Түркменстан туризмі

Жоспар

Мазмұны

КІРІСПЕ 3

I. ФИЗИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 5
1.1. Географиялық орны 5
1.2. Жер бедері 6
1.2.1. Геологиялық құрылымы. Пайдалы қазбалары 6
1.3. Климаттық жағдайы 8
1.4. Су ресурстары 8
1.5. Фаунасы мен флорасы 9

ІІ. ТҮРКМЕНСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ.ӘЛЕУМЕТТІК
ЖАҒДАЙЫ 11
2.1. Экономикасының қазіргі жағдайы. Өнеркәсіптік және ауыл
шаруашылық кешені 11
2.2. Халқының этникалық құрамы және демографиялық жағдайы 14

ІІІ. ТУРИЗМІ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 16
3.1. Туризмінің даму деңгейі, туристік орталықтары 16
3.2. Түркменстан Республикасының экологиялық жағдайы 18

ҚОРЫТЫНДЫ 20

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 21

Пән: Туризм
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ
3

I. ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 5

1. Географиялық орны
5
2. Жер бедері
6
1.2.1. Геологиялық құрылымы. Пайдалы қазбалары
6
3. Климаттық жағдайы
8

4. Су ресурстары
8

5. Фаунасы мен флорасы
9

ІІ. ТҮРКМЕНСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК
ЖАҒДАЙЫ
11
2.1. Экономикасының қазіргі жағдайы. Өнеркәсіптік және ауыл

шаруашылық кешені
11

2.2. Халқының этникалық құрамы және демографиялық жағдайы 14

ІІІ. ТУРИЗМІ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 16

3.1. Туризмінің даму деңгейі, туристік орталықтары
16

3.2. Түркменстан Республикасының экологиялық жағдайы
18

ҚОРЫТЫНДЫ
20

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
21

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде әлем назары экономиканың пайда әкелуші
басты салаларының бірі туризмге ауып отыр. Бұл құбылыс қызмет көрсету
көлемінің кеңеюіне, халықтың білім деңгейінің көтерілуіне және халықтың
материалды жағдайының жақсаруына байланысты көптеген дамыған индустриалды
мемлекетерде жүріп жатыр. Осыған орай қазіргі кездегі маңызды мәселелердің
бірі – халықтың демалуына жағдай жасау болып табылады.
Туризм өзінің масштабтарымен, көпшілігімен, халықаралық және әлеуметтік
сипатымен қоғам өмірінің әлеуметтік және экономикалық жағдай-ларына әсер
етеді. Сондықтан, осы мамандықта білім алып жатқан болашақ мамандар әлем
елдері туралы толық мағлұматты білуі тиіс.
Жұмыс Түркменстан Республикасының өзіне тән ерекшеліктерін таныту,
экономикасының артықшықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау және оның қызмет
көрсету ел ретінде даму әлеуетінің негізгі жолдарын анықтауға арналды.
Зерттеу жұмысы өте маңызды халықшаруашылық мәселелерді шешуге бағытталады.
Зерттеу объектісі Түркменстан Республикасының географиялық, экономикалық
және туристік-экологиялық жағдайы. Зерттеу пәні ретінде ауданның туристік-
рекреациялық ресурстарын туризм мен демалыс саласына пайдалану жолдарын
зерттеу және экономикалық даму сипатын анықтау алынды.
Жұмыстың мақсаты бұрынғы ескі әдебиет құралдарындағы мәліметтердің
қаншалықты өзгергендігін көру, аймақты толығымен сипаттап шығу.
Экономикалық дамуы үшін басты жолдарды анықтау
Осы мақсатқа жету үшін жұмыс барысында жұмыстың келесі міндеттері
анықталды:
– аймақтың физикалық-географиялық орнына сипаттама беру;
– аймақтың экономикалық-әлеуметтік жағдайын анықтау;
– туризм және экологиялық жағдайын анықтау.
Жұмыстың методологиялық және теориялық негізін физикалық география,
туризм және экономикалық география облысындағы қазақстандық және шетелдік
ғалымдардың еңбектері құрады. Жұмысты жазу барысында Ратанова М.П,
Горбылева З.М. еңбектері, интернеттің жаңа материалдары және статистикалық
мәліметтер пайдаланылды.
Зерттеу әдістері: салыстырмалы-аналитика, жүйелі түрдегі талдау, синтез,
тарихи –мәдени тұрғыдан зерттеу, экономикалық және статистикалық зерттеу
әдістері қолданылды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
Түркменстан мемлекеті үшін қарқынды дамуға ие болу үшін кері әсер
етіп отырған факторлар анықталды;
- елдің толықтай табиғигеографиялық жағдайына сипаттама жасалды;
- экономикасына толық баға берілді;
- туристік жағдайына баға берілді, туристік орталықтары анықталды;
- студенттер және оқытушылар үшін өте маңызды статистикалық мәліметтер
келтірілді.

І. ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

1.1. Географиялық орны

Түркменстан – Орта Азияның оңтүстік-батысында орналасқан мемлекет.
Батысындағы шекарасы Каспий теңізімен шайылып жатыр, солтүстігінде –
Қазақстанмен, солтүстік-шығысы мен шығысында – Өзбекстанмен, оңтүстік-
шығысында Ауғаныстанмен, оңтүстігінде – Иранмен шектеседі. Жалпы жер көлемі
– 488,1 мың км2. Халқының саны – 2581 мың адам (1976 жылғы санақ). Астанасы
Ашхабад қаласы.
Түркменстан алғашында 1921 жылы 7 тамызда Түркістан АКСР-ның құрамындағы
Түркмен облысы ретінде құрылған болатын. 1924 жылы 27 қазанда ол Түркмен
КСР болып өзгертілді. (2(.
Тажікстанның геосаяси жағдайы территориясын толығымен шөлдер алып
жатуымен және оңтүстігінде иран тілді елдермен шектесіп жатуымен
ерекшеленеді.

1 сурет. Түркменстан картасы

Елдің географиялық орналасуы әлемдік Мұхиттан алыс болуымен және оған
шыға алатын жолдарының болмауымен сипатталады (2(.

2. Жер бедері.

Түркменстан – Орта Азиядағы жер бедері толығымен жазықты болып келетін
бірден бір мемлекет. Территориясының 15 бөлігі Қарақұм шөлі алып жатқан
Тұран жазығында орналасқан. Тек қана оңтүстігінде аласа биіктікті таулар
тізбегінің жолағы өтеді. Түркменстан территориясының қиыр оңтүстігінде ТМД-
ның ең шеткі нүктесі Кушка тауы орналасқан. Елдің оңтүстігімен Копетдаг
(биіктігі 2942м, Ризе тауы) тауы созылып жатыр. Ал олардан солтүстік-
батыста екі тау жотасы: Кіші Балхан (777м-ге дейін биіктіктегі) және Үлкен
Балхан (1881м) орналасқан. Копетдаг тауларына батысында каспий маңы
ойпатымен қоршалып жатқан тауалды жазығы келіп түйіседі. Оңтүстік-шығыстағы
Түркменстан шекараларына Мургаб өзенімен бөлініп жатқан Паропамиз тау алды
жоталары (биік нүктелері Бадхыз (1267м) және Карабиль (984м)) кіреді. Ең
қиыр оңтүстік-шығысты Гиссар жотасының Кугитангтау (3139м, елдегі ең биік
нүкте) сілемі алып жатыр.
Түркменстанның батысында – Красноводск ойпаты (308м), солтүстік-
батысында – Үстірттің оңтүстік бөлігі орналасқан. Үстірттен оңтүстікке
қарай жазықтармен бөліп тұратын тегісшыңды жер бедерінің шығыңқы бұталы
жүйесін құрайтын (Капланкыр, Челюнкры және т.б.) Заузбой қатпарлы ауданы
созылып жатыр. Каспиймаңы ойпаты жанында Небитдаг, Боядаг, Кумдаг, Мондуклы
сияқты аласа таулар көтеріліп жатыр. Копетдаг тауалды жазықтарынан
солтүстік және солтүстік-шығыс қарай Орталық және Заунгуздық деп екіге
бөлінетін Қарақұм алып жатыр. Амудария және Теджен өзендерінің аралығында
Оңтүстік-Шығыс Қарақұм орын тепкен. Осы жердегі шөлдерге қатарлы және
барханды, жартылай өімдіктер басқан құмдар, тақырлар және сорлар тән.
Түркменстандағы Амудария өзенінің маңында аса енді емес Сандықлы құмдары
жатыр.
Каспий теңізімен өтетін жағалау сызығы қатты тілімделмеген, ал
солтүстігінде шығанақтар (Кара-Богаз-Гол, Красноводск шығанағы, Түркмен
шығанағы), түбектер (Красноводский, Дарджа, Челекен) құрайтын ойысты
бөліктері бар. Жағалау маңында Огурчинский, Камыш-лыада және басқа ұсақ
аралдары орналасқан. (8(.
Тәжікстанда мыңға жуық тау мұздықтары бар. Олардың ішіндегі ең ірісі –
Федченко таулы-далалы мұздығы, оның ұзындығы шамамен 70 км (11(.

1.2.1.Геологиялық құрылымы. Пайдалы қазбалары

Жалпы республика территориясының геологиялық құрылымына тау
жыныстарының күрделі құрылымы тән, ол Жерортатеңіздік геосинклиналдық
белдеуге кіреді. Түркменстан екі ірі тектоникалық элементтердің –
эпипалеозойлық Тұран плитансы және Альпілік қатпарлы аймақтың бөліктерін
құрайды. Тұран плитасының құрылымында: палеозойға дейінгі метаморфтық
негіз, жоғарғы палеозойлық – триас кезеңінің эффузивті-шөгінді кешен және
мезозой-қайназой платформалық шөгінді қабаты шоғырланған (2(. Осы
территориялардың құрылу процесі өте ұзақ, тіпті геологиялық уақыттан да
ұзақ жүрген.
Альпі қатпарлы ауданының элементі болып, Оңтүстік Каспий тауаралық
ойпатының шығысын құрайтын Батыс-Түркмен ойпаты және Копетдаг таулары
табылады. Солтүстігінде олар Оңтүстік Түркменстан шегімен оқшауланған.
Копетдаг және Тұран плитасының арасында Копетдагалды иілімі жатыр.
Альпілік қатпарлық палезойғадейінгі метаморфтық негіз үстінде пайда болған,
ал оның үстінгі бөлігі мезозой-палеогеннің геосинклиналдары мен
геоантиклиналдарымен құрылған. Түркменстан территориясының шығыс бөлігін
Гиссар жотасының оңтүстік-батыс сілемінің тау қатпарлары кездеседі. Жүйесі
соңғы кайназой (альпі) тау түзілу кезеңінде өте қарқынды көтерілді. Ол әлі
күнге дейін өсу үстінде. Қазіргі таңдағы жер бедері негізінен жаңа
тектоникалық қозғалыстардың нәтижесі болып табылады (16(.
Елдің геологиялық құрылымының ерекше болып келуі жер қойнауының әртүрлі
пайдалы қазбаларға бай болғандығынан көрінеді (1(. Маңызды пайдалы
қазбалары – мұнай жән газ. Олардың кен орындары – Ленинское (Котурдепе),
Барса-Гельмес және басқалары – Батыс-Түркмен ойпатының плиоцендік
қатпарлығында пайда болған. Газдың маңызды орындары (Шатлык, Ачак, Наип
және т.б.) Түркменстанның шығысындағы платформалық бөлігінің мезозой
шөгінділеріне келеді. Түркменстан барланған газ қоры бойынша ТМД елдері
арасында 2-орын алады. Юра шөгінділерінде аз мөлшерде көмір қорлары
анықталған. Ел минералды тұздарға, олардың ішінде ең бастылары калий
хлоридтері және сульфаттар (ангидриттер тобы, гипс, мирабилит және т.б.)
болып саналады. Тұздардың негізгі қорлары Шығыс Түркменстанның ( Гаурдак,
Карлюк кен орындары) юра кезеңдік тұз формацияларының нәтижесінде пайда
болған. Және де Қара-Богаз-Гол шөгінділерінің нәтижесінде қалыптасқан.
Ртут кендері Копетдаг тауларында кездеседі; металл емес пайдалы
қазбалардан – бентонит, озокерит, құрылыс материалдары өндіріледі. Пайдалы
қазбалар санағына ішуге жарамды, өндірістік, йодты-бромды және минералды
емдік сулар да жатқызылады. Жер асты суларының жаңа көздері 50-240 м
тереңдіктен (Қарақұмда) анықталды. Жауын ретінде түсетін тұщы суларды
сақтау үшін арнайы тақырларда суқоймалар салу жобалары жүзеге
асырылуда(12(.

3. Климаттық жағдайы

Шұғыл-континенталдық, құрғақ, температураның жылдық және тәуліктік үлкен
амплитудасы, ауаның аз ылғалдануы, жоғары буланушылық және жауын-шашынның
аз мөлшері Түркменстанға тән климат белгілері. Өте ыстық және құрғақ жаз
байқалады. Қысы – аса суық емес, жылы, көктемде ылғалдылық жоғары, ал күзі–
өте құрғақ болып келеді. Қаңтардың орташа температурасы солтүстік-шығысында
-50С, Атрек ауданында +40С-ді құрайды. Абсолютті минимумы – Ташауз
облысында байқалады, 320С. Ал, абсолютті максимумы 49,90С. Амударияның
төменгі ағысында жауын-шашын мөлшері 80мм, Қарақұмда 150мм, тау алаңдары
мен баурайларында 200-300мм, таудһларда 40мм-ден жоғары. Қар жамылғысы аса
тұрақты емес, негізінен солтүстік аудандарының өзінде бес-алты кұн ғана
жатады. Солтүстік-шығыс, солтүстік, солтүстік-батыстан үнемі жел соғып
тұрады. Копетдагта жазда гарм-силь атты құрғақ жел соғады. Қоңыржай және
Маусымдар ауысқанда шаң дауылдары байқалады. Вегетациалық кезең 200-270
күнге созылады.
Түркменстанның барлық территориясында жауын-шашынның көп бөлігі көктем-
қыс жыл мезгілдерінің үлесінен келеді.

4. Су ресурстары

Түркменстан үшін су ресурстарының маңызы өте зор, себебі территориясының
80%-ы тұрақты су ағындары жоқ. Өзендер тек қана елдің оңтүстік және шығыс
периферияларында ғана кездеседі. Басты суы мол өзені – Амудария. Елдің
шығыс бөлігі арқылы өте отырып, ол 2 сипатта болады: көктемде – аз( жауын-
шашын және аласа жатқан аймақтардағы қар еруден) және жазда – бастысы (биік
таулы аймақтардағы мұздықтар мен қарлардың еруінен). Амудария өз суларында
суғарылатын жерлердің өнімділігін арттыратын пайдалы тыңайтқыштар әкеледі
(1(.
Оңтүстігіндегі ірі өзендердің бірі Мургаб, Теджен және Атрек (жазда
құрғақ арналарға айналады. Олар көктемгі су ағынын әкеледі. Мургаб және
Теджен салалры олардың бойында суқойманың салынуымен және Қарақұм каналының
көмегімен бақыланып отырады. Копетдаг тауының солтүстік баурайынан көптеген
қысқа өзендер ағып өтеді. Ол толығымен жергілікті залықпен жер суғару
шаруашылығында пайдаланылады. Жайылымдық мал шаруашылығында суды қамтамасыз
ететін бқл – жер асты сулары (көбінесе тұзанып кеткен). Жер асты сулары
қысқы-көктемгі жерүсті суларын арттыратын жауын-шашын есебінен толады.
Қарақұм каналы бойымен бірнеше оазистер орналасқан.(8(.
Көлдердің көбісі – тұзды көлдер. Олар Каспий теңізінің жағалауында және
Узбой сағасының (олардың ішіндегі ең ірісі – Куули) бойында кезедеседі.
Тұщы көлдерден Ясхан (Небит-Даг қаласын сумен қамтамасыз ету жолында
қолданылады) және Топитан көлдері ең маңыздылары болып саналады. Тауларда
қарстық жолмен пайда болған Коу-Ата және Хорд-жунли көлдері бар.
Маңызды өзендердің қоректену көзі – мұздықтар мен қарлар. Памир-Алай
мұздықтарында 1300 км3 тұщы су қоры бар. Олардан бастау алатын суы мол және
қарқынды өзендер – елдің бағасыз табиғи байлығы. Тәжікстанда 10 км –ден
асатын 947 өзен бар деп есептелінеді, олардың жалпы ұзындығы -28,5 мың км.
Әсіресе, жаз айларында су деңгейі максималды көрсеткішке дейін көтеріліп
кетеді. Жалпы өзендер ағысы бойынша жиынтық су ағыны -95,3 км3, ал оның тек
12 км3 ғана пайдаланылады. Су ресурстарының сомалық әлеуеті 32,3 млн кВт.
Жобаларда Пяндж өзенінің бойында (13 станция), Вахш (8 станция) өзенінің
бойында станциялар салу көзделуде. Елдің ең ірі станциялары Пяндж
өзеніндегі Даштиджум және Рогун болуы керек (1(. Су ресурстарының
шоғырлануы бойынша Тәжікстан ТМД елдерінің ішінде 1 орын алады. Қазір Вахш
өзенінің бойында Нүрек, Рогун, Байпазин және т.б. станциялары бар (1(.

5. Фаунасы мен флорасы

Өсімдік жамылғысы толығымен шөлге тән. Шөл құмдарында: ақ және қара
сексеуіл, қандым, черкез, құм акациясы, астрагальдар өседі. Батпақтармен
сорларда –сарсазан, поташник және т.б. өседі, Үстірт қыратында бұталы
қараджа-черкез, кевреик, бұйырған, тетір және сұр тікен көп кездеседі. Өзен
аңғарларын аралдық тоғай ормандары ( үйеңкі, тораңғы және лох) алып жатыр.
Копетдаг тауының баурайында және жазықты тұстарына көбінесе эфемерлік
әртүрлі шөптесін өсімдіктер тән. Биіктігі 1000мден аспайтын тау
белдеулерінде ковыль өсімдігі толықтай көмкерген, ал 1500м-ден бастап
аршалар кездеседі. Батыс Копетдаг тау аңғарлары жабайы өсімдіктер дүниесіне
бай: жүзім, алма, алыш, миндаль, гранат, грек жаңғағы, инжир, фисташкалар
т.б. Бадхызда фисташкалардың сирек ормандары шоғырланған. Бадхызда жыл бойы
пайдаланыла беретін жайылымдар орналасқан (2(. Жануарлар дүниесіне келетін
болсақ, шөлде әрине кеміргіштер: суыр, құмтышқандар, тушканчиктер және т.б.
өте көп болады. Ақбөкен, түлкі, қарсақ, қасқыр, бархан мысығы, дала мысығы,
шиебөрі мекендейді. Құстардан: сексеуіл сойкасы, бозторғай, құм қарғасы,
шымшықтар; қосмекенділерден: кесіртке, жылан (эфа, атылатын жылан, дала
жыланы, кобра және т.б.), дала тасбақасы; омыртқасыздардан: қоңыздар,
сарышаяндар, қарақұрт, фалангтар көп таралған. Тауалды жотасында бай
сүтқоректілер фаунасымен қатар, құстар фаунасы да өте бай: бозторғай, удод,
рябки, стрепет, коршун, қара түлкі, леопаард, арқар, ешкі, мүйізді ешкі,
жабайы мысық; құстардан: фазан, кекілік, каспий тау түйетауығы (ұлар) және
т.б. Бадхызда –құлан, архар, ақбөкен, шибөрі мекен етеді. Амудария
аңғарында – қабан, бұқар елігі, шибөрі, ал құстардан фазан бар. Амударя
өзенінде көптеген балықтар тіршілік етеді: ақ амур және жалпақбет балық.
Жағалау суқоймаларында суда жүзетін құстар мекендейді.
ІІ. ТҮРКМЕНСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒДАЙЫ

2.1. Экономикасының қазіргі жағдайы. Өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық
кешені

Түркменстан Республикасы КСРО-ның құрамында болған кезеңде тек шикізат
базасы ретінде танымал болды. Ол басқа республикаларға өңдеу жұмыстары үшін
миллиондаған тонна шикізат жіберіп отыратын. 1991 жылдың аяғына дейін басқа
елдермен еркін сауда қарым-қатыныстарында бола алмады. 1990 жылдың
ортасында ел үкіметі Түұркменстанның сырқы байланыстарын жақсарту жолына
түсті.
Ел экономикасындағы елеулі өзгерістер тәелсіздік алғаннан кейін көріне
бастады. 1994 жылы инфляция деңгейі 2400% көрсеткіштен асып кетті, осы
жылдары елдің ЖҰӨ көрсеткіші 50%-ға дейін төмендеді. Тек 1995 жылы ғана
үкімет қалыпты реформалар қабылдады. Соның нәтижесінде инфляция деңгейі
жылына 100%-ға дейін түсті, дегенмен елдегі ресми ақша курсы – түркмен
манаты шетелдік инвесторлар үшін, халықаралық банк және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.