Соя жылу сүйгіш өсімдік

Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы

М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

Агротехнологиялық Факультеті

"Агрономия және орман шаруашылығы" кафедрасы

ЕСЕП

диплом алды тәжірибе бойынша 4

(қашықтықтан оқыту)

Орындаған Якубова М. Қ

Жетекші Қаңтарбаева Э. Е

Петропавл қаласы

2020 жыл

Кіріспе3

1. ЖШС «Ордабасы» агрофирмасына жалпы сипаттама5

2. ЖШС "Ордабасы" топырақ сипаттамасы7

3. ЖШС "Ордабасы" климат жағдайы9

4. ЖШС "Ордабасы" агрофирмасында өсірілетін негізгі дақылдар: күріш, соя және жүгері дақылдарының өсіру технологиясы11

4. 1 Ауыспалы егіс13

4. 2ЖШС « Ордабасы» агрофирмасында дақылдарды өсіру, топырақ өңдеу және тыңайтқыштар қолдану15

4. 3 Тұқым себу21

4. 4 ЖШС "Ордабасы" фирмасындағы күріш, соя және жүгерінің арамшөптері, зиянкестері және аурулары, олармен күресу жолдары22

4. 5 Ауыл шаруашылық дақылдардың технологиялық картасы31

4. 6 Суару жүйесі37

5. Қоршаған ортаны қорғау және техникалық қауіпсіздік44

ҚОРЫТЫНДЫ47

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР49

Қызылорда облысының орталық бөлігіндегі «100шайырдың мекені» атанған, тарихы терең киелі Қармақшы облыстың алға ұстар аудандарының бірі. Аудандағы 29 елді мекен 14 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Ауданға қарасты ауылдардағы 9 шаруа қожалықтары қазіргі таңда күріш өсірумен айналысады. Ауыл шаруашылығы ел экономикасының маңызды секторы болып тұрған шақта, Қызылорда облысы диқандарының қамбаға тонналап құйып жатқан «сыр салысын» өсірудегі еңбектері ерен. Мемлекеттің әрі бизнестің қаражатын босқа шашпау үшін сыр диқандары «Сан емес, сапа» қағидатымен жүруге бел байлаған. Өнім сапасын арттыру - бүгінгі күннің аса маңызды міндеті.

Облыстың күріш шаруашылығына мамандануына байланысты, топырақ пен климат ерекшелігіне және басқада жағдайларды ескере отырып табиғи суармалы егістік жерлерді үш табиғи сілемге бөліп қарастыруға болады: Жаңақорған-Шиелі, Қызылорда және Қазалы-Арал. Облыстағы жалпы жер қорының 9193, 0 мың га немесе 74, 0 % жер көлемі суландырылатын жайылымдық жерлер болып табылады. Жер өндiрiс қорының көзi, әрi өндiрiстi орналастыру ортасы ретiнде өндiрiстiң барлық саласына қатысты. Өндiрiстiң даму қарқыны артқан сайын жер байлығын, жер қорын пайдалану мөлшерi де өсiп келедi. Осы уақытта егістік жерлердің көлемі 129, 5 гектарға ұлғайған.

Облыс аумағындағы табиғи-экономикалық жағдайдың әр түрлі болуы, ауыл шаруашылықтық өндірісті орналастыруға мамандануға байланысты.

Солтүстік зонадағы соңғы жылдары суарылатын аймақтардағы күріш пен басқа дақылдардың егістік көлемі ұлғайды.

Оңтүстік зона температураның қолайлылығына байланысты шаруашылыққа жайлы. Көкөніс-бақша, жеміс -жидек, майлы және техникалық дақылдарды өсіру жолға қойылған. Қазіргі таңда осыған байланысты күріш дақылымен бірге мақта өсіру де қолға алынып жатыр.

Орталық зонада шаруашылықты дамытуға қолайлы болғандықтан күріш және де басқа астық дақылдары, майлы, техникалық, бақша дақылдары егіледі.

Жер шарында өсірілетін дәнді дақылдардың арасында күріш себу алаңы бойынша да, өнімділігі бойынша да екінші орынды алады. Күріш-Жер шарының жартысына жуығы негізгі азық-түлік. Оның астығынан алынатын жарма-Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия тұрғындары тағамының басты көзі. Мұнда күрішті тұтыну жылына жан басына шаққанда орташа есеппен 100 кг-ға жетеді. Әлемнің осы өңірлерінің халықтары үшін күріштің маңыздылығы сонша оған "дгананга" атау берген. Бұл сөзді ежелгі атаудан аударар болсақ "адамның тамақтануының негізі" дегенді білдіреді.

Бүгінгі таңда 1 гектар күріштің орташа өнімділігі гектарына 46 центнер болса, еңбекшіл сыр диқандары 2017 жылы гектарына 41, 9 центнер өнім алып, рекордтық межеге қол жеткізген болатын. Ал, өткен жылдың есебі бойынша Қызылорда облысы ауыл шаруашлығына айтарлықтай қуаныш сыйлады. (423, 6 мың тонна, гектарынан 50, 5 центнер) . Ауылшаруашылық тауарларын өндірушілердің пікірінше, биылғы жиналатын өнім өткен жылға қарағанда ең кем дегенде 10%-ға жоғары болмақ!

Ғылыми негізделген ауыспалы егістерді енгізу нәтижесінде топырақтың қатпарлануы бұрын бұл жерде өсіріле алмаған дақылдардың ішінен күрішті өсіруге мүмкіндік берді. Өнімді емес батпақты және тұздалған жерлерді қарқынды пайдалануға енгізу күріш өндірісін күрт арттыруға мүмкіндік берді. Елімізде күріш өсіру технологиясы әзірленіп, кеңінен қолданылады, оны қатаң сақтау күріш себудің барлық аймақтарында жоғары және тұрақты өнім алуға кепілдік береді. Жаңа сорттарды, тыңайтқыштарды және күрішті арамшөптерден, аурулар мен зиянкестерден қорғау жүйелерін, бригадалық және звенолы еңбекті ұйымдастыру, күріш жүргізушілерді материалдық ынталандыру шараларын енгізу, суару жүйелерін жетілдіру осы дақылдың өнімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік берді.

1. ЖШС «Ордабасы» агрофирмасына жалпы сипаттама

Дипломалды іс-тәжірибе жұмысы 6 сәуір айынан бастап ЖШС «Ордабасы» шаруақожалығында жүргізілді. Шаруа қожалық 2018 жылы құрылған. ЖШС «Ордабасы» Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, қалашы Ақжар ауылында орналасқан, жекеменшік болып саналады. Негізі бағыты - Өсімдік шаруашылығы оның ішінде күріш, соя және жүгері дақылдарының тұқымын өндіру, жылдан бастап дақылдардың вируссыз жоғары сапалы тұқымын өндіретін биотехнологиялық лаборатория жұмыс істейді. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің бұйрығымен 2019 жылдан дақылдардың тұқымын өндіруші және сатушы мәртебесі берілді. Шаруақожалық ауылшаруашылығын дамытып, өнім көлемін арттыруда.

«Ордабасы» шаруа қожалығындағы ауыл шаруашылық машиналары:

БТЗ, К-701, ДТ-5, МТЗ-80, СЗ-3, 6 және Джондир машиналары.

Сонымен қоса Израильдің технолгиялары бойынша дақылдарды өсіруге арналған техникалар:Трактор ФИАТ, Культиватор КНО-3, Ботва резка КИР-1, 5 Б, Автомашины МАЙ.

Жер көлемі- 700 га . Астық дәнді дақылдар үшін- 700 га. Оның ішінде:

• Күріш -100 га
• Соя - 100 га
• жүгері-100 га, басқада дақылдармен мал шаруашылығы үшін-80 га.

Шаруа қожалық басшысы: Әбдуәли Гүлназ Әбдуәлиқызы -Аграном.

Тел:8-702-685-12-17.

Ғылыми жетекшісі :Якубова Меруерт Қуатқызы -Ауыл шаруашылық ғылымының докторы.

Бас Аграном:Умарова Құндыз Қадірәліқызы - Ауыл шаруашылық ғылымының докторы.

Шаруа қожалық құрылған жылы 4 жұмыскер жұмыс істесе, қазіргі таңда 65 жұмыскер жұмыс істейді, маусымдық жұмыстарда 150-200 адамға дейін жетеді. Жұмыскерлердің орташа жалақысы-1 теңге. Қармақшы ауданында «Ордабасы» қожалығы өз жемісін беріп келеді. Шаруашылықтың негізгі мақсаты-өз өнімдерімен бүкіл Қазақстанның облыстарын, аудандарын қамтамасыз ету. Сонымен бірге шаруашылық қызметінің ұлғайтуды қалайды, Қазақстан экономикасының аграрлық секторының дамуына жағдай туғызуды, жақсы атаққа ілігуге әрекет етеді.

2. ЖШС "Ордабасы" топырақ сипаттамасы

ЖШС «Ордабасы» негізгі орналасқан жері Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы Ақжар ауылында. Шаруашылықтың топырақ-климаттық жағдайына тоқталатын болсақ, Қызылорда облысында орналасқандықтан облыстың топырақ климат жағдайына тоқталсақ. Қызылорда облысы - Арал теңізінің шығысында Сырдария өзенінің төменгі ағысы, Тұран ойпатында орналасқан. Облыс Арал теңізінің шығысында Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан. Аумақтың негізгі бөлігі Тұран ойпатында орналасқан (биіктігі 50-200 м. )

Шаруашылық аумағында шалғынды аллювиалды топырақ, шалғынды топырақ, шалғынды-батпақты топырақ, сондай-ақ қара топырақты шалғынды топырақ сияқты топырақ айырмашылығы бар.

Шалғынды-батпақты топырақтар тың жағдайда сирек кездеседі, көбінесе әр түрлі жастағы тыңайған жерлер немесе дәнді, бақша және бақша дақылдарын егумен айналысатын жерлер. Күріш еггенде олар суармалы (күріш) Батпақты топыраққа айналады. Олар әдетте Батпақты Топырақтардың әртүрлі түрлерінен, су басу және 1, 5-2, 0 м тереңдікке топырақ суларының төмендеуі болмаған кезде, яғни Батпақты сатыға тән анаэробты үдерісті ауыстырғанда, топырақ суының деңгейінің төмендеуінен кейін болатын топырақтың кейбір құрғауы кезінде күшейтілген" аэрациямен " күшейтіледі. Жаңа су басу кезінде мұндай топырақтар қайтадан батпаққа айналады.

Негізінде суармалы (күріш) батпақты топырақтар кең таралған. Күріш астында аллювиальді-шалғынды, батпақты, шалғынды-батпақты және тақылды топырақты пайдалану кезінде пайда болады. Суғару кезінде олар тығыздалады, тұздан бірнеше жуылады, тұтандыру алады. Оларда анаэробтық процестер үстем бола бастайды және тек 1-2 см қабатта ғана суару суда ерітілген оттегі есебінен және өсімдіктер ұлпаларында ауа алмасу аэробтық процесс сақталады. Суару суының температурасы жоғарылаған кезде процесс басылады. Тұзданудың кең диапазоны бар, негізінен сульфат түрі, тек жоғары тұзданудың көлденеңінде хлорид түрі өседі. Барлық жағдайда тұздану Са және Mg басым болады. Күріш егісіне тартылған бастапқы топырақпен салыстырғанда гумустың (1, 5%) төмен болуымен ерекшеленеді. Гидроморфтық топырақтың ерекше кезеңін шалғындық-батпақты топырақ құрайды (кесте 1) - суармалы егіншіліктің негізгі жер қоры тек Сырдарияның алдында ғана емес, төменгі жағында да. Бұл көбінесе әр түрлі жастағы шоғырлар. Олар қамыс астындағы тың шалғындық-батпақты топырақтар, үзік суару дақылдары астындағы шалғындық-батпақты және шалғындық-батпақты шөлейттенетін болып бөлінеді.

Қамыс астындағы тың шалғынды-батпақты топырақ маңының орталық бөлігінде, кең және жазық депрессияларда таралған. Батпақты топырағы бар кешендер құрайды және гидрологиялық режимге байланысты олардың өмір сүруінің және бір-біріне ауысуының динамикалық жүйесін бірге құрайды. Жер асты сулары - 2-3 м тереңдікте, минералдану бойынша тұщы және сортаңды. Айқын гумус көкжиегімен ерекшеленеді. Профильдің жоғарғы бөлігінде тотығу процесі, төменгі бөлігінде - қалпына келтіру үрдісі басым. Жеңіл саздақтан ауыр сазға дейін топырақпен салынған. Гумус мөлшері 2, 7% - ға жетеді, ол профилі бойынша біркелкі бөлінген. Тұздану әлсіз, және де ең көбі профильдің жоғарғы бөлігіне негізделген, химизм бойынша хлоридті-сульфатты тұздану, катиондардан барлық жерде na басым. Механикалық құрамы бойынша олар ауыр көмірлі және сазды, гумустардың құрамында 2% - дан кем, тұздалмаған профилі бар. Сіңіру кешені негізінен Са қаныққан, mg үлесіне сіңірілген негіздер сомасының 16, 3-29, 5% келеді, Na жоқ. Шалғынды-батпақты шөлейттенетін топырақ жер асты суларының деңгейі 2, 5 м-ге дейін және одан төмен төмендеген кезде алдыңғы жерден түзіледі. Мұндай топырақтың пішіні құрғайды, тұтану жоғалады, бірақ тотық дақтар тіліктің барлық тереңдігіне тексеріледі. Гумустың құрамы 1, 5% - дан төмен болмайды, ең жоғары беті бар тұздану күрт өседі. Жоғарғы қабатта натрий хлоридтері, төменгі қабатта- сульфаттар басым. Шоғырда ұзақ уақыт болған жағдайда, осындай топыраққа айналады.

3. ЖШС "Ордабасы" климат жағдайы

ҚР физикалық-географиялық аудандастыру бойынша шаруашылық аумағы Қызылорда облысы Қармақшы ауданының құрамына кіреді. Ылғалдану көрсеткіші 0, 25-0, 35.

Қызылорда облысы вегетациялық кезеңде ең жоғары 1000-1500 мм жылдық булану шамасы бар аймаққа жатады. Булану жауын-шашыннан 10 және одан да көп есе асады. Сырдария суының жалпы шығынынан булану шығыны 0, 4% құрайды. Орташа жылдық есеппен атмосфералық қысым оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа ұлғаяды. Максимум қыс (қаңтар), минимум - жаз (шілде) . Ең көбі Қазалы стансасында- 1018, ең азы ақ - құмда - 984, 9 мб.

Облыс аумағының басым бөлігінің қатты желдері бар күндердің саны 2-22, Жусалы және Злихи ауданында - 46-65 құрайды. Жылдың жылы мезгілінде шаңды дауыл байқалады (маусымда орташа есеппен 2-20 күн, кей жерлерде 30-ға дейін) . Желдің ең аз жылдамдығы жылдың жылы мезгілінде, ал ең көбі көктемде (IV - V) және күзде (VIII-IX) белгіленеді. Күн тәртібінде ең жоғары жылдамдықта жел күннің екінші жартысында жетеді, Кешке қарай жылдамдық төмендейді және минимум түнгі уақытқа келеді. Жел жылдамдығының артуы солтүстік-батыс бағытта, яғни жаққа қарай жүреді. Арал теңізі.

2019 жылдың жылы кезеңіндегі орташа тәуліктік ауа температурасы көпжылдық орташа мәндермен салыстырғанда 0 С көрсеткіштері (1-кесте) . [2]

2-кесте- 2019 жылдың жылы кезеңіндегі орташа тәуліктік ауа температурасы көпжылдық орташа мәндермен салыстырғанда 0 С («Қазгидромет» РМК Қызылорда облысы бойынша деректер) .

4. ЖШС "Ордабасы" агрофирмасында өсірілетін негізгі дақылдар: күріш, соя және жүгері дақылдарының өсіру технологиясы

ЖШС "Ордабасы" шаруашылығы 2020 жылы күріш, соя және жүгері дақылдарын егуді алға қойып отыр. Жалпы алғанда бұл дақылдар шаруашылығымызда алдлыңғы жылдары күріш ауысрпалы егісінде алғы дақыл ретінде егіліп шаруашылықтағы барлық жұмысшылармен агрономдардың арқасында қажет кезінде нақты шараларды қолданудың арқасында жемісін көрген болатын.

Жүгері. Дүние жүзінде жиналатын жүгері дәні өнімінің 20-25%-ы азық-түлік ретінде ең көп пайдаланылатын дақыл болып есептеледі. Жүгері дәнінен ұн, жарма, барлығы 250-ден астам тағам түрлері дайындалады. Дән құрамында ақуыз, көмірсулар, майлар, күлді заттардан басқа ферменттер мен витаминдер бар. Ферменттер тұқымдағы қоректік заттар қорын өніп келе жатқан ұрыққа сіңімді жағдайға дейін ыдыратады. Негізгі ферменттер: диастаз көмірсуларды ыдыратып (крахмалды қантқа дейін), лииаза, майларды ыдырататын, ақуыз заттарды өзгертетін- протеолетикалық ферменттер, тотықтырушы ферменттер- пероксидаза. Витаминдер- адам, жануарлар, өсімдіктер өмірінде маңызды рөл атқаратын күрделі және әртүрлі химиялық қосындылар. Жүгері дәнінде В витаминінің кешені (В1, В2, Р Р, В6) және А провитамині кездеседі.

Жүгері топырақ құнарлылығына жоғары талап қояды және тыңайтқыштар бергенді жақсы көретін дақыл. Жүгеріден ең мол өнім, құнарлы топырақта жоғары агротехникада алынады. Жүгеріге құрылымды қара топырақтар мен қара-қоңыр топырақтар және өте құнарлы және сіңімді өзен арналарының топырақтары жақсы. Топырақ ерітіндісінің оңтайлы реакциясы - бейтарап және әлсіз сілтілі (рН 5, 5-7, 0) . Қышқыл, өте тұзды және батпақтануға бейім топырақтарда жүгері өсіруге болмайды. Жүгері тұқымының жылдам өнуі үшін топырақта жақсы аэрация болуы керек, өйткені оны үлкен ұрығы өну үшін оттегін көп қажет етеді. Топырақта ауаның мөлшері 18-20%-дан төмен болмағаны дұрыс

Соя жылу сүйгіш өсімдік. Оның тұқымы 8-10 °С температура жағдайында өне бастайды, ал бірақ тұқым түскен тереңдіктегі топырақ температурасы 16-18 0С болған жағдайда, ол біркелкі және тез өнеді. Вегетациялық өсу кезеңі сорттарға байланысты әр түрлі 110 күннен 140 күнге дейін ауытқиды. Соя өсіп өну кезеңінде ылғалды өте көп қажет етеді, ол әсіресе вегетациясының екінші кезеңінде байқалады. Егер дақылды гүлдену кезінде суармаса, оның өнімділігі бірден төмендейді. Сондықтан өсіру технологиясының барлық операциялары дұрыс орындалған жағдайда, соя тұқымының өнімділігі 35-40 ц/га дейін жетеді.

Негізгі биологиялық ерекшелігі, ол - жылу көзіне деген жоғары тәуелділік. Тұқымның өніп шығуы t +8+10°C болғанда басталады. Гүлдеу және пісу кезеңіндегі ең қолайлы температура +18+22°С. Топырақ температурасы +10+12°С-қа жеткенде, соя тұқымы еккен соң 5-6 күннен кейін өніп шығады. Жылуға қояр талабы. Соя- жылу сүйгіш дақыл. Оның тұқымы топырақ қыртысының температурасы 6-7°С болғанда өне бастайды. Бірақ, жылынбаған топыраққа сіңірілсе, оның тұқымы көпке дейін өніп шықпайды да, содан шіри бастайды, әр түрлі ауруларға шалдығады, көгі сирек болып өседі.

Соя дақылының ауыспалы егістегі алатын орны ерекше. Себебі, өзінен

кейін тек азот элементін ғана емес, фосфор, калий, кальций, күкірт және т. б.

микроэлементтерді қалдырып, топырақ құнарлығын арттырады және жақсы

алғы дақыл болып табылады. Биологиялық азот айналымы талдауларының

нәтижесі бойынша соя дақылынан кейінгі қалған биологиялық азот бастапқы 4 жылда өзінің кейінгі әсерін тигізеді. Соған байланысты, ауыспалы егісте мақсатты түрде бір алқапқа сояны егу қажет

Күріш - астық тұқымдас шөп түрі, бағалы астық дақылы . Бірнеше бунақты сабақ-сабаннан құралған бұта. Сорттарының көбісінде сабақтары тігінен тұрып немесе көтеріліп өседі, бірақ жатып өсетін түрлері де кездеседі. Негізінде, пісіп-жетілетін уақыты жақындаған кезде төрт бунақаралықтары ұзарады. Олардың ішінде үстіңгілері гүлденгіш деп аталатын, әдетте ең ұзыны болады; ол сіпсебас гүлшоғырын білдіреді. Күріштің сортына байланысты сіпсебасы шашыранды немесе қысыңқы, тік тұратын немесе салбыраңқы болады. Күріштің біртұтас дәні, түсі бірнеше қабық қабатымен анықталатын кебекті құрайтын, астында қоңыр түсті «қауызы аршылған» дәні бар қатты бірақ гүлдік қауыздары (топаны) оңай түсетін қабықтан тұрады. Қабықтың астында дәннің қоректік қоры болады - тегістелген немесе жалтыратылған деп аталатын және ақ күріш түрінде сатылатын эндосперм. Күріштің басқа астық тұқымдастарынан айырмашылығы - оның су қабатының астында өсуінде. Бірақ құрғақ алқаптысы (таулысы) да кездеседі. Күріш жоғары калориялы, бұл көрсеткіш бойынша ол бидайға сәл ғана жол береді (1 кг күріш 3594 ккалориядан, бидай 3610 ккалориядан тұрады) ; құрамындағы крахмал мөлшері бойынша ол бүкіл астық тұқымдылардан асып түседі. Күріш ұнға сирек қайта өңделеді, балуызы төмен болғандықтан одан нан пісірілмейді.

1. Ауыспалы егіс

«Ордабасы» агрофирмасының негізгі егістікк жер көлемі және ұйымдық құылымы келесі кестеде көрсетілген :

4-кесте. ЖШС « Орхан Ахун ЛТД» шаруашылығындағы өсімдік шаруашылығының ұйымдық құрылымы

2020 жылы қолданылатын ауыспалы егіс жүйесі:

Қазіргі таңдағы су тапшылығы жағдайына байланысты, Қызылорда облысы, соның ішінде шаруашылық аумағында күріштің ауыспалы егіс жүйесіне арпа, соя және жүгері дақылдарын орналастырған жөн. Бұл дегеніміз су тапшылығын шешуге мүмкіндік береді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс