Жануарларды жайылымда ұстау гигиенасы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Жалпы гигиена
1.1 Азықтар және ауылшаруашылық жануарларын азықтандыру гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Малшаруашылық ғимараттарына қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Жануарларды жайылымда ұстау гигиенасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІ. Жеке гигиена
2.1Ірі қара мал гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Шошқа гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Қой гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.4 Жылқы гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.5 Түйе гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Кіріспе
Жалпы гигиена
1.1Азықтар және ауылшаруашылық жануарларын азықтандыру гигиенасы
Жануарларды толық құнды азықтандырудың гигиеналық маңызы
Мал шаруашылығының табысы көптеген факторлармен анықталынып, байқалатыны белгілі. Олардың ішіндегі бастысы - малдар мен құстарды толық құнды азықтандыру.
Организмнің қалыпты тіршілігі, жоғары өнімділігі азықтар организмнің түрлі қоректік заттарға деген қажеттілігін өтегенде, олардың протеин, көмірсу, май, минералды тұздар мен дәрумендердің тиісті қатынасы ұсталғанда ғана мүмкін.
Өмірінің түрлі кезеңдерінде жануарларды азықтандыру ерекшеліктерін, организмнің азықтық қажеттіліктерін, азықтар қасиеттерін, дұрыс білмеу орны толмас қателіктерге әкеліп соғады, яғни біріншіден жануарлардың өнім беру мүмкіншіліктері дұрыс пайдаланылмайды, екіншіден ауыр түрде өтетін аурулар, тіптен өлім-жітімдер орын алады. Азықтандыру кезінде нақты бір тәртіп пен қабылдау кезектілігін ұстану қажет, олар алдымен сапалы және жануарлардың жасына, түріне, жынысына, физиологиялық күйіне, сондай-ақ өндірістік бағыт ерекшелігіне сәйкесуі керек.
Дұрыс азықтандырудың басты қағидалары:
-жануар организмін қажетті азық көлемімен және энергиясымен қамтамасыз ету;
-барлық қоректік заттардың қажетті мөлшерде болуы;
- жақсы дәмдік сапада болуы;
- ас қорытылуы үшін қоректік заттардың жеткілікті болуы;
- азықтарда патогенді организмдер, микроорганизмдер мен уытты заттар болмауы.
Протеинді, көмірсулы және минералды азықтандырудың гигиеналық маңызы
Азықтар - жануар организміне протеин жеткізетін жалғыз көз. Азық протеинінің құндылығы негізінен аминқышқылдық құрамына байланысты.
Азық рациондарында көбіне қайшылық аминқышқылдары - лизин, метионин, цистин және триптофан жетіспейді. Күйіс қайыратындарда қажеттіліктің 60%-ға дейінгі мөлшері алдынғы қарындарда синтезделетін бактериалдық қорытылумен қамтылады, тек қалған бөлігі азық аминқышқылдары үлесіне келеді. Қайшылық аминқышқылдарына әсіресе шошқалар мен құстар мұқтаж, сондықтан олардың рационына синтетикалық аминқышқылдары енгізіледі.
Рацион бойынша протеині мен көмірсулары аса көп немесе аз тұрғыда жануарларды азықтандыру ацетонемия немесе кетонурия тудырады.
Сүт беретін сиырлар мен өндіруші бұқалардың ацетонемиясы - ацетон жануарлар бөлетін ауамен, зәр және сүтпен бөлінеді (кетон денелері жинақталады).
Себептері - ақуызбен аз сіңірілетін ұшқыш көмірсуларының көп мөлшерде болуы.
Алдын алу үшін сиырларға азықтарды азайтады, рационға орта мөлшерде құрама жемдер, жеткілікті мөлшерде жақсы шөп, сүрлем, қызылша, сәбіз, картоп (шырынды) береді, моцион және жануарларды лагерлік ұстау ұсынылады.
Кетонурия немесе қойлар бауырының майлы дистрофиясы. Себептері - азықтарда каротин жетіспеуі, депонирленген А-дәруменінің болмауы. Алдын алу: рацион протеин мен каротин бойынша теңдестірілген болуы қажет, буаздылықтың екінші жартысында сапалы азықтар.
Кетоз көбіне көп мөлшерде май қышқылын (жем, сүрлем, төменгі сападағы пішіндеме) қабылдайтын сиырларда тіркеледі. Шошқалар кетозы буаздылықтың екінші жартысындағы мегежіндерде байқалады. Себептері: буаз мегежіндерге көмірсулы азықтар (қызылша, сәбіз, картоп) аз болуы кезінде, құрама азықтармен ғана азықтандыру (құрама жемдер, жармалар, күнжара). Кегоз, егер құрама азықтар қоректілігі 75-85% астам болса байқалады. Протеин жетіспеуін, әсіресе сүрлем және жеммен азықтандырғанда, карбамидпен толықтыруға болады.
Бұрын рационда май болуы міндетті емес деп есептелінетін, алайда, оны азықтан шығаруды жануарлар нашар қабылдайды, өйткені майдың құрамдас бөліктері ми құрылымдау мен қоректендіруге, жасуша мембраналарын түзу үшін жұмсалады. Сау жүрек пен бүйректері бар организмде майлар қысқа уақыт аралығында ақуыздарды алмастыра алады. Майлар болмаған жағдайларда теріде дерматоздар дамиды, өйткені капиллярлар өткізгіштігі бұзылады, су қажеттілігі жоғарылайды, оттегін тұтыну 39-50% ұлғаяды. Көмірсулар организмде майлар мен ақуыздар ыдырауынан пайда болады. Көмірсу - энергияның негізгі көзі, оларды 2 топқа бөледі: шикі клетчатка және азотсыз экстро белсенді заттар (АЭЗ). Азықтандыру нормаларында міндетті түрде жануарлардың клетчатка, қант және крахмалды қажет етуі ескеріледі. Өтпеген жағдайда ас қорытылу бұзылып, өнімділік төмендейді.
Азықтық улануларының алдын алу
Азықтық уланулар - бұл уытты заттары бар азықтарды қабылдаған соң пайда болатын жануар аурулары, олар 4 топқа бөлінеді:
1 дайындау технологиясы мен азықтандыру тәртібін бұзған кезде байқалатын уланулар (азықтық уланулардың өзі);
2 улы өсімдіктермен улану;
3 саңырауқұлақтармен зақымдалған азықтармен улану;
4 пестицид және тыңайтқыштармен улану.
Нақты азықтық уланулар-жануарлар улануларын кейбір балауса, сапалы азықтар тудыра алады, оның себептері дұрыс азықтандырмау, сақтамау және дайындау кезінде улы еместен улыға айналатын заттар.
Мәселен, мақта күнжарасында госсипол гликозиді болуы мүмкін (жасушалық, тамырлық және нервтік улар).
Мақта күнжарасын бұзау (қойға дейін), торай, қозыларға және буаз малдарға беруге болмайды. Госсиполдың улы қасиеттері 2 сағат пісіріп, булау нәтижесінде жойылады.
Зығыр күнжарасында линомарин гликозиді бола алады, ол күнжараны жылы суда ұстаған кезде, синил қышқылына ауысады (бұл үрдіске азық ферменті липаза қатысады). Жануарлардың синил қышқылымен улануы ас қорытудың бұзылуымен, әлсіздікпен, қалшылдау, мазасыздану, шайқалып жүрумен белгіленеді. Улану әсіресе шошқаларда жіті өтеді. Уланулардың алдын алу үшін зығыр күнжарасын құрғақ күйінде ғана беру керек.
Шошқалардың піскен қызылшамен улануы, оны баяу суытқан (5-12 сағат) кезде азықтандырғанда байқалады. Бұл кезде денитридицирлеуші бактериялар қызылша нитраттарын нитриттерге ауыстырады. Улану жалпы күйзелу, сілекей ағуы, құсу, кілегейлі қабат бозаруы, құлақтары мен танауының көгеруі, нервті көріністер, демігумен бейнеленеді. Қызылшаны шикі түрінде берген жөн, ал пісірілген немесе буланған күйінде - жылдам суытып, суын төккен соң беру қажет. Қант қызылшасын аса абайлап берген жөн, оның тәуліктік мөлшері сиырларға 10-15кг (күніне 3 рет тең мөлшерде), қойларға 2 кг болуы керек.
Зиянды өсімдіктер алынатын өнім мөлшерін азайтады, алайда денсаулығына әсерін тигізбейді. Мысалы, жануарлар қыша, пияз, түймешек тәрізді өсімдіктерді жегенде сүт жағымсыз иіс, дәмге ие болады, түсі өзгереді. Сонымен қатар шоңайма, селеу тәрізді өсімдіктер механикалық зақымдалулар тудырады.
Улы өсімдіктер шалғын шөпте, пішендерде ұштасады. Жануарлар жайылымда әдетте, оларды жемейді. Алайда егер жануарлар аш болса немесе жайылымдар улы өсімдіктерге тым бой болса өзге өсімдіктермен қоса жеп қояды.
Жануар организміне әсер етуі бойынша улы өсімдіктерге жататыны: басым түрде орталық нерв жүйесін (ОНЖ) зақымдайтын, тыныс алу ағзаларын, жүректі асқазан-ішек торабын, бүйректерді, бауырды зақымдайтын өсімдіктер.
Кейбір өсімдіктер ОНЖ күйзелте отырып, ас қорыту ағзалары мен жүрек-тамыр жүйесіне әсерін тигізеді.
Супияз, сүттіген, қарамықша, алқа, шайқурай, шырмауық, арамсаяу басым түрде асқазан - шек торабы күйіне әсерін тигізеді, сонымен қатар бір мезгілде нерв жүйесі мен бүйректерді зақымдайды. Сарбасқурай, жабайы шалқан, ақбас қурай, тыныс алу ағзалары мен ас қорыту ағзаларына әсер етеді. Негізінен жүрек қызметіне әсер ететін өсімдіктерге інжугүл, жалынгүл, оймақгүл жатады.
Шалғын зиягүлін, сүйелжазарды ұзақ уақыт жегенде жануарларда бауыр цирозы дамиды.
Жануарлардың улануының алдын алуда улы өсімдіктерді жайылымдарда, шалғындарда және өзге жайылым орындарында тұқым пайда болуы сатысына дейін жою аса маңызды.
Азықтардың саңырауқұлақ бактерияларымен ластануы салдарынан байқалатын уланулардың алдын алу-дұрыс сақтамағанда азықтар көбіне саңырауқұлақтар тудыратын жануар ауруларын микоздар және микотоксикоздарға бөледі.
Микоздар - бұл саңырауқұлақтармен зақымдалған азықтарды берген уақытта байқалатын аурулар, саңырауқұлақтар жануарлар организміне түсіп, өсіп, ұлпалары мен ағзаларында көбейеді де, осы арқылы жергілікті және уытты әсер етеді.
Микотоксикоздар деп өздері организмде тоғышарлық етугеқабілетсіз саңырауқұлақтар азықтарға бөлген уыттар әсерінен пайда болатын аурулар. Аса қауіптілері - тат кеселі, зең саңырауқұлағы, қастауыш, стахиоботрис, ақ зең.
Тат кеселі саңырауқұлағы тірі өсімдіктерде тоғышарлық етеді де оларда сары немесе қоңыр дақтар тудырады. Улану гиперемия, дененің әр бөліктерінің (ерін, ұрт, қабақ) домбығуы, қатты қышынуымен белгіленеді. Сондай-ақ ауыздың, қарынның, ішектің кілегейлі қабаттары қабынады, нәжісте қан дақтары байқалады, түйнелу мен іш тастаулары, кейде жүйкелі көріністер орын алады. Тат саңырауқұлағымен ластанған, зақымдалған азықтарды 3-5 сағат бойы 2-3% сілті ерітіндісімен заралсыздандырады.
Улану кезінде ас қорыту ағзаларының қызметі бұзылады, тәбеті төмендейді, сілекей бөлінуі, түйнелулер, қарын шертулері, іш қатулары немесе өтулері, бауыр зақымдалулары байқалады. Сонымен қатар мұндай уланулар жүйкелік симптомдармен белгіленеді (дірілдеп қалшылдаулар, күйзелулер, салданулар). Жекеленген зең саңырауқұлақтары жануар организмінде тоғышарлық ете алады. Зең саңырауқұлақтарымен аз дәрежеде зақымдалғанда азықтарды залалсыздандырғаннан кейін береді. Бұл үшін оларды желдетіп, қағып, термиялық өңдемелейді, немесе сілтілермен өңдемелейді. Көп мөлшерде зақымдалған азықтарды пайдалануға тыйым салынады.
Ақ зең саңырауқұлағы (Fusarium) дәнді дақыл дәндерін өсу кезеңінде және сақтау кезеңінде, әсіресе жылдың ылғалды мерзімдерінде зақымдайды. Бұл саңырауқұлақ түрімен улану жие ірі қара мал мен шошқаларда байқалады. Улану асқазан - ішек торабы қызметінің бұзылуымен, нерв жүйесінің зақымдалуымен сипатталады. Уыттық әсерді азайту үшін дақылды дән кептіргіш қондырғылардан өткізіп, 10 минут 300-350°С температурада ұстайды. Дәнді дақылдарды ылғалдылығы 13-14%-дан аспайтын шамада сақтау ақ зеңмен зақымдалудың алдын алады.
Стахиоботрис саңырауқұлағы (Stackybotris) сабан, мекен, пішенді зақымдайды. Дамуы үшін ылғалды сабан таптырмайтын орын (маялауға дейін суланған, немесе маяда ылғал сіңген).
Бұл саңырауқұлақ улы заттар бөледі де, олар азықтарда жинақталады. Зақымдалған сабан қоңыр-қара түстенеді, ал кей бөліктерінде қара күйе дақтанады. Мұндай азықты жеген кездері жануарларда стахиоботриотоксикоз ауруы дамиды. Бастапқыда ауыз, ерін кілегейлі қабаттары қабынады, тұмсығы ісінеді, содан соң ойықжаралар пайда болады да ерін, ұрт, қызыл иек бөліктері өлі еттенеді. Осы кезде температура жоғарылауы, жүрек қызметінің бұзылуы, ас қорыту ағзалары қызметінің бұзылулары орын алады.
Азықтарда кейбір инфекциялық және инвазиялық ауру қоздырғыштары да бола алады. Олар азықтарға ауыр жануарлар бөлінділерімен түседі. Мұндай жануарларды уақтылы анықтап, жайылымдарға жібермеу қажет. Азық тасымалдаулары үшін мал, жануар шикізаттарын, қи тасыған көліктерді алдын ала дезинфекцияламай пайдалануға болмайды.
Пестицидтер мен тыңайтқыштардан болатын және азықтандыру технологиялары бұзылуына орай туындалатын уланулардың алдын алу- өсімдік зиянкестері, арамшөп және ауруларымен күресу үшін химиялық заттар (пестицидтер) кеңінен қолданылады.
Пестицидтер - бұл ауыл шаруашылығында арамшөптермен (гербицидтер), зиянкестерімен (инсектицидтер, акарацидтер, зооцидтер, овоцидтер), аурулармен (фунгицидтер, нематоцидтер) күресу үшін қолданылатын қарапайым және күрделі химиялық заттар. Пестицидтер қатарына дефолианттар, десиканттар, өсімдік өсуін реттегіштер енеді. Алайда, олардың көбі ауылшаруашылық малдары үшін улы. Жеткіліксіз бақылау кезінде олар азық, суды ластай алады, тиісінше уытты заттар жануарлар организміне түседі. Әсіресе сынап-органикалық заттарымен улану қауіпті. Сондай-ақ кейбір минералды тыңайтқыштармен (селитра мен суперфосфат) уланулары да мүмкін.
Улы химикаттардың азықтарға түсуінің бірнеше жолдары бар: тікелей байланыстық, аэрогенді, алиментарлы (көп тарағаны).
Улану кезінде көбіне келесі белгілер байқалады: мазасыздану, азықтан бас тарту, сілекей бөлінуі, түйнелулер, іш өтулері, жиілеген және ауыр тыныс алулары. Ауыр жағдайларда дірілдеп-қалшылдаулар, дірілдеулер, салданулар байқалады. Әсіресе жас жануарлар мен буаздары сезімтал.
Жануарлар улануларының алдын алу үшін қажетті шаралар:
- тыңайтқыштар мен улы химикаттарды дұрыс сақтау және пайдалану;
- алқаптарға шығарылған минералды және органикалық тыңайтқыштарды үйінді-күйінде қалдырмау;
- улы химикаттарын дайындау орындары қоршалған, бөлектелген болуы керек;
- мал шаруашылығы жұмыскерлері мен ветеринария қызметкерлері улы химикаттар қолданылуының барлық шаралары туралы нұсқамалық таныстырулары керек.
Жануарлар ауруларының басым бөлігі азықтандыру тәртібі мен техникасын бұзу салдарынан байқалады.
Олардың алдын алу үшін тұрақта тұру мерзімдерінде келесі ережелер ұстанылуы маңызды:
1.Азықтарды нақты бір уақыттарда және мүмкіндігінше бірдей уақыт аралығында тарату керек;
2.Азықтандыру барысында және одан соң бірер уақыттан соң қора жайларда 1 сағаттан кейін орындалуы тиіс жұмыстарды атқармау керек;
3.Жануарларға тым көлемді азықтар бермеу керек (ас қорыту ағзаларына үнемі күш түсіру қорытылу мен пайдалануын нашарлатады).
4.Азықтар температурасы ғимарат ауасы температурасына жақын болуы керек.
5.Қатып қалған, жөнді ерімеген, сондай-ақ піскен және буланған азықтарды жеткілікті түрде суытпай беруге тыйым салынады.
1.2 Малшаруашылық ғимараттарына қойылатын санитарлық - гигиеналық талаптар
Біз мал шаруашылығының барлық өнімдері сатылар алдында ветеринарлық-санитарлық қадағалаудан өтетінін білеміз, ал жануарлар денсаулығы ұстау, азықтандыру, бағып-күту және қоралардың санитарлық жағдайына тәуелді.
Сондықтан қазіргі кезгі малшаруашылық ғимараттары жануарлар үшін оңтайлы жағдайлар жасап қана қоймай, сонымен қатар санитарлық-гигиеналық талаптарға сай, өндіріс үрдістерін механикаландыру мен автоматтандыру үшін ыңғайлы да болуы тиіс.
Құрылыс теліміне қойылатын талаптар-бастапқы ветеринарлық-санитарлық бақылау (ВСБ) жобалау мен құрылыстың келесі кезеңдерінде жүзеге асырылады:
1.құрылыстың техникалық-экономикалық негіздемесі;
2.құрылыс алаңын таңдау;
3.құрылыс жобаларының ветеринарлық-санитарлық сараптамасы;
4.құрылыс кезінде ветеринарлық-санитарлық нормалар ұстануын бақылау;
Ветеринарлық-санитарлық қадағалауға ветеринарлық-санитарлық ережелер бұзылған жағдайларда (анықталған бұзылулар жойылғанша) құрылысты, ғимараттар мен құрылымдардың қайта жөнделу жұмыстарын, қайта салынған, қалпына келтірілген ғимараттардың іске қосылуын тоқтату құқығы бар
Мал шаруашылығы нысанының фермасын салу орнын құрамына міндетті түрде ветеринар дәрігері енгізілген алқа мүшелер таңдайды.
Телімді бағалау барысында келесі талаптар ескеріледі:
1. геологиялық;
2.метеорологиялық;
3 .гидрологиялық;
4.ветеринарлық-санитарлық;
5 .инженерлі-техникалық;
6.экономикалық;
7.экологиялық.
Телім көлемі оны құрылыстық салу түріне (жеке, ірі блокты, бірқабатты, көпқабатты, жалғасқан, қоршаулы), жануар түрі мен санына, ұстау жүйесі мен әдісіне байланысты.
Телімнің болжамды көлемдерін мына көрсеткіштерді ескеріп анықтайды: сүт және ет-сүт фермалары үшін - 100-140м2бас; 6-айдан асқан ІҚМ-50-70м2бас; мамандырылған мал шаруашылықтарында бір негізгі мегежінге 60-220м2; бордақыланатын шошқаға 20-30м2; қой фермалары үшін 15-20м2; құс фермалары 0,38-1,0м2 құрылыс алаңдарын мекен-жай ауасының сумен қамту көздерінің, су көздері мен топырақтың санитарлық қорғалуын ескере отырып таңдайды. Малшаруашылық нысандарын мекен-жайлардан санитарлық-қорғау аймағымен бөлектейді.
Сүт фермалары 300-500м, шошқа фермасы 500-2000м, құс фермасы 300-1200м, қой және аң фермалары 300м, жылқы және қоян фермалары 100м, өтелдеу зауыттары 3000м мал молалары 500м орналасуы тиіс.
Малшаруашылық нысандарын салу телімдері өзге фермалар мен кешендерден зооветеринарлық қашықтармен алшақталған болуы керек.
Зооветеринарлық қашықтық - бұл бір нысанның екіншісіне қолайсыз әсерін болдырмайтын (шаң, микроб, газ) түрлі малшаруашылық мекемелері арасындағы минималды қашықтық .
Малшаруашылық мекемелері мен өзге нысандар арасындағы зооветеринарлық қашықтықтар 50-3000м шамасында ауытқиды. Мысалы, ірі қара мал кешенінен шошқа, жылқы, қой фермаларына дейінгі қашықтық 150м, авто-теміржолдан 300м, Республикалық, облыстық тұрғыдағыдан 150м, жергілікті жолдан 50м болуы тиіс.
Қосалқы және фермерлік шаруашылықтарда бір мезгілде бір алаңда 200-ге дейін сиыр, 500 бас бордақыланатын мал, 1000 бас шошқа, 600 бас қой, 20 бас жылқы, 300 қоян, 10000 құс ұстауға болады. Бір кәсіпорын құрамына енетін түрлі жануар ғимараттарын қарама-қарсы орналастыру қажет.
Алайда, олар жер пайдаланымына енеді, сондықтан ауыл шаруашылығы қажеттіліктеріне пайдалану қажет.
Қосалқы шаруашылықта 3-аймақ бөлген жөн:
1,Таза аулалы тұрғын үй;
2 .Шаруашылық-мал қора-жайлары;
3.Серуендеу алаңдары.
Желдетілу-дегеніміз ғимараттан ауаны шығарып, оны таза сыртқы ауамен алмастыру.
Ауа алмасуының жеткіліксіз болуы микроклиматты нашарлатады, тым көп болуы қысқа кезеңдерде ғимарат ішкі температурасының едәуір төмендеуіне әкеліп соғады.
Осыған орай ауа алмасуының оптималды деңгейі межеленеді, ол мал түріне, салмағына, жыл мезгіліне байланысты болады.
Ауа алмасу деңгейі желдетудің сағаттық көлемі, нормасы, реттілігімен сипатталады. Желдетудің сағаттық көлемі- бір сағат ішінде ғимаратқа жіберілуі тиіс ауа көлемі, м3сағ.
Ауа алмасу нормасы-малдың тірі салмағына, немесе бір малға қажетті ауа көлемі, м3сағ.
Ауа алмасу реттілігі-желдетудің сағаттық көлемінің ғимараттың ішкі көлеміне қатынасты.
Қысты күндері желдету су буларын, СО2 және зиянды газдарды жылуды минималды шығындап шығаруын қамтамасыз етуі керек, қыста ауа алмасуы-минималды болуы қажет.
Жазда ғимараттан зиянды газдарды, жануарлардан бөлінетін артық жылуды, күн радиациясы жылуын шығару қажет. Ауа алмасуы максималды болуы қажет, яғни сыртқы ауа температурасынан 50С астам жоғарыламайтын деңгейді құрауы тиіс.
Ауыспалы мезгілдерде (күз,көктем) ауа алмасу жоғары, жаздағыдан аз болуы керек. 10 суретте желдету жүйелері бейнеленген.
Желдетудің табиғи жүйесі жылы ішкі және суық сыртқы ауа тығыздығы айырмасы есебінен қосымша энергия шығынынсыз жұмыс істейді. Ғимарат іші мен сырты температураларының айырмасы 8-100С астам болғанда ғана ауа алмасуы байқалады.
Сору каналдарын қабырғаларда саңылау түрінде ғимарат периметрі бойымен орналастырады, сору каналы енінің ауданы шығару тұрбалары енінің ауданының 70-80%-ын құрауы керек. Сору және шығару каналдарының есікшелері болуы керек, олардың көмегімен ауа келіп түсуі, шығарылуы реттеледі. Тұрбалы желдету тиімділігі мынаған байланысты: сору және шығару каналдары аудандарының қатынасына; сору тұрбалары биіктігіне және желдету құралымдарының орналасуына.
Желдетудің тік жүйесіне қарапайым, квадрат кескінді ағаш шахталары (каналдары) жатады.
Олардың құрылымына келесі талаптар қойылады:
1.Тығыз, саңылаусыз қабырғалары тегіс, канал ішінде дөңгеленген болуы керек (қабырға арқылы ауа үйкелісін азайту үшін);
2.Төбеде, төбе үстінде жылытылған болуы керек, яғни конденсат болмауы керек;
3. Тік, үздіксіз, сынық, майысуларсыз болуы керек (өйтпегенде ауа тежелетін болады);
4 . Кесінді ауданы айтарлықтай үлкен болуы тиіс.
Кесінді ауданының үлкендігінің артықшылығы:
1.Бір үлкен шахта бірнеше аз кесінділі каналдарды алмастыра алады, бұл ғимарат біртұтастығын сақтауға мүмкіндік береді;
2.Ауа қозғалысы жылдамдығы жоғары;
3.Конденсаттың түсу мүмкіндігі азаяды;
4.Желдетуді меңгеру жеңілдейді.
Әрбір сору каналы немесе шахтасы шатыр шетінен 60-70см жоғары аяқталады.
Сору каналдары екі қабырға бойында, шахмат тәртібінде ауысып отыратын төбеден 20-30см төмен орналасқан тік бұрышты саңылаулар түрінде болады, тік бұрышты саңылау көлемі 0,25-0,3х0,35-0,4м және әр саңылау сыртынан желқағар қолданылып, ішінен көлбеу қойылған клапанмен жабдықталады.
Сондай-ақ профессор Юргенсон ұсынған бір тұрбалы желдету жүйесі де бар. Сору желдейім бір үлкен шахта түрінде, ол құрылыс ортасында орналасады, немесе әр бөлімге бір-біріне орналастырылған екі шахта қойылады. Оның ауданы ВИМЭ жүйесіндегі барлық сору тұрбалары ауданына тең болуы керек.
Механикалық (жасанды) желдету ауа қозғалысы арнайы желдеткіштер арқылы қамтамасыз етілуімен сипатталады, олар ғимараттағы ауа температурасы мен ылғалдылығы өзгерген кездері автоматты түрде қосылып, сөніп отырады. Күштеп желдендіретін сору жүйесін (ауа шығарылуын қамтамасыз ету), сору (таза ауа енгізетін), сору шығару, сондай-ақ желдету-калорифер жүйелерін айырады.
Механикалық желдету қолданымында мына жайттар қажет: желдеткіштер болуы мен олардың жұмыс істеу сапасы; нақты өнімділігі; желдеткіштер мен электрсымдарының ылғалдан сақтығы; қыздырғыш құралдарының жылу өнімділігі.
Төсеніш, канализация жән қи сақталуы
Әдетте, төсеніш ретінде сабан, құрғақ ағаш үгінділері, шымтезек пайдаланылады. Әр түрлі жануарларға арналған төсеніш мөлшері (6 кестеде) келтірілген.
Тәуліктік төсеніш мөлшері, кг
Жануарлар түрі
Сабан, кг
Жұмысшы жылқылары
1,8 - 2
Асыл тұқымды жылқылар
2,5 - 3
Сүтті сиырлар
2,5 - 3
Шошқалар
1,5 - 2
Қойлар
0,3 - 0,5
Құрғақ ағаш үгінділері ылғал сіңімді, алайда, тыңайтқыш ретінде аз сапалы.
Канализация - жануарлар тұрған орындардан сұйық нәжіс, зәрлерді шығаруға арналған зәр ағуы үшін едендер 1м тұрақ ұзындығына 2-3см еңкіш болуы керек, сондықтан тұрақ бойымен сұйық нәжіс, зәрлер ағуы, жиналуы үшін қи жинағыш өзектері жабдықталады, олар да еңкіш орналасады. Сұйық фракция тұрбалар арқылы жинақталу орындарына түседі, олар ғимараттан тыс жерде болады. Сұйық нәжіс, зәр жинағыштарында гидравликалық жабындылар болуы керек, олар қора-жай ауасына улы газдар түсуін болдырмайды. Қи науаларынан қиды транспортерлер көмегімен шығарады.
Торлы едендер пайдаланған кезде, астынан қи каналдары жабдықталады. Зәр мен нәжіс еден саңылаулары арқылы каналға түсіп, жинақталады да бірер уақыттан соң шығарылады. Сиыр қорадағы торлы едендер құрылысы көрсетілген.
Малдарды терең, ауыстырылмайтын төсеніште ұстағанда (яғни, ескісін жинамай, үстіне жаңасын салып отырғанда) канализация жасалмайды. Қи сақтау үшін ферма маңы және далалық қи сақтағыштары пайдаланылады.
Ферма маңы қи сақтағыштары тереңдетілген және жерүсті түрінде болуы мүмкін. Тереңдетілген қи сақтағыштары - тереңдігі сұйық қи үшін 5м дейін, ені 12-20м кем емес, көлбеу түсімі мен түбі қатты беткейлі.
Жерүсті қи сақтағыштарын ферма маңында орналастырады (фермадан 60-100м қашықтықта), тереңдігі 1,5 - 2м, түбі су өткізбейтін болуы тиіс.
Қи сақтағыштарын құрылымдау кезінде тәулігіне бір жануар бөлетін зәр мен нәжіс мөлшерін ескеру қажет, ол жайлы мәлімет (7-кестеде) келтірілген.
Қи сақтағыштық шамаланымды ауданы, тұрақтағы кезде бір жануар үшін: сиырлар 2,5м2, ірі қара мал жастары 1-1,25м2, шошқаларға - 0,4-0,5м2, жылқыларға 1,4-1,75м2, қойларға 0,2-0,3м2. Ферма аумағынан қиды алқапқа шығару жануарлардың қимен байланысты үзілгендігін білдірмейді. Инфекция немесе инвазия алқаптан қайтадан фермаға қайтып келе алады.
Тәулігіне бір жануар бөлетін зәр мен нәжіс мөлшері
Шаруашылық тобы
Зәр, л
Нәжіс, кг
Өндіруші бұқалар
10
30-35
Сиырлар
20
35-40
Қашарлар
7
20-25
Жас малдар
4
10-15
Бұзаулар
2
5-10
Өндіруші қабандар
6
9
Мегежіндер: буаз және қысыр
8
9
Емізетін мегежіндер
10
12
Торайларын бөлгендер
0,8
2,5
Бордақыланатын жас шошқалар
2,5
5
Еркек қойлар
1
4
Жылқылар
15
20
Жас жылқылар
10
15
Құлындар
5
10
Жылу тепе-теңдігі- бұл жылудың ғимаратқа келіп түсуі мен жоғалуы, яғни келіп түсетін және шығындалатын жылу арасындағы теңдестік. Ғимараттағы жылу тепе-теңдігін есептеу мынандай мүмкіндіктер береді: қоршау құрылымдарының жылу сақтағыш қасиеттерін бағалауға; олардың климаттық аймаққа сәйкестігін бағалауға; ғимараттағы жылу режимін жақсарту үшін қажетті шараларды қарастыруға.
Малшаруашылық ғимараттарының жылу режиміне климаттық жағдайлар, құрылыс материалының сипаттамасы, жануарлардың түрі, жасы, салмағы, физиологиялық жағдайы мен өнімділігі, орналасу тығыздығы, ауа алмасуы деңгейі тәрізді көптеген факторлар әсерін тигізеді.
Егер жылу техникалық және желдету бойынша есептер жануарлар бөлетін жылу тиімді желдетумен суық мезгілдерде температуралы-ылғалдық режимін ұстану үшін жеткіліксіз екендігін көрсете, ғимараттарды жылыту қажет.
Қосымша жылу мөлшерлі мына өрнек бойынша анықталады (1)
Qқос=γ*С (Тіш-Тсырт) (1)
мұнда,
γ - 1 сағат ішінде ғимаратқа келіп түсетін сору ауасының мөлшері (м3сағ);
С-0,31 ккал м3сағ. тең ауаның жылу сыйымдылығы;
Тіш - ғимарат іші температурасы;
Тсырт - сыртқы ауа температурасы.
Жылу тапшылығын мына (2) өрнекпен есептейді:
Тапш = (Qауа+ Qқ.қ. + Qн) - Qж (2)
мұнда,
Qауа - желдету барысында ауаны жылытуға жұмсалатын жылу мөлшері;
Qқ.қ. - қоршаған құрылымдар арқылы жоғалатын жылу шығыны;
Qн - пайдалану барысындағы жылу жоғалуы;
Qж - жануарлардың жылу өнімділігі.
Егер жылу келіп түсуі жылу шығынынан көп болса жылу артықшылығы, ал келіп түсуі шығынынан аз болса - жылу тапшылығы туындалады.
Ғимараттағы температура тепе-теңдігі нөлдік болуы керек, яғни жылу түсімі жылу шығынына тең болуы тиіс.
1.3 Жануарларды жайылымда ұстау гигиенасы
Жануарларды жайлымда ұстаудың едәуір артықшылықтары бар:
1.Малшаруашылық өнімдерінің өзіндік құны төмендейді;
2.Жануарларды сауықтырады;
3.Жақсы жайылымдар - арзан әрі құнды азық көзі;
4.Ұдайы моцион, күн инсоляциясы, қолайлы ауа ортасы - зат алмасуы мен организмнің ағза, жүйелерінің жұмысы жақсарады;
5.Жануарлар өнімділігі жоғарылайды;
6.Түрлі ауруларға төзімділігі жоғарылайды (әсіресе туберкулез, мешел, остеомаляция, авитоминоздар);
7.Ұрықтандырылу мен төлдеу жоғарылайды;
8.Төлдердің денсаулығы мықты болып туады.
Жайылымда ұстау тиімділігі жайылым құнарлығына, оны тиімді пайдалана білуге және ветеринарлығына, оны тиімді пайдалана білуге және ветеринарлық - санитарлық режимдер ұсталынуына байланысты.
Бұталы және өсімдіктердің құнарлығы төмен орман алқаптарында жаю сүтті сиырлар үшін жарамсыздау. Мұнда шағатын жәндіктер, шыбын шіркейлер, кенелер көп болады.
Қойлар мен ешкілер үшін құрғақ, шаңды емес, шөбі төмен, қалың, әр түрлі өсімдікті жайылымдар жақсы. Орманда қой-ешкілер үшін үлкен, жақсы жарықтанған ғана жарамды алаңқайлар.
Қой мен ешкілер тау, дала жайылымдарын жақсы пайдаланады. Оларға төмен орналасқан батпақты алқаптар мүлдем жарамсыз. Мұндай жерлерде оларда жиі түрде тұяқ зақымданулары мен құрт инвазиясына шалдығулар ұшырасады, әсіресе фасциолез, диктиокаулез аурулары зиянын тигізеді. Қойлар үшін дөрекі, тікенекті жайылымдарды пайдаланбаған жөн, олар жүнін ластайды. Қойларды селеу өсімдігі дәнін шашу, бүршігін жару мерзімдерінде селеулі алқаптарда бағу қауіпті (маусымның бірінші жартысы).
Жүнге түскен селеу дәндері теріні жаралап, тері асты шеліне, ішкі ағзаларға өтіп, мал өлімін де тудыра алады.
Шошқалар шөбі төмен, ылғалды жайылымдарды жақсы пайдаланады, ал орманды жайылымдар олар үшін таптырмайтын орын, мұнда азық та көлеңке де бар. Алайда, шошқаларды жас жоңышқа, топинамбур өсетін жасанды жайылымдарда баққан жөн. Мұндай жайылымдарда торайлы мегежіндер мен табын толықтырушы жас шошқаларды баққан орынды.
Жылқылар үшін құрғақ, дөңестік, тығыз топырақты қалың, төмен шөптесінді жайылымдар жақсы. Оларға ойпаңды батпақты, сызды жайылымдар мүлдем жарамсыз.
Қой фермаларында келесі топтар бөлінеді: айыруға дейінгі қозылы қойлар отары; енесінен айырған қозылар отары; қаштырылатын саулықтар отары, сектер отары.
Жылқыларды табындап бағады: құлындарды айырған соң жеке табынға жасақтайды.
Табын, отар, үйір мөлшері жайылым түріне, шөптілігіне, сумен қамтылуына орай анықталады.
Жайылымдар жүйелері мен пайдалану тәсілдер.
Жайылымдарды пайдаланудың екі жүйесі бар: қамалынатын (станционарлық), лагерлік (айдамалы - жайылымдық).
Қамалынатын өте сирек қолданылады, яғни жайылымдар фермаға жақын (1-1,5км) орналасқан уақытта.
Бұл жүйе кемшілігі - жекелеген жайылымдарды пайдалануға мүмкіншілік бермейді; қора-жайларды тұрақ мерзіміне дайындауға мүмкіндік болмайды.
Лагерлік жүйе кезінде жануарларды қысқы қора жайлардан барша жайылым мерзіміне қарай жайылымға ауыстырады. Мұндай жүйе барлық ауылшаруашылық малдарына жарамды. Жануарлар үнемі таза ауада болады, шығындар азаяды. Қысқы қора-жайлар осы кездері жөндеулерден өтіп, дезинфекцияланып, тазартылып, кептіріледі.
Жайылым мен лагерь үшін құрғақ, дөңес орын бөлінеді, олар басым жел өтінен қорғалған, жайылым ортасында, табиғи су көздеріне жақын, жалпы қолданымдағы жол тораптарынан 200-300м жақын емес етіп орналастырылады.
Лагерь тұрақтарын жыл сайын жаңа орында орналастырған жөн, ал қатты ластанған кездері, тапталынғанда, немесе инфекциялар аурулар байқалуы кезінде оларды басқа орынға ауыстыру қажет.
Жануарларды лагерлік ұстау өз алдына жайылымдық-лагерлік және тұрақтық-лагерлік болып бөлінеді. Жайылымдық-лагерлік ұстау кезінде жануарлардың азық қажеттілігі жайылым азығы есебінен қамтылса, тұрақтық-жайылымдарда жануарлар бағумен қатар, олар жасыл азықтар мен азық қорлары есебінен де азықтанады.
ІІ. Жеке гигиена
Ірі қара мал гигиенасы
Сүт алу үшін алдыңғы 2 тұқым жақсы (далалық қызыл тұқым өнімділігі аздау болғанымен, жергілікті климатқа жақсырақ бейімделген, қара-ала тұқымды өнімдірек, алайда азық пен ұстау жүйелеріне көп талап қояды), сүт пен ет алу үшін симментал және қазақтың ақ бас тұқымын өсіру қажет.
Ірі қара малды ұстау жүйелері: байлауда ұстау, терең төсеніш қолданымындағы байлаусыз ұстау, байлаусыз-боксты ұстау. Сиырларды байлаусыз ұстау азықтандыруды дәлірек нормалауға, сауынды бақылауға мүмкіндік береді, алайда, осы ұстау жүйесінде 1 центнер сүтке шығындалатын еңбек күші, байлаусызбен салыстырғанда 1,3-1,6 есе жоғары. Тауарлы фермаларда сиыр тұрағы ауданы 1,7-2,3м2, асыл тұқымды фермада 2,1-2,4м2болуы керек.
Малдарды байлаусыз ұстау әдісін азықтық қоры жеткілікті шаруашылықта қолданған жөн, өйткені өңдірілетін сүт бірлігіне шығындалатын негізгі азықтар мөлшері 10-15% жоғарылайды.
Шаруашылық пен аймақ ерекшеліктеріне байланысты сиырларды байлаусыз ұстаудың екі негізгі әдісі қолданылады: тәулігіне бір басқа 3кг сабан шығынындағы терең төсеніш қолданымы әдісі және боксты әдіс. Әр сиырға ғимараттың 4-5м2 ауданы және 1,9 . 2,5м2 бокс ауданы келуі керек.
Көп мөлшерде жер жыртылуы қолданылатын аудандарда тұрақтық-лагерьлік немесе тұрақтық ұстау жүйесі қолданылады, жайылым кезеңінде малдарды жеңіл күрке, сауу алаңдарымен жабдықталған жазғы лагерьлерде ұстайды. Мұндай ұстау малдар денсаулығына оңтайлы әсерін тигізеді және уақтылы ветеринарлық-санитарлық шаралар өткізілуін қамтамасыз етеді, сондай-ақ фермаларда жөндеу жұмыстарын жүргізу мүмкіндігі туады.
Тұрақтық жүйеде малдар жыл бойы ғимараттар мен серуендеу-азықтандыру алаңдарында ұсталынады. Жасыл азықтармен қамтамасыз ету үшін үздіксіз жасыл азық жеткізілуі жолға қойылады.
Жаз мерзімінде ірі қара малды байлаусыз ұстау әдісі кезінде жасыл азықтармен азықтандыру.
Малдарды тұрақтық-лагерлік және тұрақтық ұстау жүйелеріндегі басты шарты - белгіленген тәртіпте малдарға моцион ұйымдастыру.
Ағымды - цехтық жүйе. Бұл жүйе мәденилеу және барлық жасаралық, өнімділік топтарын ұстайтын ірі фермаларда қолданыс табады.
Туу цехына малдарды болжамды бұзаулау күнінен 5-7 күн бұрын ауыстырады. Бұл цехта бұзаулар профилакториімен жабдықталған бір немесе екі туу бөлімдері болады. Туу бөлімінде келесі бөліктер қарастырылады: туу алды бөлігі (жеке станокты), туу бөлігі (жеке орынды - бокс) және туудан кейінгі бөлік.
Туу боксын (ені 3метр, ұзындығы 3-3,5метр, биіктігі 1,7метр) алдын ала тазалап, дезинфекциялайды, таза, сапалы төсеніш төсейді. Сиырды боксқа бұзаулаудан 24 сағат бұрын ауыстырып, бос қояды. Туғаннан соң бұзау енесімен 3-5 күн бойы болады, сиырды міндетті түрде сауады (тәулігіне 3 реттен кем емес).
Бұзаулауды бокста өткізу сиыр мен бұзау денсаулығына жақсы әсер етеді.
Енесінен айырған соң бұзауларды жеке клеткаға немесе профилакторий жартылай боксына ауыстырады. Профилакторидің бір бөлімінде бұзаулар үшін 20 клеткадан аспайтын бөлік болуы тиіс.
Әр бөлікті 2-4 күн ішінде толықтырады. Мұнда бұзауларды 10-15 күн ұстайды, сосын бұзау қораға ауыстырады немесе өзге шаруашылықтарға жібереді. Босаған бөліктерді тазалап, жуып, дезинфекциялайды да ағартады, бұған 2-3 күн бөлінеді. 10-20 күндік жасынан бастап бұзауларды топтық клеткаларда ұстайды. Күнделікті моцион 3 апталық жасынан басталады.
Бұзаулаған сиырды ұстау гигиенасы- қыс айларында сиыр қора температурасы 5-8°С, салыстырмалы ылғалдылық 80-85%, ауа қозғалысының жылдамдығы 0,5-1,0мсек, минималды ауа алмасуы 17м3сағ болуы керек. Сору каналы ауданы бір сиыр үшін оның тірі салмағы мен өнімділігіне орай 250-300см2 құрауы тиіс.
Сиыр организмнің ұрықтандырылсымен бірден және алғашқы 3 айда йодқа мұқтаж болатынын есте ұстау керек, оның жетіспеуі эмбрион дамымауына, еріп-сіңісуіне әкелетінін, сиырдың бедеу болатынын ескерген абзал. Сонымен қатар рационда мырыш, фосфор, кальций, натрий, темір, буаздылықтың соңғы кезеңдерінде дәрумендер мен амин қышқылдары жеткілікті болуын қадағалау қажет.
Суалым мерзімінде буаз сиырларды сүрлеммен азықтандыруда сақтық таныту керек. Бір жақты, ұзақ уақыт сүрлеммен азықтандыру зат алмасуының терең бұзылуына, месқарын сұйықтығының сілтіленуіне, месқарын инфузориясының азаюына әкеліп соғады, нәтижесінде жаппай аурулар, осындай сиырлардан алынған бұзаулардың өлімге ұшырауы бой алады.
Сиырларды суалту бұзаулаудан 2 айдан кеш емес мерзімде басталуы керек, осы кездері рационнан 5-10 күнге шырынды және құрама азықтарды алады, оларды пішен-шөп және азықтық сабанмен алмастырады, ауыз суы нормасын екі есе азайтады, бұл арқылы желінсулардың алдын алады. Бұзаулаудан екі апта бұрын және бұзаулағаннан соң екі апта бойы рационға сүрлем қоспайды.
Буаз сиырға күнделікті түрде азыққа 40 грамм тұз бен майдаланған бор қосады, қыста дәрумен қажеттілігін қанағаттандыру үшін пайдаланған шырша немесе оның қайнатпасын береді.
Зеңделген және қатып қалған азықтар беруге мүлдем болмайды, суаруды тәулігіне 2-3 рет температурасы 15әС төмен емес сумен қамтамасыз етеді.
Жаңа туған бұзауды күту гигиенасы- фермада туу бөлімінің ғимараты өзге ғимараттардан 150 метрдей қашықтықта болу керек.
Бұзауды таза қапқа немесе сабанға қабылдайды, бұл үшін брезент немесе судыр материал пайдаланбаған жөн, өйткені олар бірден суынады.
Бұзау танауларын кілегейден босатудың маңызы зор, оны басы көрінісімен бірден орындайды.
Туу сәтінде сиыр әдетте көтеріліп, тартылып тұрған кіндік бауының бұзаудың құрсақ қабырғасынан 10-12см жерде үзілуін қамтамасыз етеді. Егер кіндік бауы үзілуі байқалмаса (төлдеу бей-жай өткенде) оны қолмен, болмаса 10-12см жерде қайшымен үзеді де, йод тұнбасымен өңдейді.
Кіндік бауы үзілген соң, бұзауда сиырға жалатады, бұдырлы бұлшық етті, жылы тіл жақсы массаждайды, кілегейлерді езеді, дезинфекциялайды, ең бастысы сиырдың өзіне жақсы әсер етіп, шу түсуімен жатырдың жылдам жиырылуына ықпалын тигізеді.
Кіндік қалдығын дезинфекциялық ерітінділердің спиртті ерітіндісімен өңдейді.
Бұзаулар күтімі. Бұзаулаған соң енесінің желінін жуып, дезинфекциялық ерітіндіге малынған орамалмен сүртеді. Уыздың алғашқы 1-2 үлесін жеке ыдысқа сауып алып жояды, өйткені онда көп мөлшерде микроорганизмдер болады. Бұзау аяғына тұрысымен оған емшекті табуға жәрдемдесу керек. Уызбен алғашқы азықтануды неғұрлым ерте бастау маңызды, ол 1,5 сағаттан кешікпеуі керек. Уызбен бұзау жоғары сапалы азық қана емес, гамма - глобулин және өзге қорғаныс заттарын ала отырып, микроорганизмдерге қарсы иммунитетін қабылдайды. Уыз беруін кешіктіру асқазан-ішек торабы бұзылуларына әкеліп соғады.
Бұзаулардың уызды баяу, кішігірім үлесте ішуін қадағалау қажет, ол сонда ғана толығымен алғашқы күндері ең дамыған асқазан бөлігі ұлтабарға түседі де, жақсы қорытылады. Асқазанға аз үлеспен түсіп, уыз сілекеймен жақсылап араласады да, ұлтабарда борпылдақ, жеңіл қорытылатын ұйындыларға айналады.
Көп мөлшерде ішілген (шелектен суарғанда) уыз ұлтабарда тығыз ұйындыларға айналады, олар әрең қорытылады да ас қорытылуын бұзады.
Сүт шіриді де шіру өнімдері асқазан-ішек ауруларын тудырады. Сондықтан, әсіресе өмірінің алғашқы күндері сүтті емізікпен ішкізеді. Бұл жағдайда бұзау 9-11 минутта 2 литр сүт сорады, осы кезде ол 700-900 жұтыну қимылын орындайды. Қолмен шелек арқылы ішкенде бұзау осы 2-3 минут уақыт аралығында сол мөлшерді ішіп, тек 40-50 жұтыну жасайды.
Бұзау сора бастағанда тұмсығын сүтке тосады, ол саусақ арқылы сүтті емеді. Сүтті жылдам, аптығып ішетін бұзауларға бөліп берген жөн. Егер бұзау сүтті енжар, әрең ішсе, күштеудің қажеті жоқ, одан да 15-20 минуттан соң қайта ішкізу керек.
Алғашқы бес күн ішінде уызды 4-5 реттен кем бермейді, ал сосын тәулігіне 3 рет береді, әр ішкізу 1,5-2 литр құрайды. Әлсіреп қалған бұзауға бірінші рет 1л аспайтын уыз берген жөн, алайда беру ретін 5-6-ға созады. Егер бұзау алғашында емізікті нашар емсе, оны таза саусақ арқылы емізеді.
Күніне бұзауға 8-9 литрге дейін сүт ішкізуге болады. Әдетте, сиырдан бұзау қажетінен артық уыз алады, қалған бөлігін қайнатып, тағам түрінде адамдарға қолдануға болады. Уыздық кезең 5-7 күнге созылады, ал 7-10 күні уыз толығымен сүтке айналады.
Осы кезеңде температуралы - ылғалдылық тәртібін ұстану аса маңызды. Температура 16-18°С, ылғалдылық 75%-дан аспайтын болуы керек.
Бұзауларға бір күндік жасынан бастап, уыз ішкізген соң қайнаған су (20-25°С), 10 күндік жасынан бастап кәдімгі ауыз суын береді.
10 күндік жасынан бастап, бұзауларды шөп жеуге үйретеді. Жасыл, ұсақ шабылған шөп алынуы керек. 20 күндік жасынан бастап бұзаулар рационына сұлы ботқасы мен шөп ұнын қосады, екінші ай соңына жармалар (тәулігіне 50-100г) береді, алғашқыда оларды сүтке қосады, кейіннен құрғақ күйінде жегізуге үйретеді. Сәбізді 2 айлық жасынан бастап, майдалап береді, сүрлемді 3-4 айлық жасында жегізеді. Бұзаулар жемсауыттарында міндетті түрде минералды азықтар болуы керек: бор, тұз, сүйек ұны, үш кальций фосфат.
Машинамен сауу гигиенасы
Аппараттың дұрыс жұмыс істеуіне көз жеткізген соң, кезекті сиыр дайындығына кіріседі. Сауу орта есеппен 3-5 минутқа созылады, ал жоғары өнімді сиырларда 8 минутқа дейін созылады.
Стақандардың емшектен түсуі кезінде бірден аппаратты вакуумнан сөндіреді, ластанған стақандарды жуып, қайта кигізеді. Қарқынды түрде сүт берілуі үш емшектен кем емес түрде тыйылғанда желіннің қорытынды массаждауы өткізіледі.
Сауу стақандарын емшектен уақытында алудың маңызы зор. Оларды ешқашан да күшпентартуға болмайды. Стақандарды шешіп алып, тігінен ұстап, 1-2 секундқа қысқыш немесе клапанға ашады, осы кезде стақанда қалған сүт сорылады. Машинамен сауудан соң қолмен саууды тәжірибелемеген жөн, бұл сиырлардың сауын аппараттарына сүтті толық бермеуіне әдеттендіреді.
Желінсаулардың алдын алу үшін сауын стақандарын алған соң, оларды бірнеше секундқа дезинфекциялық ерітінділерге салады (бір хлорлы йодтың 1% ерітіндісі, 2% белсенді хлоры бар хлор препараттары).
Аптасына бір рет қондырғыны дезинфекциялайды, екі аптада бір рет аппаратураны бөлшектеп, бөлшектерін жөкелеп 1% кальцинирленген сода ерітіндісімен жуып, кейіннен жылы сумен шаяды.
Машинамен сауу кезінде, сондай-ақ желін тазалығын, сауу ғимараты, қоршаған аумақ тазалығын қатаң, бақылау қажет.
Өндіруші бұқаларды ұстау және пайдалану гигиенасы-табынды жақсартуда өндіруші бұқалардың маңызы зор. Бұқа ұрығы сапасы негізінен оның жасына, жүктеліміне, азықтандыру және ұстау жағдайына байланысты. Асыл тұқым мақсатындағы жануарларды өмірінің алғашқы күндерінен бастап жеткілікті түрде уызбен, сосын сүтпен азықтандырады.
Көк сүтті бұқаларға 8-10 айлық жасына дейін беру ұсынылады. Азықтандырулары толық құнды, бірақ көп болмауы тиіс. Ұрықтандыру кезеңінде бұқаларға күшейтілген ақуызды азықтандыру тағайындалады. Бұқаларды жеке рацион бойынша қыста 2-3 рет, жазда 3-4 рет азықтандырады.
Алғашқы пайдалану жылында бұқаларға аз жүктелім жасалады. Мемлекеттік асылдандыру зауыттарында қолданылатын қолмен ұрықтандыру әдісінде тәулігіне 2-3 секіру, жекелеген күндері 3-4 секіру қалыпты деп есептелінеді. Бірінші пайдалану жылында жас бұқаларға жүктелімді 50-70 секіруге дейін шектейді.
Байлауда ұсталынатын бұқаларға кең тұрақты, жарық ғимараттар болу керек. Бұқалар денсаулығын сақтау мен жақсы тұқымдық сапасын сақтау үшін күнделікті моцион қажет. Ол семіздік, ононизм, белсіздіктің алдын алады, жыныс белсенділігін қалыпты шамада ұстауға ықпалын тигізеді, сондай-ақ ұрық сапасына, жүрек-тамыр, тыныс алу жүйелері, ас қорыту ағзаларының жақсы қызмет атқаруына септігін тигізеді.
Моцион еркін және күштемелі болады. Өндіруші бұқалар үшін соңғысы жиі қолданылады. Жылдандыру кәсіпорындары мен қолдан ұрықтандыру стансаларында бұл үшін механикалық жүргізгіштер қолданылады. Сондай-ақ, бұқаларды арнайы тік немесе айналымды жолдармен жүргізеді. Әдіс түріне қарамастан моционды қатаң бір күн тәртібінде бұқаларды күнделікті өткізілетін дене, аяқ, күпек, ұма тазалауларына үйретеді.
2.2 Шошқа гигиенасы
Қазіргі уақытта шошқаларды ұстаудың екі негізгі жүйесі қолданылады: серуендетімді және серуенсіз.
Серуендетімді жүйе өз алдына станокты-серуенді және еркін серуенді болып бөлінеді.
Станокты-серуенді жүйе кезінде шошқаларды жеке немесе топтық станоктарда ұстап, серуендеу алаңдарына шығарып отырады, оларды станокта немесе асханада азықтандырады. Жеке станоктарда 4-ші буаздылық айындағы мегежіндерді, еметін торайлары бар мегежіндерді және өндіруші-қабандарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Жалпы гигиена
1.1 Азықтар және ауылшаруашылық жануарларын азықтандыру гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Малшаруашылық ғимараттарына қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Жануарларды жайылымда ұстау гигиенасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІ. Жеке гигиена
2.1Ірі қара мал гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Шошқа гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Қой гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.4 Жылқы гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.5 Түйе гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Кіріспе
Жалпы гигиена
1.1Азықтар және ауылшаруашылық жануарларын азықтандыру гигиенасы
Жануарларды толық құнды азықтандырудың гигиеналық маңызы
Мал шаруашылығының табысы көптеген факторлармен анықталынып, байқалатыны белгілі. Олардың ішіндегі бастысы - малдар мен құстарды толық құнды азықтандыру.
Организмнің қалыпты тіршілігі, жоғары өнімділігі азықтар организмнің түрлі қоректік заттарға деген қажеттілігін өтегенде, олардың протеин, көмірсу, май, минералды тұздар мен дәрумендердің тиісті қатынасы ұсталғанда ғана мүмкін.
Өмірінің түрлі кезеңдерінде жануарларды азықтандыру ерекшеліктерін, организмнің азықтық қажеттіліктерін, азықтар қасиеттерін, дұрыс білмеу орны толмас қателіктерге әкеліп соғады, яғни біріншіден жануарлардың өнім беру мүмкіншіліктері дұрыс пайдаланылмайды, екіншіден ауыр түрде өтетін аурулар, тіптен өлім-жітімдер орын алады. Азықтандыру кезінде нақты бір тәртіп пен қабылдау кезектілігін ұстану қажет, олар алдымен сапалы және жануарлардың жасына, түріне, жынысына, физиологиялық күйіне, сондай-ақ өндірістік бағыт ерекшелігіне сәйкесуі керек.
Дұрыс азықтандырудың басты қағидалары:
-жануар организмін қажетті азық көлемімен және энергиясымен қамтамасыз ету;
-барлық қоректік заттардың қажетті мөлшерде болуы;
- жақсы дәмдік сапада болуы;
- ас қорытылуы үшін қоректік заттардың жеткілікті болуы;
- азықтарда патогенді организмдер, микроорганизмдер мен уытты заттар болмауы.
Протеинді, көмірсулы және минералды азықтандырудың гигиеналық маңызы
Азықтар - жануар организміне протеин жеткізетін жалғыз көз. Азық протеинінің құндылығы негізінен аминқышқылдық құрамына байланысты.
Азық рациондарында көбіне қайшылық аминқышқылдары - лизин, метионин, цистин және триптофан жетіспейді. Күйіс қайыратындарда қажеттіліктің 60%-ға дейінгі мөлшері алдынғы қарындарда синтезделетін бактериалдық қорытылумен қамтылады, тек қалған бөлігі азық аминқышқылдары үлесіне келеді. Қайшылық аминқышқылдарына әсіресе шошқалар мен құстар мұқтаж, сондықтан олардың рационына синтетикалық аминқышқылдары енгізіледі.
Рацион бойынша протеині мен көмірсулары аса көп немесе аз тұрғыда жануарларды азықтандыру ацетонемия немесе кетонурия тудырады.
Сүт беретін сиырлар мен өндіруші бұқалардың ацетонемиясы - ацетон жануарлар бөлетін ауамен, зәр және сүтпен бөлінеді (кетон денелері жинақталады).
Себептері - ақуызбен аз сіңірілетін ұшқыш көмірсуларының көп мөлшерде болуы.
Алдын алу үшін сиырларға азықтарды азайтады, рационға орта мөлшерде құрама жемдер, жеткілікті мөлшерде жақсы шөп, сүрлем, қызылша, сәбіз, картоп (шырынды) береді, моцион және жануарларды лагерлік ұстау ұсынылады.
Кетонурия немесе қойлар бауырының майлы дистрофиясы. Себептері - азықтарда каротин жетіспеуі, депонирленген А-дәруменінің болмауы. Алдын алу: рацион протеин мен каротин бойынша теңдестірілген болуы қажет, буаздылықтың екінші жартысында сапалы азықтар.
Кетоз көбіне көп мөлшерде май қышқылын (жем, сүрлем, төменгі сападағы пішіндеме) қабылдайтын сиырларда тіркеледі. Шошқалар кетозы буаздылықтың екінші жартысындағы мегежіндерде байқалады. Себептері: буаз мегежіндерге көмірсулы азықтар (қызылша, сәбіз, картоп) аз болуы кезінде, құрама азықтармен ғана азықтандыру (құрама жемдер, жармалар, күнжара). Кегоз, егер құрама азықтар қоректілігі 75-85% астам болса байқалады. Протеин жетіспеуін, әсіресе сүрлем және жеммен азықтандырғанда, карбамидпен толықтыруға болады.
Бұрын рационда май болуы міндетті емес деп есептелінетін, алайда, оны азықтан шығаруды жануарлар нашар қабылдайды, өйткені майдың құрамдас бөліктері ми құрылымдау мен қоректендіруге, жасуша мембраналарын түзу үшін жұмсалады. Сау жүрек пен бүйректері бар организмде майлар қысқа уақыт аралығында ақуыздарды алмастыра алады. Майлар болмаған жағдайларда теріде дерматоздар дамиды, өйткені капиллярлар өткізгіштігі бұзылады, су қажеттілігі жоғарылайды, оттегін тұтыну 39-50% ұлғаяды. Көмірсулар организмде майлар мен ақуыздар ыдырауынан пайда болады. Көмірсу - энергияның негізгі көзі, оларды 2 топқа бөледі: шикі клетчатка және азотсыз экстро белсенді заттар (АЭЗ). Азықтандыру нормаларында міндетті түрде жануарлардың клетчатка, қант және крахмалды қажет етуі ескеріледі. Өтпеген жағдайда ас қорытылу бұзылып, өнімділік төмендейді.
Азықтық улануларының алдын алу
Азықтық уланулар - бұл уытты заттары бар азықтарды қабылдаған соң пайда болатын жануар аурулары, олар 4 топқа бөлінеді:
1 дайындау технологиясы мен азықтандыру тәртібін бұзған кезде байқалатын уланулар (азықтық уланулардың өзі);
2 улы өсімдіктермен улану;
3 саңырауқұлақтармен зақымдалған азықтармен улану;
4 пестицид және тыңайтқыштармен улану.
Нақты азықтық уланулар-жануарлар улануларын кейбір балауса, сапалы азықтар тудыра алады, оның себептері дұрыс азықтандырмау, сақтамау және дайындау кезінде улы еместен улыға айналатын заттар.
Мәселен, мақта күнжарасында госсипол гликозиді болуы мүмкін (жасушалық, тамырлық және нервтік улар).
Мақта күнжарасын бұзау (қойға дейін), торай, қозыларға және буаз малдарға беруге болмайды. Госсиполдың улы қасиеттері 2 сағат пісіріп, булау нәтижесінде жойылады.
Зығыр күнжарасында линомарин гликозиді бола алады, ол күнжараны жылы суда ұстаған кезде, синил қышқылына ауысады (бұл үрдіске азық ферменті липаза қатысады). Жануарлардың синил қышқылымен улануы ас қорытудың бұзылуымен, әлсіздікпен, қалшылдау, мазасыздану, шайқалып жүрумен белгіленеді. Улану әсіресе шошқаларда жіті өтеді. Уланулардың алдын алу үшін зығыр күнжарасын құрғақ күйінде ғана беру керек.
Шошқалардың піскен қызылшамен улануы, оны баяу суытқан (5-12 сағат) кезде азықтандырғанда байқалады. Бұл кезде денитридицирлеуші бактериялар қызылша нитраттарын нитриттерге ауыстырады. Улану жалпы күйзелу, сілекей ағуы, құсу, кілегейлі қабат бозаруы, құлақтары мен танауының көгеруі, нервті көріністер, демігумен бейнеленеді. Қызылшаны шикі түрінде берген жөн, ал пісірілген немесе буланған күйінде - жылдам суытып, суын төккен соң беру қажет. Қант қызылшасын аса абайлап берген жөн, оның тәуліктік мөлшері сиырларға 10-15кг (күніне 3 рет тең мөлшерде), қойларға 2 кг болуы керек.
Зиянды өсімдіктер алынатын өнім мөлшерін азайтады, алайда денсаулығына әсерін тигізбейді. Мысалы, жануарлар қыша, пияз, түймешек тәрізді өсімдіктерді жегенде сүт жағымсыз иіс, дәмге ие болады, түсі өзгереді. Сонымен қатар шоңайма, селеу тәрізді өсімдіктер механикалық зақымдалулар тудырады.
Улы өсімдіктер шалғын шөпте, пішендерде ұштасады. Жануарлар жайылымда әдетте, оларды жемейді. Алайда егер жануарлар аш болса немесе жайылымдар улы өсімдіктерге тым бой болса өзге өсімдіктермен қоса жеп қояды.
Жануар организміне әсер етуі бойынша улы өсімдіктерге жататыны: басым түрде орталық нерв жүйесін (ОНЖ) зақымдайтын, тыныс алу ағзаларын, жүректі асқазан-ішек торабын, бүйректерді, бауырды зақымдайтын өсімдіктер.
Кейбір өсімдіктер ОНЖ күйзелте отырып, ас қорыту ағзалары мен жүрек-тамыр жүйесіне әсерін тигізеді.
Супияз, сүттіген, қарамықша, алқа, шайқурай, шырмауық, арамсаяу басым түрде асқазан - шек торабы күйіне әсерін тигізеді, сонымен қатар бір мезгілде нерв жүйесі мен бүйректерді зақымдайды. Сарбасқурай, жабайы шалқан, ақбас қурай, тыныс алу ағзалары мен ас қорыту ағзаларына әсер етеді. Негізінен жүрек қызметіне әсер ететін өсімдіктерге інжугүл, жалынгүл, оймақгүл жатады.
Шалғын зиягүлін, сүйелжазарды ұзақ уақыт жегенде жануарларда бауыр цирозы дамиды.
Жануарлардың улануының алдын алуда улы өсімдіктерді жайылымдарда, шалғындарда және өзге жайылым орындарында тұқым пайда болуы сатысына дейін жою аса маңызды.
Азықтардың саңырауқұлақ бактерияларымен ластануы салдарынан байқалатын уланулардың алдын алу-дұрыс сақтамағанда азықтар көбіне саңырауқұлақтар тудыратын жануар ауруларын микоздар және микотоксикоздарға бөледі.
Микоздар - бұл саңырауқұлақтармен зақымдалған азықтарды берген уақытта байқалатын аурулар, саңырауқұлақтар жануарлар организміне түсіп, өсіп, ұлпалары мен ағзаларында көбейеді де, осы арқылы жергілікті және уытты әсер етеді.
Микотоксикоздар деп өздері организмде тоғышарлық етугеқабілетсіз саңырауқұлақтар азықтарға бөлген уыттар әсерінен пайда болатын аурулар. Аса қауіптілері - тат кеселі, зең саңырауқұлағы, қастауыш, стахиоботрис, ақ зең.
Тат кеселі саңырауқұлағы тірі өсімдіктерде тоғышарлық етеді де оларда сары немесе қоңыр дақтар тудырады. Улану гиперемия, дененің әр бөліктерінің (ерін, ұрт, қабақ) домбығуы, қатты қышынуымен белгіленеді. Сондай-ақ ауыздың, қарынның, ішектің кілегейлі қабаттары қабынады, нәжісте қан дақтары байқалады, түйнелу мен іш тастаулары, кейде жүйкелі көріністер орын алады. Тат саңырауқұлағымен ластанған, зақымдалған азықтарды 3-5 сағат бойы 2-3% сілті ерітіндісімен заралсыздандырады.
Улану кезінде ас қорыту ағзаларының қызметі бұзылады, тәбеті төмендейді, сілекей бөлінуі, түйнелулер, қарын шертулері, іш қатулары немесе өтулері, бауыр зақымдалулары байқалады. Сонымен қатар мұндай уланулар жүйкелік симптомдармен белгіленеді (дірілдеп қалшылдаулар, күйзелулер, салданулар). Жекеленген зең саңырауқұлақтары жануар организмінде тоғышарлық ете алады. Зең саңырауқұлақтарымен аз дәрежеде зақымдалғанда азықтарды залалсыздандырғаннан кейін береді. Бұл үшін оларды желдетіп, қағып, термиялық өңдемелейді, немесе сілтілермен өңдемелейді. Көп мөлшерде зақымдалған азықтарды пайдалануға тыйым салынады.
Ақ зең саңырауқұлағы (Fusarium) дәнді дақыл дәндерін өсу кезеңінде және сақтау кезеңінде, әсіресе жылдың ылғалды мерзімдерінде зақымдайды. Бұл саңырауқұлақ түрімен улану жие ірі қара мал мен шошқаларда байқалады. Улану асқазан - ішек торабы қызметінің бұзылуымен, нерв жүйесінің зақымдалуымен сипатталады. Уыттық әсерді азайту үшін дақылды дән кептіргіш қондырғылардан өткізіп, 10 минут 300-350°С температурада ұстайды. Дәнді дақылдарды ылғалдылығы 13-14%-дан аспайтын шамада сақтау ақ зеңмен зақымдалудың алдын алады.
Стахиоботрис саңырауқұлағы (Stackybotris) сабан, мекен, пішенді зақымдайды. Дамуы үшін ылғалды сабан таптырмайтын орын (маялауға дейін суланған, немесе маяда ылғал сіңген).
Бұл саңырауқұлақ улы заттар бөледі де, олар азықтарда жинақталады. Зақымдалған сабан қоңыр-қара түстенеді, ал кей бөліктерінде қара күйе дақтанады. Мұндай азықты жеген кездері жануарларда стахиоботриотоксикоз ауруы дамиды. Бастапқыда ауыз, ерін кілегейлі қабаттары қабынады, тұмсығы ісінеді, содан соң ойықжаралар пайда болады да ерін, ұрт, қызыл иек бөліктері өлі еттенеді. Осы кезде температура жоғарылауы, жүрек қызметінің бұзылуы, ас қорыту ағзалары қызметінің бұзылулары орын алады.
Азықтарда кейбір инфекциялық және инвазиялық ауру қоздырғыштары да бола алады. Олар азықтарға ауыр жануарлар бөлінділерімен түседі. Мұндай жануарларды уақтылы анықтап, жайылымдарға жібермеу қажет. Азық тасымалдаулары үшін мал, жануар шикізаттарын, қи тасыған көліктерді алдын ала дезинфекцияламай пайдалануға болмайды.
Пестицидтер мен тыңайтқыштардан болатын және азықтандыру технологиялары бұзылуына орай туындалатын уланулардың алдын алу- өсімдік зиянкестері, арамшөп және ауруларымен күресу үшін химиялық заттар (пестицидтер) кеңінен қолданылады.
Пестицидтер - бұл ауыл шаруашылығында арамшөптермен (гербицидтер), зиянкестерімен (инсектицидтер, акарацидтер, зооцидтер, овоцидтер), аурулармен (фунгицидтер, нематоцидтер) күресу үшін қолданылатын қарапайым және күрделі химиялық заттар. Пестицидтер қатарына дефолианттар, десиканттар, өсімдік өсуін реттегіштер енеді. Алайда, олардың көбі ауылшаруашылық малдары үшін улы. Жеткіліксіз бақылау кезінде олар азық, суды ластай алады, тиісінше уытты заттар жануарлар организміне түседі. Әсіресе сынап-органикалық заттарымен улану қауіпті. Сондай-ақ кейбір минералды тыңайтқыштармен (селитра мен суперфосфат) уланулары да мүмкін.
Улы химикаттардың азықтарға түсуінің бірнеше жолдары бар: тікелей байланыстық, аэрогенді, алиментарлы (көп тарағаны).
Улану кезінде көбіне келесі белгілер байқалады: мазасыздану, азықтан бас тарту, сілекей бөлінуі, түйнелулер, іш өтулері, жиілеген және ауыр тыныс алулары. Ауыр жағдайларда дірілдеп-қалшылдаулар, дірілдеулер, салданулар байқалады. Әсіресе жас жануарлар мен буаздары сезімтал.
Жануарлар улануларының алдын алу үшін қажетті шаралар:
- тыңайтқыштар мен улы химикаттарды дұрыс сақтау және пайдалану;
- алқаптарға шығарылған минералды және органикалық тыңайтқыштарды үйінді-күйінде қалдырмау;
- улы химикаттарын дайындау орындары қоршалған, бөлектелген болуы керек;
- мал шаруашылығы жұмыскерлері мен ветеринария қызметкерлері улы химикаттар қолданылуының барлық шаралары туралы нұсқамалық таныстырулары керек.
Жануарлар ауруларының басым бөлігі азықтандыру тәртібі мен техникасын бұзу салдарынан байқалады.
Олардың алдын алу үшін тұрақта тұру мерзімдерінде келесі ережелер ұстанылуы маңызды:
1.Азықтарды нақты бір уақыттарда және мүмкіндігінше бірдей уақыт аралығында тарату керек;
2.Азықтандыру барысында және одан соң бірер уақыттан соң қора жайларда 1 сағаттан кейін орындалуы тиіс жұмыстарды атқармау керек;
3.Жануарларға тым көлемді азықтар бермеу керек (ас қорыту ағзаларына үнемі күш түсіру қорытылу мен пайдалануын нашарлатады).
4.Азықтар температурасы ғимарат ауасы температурасына жақын болуы керек.
5.Қатып қалған, жөнді ерімеген, сондай-ақ піскен және буланған азықтарды жеткілікті түрде суытпай беруге тыйым салынады.
1.2 Малшаруашылық ғимараттарына қойылатын санитарлық - гигиеналық талаптар
Біз мал шаруашылығының барлық өнімдері сатылар алдында ветеринарлық-санитарлық қадағалаудан өтетінін білеміз, ал жануарлар денсаулығы ұстау, азықтандыру, бағып-күту және қоралардың санитарлық жағдайына тәуелді.
Сондықтан қазіргі кезгі малшаруашылық ғимараттары жануарлар үшін оңтайлы жағдайлар жасап қана қоймай, сонымен қатар санитарлық-гигиеналық талаптарға сай, өндіріс үрдістерін механикаландыру мен автоматтандыру үшін ыңғайлы да болуы тиіс.
Құрылыс теліміне қойылатын талаптар-бастапқы ветеринарлық-санитарлық бақылау (ВСБ) жобалау мен құрылыстың келесі кезеңдерінде жүзеге асырылады:
1.құрылыстың техникалық-экономикалық негіздемесі;
2.құрылыс алаңын таңдау;
3.құрылыс жобаларының ветеринарлық-санитарлық сараптамасы;
4.құрылыс кезінде ветеринарлық-санитарлық нормалар ұстануын бақылау;
Ветеринарлық-санитарлық қадағалауға ветеринарлық-санитарлық ережелер бұзылған жағдайларда (анықталған бұзылулар жойылғанша) құрылысты, ғимараттар мен құрылымдардың қайта жөнделу жұмыстарын, қайта салынған, қалпына келтірілген ғимараттардың іске қосылуын тоқтату құқығы бар
Мал шаруашылығы нысанының фермасын салу орнын құрамына міндетті түрде ветеринар дәрігері енгізілген алқа мүшелер таңдайды.
Телімді бағалау барысында келесі талаптар ескеріледі:
1. геологиялық;
2.метеорологиялық;
3 .гидрологиялық;
4.ветеринарлық-санитарлық;
5 .инженерлі-техникалық;
6.экономикалық;
7.экологиялық.
Телім көлемі оны құрылыстық салу түріне (жеке, ірі блокты, бірқабатты, көпқабатты, жалғасқан, қоршаулы), жануар түрі мен санына, ұстау жүйесі мен әдісіне байланысты.
Телімнің болжамды көлемдерін мына көрсеткіштерді ескеріп анықтайды: сүт және ет-сүт фермалары үшін - 100-140м2бас; 6-айдан асқан ІҚМ-50-70м2бас; мамандырылған мал шаруашылықтарында бір негізгі мегежінге 60-220м2; бордақыланатын шошқаға 20-30м2; қой фермалары үшін 15-20м2; құс фермалары 0,38-1,0м2 құрылыс алаңдарын мекен-жай ауасының сумен қамту көздерінің, су көздері мен топырақтың санитарлық қорғалуын ескере отырып таңдайды. Малшаруашылық нысандарын мекен-жайлардан санитарлық-қорғау аймағымен бөлектейді.
Сүт фермалары 300-500м, шошқа фермасы 500-2000м, құс фермасы 300-1200м, қой және аң фермалары 300м, жылқы және қоян фермалары 100м, өтелдеу зауыттары 3000м мал молалары 500м орналасуы тиіс.
Малшаруашылық нысандарын салу телімдері өзге фермалар мен кешендерден зооветеринарлық қашықтармен алшақталған болуы керек.
Зооветеринарлық қашықтық - бұл бір нысанның екіншісіне қолайсыз әсерін болдырмайтын (шаң, микроб, газ) түрлі малшаруашылық мекемелері арасындағы минималды қашықтық .
Малшаруашылық мекемелері мен өзге нысандар арасындағы зооветеринарлық қашықтықтар 50-3000м шамасында ауытқиды. Мысалы, ірі қара мал кешенінен шошқа, жылқы, қой фермаларына дейінгі қашықтық 150м, авто-теміржолдан 300м, Республикалық, облыстық тұрғыдағыдан 150м, жергілікті жолдан 50м болуы тиіс.
Қосалқы және фермерлік шаруашылықтарда бір мезгілде бір алаңда 200-ге дейін сиыр, 500 бас бордақыланатын мал, 1000 бас шошқа, 600 бас қой, 20 бас жылқы, 300 қоян, 10000 құс ұстауға болады. Бір кәсіпорын құрамына енетін түрлі жануар ғимараттарын қарама-қарсы орналастыру қажет.
Алайда, олар жер пайдаланымына енеді, сондықтан ауыл шаруашылығы қажеттіліктеріне пайдалану қажет.
Қосалқы шаруашылықта 3-аймақ бөлген жөн:
1,Таза аулалы тұрғын үй;
2 .Шаруашылық-мал қора-жайлары;
3.Серуендеу алаңдары.
Желдетілу-дегеніміз ғимараттан ауаны шығарып, оны таза сыртқы ауамен алмастыру.
Ауа алмасуының жеткіліксіз болуы микроклиматты нашарлатады, тым көп болуы қысқа кезеңдерде ғимарат ішкі температурасының едәуір төмендеуіне әкеліп соғады.
Осыған орай ауа алмасуының оптималды деңгейі межеленеді, ол мал түріне, салмағына, жыл мезгіліне байланысты болады.
Ауа алмасу деңгейі желдетудің сағаттық көлемі, нормасы, реттілігімен сипатталады. Желдетудің сағаттық көлемі- бір сағат ішінде ғимаратқа жіберілуі тиіс ауа көлемі, м3сағ.
Ауа алмасу нормасы-малдың тірі салмағына, немесе бір малға қажетті ауа көлемі, м3сағ.
Ауа алмасу реттілігі-желдетудің сағаттық көлемінің ғимараттың ішкі көлеміне қатынасты.
Қысты күндері желдету су буларын, СО2 және зиянды газдарды жылуды минималды шығындап шығаруын қамтамасыз етуі керек, қыста ауа алмасуы-минималды болуы қажет.
Жазда ғимараттан зиянды газдарды, жануарлардан бөлінетін артық жылуды, күн радиациясы жылуын шығару қажет. Ауа алмасуы максималды болуы қажет, яғни сыртқы ауа температурасынан 50С астам жоғарыламайтын деңгейді құрауы тиіс.
Ауыспалы мезгілдерде (күз,көктем) ауа алмасу жоғары, жаздағыдан аз болуы керек. 10 суретте желдету жүйелері бейнеленген.
Желдетудің табиғи жүйесі жылы ішкі және суық сыртқы ауа тығыздығы айырмасы есебінен қосымша энергия шығынынсыз жұмыс істейді. Ғимарат іші мен сырты температураларының айырмасы 8-100С астам болғанда ғана ауа алмасуы байқалады.
Сору каналдарын қабырғаларда саңылау түрінде ғимарат периметрі бойымен орналастырады, сору каналы енінің ауданы шығару тұрбалары енінің ауданының 70-80%-ын құрауы керек. Сору және шығару каналдарының есікшелері болуы керек, олардың көмегімен ауа келіп түсуі, шығарылуы реттеледі. Тұрбалы желдету тиімділігі мынаған байланысты: сору және шығару каналдары аудандарының қатынасына; сору тұрбалары биіктігіне және желдету құралымдарының орналасуына.
Желдетудің тік жүйесіне қарапайым, квадрат кескінді ағаш шахталары (каналдары) жатады.
Олардың құрылымына келесі талаптар қойылады:
1.Тығыз, саңылаусыз қабырғалары тегіс, канал ішінде дөңгеленген болуы керек (қабырға арқылы ауа үйкелісін азайту үшін);
2.Төбеде, төбе үстінде жылытылған болуы керек, яғни конденсат болмауы керек;
3. Тік, үздіксіз, сынық, майысуларсыз болуы керек (өйтпегенде ауа тежелетін болады);
4 . Кесінді ауданы айтарлықтай үлкен болуы тиіс.
Кесінді ауданының үлкендігінің артықшылығы:
1.Бір үлкен шахта бірнеше аз кесінділі каналдарды алмастыра алады, бұл ғимарат біртұтастығын сақтауға мүмкіндік береді;
2.Ауа қозғалысы жылдамдығы жоғары;
3.Конденсаттың түсу мүмкіндігі азаяды;
4.Желдетуді меңгеру жеңілдейді.
Әрбір сору каналы немесе шахтасы шатыр шетінен 60-70см жоғары аяқталады.
Сору каналдары екі қабырға бойында, шахмат тәртібінде ауысып отыратын төбеден 20-30см төмен орналасқан тік бұрышты саңылаулар түрінде болады, тік бұрышты саңылау көлемі 0,25-0,3х0,35-0,4м және әр саңылау сыртынан желқағар қолданылып, ішінен көлбеу қойылған клапанмен жабдықталады.
Сондай-ақ профессор Юргенсон ұсынған бір тұрбалы желдету жүйесі де бар. Сору желдейім бір үлкен шахта түрінде, ол құрылыс ортасында орналасады, немесе әр бөлімге бір-біріне орналастырылған екі шахта қойылады. Оның ауданы ВИМЭ жүйесіндегі барлық сору тұрбалары ауданына тең болуы керек.
Механикалық (жасанды) желдету ауа қозғалысы арнайы желдеткіштер арқылы қамтамасыз етілуімен сипатталады, олар ғимараттағы ауа температурасы мен ылғалдылығы өзгерген кездері автоматты түрде қосылып, сөніп отырады. Күштеп желдендіретін сору жүйесін (ауа шығарылуын қамтамасыз ету), сору (таза ауа енгізетін), сору шығару, сондай-ақ желдету-калорифер жүйелерін айырады.
Механикалық желдету қолданымында мына жайттар қажет: желдеткіштер болуы мен олардың жұмыс істеу сапасы; нақты өнімділігі; желдеткіштер мен электрсымдарының ылғалдан сақтығы; қыздырғыш құралдарының жылу өнімділігі.
Төсеніш, канализация жән қи сақталуы
Әдетте, төсеніш ретінде сабан, құрғақ ағаш үгінділері, шымтезек пайдаланылады. Әр түрлі жануарларға арналған төсеніш мөлшері (6 кестеде) келтірілген.
Тәуліктік төсеніш мөлшері, кг
Жануарлар түрі
Сабан, кг
Жұмысшы жылқылары
1,8 - 2
Асыл тұқымды жылқылар
2,5 - 3
Сүтті сиырлар
2,5 - 3
Шошқалар
1,5 - 2
Қойлар
0,3 - 0,5
Құрғақ ағаш үгінділері ылғал сіңімді, алайда, тыңайтқыш ретінде аз сапалы.
Канализация - жануарлар тұрған орындардан сұйық нәжіс, зәрлерді шығаруға арналған зәр ағуы үшін едендер 1м тұрақ ұзындығына 2-3см еңкіш болуы керек, сондықтан тұрақ бойымен сұйық нәжіс, зәрлер ағуы, жиналуы үшін қи жинағыш өзектері жабдықталады, олар да еңкіш орналасады. Сұйық фракция тұрбалар арқылы жинақталу орындарына түседі, олар ғимараттан тыс жерде болады. Сұйық нәжіс, зәр жинағыштарында гидравликалық жабындылар болуы керек, олар қора-жай ауасына улы газдар түсуін болдырмайды. Қи науаларынан қиды транспортерлер көмегімен шығарады.
Торлы едендер пайдаланған кезде, астынан қи каналдары жабдықталады. Зәр мен нәжіс еден саңылаулары арқылы каналға түсіп, жинақталады да бірер уақыттан соң шығарылады. Сиыр қорадағы торлы едендер құрылысы көрсетілген.
Малдарды терең, ауыстырылмайтын төсеніште ұстағанда (яғни, ескісін жинамай, үстіне жаңасын салып отырғанда) канализация жасалмайды. Қи сақтау үшін ферма маңы және далалық қи сақтағыштары пайдаланылады.
Ферма маңы қи сақтағыштары тереңдетілген және жерүсті түрінде болуы мүмкін. Тереңдетілген қи сақтағыштары - тереңдігі сұйық қи үшін 5м дейін, ені 12-20м кем емес, көлбеу түсімі мен түбі қатты беткейлі.
Жерүсті қи сақтағыштарын ферма маңында орналастырады (фермадан 60-100м қашықтықта), тереңдігі 1,5 - 2м, түбі су өткізбейтін болуы тиіс.
Қи сақтағыштарын құрылымдау кезінде тәулігіне бір жануар бөлетін зәр мен нәжіс мөлшерін ескеру қажет, ол жайлы мәлімет (7-кестеде) келтірілген.
Қи сақтағыштық шамаланымды ауданы, тұрақтағы кезде бір жануар үшін: сиырлар 2,5м2, ірі қара мал жастары 1-1,25м2, шошқаларға - 0,4-0,5м2, жылқыларға 1,4-1,75м2, қойларға 0,2-0,3м2. Ферма аумағынан қиды алқапқа шығару жануарлардың қимен байланысты үзілгендігін білдірмейді. Инфекция немесе инвазия алқаптан қайтадан фермаға қайтып келе алады.
Тәулігіне бір жануар бөлетін зәр мен нәжіс мөлшері
Шаруашылық тобы
Зәр, л
Нәжіс, кг
Өндіруші бұқалар
10
30-35
Сиырлар
20
35-40
Қашарлар
7
20-25
Жас малдар
4
10-15
Бұзаулар
2
5-10
Өндіруші қабандар
6
9
Мегежіндер: буаз және қысыр
8
9
Емізетін мегежіндер
10
12
Торайларын бөлгендер
0,8
2,5
Бордақыланатын жас шошқалар
2,5
5
Еркек қойлар
1
4
Жылқылар
15
20
Жас жылқылар
10
15
Құлындар
5
10
Жылу тепе-теңдігі- бұл жылудың ғимаратқа келіп түсуі мен жоғалуы, яғни келіп түсетін және шығындалатын жылу арасындағы теңдестік. Ғимараттағы жылу тепе-теңдігін есептеу мынандай мүмкіндіктер береді: қоршау құрылымдарының жылу сақтағыш қасиеттерін бағалауға; олардың климаттық аймаққа сәйкестігін бағалауға; ғимараттағы жылу режимін жақсарту үшін қажетті шараларды қарастыруға.
Малшаруашылық ғимараттарының жылу режиміне климаттық жағдайлар, құрылыс материалының сипаттамасы, жануарлардың түрі, жасы, салмағы, физиологиялық жағдайы мен өнімділігі, орналасу тығыздығы, ауа алмасуы деңгейі тәрізді көптеген факторлар әсерін тигізеді.
Егер жылу техникалық және желдету бойынша есептер жануарлар бөлетін жылу тиімді желдетумен суық мезгілдерде температуралы-ылғалдық режимін ұстану үшін жеткіліксіз екендігін көрсете, ғимараттарды жылыту қажет.
Қосымша жылу мөлшерлі мына өрнек бойынша анықталады (1)
Qқос=γ*С (Тіш-Тсырт) (1)
мұнда,
γ - 1 сағат ішінде ғимаратқа келіп түсетін сору ауасының мөлшері (м3сағ);
С-0,31 ккал м3сағ. тең ауаның жылу сыйымдылығы;
Тіш - ғимарат іші температурасы;
Тсырт - сыртқы ауа температурасы.
Жылу тапшылығын мына (2) өрнекпен есептейді:
Тапш = (Qауа+ Qқ.қ. + Qн) - Qж (2)
мұнда,
Qауа - желдету барысында ауаны жылытуға жұмсалатын жылу мөлшері;
Qқ.қ. - қоршаған құрылымдар арқылы жоғалатын жылу шығыны;
Qн - пайдалану барысындағы жылу жоғалуы;
Qж - жануарлардың жылу өнімділігі.
Егер жылу келіп түсуі жылу шығынынан көп болса жылу артықшылығы, ал келіп түсуі шығынынан аз болса - жылу тапшылығы туындалады.
Ғимараттағы температура тепе-теңдігі нөлдік болуы керек, яғни жылу түсімі жылу шығынына тең болуы тиіс.
1.3 Жануарларды жайылымда ұстау гигиенасы
Жануарларды жайлымда ұстаудың едәуір артықшылықтары бар:
1.Малшаруашылық өнімдерінің өзіндік құны төмендейді;
2.Жануарларды сауықтырады;
3.Жақсы жайылымдар - арзан әрі құнды азық көзі;
4.Ұдайы моцион, күн инсоляциясы, қолайлы ауа ортасы - зат алмасуы мен организмнің ағза, жүйелерінің жұмысы жақсарады;
5.Жануарлар өнімділігі жоғарылайды;
6.Түрлі ауруларға төзімділігі жоғарылайды (әсіресе туберкулез, мешел, остеомаляция, авитоминоздар);
7.Ұрықтандырылу мен төлдеу жоғарылайды;
8.Төлдердің денсаулығы мықты болып туады.
Жайылымда ұстау тиімділігі жайылым құнарлығына, оны тиімді пайдалана білуге және ветеринарлығына, оны тиімді пайдалана білуге және ветеринарлық - санитарлық режимдер ұсталынуына байланысты.
Бұталы және өсімдіктердің құнарлығы төмен орман алқаптарында жаю сүтті сиырлар үшін жарамсыздау. Мұнда шағатын жәндіктер, шыбын шіркейлер, кенелер көп болады.
Қойлар мен ешкілер үшін құрғақ, шаңды емес, шөбі төмен, қалың, әр түрлі өсімдікті жайылымдар жақсы. Орманда қой-ешкілер үшін үлкен, жақсы жарықтанған ғана жарамды алаңқайлар.
Қой мен ешкілер тау, дала жайылымдарын жақсы пайдаланады. Оларға төмен орналасқан батпақты алқаптар мүлдем жарамсыз. Мұндай жерлерде оларда жиі түрде тұяқ зақымданулары мен құрт инвазиясына шалдығулар ұшырасады, әсіресе фасциолез, диктиокаулез аурулары зиянын тигізеді. Қойлар үшін дөрекі, тікенекті жайылымдарды пайдаланбаған жөн, олар жүнін ластайды. Қойларды селеу өсімдігі дәнін шашу, бүршігін жару мерзімдерінде селеулі алқаптарда бағу қауіпті (маусымның бірінші жартысы).
Жүнге түскен селеу дәндері теріні жаралап, тері асты шеліне, ішкі ағзаларға өтіп, мал өлімін де тудыра алады.
Шошқалар шөбі төмен, ылғалды жайылымдарды жақсы пайдаланады, ал орманды жайылымдар олар үшін таптырмайтын орын, мұнда азық та көлеңке де бар. Алайда, шошқаларды жас жоңышқа, топинамбур өсетін жасанды жайылымдарда баққан жөн. Мұндай жайылымдарда торайлы мегежіндер мен табын толықтырушы жас шошқаларды баққан орынды.
Жылқылар үшін құрғақ, дөңестік, тығыз топырақты қалың, төмен шөптесінді жайылымдар жақсы. Оларға ойпаңды батпақты, сызды жайылымдар мүлдем жарамсыз.
Қой фермаларында келесі топтар бөлінеді: айыруға дейінгі қозылы қойлар отары; енесінен айырған қозылар отары; қаштырылатын саулықтар отары, сектер отары.
Жылқыларды табындап бағады: құлындарды айырған соң жеке табынға жасақтайды.
Табын, отар, үйір мөлшері жайылым түріне, шөптілігіне, сумен қамтылуына орай анықталады.
Жайылымдар жүйелері мен пайдалану тәсілдер.
Жайылымдарды пайдаланудың екі жүйесі бар: қамалынатын (станционарлық), лагерлік (айдамалы - жайылымдық).
Қамалынатын өте сирек қолданылады, яғни жайылымдар фермаға жақын (1-1,5км) орналасқан уақытта.
Бұл жүйе кемшілігі - жекелеген жайылымдарды пайдалануға мүмкіншілік бермейді; қора-жайларды тұрақ мерзіміне дайындауға мүмкіндік болмайды.
Лагерлік жүйе кезінде жануарларды қысқы қора жайлардан барша жайылым мерзіміне қарай жайылымға ауыстырады. Мұндай жүйе барлық ауылшаруашылық малдарына жарамды. Жануарлар үнемі таза ауада болады, шығындар азаяды. Қысқы қора-жайлар осы кездері жөндеулерден өтіп, дезинфекцияланып, тазартылып, кептіріледі.
Жайылым мен лагерь үшін құрғақ, дөңес орын бөлінеді, олар басым жел өтінен қорғалған, жайылым ортасында, табиғи су көздеріне жақын, жалпы қолданымдағы жол тораптарынан 200-300м жақын емес етіп орналастырылады.
Лагерь тұрақтарын жыл сайын жаңа орында орналастырған жөн, ал қатты ластанған кездері, тапталынғанда, немесе инфекциялар аурулар байқалуы кезінде оларды басқа орынға ауыстыру қажет.
Жануарларды лагерлік ұстау өз алдына жайылымдық-лагерлік және тұрақтық-лагерлік болып бөлінеді. Жайылымдық-лагерлік ұстау кезінде жануарлардың азық қажеттілігі жайылым азығы есебінен қамтылса, тұрақтық-жайылымдарда жануарлар бағумен қатар, олар жасыл азықтар мен азық қорлары есебінен де азықтанады.
ІІ. Жеке гигиена
Ірі қара мал гигиенасы
Сүт алу үшін алдыңғы 2 тұқым жақсы (далалық қызыл тұқым өнімділігі аздау болғанымен, жергілікті климатқа жақсырақ бейімделген, қара-ала тұқымды өнімдірек, алайда азық пен ұстау жүйелеріне көп талап қояды), сүт пен ет алу үшін симментал және қазақтың ақ бас тұқымын өсіру қажет.
Ірі қара малды ұстау жүйелері: байлауда ұстау, терең төсеніш қолданымындағы байлаусыз ұстау, байлаусыз-боксты ұстау. Сиырларды байлаусыз ұстау азықтандыруды дәлірек нормалауға, сауынды бақылауға мүмкіндік береді, алайда, осы ұстау жүйесінде 1 центнер сүтке шығындалатын еңбек күші, байлаусызбен салыстырғанда 1,3-1,6 есе жоғары. Тауарлы фермаларда сиыр тұрағы ауданы 1,7-2,3м2, асыл тұқымды фермада 2,1-2,4м2болуы керек.
Малдарды байлаусыз ұстау әдісін азықтық қоры жеткілікті шаруашылықта қолданған жөн, өйткені өңдірілетін сүт бірлігіне шығындалатын негізгі азықтар мөлшері 10-15% жоғарылайды.
Шаруашылық пен аймақ ерекшеліктеріне байланысты сиырларды байлаусыз ұстаудың екі негізгі әдісі қолданылады: тәулігіне бір басқа 3кг сабан шығынындағы терең төсеніш қолданымы әдісі және боксты әдіс. Әр сиырға ғимараттың 4-5м2 ауданы және 1,9 . 2,5м2 бокс ауданы келуі керек.
Көп мөлшерде жер жыртылуы қолданылатын аудандарда тұрақтық-лагерьлік немесе тұрақтық ұстау жүйесі қолданылады, жайылым кезеңінде малдарды жеңіл күрке, сауу алаңдарымен жабдықталған жазғы лагерьлерде ұстайды. Мұндай ұстау малдар денсаулығына оңтайлы әсерін тигізеді және уақтылы ветеринарлық-санитарлық шаралар өткізілуін қамтамасыз етеді, сондай-ақ фермаларда жөндеу жұмыстарын жүргізу мүмкіндігі туады.
Тұрақтық жүйеде малдар жыл бойы ғимараттар мен серуендеу-азықтандыру алаңдарында ұсталынады. Жасыл азықтармен қамтамасыз ету үшін үздіксіз жасыл азық жеткізілуі жолға қойылады.
Жаз мерзімінде ірі қара малды байлаусыз ұстау әдісі кезінде жасыл азықтармен азықтандыру.
Малдарды тұрақтық-лагерлік және тұрақтық ұстау жүйелеріндегі басты шарты - белгіленген тәртіпте малдарға моцион ұйымдастыру.
Ағымды - цехтық жүйе. Бұл жүйе мәденилеу және барлық жасаралық, өнімділік топтарын ұстайтын ірі фермаларда қолданыс табады.
Туу цехына малдарды болжамды бұзаулау күнінен 5-7 күн бұрын ауыстырады. Бұл цехта бұзаулар профилакториімен жабдықталған бір немесе екі туу бөлімдері болады. Туу бөлімінде келесі бөліктер қарастырылады: туу алды бөлігі (жеке станокты), туу бөлігі (жеке орынды - бокс) және туудан кейінгі бөлік.
Туу боксын (ені 3метр, ұзындығы 3-3,5метр, биіктігі 1,7метр) алдын ала тазалап, дезинфекциялайды, таза, сапалы төсеніш төсейді. Сиырды боксқа бұзаулаудан 24 сағат бұрын ауыстырып, бос қояды. Туғаннан соң бұзау енесімен 3-5 күн бойы болады, сиырды міндетті түрде сауады (тәулігіне 3 реттен кем емес).
Бұзаулауды бокста өткізу сиыр мен бұзау денсаулығына жақсы әсер етеді.
Енесінен айырған соң бұзауларды жеке клеткаға немесе профилакторий жартылай боксына ауыстырады. Профилакторидің бір бөлімінде бұзаулар үшін 20 клеткадан аспайтын бөлік болуы тиіс.
Әр бөлікті 2-4 күн ішінде толықтырады. Мұнда бұзауларды 10-15 күн ұстайды, сосын бұзау қораға ауыстырады немесе өзге шаруашылықтарға жібереді. Босаған бөліктерді тазалап, жуып, дезинфекциялайды да ағартады, бұған 2-3 күн бөлінеді. 10-20 күндік жасынан бастап бұзауларды топтық клеткаларда ұстайды. Күнделікті моцион 3 апталық жасынан басталады.
Бұзаулаған сиырды ұстау гигиенасы- қыс айларында сиыр қора температурасы 5-8°С, салыстырмалы ылғалдылық 80-85%, ауа қозғалысының жылдамдығы 0,5-1,0мсек, минималды ауа алмасуы 17м3сағ болуы керек. Сору каналы ауданы бір сиыр үшін оның тірі салмағы мен өнімділігіне орай 250-300см2 құрауы тиіс.
Сиыр организмнің ұрықтандырылсымен бірден және алғашқы 3 айда йодқа мұқтаж болатынын есте ұстау керек, оның жетіспеуі эмбрион дамымауына, еріп-сіңісуіне әкелетінін, сиырдың бедеу болатынын ескерген абзал. Сонымен қатар рационда мырыш, фосфор, кальций, натрий, темір, буаздылықтың соңғы кезеңдерінде дәрумендер мен амин қышқылдары жеткілікті болуын қадағалау қажет.
Суалым мерзімінде буаз сиырларды сүрлеммен азықтандыруда сақтық таныту керек. Бір жақты, ұзақ уақыт сүрлеммен азықтандыру зат алмасуының терең бұзылуына, месқарын сұйықтығының сілтіленуіне, месқарын инфузориясының азаюына әкеліп соғады, нәтижесінде жаппай аурулар, осындай сиырлардан алынған бұзаулардың өлімге ұшырауы бой алады.
Сиырларды суалту бұзаулаудан 2 айдан кеш емес мерзімде басталуы керек, осы кездері рационнан 5-10 күнге шырынды және құрама азықтарды алады, оларды пішен-шөп және азықтық сабанмен алмастырады, ауыз суы нормасын екі есе азайтады, бұл арқылы желінсулардың алдын алады. Бұзаулаудан екі апта бұрын және бұзаулағаннан соң екі апта бойы рационға сүрлем қоспайды.
Буаз сиырға күнделікті түрде азыққа 40 грамм тұз бен майдаланған бор қосады, қыста дәрумен қажеттілігін қанағаттандыру үшін пайдаланған шырша немесе оның қайнатпасын береді.
Зеңделген және қатып қалған азықтар беруге мүлдем болмайды, суаруды тәулігіне 2-3 рет температурасы 15әС төмен емес сумен қамтамасыз етеді.
Жаңа туған бұзауды күту гигиенасы- фермада туу бөлімінің ғимараты өзге ғимараттардан 150 метрдей қашықтықта болу керек.
Бұзауды таза қапқа немесе сабанға қабылдайды, бұл үшін брезент немесе судыр материал пайдаланбаған жөн, өйткені олар бірден суынады.
Бұзау танауларын кілегейден босатудың маңызы зор, оны басы көрінісімен бірден орындайды.
Туу сәтінде сиыр әдетте көтеріліп, тартылып тұрған кіндік бауының бұзаудың құрсақ қабырғасынан 10-12см жерде үзілуін қамтамасыз етеді. Егер кіндік бауы үзілуі байқалмаса (төлдеу бей-жай өткенде) оны қолмен, болмаса 10-12см жерде қайшымен үзеді де, йод тұнбасымен өңдейді.
Кіндік бауы үзілген соң, бұзауда сиырға жалатады, бұдырлы бұлшық етті, жылы тіл жақсы массаждайды, кілегейлерді езеді, дезинфекциялайды, ең бастысы сиырдың өзіне жақсы әсер етіп, шу түсуімен жатырдың жылдам жиырылуына ықпалын тигізеді.
Кіндік қалдығын дезинфекциялық ерітінділердің спиртті ерітіндісімен өңдейді.
Бұзаулар күтімі. Бұзаулаған соң енесінің желінін жуып, дезинфекциялық ерітіндіге малынған орамалмен сүртеді. Уыздың алғашқы 1-2 үлесін жеке ыдысқа сауып алып жояды, өйткені онда көп мөлшерде микроорганизмдер болады. Бұзау аяғына тұрысымен оған емшекті табуға жәрдемдесу керек. Уызбен алғашқы азықтануды неғұрлым ерте бастау маңызды, ол 1,5 сағаттан кешікпеуі керек. Уызбен бұзау жоғары сапалы азық қана емес, гамма - глобулин және өзге қорғаныс заттарын ала отырып, микроорганизмдерге қарсы иммунитетін қабылдайды. Уыз беруін кешіктіру асқазан-ішек торабы бұзылуларына әкеліп соғады.
Бұзаулардың уызды баяу, кішігірім үлесте ішуін қадағалау қажет, ол сонда ғана толығымен алғашқы күндері ең дамыған асқазан бөлігі ұлтабарға түседі де, жақсы қорытылады. Асқазанға аз үлеспен түсіп, уыз сілекеймен жақсылап араласады да, ұлтабарда борпылдақ, жеңіл қорытылатын ұйындыларға айналады.
Көп мөлшерде ішілген (шелектен суарғанда) уыз ұлтабарда тығыз ұйындыларға айналады, олар әрең қорытылады да ас қорытылуын бұзады.
Сүт шіриді де шіру өнімдері асқазан-ішек ауруларын тудырады. Сондықтан, әсіресе өмірінің алғашқы күндері сүтті емізікпен ішкізеді. Бұл жағдайда бұзау 9-11 минутта 2 литр сүт сорады, осы кезде ол 700-900 жұтыну қимылын орындайды. Қолмен шелек арқылы ішкенде бұзау осы 2-3 минут уақыт аралығында сол мөлшерді ішіп, тек 40-50 жұтыну жасайды.
Бұзау сора бастағанда тұмсығын сүтке тосады, ол саусақ арқылы сүтті емеді. Сүтті жылдам, аптығып ішетін бұзауларға бөліп берген жөн. Егер бұзау сүтті енжар, әрең ішсе, күштеудің қажеті жоқ, одан да 15-20 минуттан соң қайта ішкізу керек.
Алғашқы бес күн ішінде уызды 4-5 реттен кем бермейді, ал сосын тәулігіне 3 рет береді, әр ішкізу 1,5-2 литр құрайды. Әлсіреп қалған бұзауға бірінші рет 1л аспайтын уыз берген жөн, алайда беру ретін 5-6-ға созады. Егер бұзау алғашында емізікті нашар емсе, оны таза саусақ арқылы емізеді.
Күніне бұзауға 8-9 литрге дейін сүт ішкізуге болады. Әдетте, сиырдан бұзау қажетінен артық уыз алады, қалған бөлігін қайнатып, тағам түрінде адамдарға қолдануға болады. Уыздық кезең 5-7 күнге созылады, ал 7-10 күні уыз толығымен сүтке айналады.
Осы кезеңде температуралы - ылғалдылық тәртібін ұстану аса маңызды. Температура 16-18°С, ылғалдылық 75%-дан аспайтын болуы керек.
Бұзауларға бір күндік жасынан бастап, уыз ішкізген соң қайнаған су (20-25°С), 10 күндік жасынан бастап кәдімгі ауыз суын береді.
10 күндік жасынан бастап, бұзауларды шөп жеуге үйретеді. Жасыл, ұсақ шабылған шөп алынуы керек. 20 күндік жасынан бастап бұзаулар рационына сұлы ботқасы мен шөп ұнын қосады, екінші ай соңына жармалар (тәулігіне 50-100г) береді, алғашқыда оларды сүтке қосады, кейіннен құрғақ күйінде жегізуге үйретеді. Сәбізді 2 айлық жасынан бастап, майдалап береді, сүрлемді 3-4 айлық жасында жегізеді. Бұзаулар жемсауыттарында міндетті түрде минералды азықтар болуы керек: бор, тұз, сүйек ұны, үш кальций фосфат.
Машинамен сауу гигиенасы
Аппараттың дұрыс жұмыс істеуіне көз жеткізген соң, кезекті сиыр дайындығына кіріседі. Сауу орта есеппен 3-5 минутқа созылады, ал жоғары өнімді сиырларда 8 минутқа дейін созылады.
Стақандардың емшектен түсуі кезінде бірден аппаратты вакуумнан сөндіреді, ластанған стақандарды жуып, қайта кигізеді. Қарқынды түрде сүт берілуі үш емшектен кем емес түрде тыйылғанда желіннің қорытынды массаждауы өткізіледі.
Сауу стақандарын емшектен уақытында алудың маңызы зор. Оларды ешқашан да күшпентартуға болмайды. Стақандарды шешіп алып, тігінен ұстап, 1-2 секундқа қысқыш немесе клапанға ашады, осы кезде стақанда қалған сүт сорылады. Машинамен сауудан соң қолмен саууды тәжірибелемеген жөн, бұл сиырлардың сауын аппараттарына сүтті толық бермеуіне әдеттендіреді.
Желінсаулардың алдын алу үшін сауын стақандарын алған соң, оларды бірнеше секундқа дезинфекциялық ерітінділерге салады (бір хлорлы йодтың 1% ерітіндісі, 2% белсенді хлоры бар хлор препараттары).
Аптасына бір рет қондырғыны дезинфекциялайды, екі аптада бір рет аппаратураны бөлшектеп, бөлшектерін жөкелеп 1% кальцинирленген сода ерітіндісімен жуып, кейіннен жылы сумен шаяды.
Машинамен сауу кезінде, сондай-ақ желін тазалығын, сауу ғимараты, қоршаған аумақ тазалығын қатаң, бақылау қажет.
Өндіруші бұқаларды ұстау және пайдалану гигиенасы-табынды жақсартуда өндіруші бұқалардың маңызы зор. Бұқа ұрығы сапасы негізінен оның жасына, жүктеліміне, азықтандыру және ұстау жағдайына байланысты. Асыл тұқым мақсатындағы жануарларды өмірінің алғашқы күндерінен бастап жеткілікті түрде уызбен, сосын сүтпен азықтандырады.
Көк сүтті бұқаларға 8-10 айлық жасына дейін беру ұсынылады. Азықтандырулары толық құнды, бірақ көп болмауы тиіс. Ұрықтандыру кезеңінде бұқаларға күшейтілген ақуызды азықтандыру тағайындалады. Бұқаларды жеке рацион бойынша қыста 2-3 рет, жазда 3-4 рет азықтандырады.
Алғашқы пайдалану жылында бұқаларға аз жүктелім жасалады. Мемлекеттік асылдандыру зауыттарында қолданылатын қолмен ұрықтандыру әдісінде тәулігіне 2-3 секіру, жекелеген күндері 3-4 секіру қалыпты деп есептелінеді. Бірінші пайдалану жылында жас бұқаларға жүктелімді 50-70 секіруге дейін шектейді.
Байлауда ұсталынатын бұқаларға кең тұрақты, жарық ғимараттар болу керек. Бұқалар денсаулығын сақтау мен жақсы тұқымдық сапасын сақтау үшін күнделікті моцион қажет. Ол семіздік, ононизм, белсіздіктің алдын алады, жыныс белсенділігін қалыпты шамада ұстауға ықпалын тигізеді, сондай-ақ ұрық сапасына, жүрек-тамыр, тыныс алу жүйелері, ас қорыту ағзаларының жақсы қызмет атқаруына септігін тигізеді.
Моцион еркін және күштемелі болады. Өндіруші бұқалар үшін соңғысы жиі қолданылады. Жылдандыру кәсіпорындары мен қолдан ұрықтандыру стансаларында бұл үшін механикалық жүргізгіштер қолданылады. Сондай-ақ, бұқаларды арнайы тік немесе айналымды жолдармен жүргізеді. Әдіс түріне қарамастан моционды қатаң бір күн тәртібінде бұқаларды күнделікті өткізілетін дене, аяқ, күпек, ұма тазалауларына үйретеді.
2.2 Шошқа гигиенасы
Қазіргі уақытта шошқаларды ұстаудың екі негізгі жүйесі қолданылады: серуендетімді және серуенсіз.
Серуендетімді жүйе өз алдына станокты-серуенді және еркін серуенді болып бөлінеді.
Станокты-серуенді жүйе кезінде шошқаларды жеке немесе топтық станоктарда ұстап, серуендеу алаңдарына шығарып отырады, оларды станокта немесе асханада азықтандырады. Жеке станоктарда 4-ші буаздылық айындағы мегежіндерді, еметін торайлары бар мегежіндерді және өндіруші-қабандарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz