйесінің басқару есебіндегі мәні мен маңызы
Өндірістік шығындар есебінің ұйымдастырылуы
Пәндер



Реферат Курстық жұмыс Диплом Материал Диссертация Практика Презентация Сабақ жоспары Мақал-мәтелдер 1‑10 бет 11‑20 бет 21‑30 бет 31‑60 бет 61+ бет Негізгі Бет саны Қосымша Іздеу Ештеңе табылмады :( Соңғы қаралған жұмыстар Қаралған жұмыстар табылмады Тапсырыс Антиплагиат Қаралған жұмыстар kz