Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау әдістемесін теориялық зерттеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН БАҒАЛАУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
МАЗМҰНЫ
I КІРІСПЕ 3
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
I тарау ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕ БІЛІМДІ ЕСЕПКЕ АЛУ, БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ -ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 6
1.1 Оқыту процесінде білімді есепке алу,бақылау және бағалаудың маңызы,
қызметі. 6
1.2 Білімді бақылау және бағалаудың түрлері,әдістері мен формалары 10
1.3 Оқыту жүйесіндегі бағалау механизімі 12
1.4 Жаңартылған білім берудегі бастауыш сыныптарда критериалды бағалау
жүйесінің ерекшеліктері 19
II тарау БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН БАҒАЛАУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС НӘТИЖЕСІ 22
0.1 Жаңартылған білім беру мазмұнында бастауыш сыныпта бағалаудың тиімді әдістері 22
0.2 4-сынып Жаратылыстану оқу пәні бойынша қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының үлгілері 25
I ҚОРЫТЫНДЫ. 28
II ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 29
III ҚОСЫМШАЛАР 30

I КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі:Елімізді өркениетті әлемге танытатын, дамыған елдер қатарында терезесін тең ететін күш - білім және білімді ұрпақ. Сондықтан да Тұңғыш Елбасымыз Н.Назарбаев өзінің Жолдауларында білім саласына айрықша көңіл бөліп, еліміздің жарқын болашағы білікті де парасатты жастардың қолында екенін назардан тыс қалдырған емес.
Қазіргі қарқынды даму кезеңіндегі педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру саласындағы өз тәжірибемізде бағалаудың ерекше түрі болып саналатын қалыптастырушы бағалаудың техникаларын, әдіс-тәсілдерін, құралдарын сабақтарымда үнемі үздіксіз пайдаланып жүрмін. Сабақтарды жоспарлау барысында ескерілуі тиіс көптеген мәселелер бар. Мәселен, оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыру жолдарын анықтап, оқушылардың дағдыларын дамытуға деген уәжін қолдап отыру қажет. Сонымен қатар, сабақ кезеңдерін белгілеуде қалыптастырушы бағалаудың әр сабақта қолданылатындығы ескерілуі тиіс. Бағалау не үшін керек деген сұраққа дәсүрлі оқыту жүйесінде оқушылардың білімін тексеру үшін деген жауап беріледі, өйткені мұнда бағалауды мұғалім тарапынан оқушының білім деңгейін анықтау деп қарастырылады. Осы тұрғыдан мұғалімдер өз әрекеттерін сабақта оқушылардан берілген сұрақтарына ауызша жауап алумен немесе тест қабылдаумен шектейді. Алайда мұндай тексеріс көп жағдайда оқушылардың есте сақтау қабілетін ғана анықтап, олардың не үйренгендігін, білімділігі мен біліктілігінің жалпы деңгейін анықтамайды. Бұған қоса, бұл жерде бағалау ұғымы баға қою ретінде қабылданады, ал мұндай түсінік бағалаудың мазмұны мен барлық ерекшеліктерін айқындамайды [1].
Бағалау бірінші кезекте білімнің сапасын айқындау үшін қажет. Егер де біз өз жұмысымызда елеулі табыстарға қол жеткізгіміз келсе, онда өткен уақыттағы және қазіргі нәтижелерімізді анықтауымыз керек, яғни жұмысымыздың оң жақтары мен кемшіліктерін айқындап, оны бағалауымыз қажет. Көптеген дамыған елдердегі білім беру жүйесінде тың өзгерістер мен табыстылық мұғалімдер тәжірибесіне Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды ендіру және оны дамыту арқылы жүзеге асырылуда. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесін енгізудің мақсаты -- бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.
Мұғалімдердің қарқынды өзгеріп жатқан әлем жағдайында үздіксіз кәсіби дамуға дайын болуына көмектесудің бір тармағы- жиынтық және қалыптастырушы бағалауды пайдалану тиімділігін қамтамасыз ету. Жиынтық бағалаудың немесе оқытуды бағалаудың мақсаты -- оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Оны мұғалім өзі бағалайды. Ал формативті (бұдан әрі қалыптастырушы) немесе оқу үшін бағалау оқушылардың оқуын дамыту үшін пайдаланатын бағалау болып табылады. Ол негізінен есеп беріп, үлгерім рейтингін жүргізу үшін пайдаланылатын оқуды

бағалаудан мүлде ерекше. Осы орайда Теодор Сайзердің Баға беру және есепке алу-керемет мақсаттар. Білім алу үдерісіне кедергі тигізбейтін және біздің жан салып жасап жатқан ісімізге пайдалы да әділ баға беретін жүйе ...- дегеніндей, қалыптастырушы бағалау дұрыс ұйымдастырылған жағдайда мұғалім білім алушылардың іс-әрекеттеріне байланысты түсінік, ұсыныс т.с.с. бере отырып, жүйелі түрде кері байланысты қамтамасыз етеді. Кері байланыстың әсерінен мұғалімдер оқу үдерісін ұйымдастыруға белсенді түрде қатысады. Ол үшін мұғалім оқушылардың оқу нәтижелерінің өзгеруіне байланысты оқыту және оқудың жаңа әдіс-тәсілдерін, техникасын өзгертіп отыруы қажет. Ал бұл өз ретінде тәжірибеде мұғалімнің Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалаудың теориялық негіздерін және оны ұйымдастырудың алгоритмін меңгерген кезде ғана жүзеге асады. Және де мұғалімдер жалғыз бағалаушы тұлға болмайтындығына назар аударылуы қажет. Оқушылар өздерінің сыныптастарын және өздерін белсенді түрде бағалауға тартылулары және қатысулары керек. Талпынғандар ғана білім ала алады демекші, білім алушылар өз білімін арттыру үшін бағалауды үйренуі қажет, сондықтан оқушыларға өзінің оқуын жақсарту үшін кері байланыс арқылы алынған ақпаратқа сәйкес жұмыс істеу қажет. Бұл олардан түсінушілікті, қызығушылықты және ықыласпен әрекет етуді қажет етеді. Өзін- өзі бағалаудың тиімділігі-ынталандыру, өз-өзіне сенімділігін арттыру, жасаған еңбегінің жемісін көрсетуге септігін тигізері анық [2].
Зерттеу жұмысының мақсаты: Оқушыларды негізгі бағалаудың жаратылыстану сабағында қолданылатын критерийлерімен таныстыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
oo Оқу үрдісінің әрбір кезеңінде оқушының дайындық деңгейін анықтау;
oo Оқу бағдарламасына сәйкес оқытудың мақсаты мен нәтижелерінің жетістіктерін оқушылардың өздерінің талдауы;
oo Әрбір оқушының жеке даму траекториясын бақылау;
oo Оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жою үшін оқушыларды ынталандыру;
oo Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;
oo Оқу үрдісін ұйымдастырудың және оқу материалын меңгерудің ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасында кері байланысты қамтамасыз ету.
Күтілетін нәтиже:
oo Оқушының тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттау;
oo Тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, тұғырлы нәтижеге, бағытқа жеткізу;
oo Білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын кез-келген кезеңде анықтау;
oo Әртүрлі жұмыстардан алған бағаларды дифференциалдауға болады (Өздік жұмысы, күнделікті баға, үй жұмысы т.б).
Зерттеу жұмысының нысаны: Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау әдістемесін теориялық зерттеу.

Зерттеу жұмысының пәні: бастауыш сынып мұғалімінің бағалаудағы зерттеушілік қызметі.
Зерттеу ғылыми болжамы: егер бастауыш сыныпта оқыту барысында білім алушылардың оқу жетістігін бағалауда теориялық және практикалық тұрғыдан негізделген әдістемемен қамтамасыз етілсе, онда оқушылардың білім алуға деген қызығушылықтары, танымдық белсенділіктері артады, бастауыш білім беру сатысында алған білімдерінің сапасы көтеріледі және білімнің тәрбиелік маңыздылығы жоғарылайды.
Зерттеудің дереккөздері: Бұл жұмыста отандық білім беру мазмұнының жаңартылған бағдарламасының мұғалімге арналған нұсқаулығы бойынша дереккөздер алынды.

I тарау Оқыту жүйесінде білімді есепке алу, бақылау және бағалаудың ғылыми -теориялық негізі
3.1 Оқыту процесінде білімді есепке алу, бақылау және бағалаудың
маңызы, қызметі

Қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі - әлеуметтік, экономикалық өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны жүзеге асыруға, жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны қалыптастыру. Мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар - шығармашылық, белсенділік, жауаптылық, терең білімділік, кәсіби сауаттылық. Бұл талаптарды жүзеге асыру үшін оқушы білімін бағалауда мүлдем жаңа бағытта жұмыс істеу қажеттілігі туындап отыр. Осы қажеттілікті шешудің бірден - бір жолы оқушы білімін Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесі бойынша сараптау. Бұрын оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз керек. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау - оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, білім беру үдерісіне қатысушылардың (оқушы, мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тұлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ұжым талқысынан өткен, нақты анықталған өлшемдер арқылы оқушының оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс. Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ауызша түрде баға қою арқылы бағалайды. Олар қолданатын кез келген нысананың артында тек қана объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттар ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар өзін өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жатыр.
Бағалау - оқу дәлелдері жоспарлы және жүйелі жинақталатын және де оқу сапасы туралы қорытынды қабылдау үшін қолданылатын кез келген қызметті сипаттайтын ұғым. Бұл ұғым екі аспектіні көздейді: оқуды бағалау және оқу үшін бағалау. Бағалаудың түрлі нысандары олардың оқуды жақсарту әлеуеті тұрғысынан сипатталған және бағытталған. Оқуды Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды зерделеуге бағытталған. Бағалау термині жақын отыру деген сөзді білдіреді. Бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін, тәртібін мұқият бақылауы болып табылады [3].
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесінде ең маңызды нәрсе - оқу процесінің өзі, сол арқылы оқушы өзін-өзі бағалауды үйреніп, өз білімінің артықшылықтары мен кемшіліктерін көріп, әрі қарай қалай даму керектігін түсінеді, яғни бұл жүйеде оқушының қалай жұмыс жасағаны , қалай ойланғаны бағаланады. Критерийлер - оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Бағалауды өткізу үшін, оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын анықтау қажет. Оқыту - мұғалімдердің

оқушыларға жасаған сыйы емес, бұл құзіреттіліктер білім алу үшін оқушылардың өздері де оқу үдерісіне белсенді қатысуын талап етеді. Мұғалімдер, өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту ортасын құру керек.
Осы орайда оқушылар арасында өзара түсіністік және ұжымдық қарым- қатынасты орнатып, оқушылардың сенімсіздіктерін жойып, мүмкіндіктерін арттыруға жол ашатын бірден бір тәсіл Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау болып табылады. Критерийлер - оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау - бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші болатын, айқын анықталған, ұжыммен шығарылған. Білім процесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критериялармен оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс. Егер балаға оның белгілі бір деңгейге жеткендігін айтса, онда бұл оған үздік нәтижеге жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл ретте егер баламен бірге оның жұмысында мұндай бағалауға не әкелгенін және бағалау өлшемдерін түсіндіруге талдау жасаса, онда бұл балаға өзінің нәтижесін жақсарту үшін кейін не істеу керектігін түсінуге мүмкіндік береді [4].
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды енгізудің мақсаты:
oo Мектепте оқыту сапасын жоғарылату;
oo Мектеп бітірушілердің білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіру.
oo Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалаудың міндеттері:
oo Сабақтың әр бөліктеріндегі оқушының дайындық деңгейін анықтауға;
oo Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;
oo Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға;
oo Оқушының білім алу барысындағы қате ліктері мен олқылықтарын айқындауға;
oo Әр түрлі жұмыс барысындағы алған өз бағасының әділдігіне көзін жеткізуге;
oo Оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға;
Сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата- ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге негізделген.
Жаһандану заманында жас ұрпақтың жаңаша ойлау қабілетін, белсенділігін арттыру, білімге деген құштарлығы ояту, Жаңа бағдарламаны меңгеру барысында ерекше есте қалған мына әдіс-тәсілдер сабақтың тиімді өтуіне, оқушы бойында қажетті 4 дағдыны (тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым) қалыптастыруға ықпал ететіні сөзсіз:
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалаудың маңызы мұғалімдер үшін:
oo Сапалы нәтижеге әкелетін критерийлер құрастыруға;

oo Өз іс-әрекетін саралап және болашаққа жоспарлай алатын мәліметтер алуға;
oo Сабақ берудің сапасын арттыруға;
oo Оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың әр тұлғаға арналған ауқымын жоспарлауға;
oo Бағалаудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;
oo Оқу бағдарламасын қолжетімді ету үшін ұсыныстар енгізуге мүмкіндік береді.
Оқушылар үшін:
oo Танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;
oo табысқа жетелейтін бағалау критерилерін түсінуге;
oo өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге;
oo сыни ойлануына, еркін ойын айтуға, өзінің білімін көрсетуге жетелесе,
oo Ата - аналар үшін:
oo Баласының білім сапасының дәлелдемелерімен танысуға;
oo оқуындағы табыстылықты бақылауға;
oo оқуына қолдау көрсету жолдарына бағыт алуына мүмкіндік туғызады.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесі бұрынғы бағалауға қарағанда қалыптастырушы және жиынтық бағалаумен ерекшеленеді. Қалыптастырушы бағалау оқытуды, әдістерді және осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған болса, жиынтық бағалау мақсатты баға қою және сертификаттау немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару үшін қажет.
Жалпы қалыптастырушы бағалау сабақ жүйесінде жеке қарастырылмайтын, сабақпен қатар жүретін үрдіс. Қалыптастырушы бағалаудың (оқыту үшін бағалау) маңызы - білім беруді, әдістерді және осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту, мақсаты - оқытудың қиындықтарын анықтау,оқыту бағдарламасының мазмұнын және білім беру стилін білу,болжау мен сұрыптау, жетістікке жеткендігін көрсететін кері байланыс. Бағалаудың мәні - бақылау, алынған мәліметтердің интерпретациясы, бұдан арғы іс-әрекеттерді анықтау үшін қолданылуы мүмкін шешімдерді қорытындылау. Ол оқушының жаңа сабақты, тарауды қалай меңгеріп жатқандығын жүйелі түрде бақылап, қадағалап отыру. Жиынтық бақылау жұмысына дейінгі оқушының білім деңгейін қалыптастыру, дамыту, жетілдіру. Қалыптастырушы бағалау жұмысы сабақтың толық бөлігін қамтуы міндетті емес. Ол сабақтың басында , сабақтың ортасында , сабақтың соңғы бөлігінде жүргізіледі.Уақыт көлемі тапсырма деңгейіне сәйкес 5-10 минут болуы мүмкін. Сабақ барысында қалыптастырушы бағалаудың формальді, формальді емес әдістерін тиімді әрі жүйелі қолдану қажет.
Қалыптастырушы бағалау оқушылардың оқуда жетістіктерге жетуіне және алға ілгерілеуіне тікелей ықпал ететін және оқушы мен мұғалімнің арасындағы

кері байланысты қамтамасыз ететін оқыту мен оқудың бөлінбейтін құрамдас бөлігі болып табылады.
Қалыптастырушы бағалау мұғалім қызметінің алгоритмі мен ол алгоритмді жүзеге асыру ресурстарының бірлігінен тұрады. Мұнда мақсатты белгілеудің мәрелік нүктесін анықтай отырып, әрі қарай жылжу төмендегідей болады:
oo мақсатты өлшенетін оқу нәтижелеріне аудару;
oo нәтижеге жету деңгейін анықтау;
oo бағалаудың мазмұнын және техникасын іріктеу;
oo оқудың сәйкес әдістерін таңдау және жүзеге асыру;
oo бағалауды жүргізу және оқу нәтижелерінің өлшенетін деңгейіне жеткенін анықтау.
Ресей ғалымдары (И.С.Фишман, Г.Б.Голуб) мұғалімнің қалыптастырушы бағалауды ұйымдастырудағы алгоритмін мына тұрғыда ұсынады:
oo Жоспарланған оқу нәтижелерін анықтау.
oo Оқушының маңызды оқу нәтижелерін жоспарлау және оған жету әрекетін ұйымдастыру.
oo Оқушылардың жоспарланған оқу нәтижелеріне кері байланыс механизмі көмегімен жетуін жүргізу.
Сондай-ақ, қалыптастырушы бағалау мұғалімге оқушылардың оқуда мақсатқа жету үдерісін қадағалап отыруына мүмкіндік береді және оқу үдерісіне дер кезінде өзгертулер мен түзетулер енгізуге, ал оқушыға өзінің білім алу жолында жоғары дәрежедегі жауапкершілікті сезінуге көмектеседі. Ол күнделікті тәжірибеде қолданылады, оқушыға да, мұғалімге де қолайлы түрде пайдаланылады. Мұғалім осындай бағалау әрекеті арқылы пәнді меңгерудің мақсатын нақты анықтап, оқушының өткен тақырыптарды біртұтас, үйлесімді картина түрінде елестетуіне, нәтижені бақылаудың адекватты тәсілдерін өзі анықтай білуіне, жоғары деңгейге жетуге ынталануына көмектеседі [5].
Қалыптастырушы бағалауды сабақта қолдану мұғалім мен оқушы арасындағы сыртқы кері байланыстың ішкі кері байланысқа ауысуы болып табылады, ал бұл оқушыны білім берудің субьектісі деңгейіне көтерілуіне ықпал етеді. Оқушы өзін бақылап, өзінің әрекет тәсілдерін таңдайды, нәтижелерін өзі бағалайды, оны мұғалім жалғастырады. Осылайша оқушы мақсат қоя білу, күтілетін нәтижені жоспарлау, оны бақылау тәжірибесін жинақтау арқылы өзінің түйінді құзыреттіліктерін қалыптастырады. Мұғалімдер оқуды бағалаумен қатар оқыту үшін бағалауды пайдаланғанда, бағалау оқудағы аса пайдалы құралға айналады.
Жалпы оқыту және оқу үрдісінде қалыптастырушы бағалауды дұрыс түсініп, тиімді қолдана білген мұғалімнің кәсіби шеберлігінің артуына және бастама нүктесін дәл анықтап әрі қарай дамуына, жаңа идеяларға ұмтылуына серпіліс береді және білім сапасын арттыруға зор үлес қосады [6].

3.2 Білімді бақылау және бағалаудың түрлері,әдістері мен формалары

ДББҰ оқушылардың оқудағы жетістікте рін бағалаудың жаңа жүйесін әзірлеуде бағалаудың түрлі жүйелерін қолданудың халықаралық тәжірибесімен бірге Қазақстан Республикасының аумағындағы жеке білім беру ұйымдарының: QSI, Хейлибери, Мирас халықаралық мектептерінің тәжірибесі де зерделенді.
Ресейдегі Халықаралық Бакалавриат мектебіндегі бағалау бойынша жұмыс тәжірибесі де зерделенді.
ДББҰ мамандары Халықаралық Бакалавриат мектептері қауымдастығының Самара қаласында өткен Халықаралық Бакалавриат: 21-ғасырдың білім беру сапасы конференциясына қатысты, онда Халықаралық Бакалавриат мектептеріндегі бастауыш (Primary Years Programme), негізгі (Middle Years Programme), жоғары (Diploma Programme) бағдарламаларындағы оқушылардың жетістіктерін Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау кезінде білім беру процесін ұйымдастыру ерекшеліктері зерделенді.
Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдары мен шетелдік білім беру жүйелеріндегі бағалау түрлері, оқытудың жоспарланған жетістіктерін Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау ерекшеліктері және артықшылықтары туралы мәселелер University of Cambridge International Examinations (CIE) халықаралық сарапшыларымен кездесуде қарастырылды. Сонымен қатар Халықаралық бакалавриат бағдарламаларының өкілдерімен кеңестік кездесулер өткізілді, кездесу барысында A-level, Pre-U, IB халықаралық бағдарламаларында қолданылатын бағалау жүйесі, бағалаудың критериалды тәсілінің ерекшеліктері қарастырылды.
University of Cambridge International Examinations (CIE) сарапшыларымен жұмыс істеу біздің мамандарымыздың қалыптастырушы бағалау туралы және оны оқушылардың жеке дамуын қамтамасыз ету үшін пайдалануы, апробацияның 1-ші жылында Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесінің жиынтық бағалауын дайындауы туралы түсінігін кеңейтеді [7].
Мұғалімдер үшін:
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау технологиясы бойынша оқу семинарлары ұйымдастырылды.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды енгізуде бірыңғай тәсілдерді талқылау және әзірлеу үшін дөңгелек үстел отырыстары ұйымдастырылды.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесі (пәнді оқыту мақсаты және міндеттері, бағалаудың ортақ критерийлері, бағалаудың критериалды шкаласы, балдарды бағаға ауыстыру шкаласы) бойынша әдістемелік ұсыныстарды, қалыптастырушы және жиынтық бағалау тапсырмаларын әзірлеу мақсатында пәндер бойынша педагогтардың топтары құрылды.
Оқушылар үшін:

Сабақта Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды қолданып мұғалімнің және өзін-өзі оқудағы жетістіктерін бағалау үшін жұмыс ұйымдастырылды.
Ата-аналар үшін:
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесін және оқушылардың оқудағы жетістіктерін бағалаудың ерекшеліктерін түсіндіру мақсатында ата-аналар жиналысы, кеңестері өткізілді.
Мақсаты:
Оқушылардың оқу жетістігін объективті бағалау және әр оқушының жеке траекториясын анықтауда Назарбаев Зияткерлік мектептерінің оқу процесінде Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесін енгізу.
Негізгі міндеттер:
oo оқу процесінің әр кезеңінде әр оқушының дайындық деңгейін анықтау;
oo оқушының жеке даму траекториясын түзету, алға ілгерілеушілігін бақылау және анықтау;
oo оқытудағы күтілетін нәтижеге қол жеткізу үшін оқушылардың білік дағдыларын дамытуға ынталандыру;
oo түрлі жұмыстарды орындағаны үшін ба ғалардың дифференцациялануының маңыздылығы;
oo оқу процесін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен оқу материалының сапалы меңгерілуін анықтау үшін мұғалімнің, оқушы және ата-ананың арасындағы кері байланысты қамтамасыз ету.
Күтілетін нәтижелер
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесі:
oo оқушылардың оқудағы жетістіктерін объективті бағалау;
oo әр оқушының қабілетін ескере отырып даму траекториясын анықтау;
oo оқытудағы күтілетін нәтижеге қол жеткізу үшін оқушылардың білік дағдыларын дамытуға ынталандыру;
oo оқыту сапасын жақсарту;
oo оқу үдерісін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен оқу материалын сапалы меңгеруін анықтау үшін мұғалімнің, оқушы мен ата-ананың арасындағы кері байланысты қамтамасыз ету жүйесін әзірлеу.
Мүмкін болатын қауіп-қатерлер
1. Мұғалімдердің Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау мен нәтижені талдау үшін қажетті материалдарды дайындауда формалды түрде қарауы;
2. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды енгізуде оқушылардың бейімделу кезеңінің жүруі.
3. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау жүйесіне байланысты ата-аналар тарапынан түсінбеушіліктердің туындауы.
4. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалау туралы кейбір мұғалімдердің теориялық білімінің жеткіліксіздігі, бұл жүйені енгізудегі тәжірибелік дағдылардың болмауы.

5. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалауды енгізуде әкімшілік тарапынан тиісті қолдау мен бақылаудың болмауы.
Тәжірибелік маңыздылығы: Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістігін бағалаудың тәжірибелік маңызы төмендегі артықшылықтармен белгіленеді:
oo жеке тұлға емес, оқушының жұмысы бағаланады;
oo оқушы жұмысы алдын- ала белгілі критерийлер бойынша бағаланады;
oo бағалау критерийлері нақты оқыту мақсаттарын айқындайды, сондықтан оқушыларға баға оқып- зерделенген материал бойынша ғана қойылады.
oo өзінің оқу жетістіктерінің деңгейін анықтау үшін және ата- аналарына осы ақпараттарды жеткізу үшін оқушыға нақты бағалау алгоритімі белгілі.
oo оқушының оқуға деген және өзін-өзі бағалауға ынтасы артады [8].

5.1 Оқыту жүйесіндегі бағалау механизмі

Соңғы он жылдықта білім беру мазмұнында сапалы өзгерістер болды: оқытудың басты мақсаты болып табылатын білімнен, іскерліктен, дағдыдан оқушылардың жалпы оқу құзіреттілігін қалыптастыруға ауысты. Бұл өз кезегінде бағалау жүйесіне де өзгеріс әкелді. Білім берудің осындай парадигмасында дәстүрлі белгілік бағалау жүйесінің мынандай күрделі мәселелері анықталды:
oo жалпыға бірдей қабылданған белгілік бағалау жүйесі оқушының оқуының табыстылығын мұғалім мен мектеп тұрғысынан сыртқы бағалау функциясын атқарды;
oo оқушыға өзіндік бағалаудың қалыптасуына толыққанды мүмкіндік берілмеді;
oo оқытудың әр бала үшін жекелілігін қиындатады. Әрбір баланың оқудағы білімін алдыңғы нәтижелерімен салыстыра отырып, оның нақты жетістіктерін оң бағалау және белгілеп отыру мұғалімге қиындық туғызады;
oo бағалаудың аз мағлұматтылығы. Бағалау критериінің жасырындылығы мен формальдылығынан қойылған баға оқушының нақты білім деңгейін анықтай алмады және ең маңыздысы, ары қарай даму бағытын анықтау, яғни нақты нені жақсарту, қалай жұмыс істеу, оның бала үшін қай деңгейде қажет екендігін анықтау мүмкін болмады;
oo жанды жаралау сипаты жиі кездеседі. Толығымен мұғалімнің қолына жұмылдырылған белгілік бағалау жүйесі бір жағынан оқушыны, екінші жағынан оның ата-анасына жиі қолданылатын психологиялық құрал болды. Оқушы мен мұғалімнің арасындағы кері байланыс оқушының білім алу нәтижесін жақсарту мақсатында емес, әлеуметтік және басқару мақсатында қолданылды;
oo мұғалімдер арасында оқушыныңң білімдегі жетістіктерінің сапасын емес, оның орындаған жұмысының түрлері мен көлемін бағалау практикада кең тараған.

oo оқушыларды бір бірімен салыстыруға ерекше көңіл бөлінеді. Бұл оқушының екпінділігі мен ынтасын төмендетіп, жетістігі төмен оқушыға моральдық тұрғыдан кері әсер етеді және толыққанды жетістігі жоғары оқушы болуға ұмтылуға мүмкіндік бермейді.
Оқушының жетістіктерін бағалауда оқытудың кері тартпа жақтарын жоятын, оқу үрдісінде жекелей оқытуға ықпал ететін оқушының өздігінен оқуы мен оқуға деген ынтасын арттыруға әсерін тигізетін бағалаудың жаңа әдісіне қажеттілік тууда. Осындай әдістердің бірі қалыптастырушы (формативтік) бағалау, сонымен қатар оны оқытуды жақсарту үшін бағалау деп те атауға болады.
Жеке бағдарлы оқытуда бағалаудың әр түрі мен әдістерін қолданудың маңызы зор. Оқушыларға өз білімдері мен дағдыларын көтеруге және алдағы уақытта қай бағытта жұмыс істеу керек екендігін анықтауға мүмкіндік туса, мұғалім оұушының оқу мазмұнын терең түсінуіне және оқып-үйренуде тәуелсіз болуына қажетті ақпараттарды алады.
Бағалаудың әр түрлі тәсілдерін, әдістері мен техникасын оқушылардың өтілген тақырыпты түсіну дағдыларын қалыптастыру дәрежесін анықтау мақсатында мәліметтер жинау үшін ұтымды қолдану мұғалімге оқытуды жүйелеуге мүмкіндік береді, яғни әр оқушының талабы мен мүмкіндігі ескеріледі, ал оқушы білім алуына және алдағы өміріне қажетті өзінің білімін, жоғары құзіреттілігін қалыптастыруын бақылайды.
Бағалау - оқыту мәселерінің диагностикасы мен жетістіктерін, кері байланысты, оқу процесіне қатысушыларды (сыныптағы оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар, мемлекет) білім берудің жағдайымен, мәселелерімен, және жетістіктерімен таныстыруды өлшеудің негізгі құралы. Оқушының оқудағы жетістіктерін бағалау жүйесі - білім беру бағдарламасын меңгеру сапасын бағалайтын оқу үрдісінің негізгі элементі.
Қазіргі кездегі мектептің білім беру жүйесінде бағалау, баға, белгі деген сөздер тек синоним түрінде қолданылады. Бірақ іс жүзінде олай емес.
Бағалау - оқушының оқу және танымдық қызметін бақылау, сонымен қатар білім беру сапасын жақсарту мақсатында оқушы туралы ақпараттарды жинақтау, жазу, тіркеу және интерпретациялау процесі.
Баға - бағалау процесінің қорытындысы, бағалау бойынша іс әрекет немесе қызмет, кері байланыстың сапалы ақпараты.
Белгі - оқушының білім алудағы жетістіктерінің бағасын цифрмен, әріппен немесе басқа да түрде жинақтап өрнектейтін шартты - формальды символ.
Оқушылар білім алуда сапалы нәтижеге қол жеткізу үшін қазіргі бағалау мынандай болуы керек:
oo оқу процесіне қатысушылардың барлығына түсінікті;
oo икемді;
oo көп жабдықты;
oo психологиялық жағынан жағымды;
oo көп құрылымды.

Оқушының білім алудағы жетістіктерін тиімді бағалау мақсатында мұғалім бағалаудың мынандай түрлерін сәтті қолдануы тиіс: диагностикалық, формативтік (қалыптастырушылық), жиынтық.
Оқушының жетістіктерін бағалау мақсаты.
Оқушының білім алудағы жетістектерін бағалаудың мақсаты алынған білім нәтижелерінің алдын ала жоспарланған деңгейге сәйкес келу дәрежесін анықтау болып табылады.
Бағалау
oo оқушының оқудағы мақсаты мен жетістіктерге жету критериіне көңіл аудару;
oo мұғалімнің әрекетін әр оқушыны жеке дамыту технологиясын жетілдіруге бағыттау, атап айтқанда:
oo оқушыға ары қарай білім алуда дұрыс шешім қабылдауға қажетті ақпараттар беру (өз күшін қайда бағыттау, неге көңіл аудару, нені жақсарту, нені түзету, қай жағынан жетілдіру керек);
oo оқушыға өзін өзі бағалау дағдысын қалыптастыру;
oo оқушылармен үнемі кері байланыста болу;
oo оқушыға ары қарай мақсатты түрде білім алу керек екендігін дәлелдеу;
oo ақпараттарды беру:
oo оқушыға оның жұмысының сапасы туралы;
oo оқушыдағы процестер туралы мұғалімдерге;
oo білім алу нәтижесіндегі жетістіктердің деңгейі туралы ата - аналарға;
oo мектеп және ел бойынша жалпы есеп беру саясатын қалыптастыру.
Мақсатқа сену бағалаудың ажырамас бөлігі. Ол басымдылықты анықтауға, шешім қабылдауға және жоспарды жүзеге асыруға көмектеседі. Мақсат неғұрлым айқын тұжырымдалса, бағалау соғұрлым нақты және тиімді болады. Көп жағдайда мына талаптардың орындалуын ұйғарады:
а) мақсаттың нақты тұжырымдалуы;
oo неге жету керек екендігі айқын болу үшін нақты , ерекше болуы;
oo мақсатқа жеткенін дәл айту үшін өлшемді болуы;
oo қай іс әрекеттің қалаған нәтижеге апаратынын түсіну үшін қол жетімді, іс әрекетке бағытталған болуы;
oo шындыққа негізделген болуы;
oo нақты мерзімі және дұрыс құралдары болу керек.
б) мақсатты жүзеге асырылатын тапсырмаларға бөліктеу;
Мұғалім мақсатты тұжырымдағанда оған жететін бағыттарын жасауы керек. Міндеттердің қойылуы мақсатқа жету үшін қолданылатын маңызды шаралардың тізбегін анықтайды.
в) дәлелдеу және табандылық;
Мұғалім оқушыға қойылған мақсатқа жетуге және оған жету үшін барлық қадамдардың орындалуын дәлелдеуі қажет.
г) үздіксіз бағалау
Мақсатқа сену-белгілі бір уақыт аралығында жүзеге асатын үзіліссіз процесс. Барлық алға қойған мақсатты үнемі саралап отыру және қажет болған

кезде қайта қарастыру керек. Мақсатты үзіліссіз саралап отыру мұғалімді үнемі басым бағыттарды айқындауға және маңызды шешім қабылдауға мәжбүрлейді. Орындалмаған және орындалу мерзімі үнемі шегеріліп отыратын мақсаттарға ерекше көңіл бөлу керек.
Мақсатқа сену мұғалім тарапынан да, оқушы тарапынан да мақсаттың құрылуына мүмкіндік береді. Бірінші тәсіл - дәстүрлі оқыту үшін сипатталса, екіншісі - қазіргі кезде оқытудың құзіреттілігін меңгеруге байланысты мектеп өміріне енуде.

Сабақтың мақсатын мұғалім
тарапынан тұжырымдау
Сабақтың мақсатын оқушы
тарапынан тұжырымдау
oo оқушыларды картамен таныстыру.
oo оқушыларды картадағы шартты белгілермен таныстыру.
oo оқушылар оқи алады, шартты белгілерді тани біледі.
oo оқушылар картаны пайдаланып таныс емес жерлерді бағдарлай
алады.
oo оқушыларды үшбұрыштармен таныстыру.
oo тең қабырғалы үшбұрыштың қасиеттерін айту
oo оқушылар үшбұрыштың неше қабырғасы бар екенін біледі.
oo оқушылар тең қабырғалы үшбұрыш сызып, тең қабырғалы және әр түрлі қабырғалы үшбұрыштардың
ұқсастығы мен
айырмашылықтарының тізімін жасайды

Оқушы тарапынан құрылған сабақтың мақсаты мұғалімге оқушының сабақ материалын қалай меңгергенін білуге көмектессе, оқушыға сабақта нені меңгеру керек екендігіне көңіл аударуға мүмкіндік береді.
Оқушының жетестігін бағалау принциптері.
Мұғалімге өз қызметінде мынандай принциптерді басшылыққа алуға тура келеді:
oo Маңыздылық. Оқушының білім алудағы және іс - әрекетіндегі неғұрлым маңызды жетістіктерді бағалауға көңіл аудару.
oo Теңбе-теңдік. Оқушының білімінің, іскерлігінің, дағдысының, құндылықтарының, мақсаттағы құзіреттілігінің және оқудағы жетістіктерінің бағаларының сәйкес болуын қадағалау.
oo Шындық және әділдік. Нақты бағалау критериін жасап жүзеге асыру. Критерий бағалауды және белгі қоюды оқушыға ұысым жасау қаупінен арашалайды.
oo Интеграциоланған. Бағалауды жүзеге асыру жоспарлы және жан-жақты ойластырылған оқытудың құрамдас бөлігі болып табылады.
oo Ашықтық. Бағалаудың критериі мен әдістерін тапсырманы орындамас бұрын хабарлау. Оқушылар бағалау критериін жасауға да қатыса алады.

oo Қол жетімділік. Барлық білім алу процесіне қатысушылар үшін бағалау процесінің қарапайым және оның түрлері мен әдістерінің айқын болуына ұмтылу.
oo Жүйелілік. Бағалау процедурасын тізбектей және жүйелі орындау.
oo Мейірімділік. Оқушы мен мұғалімнің арасында жетістіктерді арттыруда серіктестік қатынаста болуға жағдай жасау.
Оқушының жетістігін бағалау түрлері.
Мұғалімнің қызметінде оқушының жетістіктерін тиімді бағалауды жоспарлауда бағалаудың мақсатын білу қаншалықты маңызды болса, оның жеке түрлерін білу соншалықты маңызды. Осы параметрлер бойынша бағалау мынандай үш түрге бөлінеді: диагностикалық, формативтік (қалыптастырушы), суммативтік (жиынтық, қорытынды).
Диагностикалық бағалау - оқушының білімінің, іс-әрекетінің, дағдысы мен құзіреттілігінің қалыптасуының алғашқы деңгейін анықтау. Диагностикалық бағалау әдетте оқу жылының басында немесе бір тақырыпты, тарауды оқытудың алғашқы сабағында жүргізіледі.
Бағалаудың бұл түрі оқушыға да, мұғалімге де қазіргі жағдай мен талаптар туралы дұрыс көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік береді. Диагностикалық бағалаудың қажеттілігі мыналар арқылы анықталады:
а) оқушылардың даярлық деңгейінің әр түрлілігі; б) оқыту мазмұнын тізбектей қалыптастыру;
в) оқушының білім алу процесі мен оқытуда таяу арадағы даму аймағына сәйкес талаптар мен мүмкіндіктерінкөре білу қажеттілігі.
Диагностикалық бағалаудың мақсаты пән бойынша тақырыпты немесе тарауды оқуды бастарда оқытудың мақсатына қатысты оқушының алатын орны туралы ақпарат алу болып табылады. Диагностикалық бағалау мұғалімге оқушының сұранысы бойынша оқу жоспарын өзгертуге немесе алдағы уақытта оқып- үйренуде туындайтын қиындықтарды жеңуді болжауға көмектеседі.
Диагностикалық бағалаудың бірінші буыны - оқушының бір тақырыпты, курсты оқығанға дейінгі жинақтаған білім қорына немесе дағдысы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.