Дүниежүзінің кейбір мемлекеттерінде бір гектар егістікке қолданылған минералдық тыңайтқыш мөлшері мен дақылдан алынған өнім

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
2.1 Тыңайтқыштар - ауыл шаруашылығы дақылдарының өнiмділігі мен топырақ құнарлылығын арттырудың басты факторы
2.1 Тыңайтқыштарды жіктеу
3.Қорытынды
4.Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе
Ауылшаруашылық дақылдарынан жоғары өнім алуда топыраққа тыңайтқыштар беру, жерді сапалы түрде дайындау, уақытылы егу жұмысын жүргізу маңызды нәрсе болып табылады.
Тыңайтқыш дегеніміз -- өсімдіктің қоректенуін жақсартып, жердің құнарлылығын арттыру нәтижесінде ауылшаруашылық дақылдарының өнімін жоғарылату мақсатымен жерге берілетін зат. Топыраққа органикалық және минералдық тыңайтқыштар беру оның физикалық, физика-химиялық және биологиялық қасиеттерін жақсартады, жоғары сапалы өнім алуға көмектеседі. Тыңайтқыш ауыл шаруашылығы дақылдарының ауа райының қолайсыз жағдайларына төзімді болуына (үсік, құрғақшылық), өсімдіктердің аурулары мен зиянкестеріне қарсы тұруына көмектеседі. Тыңайтқышты пайдаланудың басты мақсаты -- топырақ құнарлылығын жоғарылату, соның нәтижесінде өсірілетін ауылшаруашылық дақылдарынан мол өнім жинау.
Тіпті бір фермерлік шаруашылықтың өзінде топырақтың табиғи құнарлылығы әр түрлі. Сондықтан қоректік элементтерінің мөлшері жағынан олардың айырмашылығы болады. Сол себепті, тыңайтқышты топырақтың агрохимиялық қасиетін ескере отырып бермесе, одан қажетті нәтиже күтуге болмайды, керісінше, мұндай жағдайда ол тек ауыл шаруашылығына ғана емес, сонымен бірге қоршаған ортаға да үлкен зиян келтіреді.
Ауыл шаруашылығы практикасында егіншілікті химияландыру, оны жедел дамытудың куатты факторы екенін сенімді дәлелдеп берді. Мысалы, азотты тыңайтқыш астық дәніндегі белок мөлшерін арттырады, фосфорлы тыңайтқыш зығыр талшығының сапасын жақсартады, зығыр, күнбағыс тағы басқа дақылдар тұқымындағы май мөлшерін көбейтеді. Калий тыңайтқышы кант қызылшасы тамырының қант, картоптың крахмал мөлшерін арттырады.

Негізгі бөлім
2.1 Тыңайтқыштар - ауыл шаруашылығы дақылдарының өнiмділігі мен топырақ құнарлылығын арттырудың басты факторы
Ауыл шаруашылығы дақылдарынан мол өнім алу үшін, топырақта оларға қажетті минералдық және органикалық заттар жеткіліті мөлшерде болуы керек, ал, топырақтағы қоректік заттардың мөлшері шексіз емес, олар жыл сайын өсімдіктің өніміне қарай жұмсалып, белгілі бір шамасы кемиді. Сондықтан егістік жерден тұрақты және жоғары өнім алу үшін ол жерлерге қосымша тыңайтқыш еңгізу агротехникалық маңызды шара болып саналады.
Дүниежүзілік егіншілік тәжірибесі көрсеткендей, өнім деңгейі қолданылатын тыңайтқыштың мөлшеріне тәуелді (1-кесте).
Мамандардың есептеуі бойынша, өнімнің өсуінің 45-50 пайызы тыңайтқыш үлесіне, ал қалған 50-55 пайызы агротехника, сорт‚ мелиорация т.б. шаралардың үлесіне тиеді.
1-кесте. Дүниежүзінің кейбір мемлекеттерінде бір гектар егістікке қолданылған минералдық тыңайтқыш мөлшері мен дақылдан алынған өнім.

Д.Н.Прянишников ауыл шаруашылығы дақылдарына минералдық тыңайтқыштарды қолдануды және олардың түсімді арттыруға тигізетін әсерін егіншілікте "жаңа континенттердің ашылуы" деп бағалады.
Дақыл өнімін арттыруда органикалық тыңайтқыштарды қолдану да маңызды рөл атқарады.
Тыңайтқыштарды қолдану дақылдың өнімін арттырып қана қоймай, оның сапасына да елеулі әсер етеді.
Мысалы, фосфор мен калий тыңайтқыштары қант қызылшасының тамырындағы қант мөлшерін шамамен 0,5 пайыздан 1,2 пайызға дейін арттырады. Азот тыңайтқышы бидай дәнінің құрамындағы белокты көбейтеді.
Қазақстанда 1996 жылғы мәлімет бойынша бір гектар егістік жерге орта есеппен 15,6 кг минералдық (әсерлі зат бойынша) және 0,5 т. органикалық тыңайтқыш еңгізілді.
Соның нәтижесінде, ауылшаруашылық дақылдардың өнімділігі күрт төмендеп кетті.
Мысалы, 1986-1990 жылдары астық дақылдардың өнімділігі 10,8 цга, дәндік жүгерінің өнімділігі 34 цга, қант қызылшасының өнімділігі 260 цга, көкөніс дақылдарының өнімділігі 169 цга құрса, 1996 жылы бұл көрсеткіштер дақылдарға сәйкес 6,3 цга, 14,2 цга, 105 цга, 92 цга дейін төмендеп кетті (2-кесте).
2-кесте. 1999-2008 ж.ж. Қазақстанда ауылшаруашылық дақылдарына қолданылған тыңайтқыштың мөлшері мен дақылдардың өнімділігі

Статистика мәліметтері бойынша Қазақстанда 1999 жылы дәнді және дәнді-бұршақты дақылдардың өнімділігі 13,0 цга, бидай 12,9, арпа 13,5, сұлы 14,0, қарақұмық 4,6 цга болса, ал 2008 жылы бұл көрсеткіштер дақылдарға сәйкес 10,1; 9,7; 10,5; 9,4; 3,1 цга төмендеп кетті (3-кесте).
Осы аталған дақылдардың өнімділіктерінің құлдырап төмендеуінің бір себебі минералдық және органикалық тыңайтқыштарды жеткіліксіз қолдану болып табылады.
Республикамызда техникалық (мақта, қант қызылшасы, картоп), майлы және көкөніс пен бақша дақылдарының өнімділігі біршама артқандығы байқалады. Бұл аталған дақылдар үшін тыңайтқыштарды қоданудың дұрыс жолға қойылып отырғандығын көрсетеді. Мысалы, 1999 жылы мақта өнімділігі 17,7 цга, қант қызылшасы 172,2; майлы дақылдар 4,9; картоп 107,5; көкөністер 134,1 және бақша дақылдарының өнімділігі 97,2 цга құраса, ал 2008 жыл бұл дақылдардың өнімділігі сәйкесінше: 18,2; 204,3; 5,5; 143,7; 203,2 және 158,9 цга жоғарылады (3-кесте).
Тыңайтқыштарды қолдану деңгейіне келетін болсақ, 1990 жылы егістің 1 га көлеміне 19,7 кг минералдық, 0,7 тонна органикалық тыңайтқыштар еңгізілсе, 2008 жылы егістің 1 га көлеміне тек қана 1,5 кг минералдық тыңайтқыштар, 0,4 тонна органикалық тыңайтқыштар еңгізілді. Тыңайтылған егістік көлемі 1016 мың гектардан 960 мың гектарға дейін қысқарды. Тыңайтылған егістік көлемінің үлесі 27 % - дан 4,9 % - ға дейін азайды. (4-кесте).

3-кесте. 1999 - 2008 ж.ж. Қазақстандағы ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі

4-кесте. Қазақстан Республикасы бойынша минералдық (қоректік заты 100% аударғанда) және органикалық тыңайтқыштарды қолдану динамикасы

Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдар кезеңінде минералдық тыңайтқыштардың түрлері бойынша қажеттілігі және минералды тыңайтқыштарды өндіру жоспары 5 және 6 кестелерде келтіріліп отыр.
Мысалы, еліміздің ауылшаруашылығына 2009 жылы 978,0 мың тонна (ә.з) минералдық тыңайтқыштар, оның ішінде азот тыңайтқыштары - 378,5 мың тонна фосфор мен калий тыңайтқыштары 584,6 және 14,9 мың тонна қажет болса, ал 2014 жылға қарай олардың мөлшері, тиісінше: 1059,7; 410,1; 633,4 және 15,8 мың тоннаға артуы тиіс (6-кесте).
5-кесте. Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдар кезеңінде минералдық тыңайтқыштардың түрлері бойынша қажеттілігі, мың тонн ә.з.

6-кесте. Қазақстан Республикасында 2009-2014 жылдар кезеңінде ауыл шаруашылығы үшін қажетті минералдық тыңайтқыштардың мөлшері, мың тонн ә.з.

2.1 Тыңайтқыштарды жіктеу
Шығу тегіне қарай органикалық және бейорганикалық тыңайтқыштар деп, ал агрегаттық күйіне қарай тыңайтқыштар қатты (селитра, фосфор тұздары) және сұйық (аммиак суы) болып бөлінеді.
Тыңайтқыштар -- өсімдіктердің топырақтан қоректенуін жақсарту үшін қолданылатын органикалық және минералдық заттар. Тыңайтқыштарды дұрыс пайдаланғанда ауыл шаруашылық дақылдарының түсімі артады, өнім сапасы жақсарады.
Елімізде өсірілетін алуан түрлі ауыл шаруашылығы дақылдарынан мол, тұрақты, әрі сапалы өнім алуда басқа да агротехникалық шаралармен қатар, тыңайтуды дұрыс ұйымдастырудың маңызы орасан зор.
Егіншілікте тыңайтқыштың бірнеше түрлері пайдаланылады. Олар бір-бірінен құрамы, өндірілу әдісі, өсімдіктің бойына сіңіретін, әсер ететін заттардың мөлшері бойынша ажыратылады. Құрамы жағынан тыңайтқыштар органикалық, минералдық, органикалық-минералдық, бактериялық болып 4 топқа бөлінеді.
Органикалық тыңайтқыштарғакөң, құс саңғырығы, әр түрлі қордалар (компост), жасыл тыңайтқыштар жатады. Көң -- маңызды органикалық тыңайтқыш, ол жануарлар қиының қатты және сұйық қалдықтарынан тұрады. Оның құрамында өсімдікке қажетті қоректік элементтердің барлығы бар. Көңді топыраққа сіңіргеннен кейін, ол микроағзалардың әсерінен минералданады. Көңнің құрамындағы көміртегінің үлкен бөлігі топырақта ыдырауының нәтижесінде көмір қышқыл газы күйіне дейін қышқылданады. Ал егер оның сіңіруге дейін ыдырау дәрежесі төмен болса, көмірқышқыл газы топырақта көп болады. Қоректік заттардың негізгі үш элементтерінің (NРК) ішінде көңде калий көп болады. Мұнда оның мөлшері 0,6 пайызға дейін жетеді.
Фосфор негізінен жануарлардан бөлінген қатты қалдықтарда және төсеніш ретінде пайдаланылған сабанда болады, оның мұндағы мөлшері -- 0,25 пайыз шамасында. Азот көңнің барлық құрамында болады. Көңдегі азоттың мөлшері 0,3-0,4 пайыз, бірақ та өсімдіктер сұйық қалдықтың құрамындағы азотты ғана қабылдай алады. Көңнің қатты бөлігіндегі азотты қосылыстарды өсімдіктер минералданғаннан кейін ғана қабылдай алады. Жануарлар көңі төсенішсіз және төсенішті болып екіге бөлінеді.
Төсенішті көңді сақтау технологиясы. Көңді сақтағанда оның құрамындағы бөлшектер әр түрлі жылдамдықпен ыдырайды. Бұларда ыдырау процесімен (аммиакты азот түзілу) қатар қайта синтездеу (микроағзаларда ақуыз пайда болу) процестері жүреді. Көңде жүретін микробиологиялық процестер органикалық заттардың минералдануына және онда өсімдік сіңіре алатын қоректік элементтердің жинақталуына көмектеседі. Көңді сақтау тәсілін таңдағанда, оның құрамында азот пен құрғақ заттардың көп сақталуына жағдай жасауды ескеру керек. Көңді сақтаудың бірнеше тәсілдері бар.
Оларды малдар жататын жерлерде, көң сақтайтын қоймада немесе тікелей танап басында сақтауға болады. Көңді осылайша сақтағанда, мал қоршау ішінде қозғалып жүріп, төсенішті араластырып, оларды бірте-бірте таптап нығыздайды. Бұл әдістің тиімділігі және үнемділігі, көңді күнде жинап жатудың қажеті болмайды. Малдардың қиын тығыз, тығыздығы бостау және бос күйінде сақтайды. Қиды тығыз етіп сақтағанда оны қабат-қабат үйіп нығыздайды. Осылай сақтағанда көң көмірқышқыл газы және су буымен байытылады да, осының нәтижесінде көмірқышқыл аммонийдың аммиакқа, көмірқышқыл газы мен суға ыдырауына жол берілмейді. Мұндай тәсілді кейде суық тәсіл деп те атайды, өйткені көң үйіндісіндегі температура қысқы мерзімде 20-25°С-тан, ал жазда 30-35°С-тан аспайды. Сапасы жоғары көң алу үшін оны осы суық тәсіл бойынша сақтаған қолайлы. Көңді тығыздылығы бостау тәсілі бойынша сақтағанда ол 1,5-2 ай ішінде ыдырайды да, жартылай шіриді. Бос, не ыстық әдіс бойынша сақтағанда малдың қиын үйіндіге нығыздамай бос тастайды, соның салдарынан оның ыдырау процесі аэробты жағдайда және жоғары температурада жүреді. Әдетте, осындай жолмен сақтағанда азот пен органикалық заттардың көптеп жоғалатындығы байқалады.
Мал қиы сапалы көң алуға мүмкіндік береді. Қиды қазылған орға немесе жер үсті қоймасында сақтайды. Көң сақтайтын жерді мал қорадан кемінде 50 м қашықтықта және тұрғын үй құрылысынан 200 м алыста биіктеу жерге орналастырады. Көң қоймасының көлемі малдың саны мен көңнің сақталу ұзақтығына байланысты. Көңді қойманың бір шетінен екінші шетіне қарай көлденең орналастырады. Осылай орналастырғанда көң қоймасының бір шетінде көбірек ыдыраған көң, ал екінші басында аз ыдыраған шірік болады.
Көңді танаптарда сақтау арнайы дайындалған биіктеу жерде жүргізіледі, ол жерде қидан үлкен-үлкен үйінді жасалады және азоттың жоғалуын болдырмау үшін оны нығыздайды. Қиды салмас бұрын, ол жерді тазалап, бір қабат қамыс салады. Әдетте, қиды жинауды 1-2 күн ішінде аяқтайды. Органикалың тыңайтқыштарды роторлы шашқышпен немесе көң лақтырғышпен шашады. Органикалық тыңайтқыш себудің негізгі әдісі -- оны танапқа сүдігер жыртудың алдында шашу. Органикалық тыңайтқыштарды сүрлемдік, көкөніс, картоп, тамыржемісті дақылдарға береді. Органикалық тыңайтқышты негізгі жер жырту жұмысының алдында беруден басқа, ұяға, жүйекке салуға болады.
Төсеніш көңді мал тұратын қорадан тікелей жинау арқылы алады. Жаңа көңнің құрамында 75-90% су және 10-25% құрғаң зат болады. Құрамындағы су мөлшеріне қарай төсенішсіз көң -- сұйық, жартылай сұйық болып бөлінеді. Жылқының және қойдың көңі құрамы жағынан ірі қараның көңімен салыстырғанда бағалы болады. Төсеніш көңнің тыңайтқыштық әрекеті жоғары, себебі онда өсімдікке қажетті қоректік элементтер суда тез еритін формасында болады; шамамен азоттың жартысы аммиак формасында болады, фосфордың 13 және калийдің барлығы суда ериді. Бірақ та оларды тасымалдау және сақтау қиын. Сондықтан оларды көбінесе қорда дайындауға пайдаланады. Сұйық қи мен ағымды қидың құрамында патогенді микрофлоралар көп болады. Ұзақ уақыт, бір орында төсенішсіз көңді көп мөлшерде пайдалануға болмайды, өйткені ол малазықтық дақылдардың құрамында нитраттардың көбеюіне, қант қызылшасында қанттың, картоп түйнегіндегі крахмалдың азайып кетуіне әкеліп соғады.
Төсенішсіз көң -- жануарлардың сұйық және қатты қалдықтары мен мал астына төселген материалдар. Малдың жататын жеріне төселетін материалдар ретінде қамыс, ағаш ұнтағы пайдаланылады. Бұл материалдар қидың сапасын жақсартады. Қи бос болып сақталғанда тез ыдырайтын болады. Мал жататын жерге төсейтін ең жақсы материал сабан болып есептеледі. Ыдырау дәрежесіне қарай малдардың қилары жас қи, жартылай шіріген, әбден шіріген және шірік болып бөлінеді. Жартылай шіріген қидың әбден шіріген қидан және шіріктен айырмашылығы, оның құрамында органикалық заттар және азот көп болады, ол топырақтың сапасын күштірек жақсартады. Бұған қоса топырақта жартылай шіріген қи ыдырағанда шірікке қарағанда көмір қышқылы айтарлықтай көп бөлінеді.
Құс саңғырығы қоректік әлементтер құрамы жағынан көңнен асып түседі және тез әсер ететін, концентрациясы жоғары тыңайтқыш болып табылады. Құс саңғырығындағы барлық қоректік заттар өсімдіктер үшін тез сіңетін түрінде болады. Ондағы қоректік заттардың сапасы мал азығының сапасы мен мөлшеріне, құстың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.