Дененің сегменттелуі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Зертханалық жұмыс №7

Тақырыбы: Буылтық құрттар типі. Буылтық құрттар кластарының жіктелуі.

Азқылтанды құрттардың сыртқы және ішкі құрылысы мен даму кезеңімен танысып (жауын құрт) және жауын құртының препаратымен таныса отырып ішкі сыртқы құрылысын белгілеу

Сүліктер (медициналық сүлік) сыртқы және ішкі құрылысы мен дамуы кезеңімен танысып және белгілеу

Сабактың мақсаты: Жауын кұртын мысалға алып, систематикалык жағдайы мен құрылыстарындағы және кебеюіндегі ерекшеліктерімен танысу.

Кажетті құрал-жабдыктар: микроскоптар, кол лупалары, инелер, скальпелдер, табақшалар, тірі жауын кұрттары, жауын құртының ішкі құрылысының ылғалды препараттары, көлденең қимасының тұрақты препараттары, рельефті таблицасы, микро- және түрлі ттсті таблицалар;

Жалпы түсінік

Жауын құртыныңденесі тұрады. Оныңалдыңғы ұшын бас бөлімі-простомиум деп атайды 31- сурет. Жауын құртының простомиумында ешкандай өсіннді болмайды.

Одан кейін бірінші ауыз буылтығы-перистомиум орналаскан, оның төмеңгі жағында аузы болады. Оданкейін көптеген дене сегменттері кетеді. Денесінің екінші сегментінен бастап, әрбір сегменте төрт жүп кысқа кылтандары болады. Өйткені аз қылтанды күрттардың топырақта, лайда тіршілік етуге көшуімен байланысты параподияларыжойылып, сакталған. Бұл кылтандары денесінің артқы жағынаа карай бағытталып, кұрттық кейін қарай жылжуына кедергі жасайды. Сол себепгі аз кылтаңды құрттартек қана алға карай жылжиды. Денесінің алдыңғы жак бөлігіңде шырыш бөліп шығаратын белдеушесі бар. Оларда шүйке пайда болатан көптегее безді клеткалар болады.

Жауын құртының денесі тері-ет капшығы кутикуламен, тері немесе жамылғы зпителиймен қапталынған. Бір қабат эпителпй кабатының астында ұзын салалы бұлшық еттері болады. Бірак, ұзын салалы еттері денесін жауып жатпай, төрт таспа түрінде бүкіл дене бойына созыльш жатады. Оның екеуі арка белімінде, екеуі кұрсак бөлімінде орналаскан.

Жауын кұртының екікші кайтара пайда болған дене куысы-целомперделермен жеке бәлімдерге бөлінген. Бұл куыс сұйыктыкқа толы болады, сұйықтық денесінің сегменттерінің арка жағындағы тесік- тері аркылы сыртка шығып, дене сыртын дымкылдап тұрады.

Ас қорыту жүйесі. Жауын құрты есімдіктердің шіріңділерімен, жапырағымен, сабағымен қоректенеді. Қоректену кезінде кездескең топыракты ас қорыту жолдары арқылы өткізіп, түңге карай жер бетіне шығарып отырады. Оның алдыңғы ішегі жұтқыншактан, өңештен, жемсаудан және етті қарынңан тұрады 32-суреті. Аузы денесінің алдыңғы ұшына орналасып, ауыз қуысымен жалғасқан. Ауыз қуысында корек жұтқыншақ аркылы өңешке түседі. Өңештің соңғы бөлігікенейе келіп жемсауға айналган. Жемсауға етті карын, карыңға. ішек жалғасады. Карында корек құрамындағы өсімдік калдыктары ұсақтанады. Ол ары қарай ас қорыту мүшесінің ең ұзын бөлігі-ортаңғы ішекке айналады. Ортаңғы ішектін арка жағында оның асты корыту және сіңіру бетін ұлғайтатын тифлозоль деп аталатын қатпарлы ойысы болады. Тамактың толық қорытылап, денеге сіңуі ішектің осы бөлімінде орындалады . Корытылмай қалған калдык заттар арткы ішекте қиыршакка айналып, сыртка шағарылада. Артқы ішек кыска, әрі ттифлозоль болмайды.

Тыныс алу жүйесі. Арнайы тыныс алу мүшесі болмайды. Тыныс алу қан тамырларының ұсақ капиллярларымен торланған тері арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан жауын. кезінде топырақ аркылы еткен су жауын құртының айналасындағы қуысты толтырып, терісі арқылы тыныс алуын қиындатып, тұншыктыра бастайды. Сол себепті топырақтыңбетіне, ауасы бар кеңістікке шығуға мәжбүр болады.

Міне осы ерекшелігіне байланысты жауын құрты деп атап кеткен. Кан айналу жүйесі тұйық . Арка кан тамыры канның айналуынасебепші болатын бөлігі. Ол кұрсақ каң тамырларилен метамерлі орналаскан өңеш айналасындагы саккна тәрізді қан тамырларыменен жалғасады. Өңеш маңындағы 5-6 сакиналы кан тамырлары жуандау болып келеді, бұларды жүрек деп атайды. Арка кан тамырында кан дененің арткы жағынан алдыңгы жағына карай ағады, ал қурсак кан тамырында бұған керісінше болады.

Нерв жүйесі нерв сакинасынанжәне де . тұрады. Нерв сакинасыекі жұтқыншақ үсті түйіннен, комиссураданжәнеекі . Кұрсақ нерв -екіденкосылған нерв түйіндерінен тұрады.

Сезу мүшелері нашар жетілген. Әйткенмен жауын құрты жарықты өте жақсы сезеді. Олардың жарық сезгіш клеткалары денесінің алдыңғы ұшында шоғырланған. Зәршығару жүйесі -күрделі құрылысты метанефридия. Әдетте әрбір сегментіңде екі-екіден орналаскан кішкене имек түтікшелер шығару мүшесі. Имек түтікшенің бір жағы шұқырак воронка тәрізденіпдене қуысына, екінші жағы келесі сегмент арқылы сыртқа ашылады. Бірақ зәр шығару процесінде ерекше-хлорогенді клеткаларднң ролі зор. Зат алмасуының сұйық бөлігі қашен келіп ортаңғы ішекті сыртынан каптап жататын хлорогенді клеткаларға жиналады. Олар ортаңғн ішектің сыртынан дене куысндағы сұйыктыкқа одан шұқырак воронка, нефридия түтігі арқылы сыртқа шығарылады.

Жыныс жүйесі және кебеюі. Жауын құрты гермафродитті.

Аталык жыныс мүшесі 10 және 11сақиналарда орналаскан екі жұп тұкым бездерінен, олардан воронкамен басталып, 15 сақинаның бауыр жағына ашылатын бір жүп -түқым жолынан түрады. Сол сияқтны 9-13 дене сақиналарын алып жатқан үш жұп түқым калталары болады. Бұларда дайын түқым клеткалары сакталады. ұрыктану кезікде воронка және тұқым жолы аркылы сперматозойдтар сыртқа шығарылады.

Аналық жыныс мүшесі 13 сақинада орналасқан бір жұп жұмыртқа безінен, осы сакинадағы воронкадан басталып, 14 дене сакинасының бауыр жағынан сыртка ашылатын бір жұп жұмыртқа жолынан тұрады. Аналық жыныс мүшесіне Осы айтылғандардан баска 9, 10. сақиналардың құрсақ жағындағы эктодермалық дене жабындысының кеңеюінен пайда болған бір жұп тұқым кабылдағышы болады.

Ересек құрттар айқаспалы ұрықтанады. Бұл кезде екі құрт белдеушелері біріне-бірі қарама-қарсы келетіндей болып алдыңғы ұштарымен жанасады. Сол кезде әрбір құрттнң белдеушесінен шырышты секрет бөлініп, ауада қатайып шүйкеге айналады, яғнк құрттың екеуі де 115 сақинадан шүйкеге оперматозоид шығарады. Олар шүйкедегі ерекше жолақ арқылы бір құрттың сперматозоиды екіншісінің тұкым қабылдағышына, екіншісінің сперматозоиды біріншісінің тұқым қабылдағышына құйылып, тұқымдарны алмастырылады. Содан кейін екеуі ажырасып кетеді. Кейінірек екеуікде де жаңадан шүйке пайда болады. құрттың денесінің алдыңғы ұшының толқын тәрізді қозғалысының нәтижесінде шүйке басына карай жылжиды, ол 14 дене сақинасының тұсына келгенде оған жұмыртқа, ал 9, 10 сақинаның маңына келгенде оған жұмыртқа еніп, ұрыктанады. Шүйке құрттың басынансыпырылып топыракқа түскенде екі ұшы бітеліп, бітеу шүйкеге айналады. Жұмырткадан кішкене құрт шығып, түрленбей дамып ересек құртқа айналады.

Тапсырмалар.

, альбомға жазып алу.

СИСТЕМАТИКАСЫ

Буылтық құрттар типі - Annelide

Белдеулілер тип тармағы - Clitellata

Аз кылтанда құрттар класы - Oliqochaeta

Күрделі аз кылтанды құрттар отряды - Neoliqochaeta

Өкілі: жауын құрты - Lumbricus terrestris

2. Тірі жауын құртын кағаз бетіне салып, арка-каралау жағын, құрсак-ақшылдау жағын тауып, денесінің алдыңғы жағы жұмырлау және жіңішкелеу екендігін, артқы ұшының жалпақтау екенін ажырату керек. Жауын кқұртының сегменттеріне, 32 және 37 сегменттер аралығындағы терінің кеңейген жері-белдеушесіне назар аударыңыздар. Лупаның көмегімен 2 ші сегментінде орналаскан ауыз тесігін және соңғы сегментіндегі аналь тесігін табыңыздар.

3. Алдын ала эфирмен немесе 10 процентті спиртпен жансыздырылған жауын құртының денесіңдегі шырышты кетіріп және құрсак жағын астына каратып, бас және арткы ұштарын табакшаның түбіне инелермен түйреу керек. Бас нерв түйінін бүлдірмеу үшін Зші сегменттің тусындағы ортаңғы ұзынша сызыктың бір жағынан түйрейді. Сосын, ортаңғы ұзынша сызықты бойлай скальпелмен немесе алмаспен тіледі. Әрбір 1-2 см-ден соң, дененің тілінген шеттерін иіп және оны қиғаштап инелермен шаншу керек. Жауын құртының дене қуысына ашылған Ішегіне, Ішек капталынан көрінетін перделерге Гдиссепи- менттерге назар аударыңыздар. Арка кан тамырын, өңештің айналсындағы сақиналы тамырларды (жүрекшені) караңыздар.

Перделерді диссепименттерді бойлай ішектің екі жағынак орналасқан көптеген акшылдау түтікшелер - метанефридияларды зәр шығару мүшелеріне көрсету керек.

Жауын құрттың гермафродитті жыныс жүйесімен танысыңыздар. Мұнда жыныс аппаратының біраз бөлігі үлкейтіп көрсететін құралсызақ көрінеді. Аталык жыныс жүйесі: тұқым қапшықтары үлкен ақ- шылдау дене тәрізді 110, II, 12 сегменттеріндеі болады, тұқым бездері мен тұқым шашатын жолдары 114, 15 сегменттернен көрінеді. Ал, аналык жыныс жүйесінен: жұмыртқа бездері сегментінде. Тұқым қабылдағыштары 13, 10 сегменттерінде көрінеді. Жауын құрттың ішкіҚұрылысының суретін салып, мүшелерін белгілеңіздер.

4. Лупалармен жауын құрттың ішкі құрылысының ылғалды препаратын рельефті таблицамен салыстыра отырып, кандай жүйелерінің мүшелері көрініп тұрғандығын аныктау керек.

Жауын кұртының терісінен уакытша препарат дайындап микростың кіші ұлғайтқышымен карап, кылтаңдарын тауып, сегментіндегі қылтандар санын аныктау керек.

6. Микроскоптың кіші ұлғайтқышымен жауын құрттың тұрақты көлдене ң кимасы бар препараттарын карап, тері-бұлшык ет капшығының құрылысына, төселген эпителйй клеткаларының бар болуына байланысты дененің екінші кайтара пайда болған қуысының бірінші қуыстан айырмашылығына назар аударыңыздар. .

7. Кайталауға арналған сұрақтарға жауап бере отырып, салған суреттеріне талдау жасау.

I Тапсырма

Жауын құртының сыртқы құрылысымен таныса отырып сипаттама беру:

1: 2

3: 4

Жауын құртының сыртқы құрылысымен танысып суретінбелгілеңіз: перистомиум, пигидиум, қылтандары, белдеуше, сақиналарының саны. Жауын құртының сегменттеріне, 32 және 37 сегменттер аралығындағы терінің кеңейген жері-белдеушесіне, 2 ші сегментінде орналаскан ауыз тесігін және соңғы сегментіндегі аналь тесігінназар аударыңыздар.

Жауын құртының ұзыннан жарып көрсетілген кесіндісінде ішкі жүйелерін белгілеу: