Оқушылардың тамақтануын ұйымдастыру
Педагогика пәні бойынша
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Қазіргі заманғы сынып жетекшінің моделі, рөлі
ЖОСПАР
Кіріспе 3
5
1. Қазіргі сынып жетекшісінің оқу-тәрбие процесіндегі негізгі
міндеттерінің ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Сынып жетекшісінің моделі, оқу-тәрбие процесіндегі рөлі 5
1.2 Сынып жетекшісінің мақсат-міндеттері, негізгі атқаратын 9
қызметтері
15
2. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының бағыттары мен әдістемесі
2.1 Сынып жетекшісінің бала тәрбиесіндегі рөлі 15
2.2 Сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмысы 25
2.3 Сынып жетекшісінің құжаттары және оқушылармен жүргізетін 33
педагогикалық зерттеу жұмыстары
35
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 36
Қосымша
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы мектеп оқушыларының
бойында адамгершілік және салауаттылық тұрмыс негіздерін қалыптастыруға,
азаматтық тәрбиелеуге, шығармашылық қабілетін дамытуға жұмылдырады.
Осы міндеттерді шешудің жауапкершілігі, мектеп оқушыларының тәрбие ісін
бағыттауы және ұйымдастыруы сынып жетекшісіне жүктеледі.
Сынып жетекшісінің біліктілігі балалар әлемі терең түсінуге негізделген
педагогикалық білім екендігі даусыз. Ережеге сәйкес, сынып жетекшілікке
сыныппен жұмыс істейтін мұғалімдердің бірі мектеп директорының жарлығымен
тағайындалады. Ол тәрбие жұмысын өзіне сеніп тапсырылған сынып ұжымымен,
сондай-ақ, мектеп әкімшілігі, мұғалімдері, оқушылардың қоғамдық ұйымдары,
олардың ата-аналарымен мектептен тыс мекемелерімен, жалпы жұртшылықпен
тығыз байланыста іске асыруға бар күш-жігерін жұмсайды.
Сынып жетекшісі жаңа қоғамның барлық өзгерістерін терең түйсініп,
қызметіне пайдалана алғанда ғана өз міндеттерін орындай алады. Артта
қалушылық – антипедогогикаға ұрындырады.
Талмай үйрену, қажыр-қайрат, төзімділік, ұстамдылық, кешірімділік,
жауапкершілік қажет.
Ата-ананы, отбасының әдет-ғұрпын сыйлау, қандай жағдайда да, тіл
табысу, мектепке тартудың жолдардың неғұрлым көбірек пайдалану.
Білімсіздігін оқушыға да, ата-анаға да көрсетпеу, педогогикалық такт және
арақашықтықты үнемі есте сақтау қажет.
Жаңа заманның жаңа қарым-қатынасына төселе отырап, жаңа педогогикалық
технологияны, ақпараттық жүйені меңгерген педагогқа сынып жетекшісі болу
қиынға түсе қоймас.
Елімізде болып жатқан өзгерістер мектептің өз жұмысын ғылыми тұрғыдан
басқаруды ұйымдастырудың тиімді әдістерін іздестіруді, басқару ролінің өсе
түсуін талап етеді. Мектептің басқару жүйесіне мұғалімдер, ата-аналар,
оқушыла ұжымы кіреді. Сондықтан оқу жылының басында әр сыныпта ата-ана,
ұстаз, оқушы бірлесе отырып, білім берудегі ұстаздың, оқушының, ата-ананың
міндетін анықтайды. Оны реттеуші сынып жетекшісі болғандықтан оның
жұмысының мазмұнының өзгертіп, жаңа тұрғыдан қарастыруды қажет етеді. Сынып
жетекшісінің басқарушылық қабілетінің жоғары болуы- уақыт талабы.
Осындай талаптарды ескере отырып, курстық жұмыстың тақырыбын Қазіргі
заманғы сынып жетекшісінің моделі, рөлі деп алдық.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты- қазіргі заманға сай сынып
жетекшісінің моделін, оқу-тәрбие процесіндегі атқаратын қызметі мен негізгі
міндеттерін жүйелеу, негізгі жұмыс формаларын анықтау.
Зерттеу нысаны: Мектептегі оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: Оқу-тәрбие процесіндегі сынып жетекшісінің қызметі.
Осы мақсаттан кейін мынадай міндеттер туындайды:
- оқыту процесінде сынып жетекшісінің жұмысының ерекшеліктері мен
шарттарын анықтау;
- сынып жетекшісінің негізгі міндеттері мен атқаратын қызметтері жайлы
педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену, жинақтау және талдау;
- сынып жетекшісінің жұмыстарын ұйымдастырудың нәтижелігін
анықтау;
- Іс-шараларды ұйымдастыру формалары бойынша практикалық ұсыныстар
әзірлеу.
Зерттеудің әдіснамалық негізгі жеке тұлғаны қалыптастыру процесіне
әрекеттік қатынас теориясы,тұтас педагогикалық процесс теориясының негізгі
қағидалары, мемлекттік құжаттар.
Курстық жұмыс кіріспеден, 2-тараудан, әдебиеттер тізімінен,
қорытындыдан, қосымшалардан тұрады. Кіріспеде таңдап алған тақырыптың
көкейкестілігі неізделеді, зерттеу проблемасы, объектісі, пәні, мақсаты,
міндеттері, әдіснамалық негізгі және әдістері көрсетіледі.
Бірінші тарауда педагогикалық зерттеулердегі сынып жетекшісінің моделі,
рөлі, міндет- мақсаттары, оның жүргізетін жұмыстарының мәні және
ұйымдастыру шарттары мен ерекшеліктеріне сипаттама беріледі.
Екінші тарауда сынып ұйымдастыру жолдары көрсетіліп, олардың оқу-
тәрбие процесіне әсері айқындалады, сынып жетекшісінің құжаттары және
оқушылармен жүргізетін педагогикалық зерттеу жұмыстары көрсетіледі.
Қорытындыда тұжырымдама жасалып, ұсыныстар берілді.
1. Қазіргі сынып жетекшісінің оқу-тәрбие процесіндегі негізгі
міндеттерінің ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Сынып жетекшісінің моделі, оқу-тәрбие процесіндегі рөлі
Сынып жетекшісі мектеп әкімшілігінің сыныптағы өкілі - оқу-тәрбие
процесін ұйымдастырушы. Оқушылардың ақылшысы, тәрбиешісі. Сынып жетекшісі –
педагог (тәрбие жетекшісі) ұғымынан туған. Жетекшілік барлық мұғалімнің
қолынан келе бермейді. Жетекші болып жаратылу қажет. Жақсы жетекші
шәкірттің өмірде жол көрсетуші маягі тәрізді.
Қазақстан Республикасында сынып жстекшісі - сабақтан тыс тәрбие
жұмысын ұйымдастырып, үйлестіріп, келістіріп, өткізетін педагог. Бастауыш
сыныптарда сынып жетекшілік қызметті сынып мұғалімі атқарады.
Бүгінгі күні сынып жетекшісі — кәсіпкер – педагог, ол өсіп келе жатқан
бала үшін:
- Жалпы адамзаттық мәдениетті меңгеруде оқушы мен қоғамның арасындағы
рухани жалғастырушы;
- Сынып ұжымының алуан түрлі бірлескен іс-шаралары барысында олардың
өзара ынтымақтастық қарым-қатынасының қалыптасуын ұйымдастырушы;
- Оқушы тұлғасының қалыптасуына қолайлы жағдай жасау мақсатымен,
олардың дамуын бақылаушы; төрбие жүйесіне қажетті өзгерістер енгізуші;
мектеп психологымен бірігіп оқушының қоғамдық өміріне кейбір түзетулер
жасаушы;
- Оқушының күнделікті өмірі мен әрекетін ұйымдастыруда,
кәсіби бағдар беруде, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық, саяси
ерекшеліктерін түсінуде - көмекші, кеңесші;
– Сыныпта қолайлы, жайлы моральдық-психологиялық ахуал қалыптастыру үшін,
сынып ерекшеліктерін ескере отырып, қажетті тәрбиелік ықпалдар жасаушы;
– Оқушының дамуы мен жетілуіне ықпал жасайтын барлық, тәрбиелік күштердің
(мектеп, отбасы, қоғам) басын қосушы, үйлестіруші,
Сынып жетекшісініқ негізгі мақсаты қоғамның талаптарымен тікелей
байланысты, ол:
Әр оқушыны дамыту, оның ерекшеліктерін сақтау, оның потенциалды
қабілеттерін ашу, интеллекпашн дүрыс дамып, жетілуіне жағдай жасау.
Мектепте оқу жылының басында негізгі пәндер бойынша әр баланың білім
деңгейі анықталады. Әрайда баланың білім деңгейінің өзгерісі бақыланып,
сарапталады. Ол үшін пән мұғалімдері сынып жетекшісіне ай сайын жекелеме
жұмыстың нәтижесін, баланың үлгерімі жайлы есеп береді. Яғни, сынып
жетекшісі ата-ана, оқушы, пән мұғалімдерін байланыстырушы ғана емес, қарым-
қатынастарын басқарушы, бақылаушы, кеңесші.
Сынып жетекшісінің негізгі міндетті қызметтері оның жұмысының
бағыттарын анықтауға көмектеседі.
Оқу - ең қиын әрекеттердің бірі. Осы кезеңде сынып жетекшісінің қорғау
ісі „оқу" бағдарламасы бойынша жүреді, олар: баланың сабақ үстіндегі
жұмысын көру (сабаққа кіру арқылы); „кіші кеңеспен" жұмыс істеу, кейбір
пәндер бойынша оқушыларға көмек ұйымдастыру, басқа пән мұғалімдерімен бірге
балалар көзқарасын, дүниетанымын кеңейтетін қызықты кештср ұйымдастыру;
отбасымен келісе отырып, ата-аналар жағынан көрсететін көмекті жан-жақты
ойластыру, жоспарлау;
Оқушының қалыптасуына үлкен ықпалы бар өріс - оның бос уақыты. Осы бос
уақыт өрісінің үш міндеті бар:
1. Бала ағзасының демалуы, күш-қуатының жөнге келуі;
2. Қызығушылығы мен қабілетін дамыту;
3. Қызықты адамдармен еркін қатынасу. Бұл өрістің бір ерекшелігі -
оқушылар демалыс түрін өздері таңдап алады. Бұл өрістегі әрекеттерді
ұйымдастырудағы сынып жетекшісінің міндеттері мынау: әр баланың құштарлығын
анықтау, үйірме
таңдауға көмектесу, таным, мәдени көзқарастарын кеңейту мақсатымен
әдеби, тарих, т.б, кештер ұйымдастыру; сабақты нашар оқитын оқушылардың дер
кезіндс жақсы жақтарын байқап, сынып балаларына көрсете білу.
Сынып жетекшілері және пән мүғалімдері сыныптағы педагогикалык
процестің тұтастығын, мақсаттылығын бірге қамтамасыз етуге міндетті. Олар
оқушылар ұжымы мен және жекелеген оқушымен жұмыс барысында жалпы білім беру
және тәрбие мәселесіне қатысты міндеттерді бірлесе шешеді: таным
белсенділігін, шығармашылық қабілеттерін, дербестігін, жауапкершілігін
дамыту т.с.с. Мұндай жүмыстың нәтижелі болуы, көбінесе ондағы мақсат пен
міндеттердің, соған сәйкес нақтылы бір сыныпта жұмыс істейтін мүғалімдердің
педагогикалық әрекеттеріндегі өзара үйлесімділіктің болуына байланысты.
Сондықтан, кез келген мұғалім өзін кәсіби және тәрбиелік әрекеттерінің
нәтижелі болуын қамтамасыз етуде осы бағытта күш-жігерін біріктіру немесе
үйлестіруге мүдделі болады. Оның негізгі ұйтқысы және ұйымдастырушысы —
сынып жетекшісі. Ол үшін төмендегідей міндеттерді шешуі тиіс:
- сол сыныптағы пән мұғалімдерінің дара ерекшеліктерін, олардың
балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы мүмкінділігін танып білу;
– мұғалімдердің педагогикалық әрекетінің, балалармен қарым- қатынасының
ерекшеліктерін танып білу;
– мұғалімдер мен сыныптағы оқушылардың, мұғалімдер мен ата-аналардың өзара
қарым-қатынасындағы үйлесімділік жағдайын реттеп отыру;
– педагогикалық әрекеттің жалпы мақсатын анықтау, оған қол жетуде барлық
қатысушы жақтардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру;
– мұғалімдердің балалар және ата-аналармен тәрбие жұмыстарын
ұйымдастырудағы мүмкіндіктерін педагогикалық тұрғыдан пайдалану
тиімділігін қарастыру.
Сынып жетекшісі мен пән мүғалімдерінің өзара байланысының негізіне:
– балалар, олардың өзара қарым-қатынасы, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру
және оның нәтижесі туралы өзара ақпарат алмасу;
– күрделі мәселелерді шешуде өзара көмек, өзара қолдау көрсету;
– сыныптың және әрбір оқушының нәтижелі жұмыс істеуіне мүдделі болу;
– педагогикалық; мәселелерді шешудің жолдарын бірлесе қарастыру, сыныптың
алдына қойылған мақсат пен міндеттерін атқаруда бірлесе күш жұмсау;
– атқарылған шаралардың нәтижесін бірлесе талдау;
– сынып ұжымымен немесе жекелеген оқушымен болашақта атқаратын жүмыстарын
бірлесе анықтап, белгілеу.
Сынып жетекшісі мұғалімдердің оқушылар ұжымымен жұмысындағы жалпы
мақсат пен міндеттерін анықтауда, оның жолдарын және негізгі педагогикалық
құралдарын белгілеуде, сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сол
сыныпта сабақ беретін көп мұғалімдерді тартады, олардың оқу жұмыстарындағы
әрекетін, оқушылар ұжымымен және жекелеген оқушылармен жұмысын үйлестіреді.
Сонымен қатар, оқушылардың танымдық, тәрбиелік мүмкіндіктерін танып білуде
зерттеу жұмыстарын ұйымдастырады. Олармен бірлесіп әр түрлі диагностикалық,
карталарын құрып, дайындайды.
Кейбір балалардың, оқу қабілеттерін анықтап, бағалауды олардың ата-
аналарымен және пән мүғалімдерімен бірлесе жүргізеді. Мұндай жағдайда әр
түрлі мәліметтерді салыстырып, талдаудың және оның нәтижесімен мүғалімдерді
таныстырып отырудың маңызы ерекше.
Бір жағдайда, сынып жетекшісі балалар жайында мүғалімдерден, ата-
аналарынан және өзінің педагогикалық әрекетінен алған әр түрлі мәліметтерді
күнделікті тәрбие жұмысын ұйымдастыруда пайдаланады. Ал, екінші жағдайда,
сол сыныптағы пән мұғалімдерінің сынып туралы нақтылы көзқарасын
орнықтырып, мүмкін болған жағдайда, қосымша тың мәліметтермен қаруландырып
отырады. Ол пән мұғалімдерінің педагогикалық әрекетін, олардың оқушылармен
жұмыс істеу тәсілдерін алдағы уақытта алдын-ала болжап, түзетіп отыруға
жағдай жасайды. Сондықтан, пән мұғалімдерін балалар мен сынып ұжымын
зерттеп тануда, оның амал-тәсілдерін таңдауға, педагогикалық процестің өң
бойын болжауға оларды тарту орынды. Себебі, олар сыныппен жұмыс істеу
барысында өздерінде туындап отырған мәселелерін ескере отырып, соған сәйкес
тәрбие жұмысының нәтижесін арттыруға, оның мазмұнын толықтыруға пайдасын
тигізері анық.
Сынып жетекшісі пән мұғалімдерін балалардың даму козғалысымен,
олардағы жетістіктер мен қиындықтар және жанұядағы өзгеру туралы үнемі
жүйелі түрде хабардар етіп отыруы тиіс. Сол үшін де пән мұғалімдерімен
кеңесіп, одан шығу жолдарын іздеуде бірлесе отыра өзара іс-қимыл жасау
қажеттілігі туындайды. Сондай-ақ, ол пән мұғалімдері мен ата-аналардың
қарым-қатынасын реттеп, олардың бала тәрбиесіне қатысты мәліметтер
алмасуды, оқушылардың үй тапсырмасын нәтижелі орындауға қажетті кеңес
беруін қамтамасыз етуді көздеп, өзара кездесуін ұйымдастырып отырады.
Әсіресе, пән мүғалімдерін сыныптағы тәрбие жұмысының мақсатын
анықтап, соған сай жоспар құруда оларды таратудың да маңызы зор. Сынып
жетекшісі тәрбие жоспарын құру, жаңа идеяларды және соларды жүзеге асыруда
нақтылы формаларды іздеу барысында пән мұғалімдеріне темендегідей
сұрақтарға жауап беруді ұсынады:
1. Сыныпта қандай мәселе бірінші кезекте шешімін табуы керек деп
ойлайсыз?
2. Бұл мәселені шешуде қандай шараны ұйымдастыру қажет деп ойлайсыз?
3. Сіздің қатысуыңызбен қандай шара немесе жұмыс формасын ұйымдастыру
қажет деп ойлайсыз?
4. Сіздің пән бойынша оқушылармен қандай сабақтан тыс жұмысты өткізу
қажет деп ойлайсыз'?
5. Ата-аналармен қандай мәселені кеңесу керек деп ойлайсыз?
Сынып жетекшісі бұл сұрақтардың жауабына қатысты материалдарды ұжымдық
жоспарлау барысында қолданады, оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, пән
мұғалімнің ұсыныстарын жоспарға енгізеді. Тіпті, ол жоспарлау барысында пән
мүғалімдерінің оқушылармен бірлесе кеңес құруына ынталы болады.
Мұндай жұмыстардың әрбір кезегінде оның нәтижесін бірлесіп талдау,
қорытынды жасау маңызды әсіресе, оны балалар ұжымымен бірлесе атқарған
абзал. Сондай-ақ, жаңадан келген мұғалімдерге ерекше назар аудару
қажеттілігін де естен шығармау керек. Олар үшін сыныптағы жағдай жеткілікті
таныс болмағандықтан, сынып ұжымы және жекелеген оқушылардың
ерекшеліктерімен, сыныптың жай-күйімен, ондағы мақсат, міндеттермен, ондағы
тәрбие жұмысының барысымен т.с.с. ең қажетті деген мәліметтермен бірінші
кезекте таныстырып отыру тиімді болмақ.
1.2 Сынып жетекшісінің мақсат-міндеттері, негізгі атқаратын қызметтері
Сынып жетекшісінің жұмысы мектеп уставымен белгіленеді. Алайда бұл
тізім оның іс-әрекетінің барлық жақтарын қамти алмайды. Оны іс-әрекетінің
әртүрлі жақтары көптеген зерттеулерде қарастырылған (әдіс және
әдіснамаларда).
Дәстүрлі емес әдістемелерде сынып жетекшісінің негізгі қызметтері:
а) Баланың денсаулығын сақтау.
э) Баланың адамгершілігін тәрбиелеу.
б) Баланың қабілетін дамытуға қамқорлық.
1. Сыныптың мектептің тіршілік қызмет-әрекетін (Н.Е.Шуркова)
ұйымдастыру:
- әрбір оқушыны қажетті оқулықтармен және әдістемелік құралдармен
қамтамассыз ету;
- баланың көзінің көруі, құлағының естуі, оның бойын ескеріп,
әрбіреуінің қабілеті мен белсенділігіне қарай оқу бөлмесіне санитарлық-
гигиеналық талаптарға сай қамтамасыз ету;
- сыртқы киім мен аяқ киім қоятын орынның болуы;
- мектептің ертеңгілік тамағының тәртібі мен асхананың тазалық ережесін
қамтамасыз ету;
- оқушы өзін ретке келтіре алатын дәретхана бөлмелерінің орналасуы мен
оларды пайдалану мәдениетін ескерту;
- сынып бөлмесінің ішкі керінісін, бөлменің жарықтығы, бөлменің көркем-
әдемілгін сақтайтын кезекшілер қою;
– әрбір баланың киімі мен аяқ киімін гигиена, эстетика тұрғысынан деген
талап қою;
– әрбір оқушының сабақ кестесі мен сынып бөлмелерінің орналасуынан
хабардар ету;
- оқушының барлық сынып бөлмелерінің неге арналғанын оларды пайдалану
ережелерінен (директор кабинетінен бастап, ойын бөлмесі мен медициналық
бөлмеге дейін) түсінік беру;
- оқушының қоршаған заттармен жоғары мәдени деңгейде, тазалықты,
әдемілік пен тәртіпті сақтай отырып пайдалана білуін үйрету.
2. Топтың пәндік іс-әрекетін ұйымдастыру:
- балаға дүниенің көпжақтылығы мен күрделілігін, қарама-қайшылықтарын,
танымдық іс-әрекетін ашу;
- баланы дүниедегі адам өміріне қажетті құралдары, материалдық
құндылықтарға жататын еңбектің іс-әрекеті;
- баланың күш-жігерін, езінің денесіне, денсаулығына, ағзасының
сұлулығы мен күшіне, адамның өз денесін билей алатын спорттық іс-әрекет;
- балаға дүниені көркем образдар арқылы тануға, көркемдік заттар тудыра
отырып, дүниені көркейтуге мүмкіндік беретін іс-әрекет.
3. Өмірді түсініп, сезінудің рухани іс-әрекетін ұйымдастыру, ол
дегеніміз - оқушылардың рефлексиясы, өмір құндылықтарын түсініп, сезінудегі
өзіндік талдауға және өзінің ішкі дүниесін дамытуға жәрдем беру.
4. Тәрбие нәтижелерінің диагностикасы негізінде жеке тұлғалық дамудың
сипаттамасы. Сынып жетекшісінің диагностикалық іс-әрекеті тәрбиелік жүйені
құрудың негізі болып табылады. Жеке тұлғаның қалыптасуы ерекше қасиеттерін
анықтауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда келтірілген жеке тұлғаның қасиеттері оқу барысында сабақта
да, сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында да қалыптасады. Оқушылардың оқу
пәндеріндегі тәрбиелік материалдар да аз емес.
Қазақстан Республикасы мектептеріндегі ағарту мазмұны күннен күнге
жетіліп келеді. Оны өнегелілік түрде түсініп, ұғыну - мұғалім алдында
тұрған маңызды мәселе. Мұғалім оқу пәндеріндегі тәрбие мұмкіндіктерін білуі
тиіс. Бұл орайда гуманитарлық саладағы пәндердің орны ерекше. Көптеген
мұғалімдердің сабақтың тәрбиелік міндеттерін орындау мүмкіндік деңгейіне
дейін нақтыландырып, дегенмен педагогикалық процесс барысында жүзеге асыра
алмайтынын ескеретін болсақ, сынып жетекшісінің жауапкершілігі арта түседі.
Сынып жетекшісінің лауазымдық міндеттері:
Оқушының өнегелі дара тұлғасын қалыптастыру және дербестігін жетілдіру
үшін қажетті жағдайларды жасауға көмектеседі, олардың тәрбие жүйесіне
қажетті түзетулер енгізеді.
Оқушының дара тұлғасын, оның бейімділігін және қызығушылығын оқытуды
жүзеге асырады.
Әрбір оқушы үшін қолайлы микросфера және моральды-психологиялық климат
жасайды.
Қарым-қатынасты жетілдіруге мүмкіндік туғызады.
Оқушыға жолдастарымен, мұғалімдермен, ата-аналармен қарым-қатынаста
туындаған мәселелерді шешуге көмектеседі.
Оқушылардың дара тұлғасын өзін-өзі жетілдіруге және өзін-өзі
тәрбиелеуге бағыттайды.
Оқу әрекетінде оқушыға көмек беруді жүзеге асырады.
Оқушыға мекемелерінде, тұрған жерлерінде ұйымдастырылған бірлестіктер,
секциялар, клубтар, үйірмелер жүйесі арқылы қосымша білім алуға
көмектеседі.
Оқушының жас қызығушылығына және өмір талаптарына сәйкес сынып ұжымының
өмір әрекеті мазмұнын жаңартады.
Оқу іс жүргізу кезінде оқушының өміріне, денсаулығына және
қауіпсізділігіне жауапкершілік алып жүреді, оқушының құқығы мен еркіндігін
сақтайды.
Оқушы өзін-өзі басқару ұжымдарымен бірге салауатты өмір салтын
насихаттауды белсенді жүргізеді.
Мұғалімдермен, ата-аналармен (олардың орнын ауыстырушылармен) тығыз
байланыста жұмыс істейді.
Білу керек:
Қазақстан Республикасы Конституциясын, Қазақстан Республикасы
үкіметінің және білім басқармасы ұжымдары ұстаздық шешімдерін, баланың құқы
жөніндегі Конвенцияны, педагогиканы, балалардың жас және әлеуметтік
психологиясын, қарым-қатынас психологиясын, балалар мен жасөспірімдердің
жеке және жас ерекшеліктерін, жас физиологиясын, мектеп тазалығының,
ұстаздык мәдениетін, педагогикалык этиканы, тәрбие жұмысының әдісі мен
теориясын, оқушының бос уақытын ұйымдастыруды, еңбек заңының негіздерін,
еңбекті сақтаудың нормалары мен ережелерін өртке қарсы қорғануды және
техника қауіпсіздігінің сақталуын білуі керек.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеті:
1. Сыныпта оқу-тәрбие жұмыстарын жоспарлау және оның орындалуын
қамтамасыз ету:
2. Оқушыларды сыныптық және коғамдық ұжымдардың іс-шараларына тарту;
3. .Әр оқушының жеке басының қасиетін жан-жақты бақылап, зерттеу;
4. Әрбір оқушының жеке психологиялық ерекшелігін есепке ала отырып
олардың кәсіптік бағдарлылығын әрі өмірлік ұғымын қалыптастыру, қабілетін
және танымдылық қасиетін дамыту;
5. Оқушылардың құқықтарын және әлеуметтік жағдайын қорғауға көмек
көрсету;
6. Тәрбие жұмысының нәтижесін көрсететін құжаттармен жұмыс (іс-қағаз,
сынып журналы, күнделік, сынып жетекшісінің журналы) және олардың
сақталуына міндетті;
7. Бала тәрбиелеуде мектеп және сыныпта жұмыс істейтін барлық
мұғалімдермен отбасы тәрбиесіндегі талаптар бірлігін қамтамасыз ету, ата-
аналармен тығыз байланыста болу;
8. Өзінің білім деңгейін жетілдіру педагогикалық, психологиялық;
9. Сыныпта болған төтенше жағдайларды дереу мектеп әкімшілігіне
хабарлау.
Сынып жетекшісінің атқаратын қызметі
Күнделікті:
1 Сабақка кешігіп келген оқушылармен жұмыс және оқушылардың сабаққа
келмей қалған себептерін анықтау.
2 Оқушылардың тамақтануын ұйымдастыру.
3 Оқушылармен жеке-дара жұмыс жүргізу
Апта сайын:
1 Оқушылардын күнделіктерін тексеру.
2 Жоспар бойынша сыныппен іс-шара өткізу.
3 Ата-аналармен жүмыс.
4 Пән мұғалімдерімен жұмыс.
5 Оқушылардың ауырып қалуына байланысты алған анықтамасы бойынша мектеп
дәрігерімен кездесу.
Сынып ұжымының іс-әрекетін ұйымдастыру
1. Сынып жетекшісінін журналын жүргізу.
2. Сынып ұжымын ұйымдастыру: тапсырмаларды бөліп беру, сынып
белсенділерімен жұмыс, оқушылар кеңесіне сынып мүшелерін бағыттау, әрбір
ұжымдық шығармашылық жұмысты дұрыс ұйымдастыру, аға кезекшінің жұмысына
жәрдемдесу.
3. Сынып бойынша мектептегі, асханадағы кезекшілікті ұйымдастыру.
4. Бекітілген бөлменің санитарлық күйін қадағалау, сақтау.
5. Тәрбиеленушілердің сырт көрінісіне мән беру.
6. Тамақтануды ұйымдастыру.
7. Сыныптың қаржылай қажеттігін қамтамасыз етуді ойластыру (сынып қоры,
түрлі қызметтердің төленуі және т.б.).
8. Жағымсыз лидерлерді айқындауға диагностикалық зерттеу жүргізу және
оның әсерін жою, сондай-ақ оның бағытының мүмкіндіктерін қарастыру.
9. Жағымды лидерлерді, үздік оқушыларды анықтау, олардың беделін
көтеру, тұлғалық сапаларын даралап көрсету.
10. Ұжымның қызметін ұйымдастыруда төмендегідей шарттарды есепке алу:
- оқушылардың қызығушылығын, ішкі сезімдері мен көңіл-күйлерін
тұрақтандыру мақсатында іс-шараларды жоспарлау мен жүзеге асыруда аздаған
үзілістердің болуын қарастыру;
— оқушылардың өміріндегі күнделікті оқиғаларға әсер етпейтіндей іс-
әрекеттін қарапайым формаларының сақталуын қадағалау;
- іс-шараны өткізуде оқушылардың міндеттерін дәл, нақты анықтау;
— әр істің оқушылардың өзара қатынасының дамуына және рухани өсуіне
қажетті тәрбиелік бағытының болуы;
— сынып іс-әрекеті тұлға дамуынын факторы ретінде.
— оқушылардың дербестігі мен құлшынысын тірек ету.
11. "Сынып - тұлға" өзара қатынасының іске асуы төмендегідей негізгі
ережелерді басшылыққа алады:
- оқушылардыц өзара сыйласымдылық пен мейірімділікке, сенімге
негізделген ұжымдық іс-әрекетін ұйымдастыру;
— сынып жетекшілері мен оқушылардың біріккен кызметі.
- педагог - қоғамның рухани құндылықтарын өркендетуші;
- педагог пен оқушының субъект-субъект іс-әрекеті;
– оқушылардың зердесі мен эмоционалды іс-әрекеттерін ынталандыру үшін
педагогтар іс-әрекетінінөзекті, мазмұнды болуы
Жекелеген оқушылар мен сынып ұжымының оқу еңбегін ұйымдастыру
Сабаққа қатысуды қатаң бақылау. Сынып жетекшісі әрбір оқушының себепсіз
қалдырған әр сабағы үшін жауапты.
1. Сырқаттанған, көп сабақ жіберген оқушыларға қамқорлық жасау, оқуда
үлгеруіне, достарының көңіл бөлуіне көмектесу.
2. Оқуға жағымды ықпал ететін жағдай туғызу.
3. Сыныпта сабақ беретін мұғалімдер қызметін реттеу, (қарым-катынасты
реттеу, түзеу, көмек беру, әр тоқсан сайын шағын педагогикалық кеңестер
өткізу).
4. Оқушылар күнделігімен жұмыс, олардың үлгеріміне байланысты ата-
аналармен байланыс орнату.
5. Дарынды балалардың дамуына қолайлы жағдай туғызу, қызығушылықтарын
дамыту, танымдық өрелерін кеңейту үшін үйірмелер, факультативтер,
байқаулар, ауызша журнал, экскурсия, көрмелерді аралау, саяхаттар, т.с.с.
ұйымдастыру.
6. Ақыл-ой еңбегін ғылыми ұйымдастыра білуді жетілдіру (әңгімелер
циклы, ұсыныстар, жеке жұмыстар, психологты жұмысқа тарту)
7. Оқу ортасында қамқорлық (пән мұғалімдеріне ұсыныс,оқу ортасымен
танысу, кітап таңдауда көмек беру, түзу).
Сынып ұжымының оқудан тыс өмірін ұйымдастыру
1. Араласа білу білігін қалыптастыру, тапсырма беру арқылы ұжым
алдындағы жауапкершілікті тәрбиелеу, оны орындауда көмектесу, орындалуын
бақылау.
2. Барлық сынып ұжымын және жекелеген оқушыларды қатыстырып шығармашы-
лық жұмыстар ұйымдастыру.
3. Қоғамдық-пайдалы, елге қажетті істерге және мейірімділік пен жылы
жүректілікке тәрбиелеу.
4. Саяхаттар арқылы дене шынықтыру, спорт жұмыстарына тарту,
денсаулықтарын қорғау. Спорттық жарыстар, ойындар мен жорықтарды
ұйымдастыру.
5. Балалардың түрлі қоғамдық ұйымдарының қызметіне көмек ету.
6. Әрбір ұйымдастырылатын жұмыстардың терең мәнді болуын, қызықты
формаларын іздеу, сынып жетекшісі мен ұжымның әрбір кездесуінің мақсатты
бағытталғаның анықтау (тәрбие сағаты, сынып жиналысы, әңгіме, ашық әңгіме,
көгілдір от және т.с.с.), айына бір рет міндетті түрде тақырыптық тәрбие
сағатын өткізу.
7. Әр түрлі балалардың қоғамдық ұйымдардағы іс-әрекетіне көмектесу.
8. Іс-әрекет түрлері: танымдық, коммуникативті, көркемдік, еңбек, қоғам-
дық-саяси, спорттық-сауықтыру.
Сынып ұжымымен оқу жұмыстарын ұйымдастырудағы сынып жетекшісінің
қызметі
МАҚСАТЫ:
- өзінің тәрбиеленушілеріне бар мүмкіндігінше білім алуға көмектесу;
- сыныпты білім сапасы үшін күресуге тәрбиелеу;
- танымдық қызығушылыктарын және сынып ұжымының танымдық іс-әрекетін
дамытуға атсалысу.
1.Мұғалімдермен жұмыс
МІНДЕТТЕРІ:
- сыныпта жұмыс істейтін мұғалімдердің іс-әрекетін қадағалау;
- әр оқушының дербес ерекшеліктерін ескере отырып педагогикалық
ынтымақтастықты жүзеге асырудың деңгейін көтеру мақсатындағы шағын
педагогикалық кеңестерді ұйымдастыру;
- мұғалімдерді ата-аналармен тығыз байланыста жұмыс істеуге жұмылдыру.
ФОРМАЛАРЫ:
- тоқсанында бір рет, қажет болған жағдайда жоспардан тыс та шағын
педагогикалық кеңес өткізу;
- әр мұғаліммен әрі үнемі жеке жұмыс жүргізу және сыныптың қуанышты
шараларына қатысуға шақыру.
2. Сынып оқушыларымен жұмыс
1- міндет — оқу үрдісінде жеке қарым-катынасты жүзеге асыру. Формалары:
- қалыптасқан ойлау деңгейін, жас және дербес ерекшеліктерді зерттеу;
- сынып ұжымының және жекелеген окушылардың мотивтерін калыптастыру;
- жалпы ғылыми біліктерін калыптастыру
2- міндет - оқу үрдісін ұйымдастыру және оқу еңбегінің нәтижесін есепке
алу.
Формалары:
- күнделікпен жұмыс;
- сабаққа қатысуын есепке алу;
- сынып журналымен жұмыс;
- аға кезекшімен жұмыс;
- оқуларына көмек ұйымдастыру;
- сынып жиналыстарын өткізу.
3-міндет — тәрбиеленушілердің танымдық қызығушылықтарын дамыту.
Формалары:
- оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруын қадағалау, оларды үйірме және
факультативтерге тарту;
- алуан түрлі экскурсияларды ұйымдастыру, интеллектуалдық ойындарды,
тәрбие сағаттарын ұйымдастыру және т.с.с.
2. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының бағыттары мен әдістемесі
2.1 Сынып жетекшісінің бала тәрбиесіндегі рөлі
Зерттеулер мен озық тәжірибелердің нәтижесінде педагогикалық ғылымда
оқушылар арасында тәрбие жүйесі орын алғанда ғана тәрбие нәтижесі маңызды.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар,
қоғамдық-пайдалы және өндірістік еңбек, жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі
формаларын енгізу (әр түрлі орталықтар, театрлар, т.б.), ұлттық салт-
дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру негізінде қалыптасатын. Осылайша,
тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан, тәрбие жұмысының, ұйытқысы ретінде
ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаған ортаға деғен жүйенің бірлігінен
тұрады. Басқаша айтқанда, кез келген тәрбие жүйесі негізінде бүтіндей
ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеу, танымдық, іс-әрекет, өзара қатынастар,
оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ұлттық салт-дәстүрлерге сүйену, әр жастағы
ұжымдарды құру мен ұжымдыу шығармашылық істеу әдісін пайдалану.
Тәрбие жүйесі бірнеше кезеңнен тұрады:
- жүйенің қалыптасуы;
- ұжым іс-әрекетінің жүйесі мен мазмұнын жасау;
- жүйені лайықты тәртіп бойынша калыптастыру, дәстүрлерді сақтау мен
жаңалықтарды енгізу.
Тәрбие мақсаттары мәселесін шешпей, тәрбие жүйесін құру мүмкін емес,
өйткені білім беру саласындағы қытзметкер үшін іс-әрекет, басқа да саладағы
сияқты, мақсат пен міндеттер арқылы анықталады. Сынып жетекшісінің мақсаты
мен міндеттері мектептің тәрбие жұмысының бағдарын ұстанады, сыныптағы
тәрбие жұмысы мектептің тәрбие жүйесінің бір бөлігі болып табылады. Қазіргі
заманғы ізденістер бойынша тәрбиенің мақсатын анықтау мәдениеттану
арнасында жүргізілуде. Бұл мәселе бойынша осы күнге дейін еш нәрсе анық
болмаса да, бұл әдістеме біршама нәтижелі, өйткені ол ұлттық және
дүниежүзілік мәдениеттегі тарихи қалыптасқан рухани құндылықтарға сүйенеді.
Тәрбиенің мақсатын тек өз халқының ұлттық мәдениетінің негізінде ғана емес,
жалпы адамзаттық және адамгершілік ұлттық құндылықтарды игеру арқылы ғана
анықтау мүмкін.
Мұғалімдер ұжымында ортақ мақсат болған жағдайда ғана, әрқайсысы оған
жету мүмкін іс-әрекетке белсенді кіріскен кезде ғана үлкен нәтижеге жету
мүмкіндігі бар. Оқушылардың жеке тұлғасының қалыптасуы ұлттық мәдениет
тәсілдерімен жүзеге асады. Бұнда төмендегі келтіріліп отырған тәрбиелік
жүйенің құрылымдық үлгісі іске асырылған.
Ұлттық мәдениет құралдары арқылы жеке тұлғаны қалыптастыру жүйесі:
1. Лицейді ұлттық мәдениет элементтерімен безендіру.
2. Тілдерді меңгеру.
3. Ұлттық мәдениеттегі мәдениеттану сипатындағы оқу пәндері арқылы
меңгеру.
4. Ұлттық мәдениетті базистік оқу бағдарламасындағы басқа да пәндерді
меңгеру.
5. Ұлттық мәдениетке арналған арнайы курстар, факультативтер.
6. Ұлттық мәдениетті меңгеруге арналған оқушылардың зерттеу іс-әрекеті.
7. Ұлттық мәдениетті меңгеруді мақсат еткен үйірмелер мен клубтардың
жұмысы.
8. Ұлттық мәдениетті меңгеруге арналған сыныптан тыс іс-әрекет (сынып
сағаттары, жарыстар, мерекелер, т.б.).
9. Ұлттық мәдениетпен байланысты лицей дәстүрлері
Мектеп өз түлектерінің мәдени негізінің қалыптасуына ықпал етеді, ол
дегеніміз — мектеп бітірушінің білім мазмұнын, жеке тұлғаның өзін-өзі ары
қарай дамыту факторы. Қойылған мақсат тәрбиелік міндеттер арқылы жүзеге
асады. Оларды анықтаудың әртүрлі әдістемелері бар. Мысалы, Н. Е. Щуркова
келесі тәрбиелік Міндеттерді ұсынады:
а) тәрбиелеу және дамыту іс-әрекеттерін ұйымдастыру;
ә) ұжымды ұйымдастыру мен дамыту;
б) оқушының жеке тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның ішкі
мүмкіншілігінің, бейімділігінің, мақсат-мүдделері мен қабілеттерінің кеңеюі
мен баюы үшін жағдай жасау.
Сынып жетекшілерінің іс-әрекетіне жасалған әлеуметтік талдау
нәтижесінде оның міндеттерін төрт топқа бөледі.
Бірінші топ — әлеуметтік міндеттер (балаға көмек, оны әлеуметтік
қатынастар жүйесіне енгізу, жеке тұлғаның дамуы мен оның даралығының
қалыптасуына тиімді жағдай жасауда жанұямен және тәрбие институттарымен
әрекеттесу).
Екінші топ — диагностикалық міндеттер (сыныппен жұмысты дұрыс
ұйымдастыру үшін оқушының жеке тұлғасы мен ұжымның даму диагностикасы).
Үшінші топ — адамгершілік міндеттер (баланың бойында қайрымдылық
критерилерін қалыптастыру, баланы адамгершілікке бейімдеу жағдайына қою).
Төртінші топ — даралық-тәжірибелік сипаттағы міндеттер (оқушылармен
жұмыстың нәтижелі педагогикалық тәсілдерін тандау, өз жұмысын жоспарлау, іс-
әрекетті бақылау мен түзету, рефлексия педагогикасы).
Педагогтардың зерттеушілер мен мұғалімдердің оқушылар ұжымындағы тәрбие
жүйесін ұйымдастыру үшін маңызды міндеттерді бөліп қарау, өйткені оқушы
өмірінің барлық жақтарын сынып жетекшілері мен мектептің тәрбие жұмысы
ықпалымен аяқталмайды. Ең маңызды міндеттер:
1. Денсаулық пен салауатты өмір салтын тәрбиелеу.
2. Баланың өнегелілік мінез-құлықтарын қалыптастыру.
3. Баланың бойына біткен қабілеттер мен мақсат-мүдделерін жаңаша
дамыту.
2. Сынып жетекшісінің жұмысындағы оқушылардың жеке тұлғасын
қалыптастыру.
Сонымен, оқушылардың адамгершілігі тәрбиенің ең маңызды міндеті болып
табылады. Адамгершілік адамның іс-әрекеті мен қылықтарынан көрінетін
қоршаған ортаға деген қатынасын білдіреді. Қатынас дегеніміз субъектінің
қоршаған ортамен қалауы бойынша анықталатын байланысы. Сондықтан оқушының
қандай құндылықтарды таңдап алуы сынып жетекшісі мен пән мұғалімдеріне
тәуелді.
Зерттеушілер қатынастар жүйесіне әртүрлі компоненттерді кіргізеді.
Әрбір қатынас белгілі білімдерді игеру дегенді білдіреді, алайда бұндағы ең
бастысы бұл білімдерді өнегелік түрде түсіну, сезіну болып табылады.
Шуркова Н. Е., Сейтешев А. П. жеке түлғаның қасиеттерін құндылық
қатынастардың қалыптасу нәтижесі деп түсіндіреді. Осылайша, басқа адамға
деген құндылық қатынастың нәтижесі — гуманизм, өз өзіне - қадір-қасиет,
еңбекке еңбексүйгіштік, еңбекқорлық болып табылады.
Жеке тұлғаның ең басты қасиеттерін осылайша бөлу өте маңызды, өйткені,
қоршаған ортаға, адамға, материалдық және рухани дүниеге деген қатынастың
қалыптасуы барысында адамгершіліктің барлық жақтарын қамту мүмкін емес.
Тәрбие нәтижелері туралы сөз етер болсақ, жеке тұлғаның басты
қасиеттерінің қалыптасуы туралы айтуға болады:
1 . Басқа адамға деген қатынас — гуманизм.
2. Өз өзіне деген қатынас — қадір-қасиет.
3. Еңбекке деген қатынас — еңбексүйгіштік, еңбекқорлық.
4. Ұжымға деген қатынас — ұжымшылдық.
5. Отанға деген қатынас — отансүйгіштік, патриотизм.
6. Табиғатка қатынас — табиғатқа қамқорлық.
7. Көркемдікке қатынас — көркемділікті эмоционалды-эстетикалық түрде
қабылдау қабілеті.
Жеке тұлғаның осы бір қасиеттерін қалыптастыру — қоршаған орта туралы
білімдерді өнегелілік түрде сезін. Сондықтан, оқушылардың қоршаған орта
туралы білімдер жинағын адамгершілікпен сезінуі тәрбие жұмысының басты
мақсаты.
Оқу материалының, әрбір сабақтың өзіндік тәрбиелік маңызы бар екені
белгілі. Олардың әрқайсысы оқушылардың қоршаған ортаға деген, құндылық
қатынасын қалыптастыруда басқа адамның жеке тұлғаға құрметінен бастап,
болмысты эмоционалды-эстетикалық қабылдауға дейінгі, құндылық сапаларын
тәрбиелейді. Білімдерді терең меңгеруге, оларды өнегелілік түрде түсініп,
сезінуге, оқушыларды адамгершілік-құндылыққа үйрету іс-әрекетті
ұйымдастыру.
Пән мұғалімдерінің оқушыларды тәрбиелеуі сынып жетекшілерінің
басшылығына тәуелді. Осылайша, олар сыныптағы тәрбие жүйесін жүзеге
асырады. Сонымен, сынып жетекшісі дегеніміз - оқушылар тәрбиесін реттейтін
мұғалім. Мектептің тәрбие міндеттеріне сүйене отырып, өз сыныбындағы
оқушылардың ерекшеліктері мен тәрбиелік деңгейлерін ескере отырып, осы
мәселені шешуге пән мұғалімдері, оқушыларды, ата-ананы, демеушілерді т.б.
тарта отырып, тәрбие жұмысын ұйымдастырады.
Сыныпта жеке тұлғаның ұжымдық қасиеттері эстетикалық құндылықтарға,
табиғатқа көзқарасы басым болады. Диагностика көрсетуі бойынша ұжымға деген
адамгершілік қатынастың деңгейі өте жоғары.
Сынып жетекшісінің жұмысында сыныптан тыс тәрбие көрініс табады. Сынып
жетекшінің қызметі Қазақстанда, барлық Кеңес Үкіметіндегі секілді, 1934 ж.
енгізіледі. Қазіргі уақытта оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның
қабілеттілігін дамыту бірінші орында. Бұл ретте сынып жетекші — пән
мұғалімдері мен ата-ананың әрбір оқушыға ықпалын үйлестіретін тәрбиені
ұйымдастырушысы.
Қазіргі біздің заманымыздың, XXI ғасыр мұғаліміне қойылатын талаптар:
- Біріншіден, мұғалім жеке көзқарасы бар және соны қорғай білетін
жігерлі тұлға және маман мұғалім болуы керек;
- Екіншіден, мұғалімнің педагогикалық ойлау қабілеті ғылыми түрде
қалыптасуы тиіс;
- Үшіншіден, мұғалім білім негіздерін өз бетінше оқып, үйренуге,
оқушыны баулуға міндетті;
- Төртіншіден, мұғалім-педагогикалық процесте ынтымақтаса қызмет ететін
тұлға болуы керек.
- Бесіншіден, педагог әр уақытта өз білімін толықтырып, шығармашылығын
арттырып отыруға міндетті немесе француз педагогы Жубер айтқандай "оқыту
деген екі есе оқу".
Мектеп қазіргі кезеңнің талаптарына сай қарқынды түрде білім беруден
көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесіне көшуге байланысты өзгеруде. Бұл
өзгерістер мектеп түлегіне-жеке тұлғаға қойьлған жаңа қоғамдық тапсырысқа
байланысты болмақ.
Жеке тұлғаға қойылатын қоғамдық тапсырыс:
- Еңбек адамы
- Отан қорғаушы
- Қоғам қайраткері
- Отбасы адамы
Үйренуге тиісті:
- Өмір сүре білуге
- Білім ала білуге
- Еңбек ете білуге
- Өзгелермен өмір сүре білуге, өзін-өзі тәрбиелеуге
- Өзін-өзі дамытуға
- Әлеуметтік тұлға болып қалыптасуға
- Өзіндік ерекшелігі бар жан-жақты дамыған жеке тұлға болуға Тәрбие
беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеру осындай жеке тұлға қалыптасқан
жағдайда шешіледі.
Қоғам алдына қойыльш отырған міндеттер мыналар:
1. Халықты, соның ішінде жастарды Егемен Қазақстан Республикасының
азаматы, патриоты, жанкүйері етіп тәрбиелеу.
2. Әр азаматтың еңбек өнімділігін, оның қажырлы, технологиялық ұтымды
жолды меңгеруін қамтамасыз ету.
3. Нарықтық, демократиялық, құқық нормалары үстем болған әлеуметтік-
экономикалык, жағдайда өмір сүру салтына тәрбиелеу.
4. Жастардың интеллектуалдық, мәдени, ұйымдастырушылық қабілетін
қалыптастыру.
Мұғалім осы міндеттерді орындауға қатысады.
Жеке тұлғаны қалыптастырудағы мұгалімнің мақсаты:
Оқушы дүниетанымын, қабілетін, дарынын дамыта отырып, иманды,
қайырымды, білімді, салауатты Қазақстан-2030 ұрпағын тәрбиелеу.
Мұғалімнің жеке тұлғаны тәрбиелеудегі негізгі жұмыс бағыттары:
1. Оқушының жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің
ашылуына оптималды жағдай жасау.
2. Оқушының ынтасын, қабілетін, зерттеу, бағдар беру.
3. Оқушыларды қоғамдық-құнды қатынастарға жетелейтін әрекеттің барлық
түрлерін (жеке, дара, топтық, ұжымдық) ұйымдастыру.
4. Оқушылардың еркіндіктері мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік жасау.
5. Әр оқушыны әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін сынып ұжымын тәрбиелік
орта ретінде қалыптастыру
6. Барлық тәрбиелік күштердің өзара ынтымақтастығы мен байланыстарын
ұйымдастыру.
7. Сыныпта оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру.
8. Сынып оқушыларын сыныптың және жалпы мектеп ұжымының тәрбиелік іс-
шараларына тарту және басқа ұжымдармен байланыс орнату.
9. Оқушыларды, олардың тұрмыс жағдайын зерттеу.
10. Оқушылардың дамуындағы және мінез-құлықтарындағы ауытқуларды
байқау, оларды психологиялық және педагогикалық тұрғыдан түзету, күрделі
жағдайларда басшыларды құлақтандыру.
11. Өмірде кездесетін күрделі проблемаларды шешуде оқушыларға көмек
көрсету олардың әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғау.
12. Тәрбие жұмысының нәтижелігін көрсететін іс-қағаздар жүргізу
(оқушылардың жеке құжаттары, сынып журналы, оқушылардың күнделігі)
13. Мектептің тәрбие жұмысына ата-аналарды, ғылым, өнер саласындағы
мамандарды тарту.
14. Үнемі тәрбие теориясына, практикасына, педагогика және психология
мәселелеріне байланысты өзінің мамандығын жетілдіру.
15. Өз іскерлігі мен жауапкершілігін дәлелдей отырып, балалармен жылы
қарым-қатынас орната алу керек.
16. Тәрбиелік мақсаттарды көре білуі және оны қоя білуі.
Мұғалімнің бала тәрбиесіндегі негізгі міндеттері.
Тәрбиелейтін — тәрбие сағаты, ақыл айту, оқушының қателіктерін бетіне
басу емес, тәрбиелейтін - бірігіп атқаратын әрекет, ынтымақтастық
қатынастар, бір-біріне деген жылы сезімдер.
Тәрбиеші — өз шәкіртінің көмекшісі, қорғаушысы.
Тәрбиеші педагог өз назарынан тыс қалдырмайтын бірінші міндет -
тәрбиелік және дамытушылық маңызы бар әрекет ұйымдастыру.
Себебі, ұйымдастыру қызметі болмаған жерде тәрбие де болмайды, сонымен
қатар, тұлғаның даму барысында кездейсоқ жағдайлар орын алады.
Екінші міндет — ұжымды ұйымдастыру және дамыту.
Үшінші міндет — оқушы тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның
қабілеттерінің, қызығушылығының, бейімділігінің және ішкі табиғи күштерінің
ашылып, арта түсуіне жағдай жасау.
Мұғалім оқушылар және олардың ата-аналарымен қарым-қатынас
ұйымдастырғанда төрт түрлі міндеттер атқарады:
Бірінші — оларды әлеуметгік міңдетгер деуге болады.
Бұл — баланы қорғау, көмек көрсету, әлеуметтік байланыстар жүйесіне
енгізу, отбасымен және басқа да тәрбие институттарымен баланың дамуына және
оның даралық қасиеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдай жасау үшін байланыс
орнату.
Екінші міндет — диагностикалық-әдепті этикалық деуге болады. Сыныппен
тәрбие жүмысын дұрыс ұйымдастыру үшін мұғалімге өз оқушыларын, олардың
ерекшеліктерін, дара қасиеттерін білуі керек.
Үшінші міндет — адамгершілік міндеттер деп атауға болады. Олар баланың
жақсылық пен жамандықтың белгілерін ажырата алуына бағытталған, белгілі
жағдайларда оқушының адамгершілік шешімдер қабылдай алуына мүмкіндік
береді.
Төртінші міндет — жеке-дара практикалық сипаттағы міндеттер. Оларға
оқушылармен жұмыс ұйымдастырудағы тиімді педагогикалық құралдарды тандап
алуды, өз жұмысын жоспарлауды, талдап түзетуді және педагогикалық
рефлексияны жатқызуға болады.
Тәрбие процесін қалай ұйымдастыруға болады?
1. Диагностика нәтижесінде түзілген мақсатқа сәйкес тәрбие мазмұнын
анықтау.
2. Оқушылардың қатынастарын қалыптастыру.
- Отанына, тарихына, еңбекке, оқуға, табиғатқа, өнерге, әдебиетке,
адамға, ұжымға, үлкен, кіші, басқа ұлт өкіліне, өзіне, бейбітшілікке,
соғысқа т.б.
3. Тәрбиенің белсенді түрлері:
- Ғажайып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Қазіргі заманғы сынып жетекшінің моделі, рөлі
ЖОСПАР
Кіріспе 3
5
1. Қазіргі сынып жетекшісінің оқу-тәрбие процесіндегі негізгі
міндеттерінің ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Сынып жетекшісінің моделі, оқу-тәрбие процесіндегі рөлі 5
1.2 Сынып жетекшісінің мақсат-міндеттері, негізгі атқаратын 9
қызметтері
15
2. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының бағыттары мен әдістемесі
2.1 Сынып жетекшісінің бала тәрбиесіндегі рөлі 15
2.2 Сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмысы 25
2.3 Сынып жетекшісінің құжаттары және оқушылармен жүргізетін 33
педагогикалық зерттеу жұмыстары
35
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 36
Қосымша
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы мектеп оқушыларының
бойында адамгершілік және салауаттылық тұрмыс негіздерін қалыптастыруға,
азаматтық тәрбиелеуге, шығармашылық қабілетін дамытуға жұмылдырады.
Осы міндеттерді шешудің жауапкершілігі, мектеп оқушыларының тәрбие ісін
бағыттауы және ұйымдастыруы сынып жетекшісіне жүктеледі.
Сынып жетекшісінің біліктілігі балалар әлемі терең түсінуге негізделген
педагогикалық білім екендігі даусыз. Ережеге сәйкес, сынып жетекшілікке
сыныппен жұмыс істейтін мұғалімдердің бірі мектеп директорының жарлығымен
тағайындалады. Ол тәрбие жұмысын өзіне сеніп тапсырылған сынып ұжымымен,
сондай-ақ, мектеп әкімшілігі, мұғалімдері, оқушылардың қоғамдық ұйымдары,
олардың ата-аналарымен мектептен тыс мекемелерімен, жалпы жұртшылықпен
тығыз байланыста іске асыруға бар күш-жігерін жұмсайды.
Сынып жетекшісі жаңа қоғамның барлық өзгерістерін терең түйсініп,
қызметіне пайдалана алғанда ғана өз міндеттерін орындай алады. Артта
қалушылық – антипедогогикаға ұрындырады.
Талмай үйрену, қажыр-қайрат, төзімділік, ұстамдылық, кешірімділік,
жауапкершілік қажет.
Ата-ананы, отбасының әдет-ғұрпын сыйлау, қандай жағдайда да, тіл
табысу, мектепке тартудың жолдардың неғұрлым көбірек пайдалану.
Білімсіздігін оқушыға да, ата-анаға да көрсетпеу, педогогикалық такт және
арақашықтықты үнемі есте сақтау қажет.
Жаңа заманның жаңа қарым-қатынасына төселе отырап, жаңа педогогикалық
технологияны, ақпараттық жүйені меңгерген педагогқа сынып жетекшісі болу
қиынға түсе қоймас.
Елімізде болып жатқан өзгерістер мектептің өз жұмысын ғылыми тұрғыдан
басқаруды ұйымдастырудың тиімді әдістерін іздестіруді, басқару ролінің өсе
түсуін талап етеді. Мектептің басқару жүйесіне мұғалімдер, ата-аналар,
оқушыла ұжымы кіреді. Сондықтан оқу жылының басында әр сыныпта ата-ана,
ұстаз, оқушы бірлесе отырып, білім берудегі ұстаздың, оқушының, ата-ананың
міндетін анықтайды. Оны реттеуші сынып жетекшісі болғандықтан оның
жұмысының мазмұнының өзгертіп, жаңа тұрғыдан қарастыруды қажет етеді. Сынып
жетекшісінің басқарушылық қабілетінің жоғары болуы- уақыт талабы.
Осындай талаптарды ескере отырып, курстық жұмыстың тақырыбын Қазіргі
заманғы сынып жетекшісінің моделі, рөлі деп алдық.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты- қазіргі заманға сай сынып
жетекшісінің моделін, оқу-тәрбие процесіндегі атқаратын қызметі мен негізгі
міндеттерін жүйелеу, негізгі жұмыс формаларын анықтау.
Зерттеу нысаны: Мектептегі оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: Оқу-тәрбие процесіндегі сынып жетекшісінің қызметі.
Осы мақсаттан кейін мынадай міндеттер туындайды:
- оқыту процесінде сынып жетекшісінің жұмысының ерекшеліктері мен
шарттарын анықтау;
- сынып жетекшісінің негізгі міндеттері мен атқаратын қызметтері жайлы
педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену, жинақтау және талдау;
- сынып жетекшісінің жұмыстарын ұйымдастырудың нәтижелігін
анықтау;
- Іс-шараларды ұйымдастыру формалары бойынша практикалық ұсыныстар
әзірлеу.
Зерттеудің әдіснамалық негізгі жеке тұлғаны қалыптастыру процесіне
әрекеттік қатынас теориясы,тұтас педагогикалық процесс теориясының негізгі
қағидалары, мемлекттік құжаттар.
Курстық жұмыс кіріспеден, 2-тараудан, әдебиеттер тізімінен,
қорытындыдан, қосымшалардан тұрады. Кіріспеде таңдап алған тақырыптың
көкейкестілігі неізделеді, зерттеу проблемасы, объектісі, пәні, мақсаты,
міндеттері, әдіснамалық негізгі және әдістері көрсетіледі.
Бірінші тарауда педагогикалық зерттеулердегі сынып жетекшісінің моделі,
рөлі, міндет- мақсаттары, оның жүргізетін жұмыстарының мәні және
ұйымдастыру шарттары мен ерекшеліктеріне сипаттама беріледі.
Екінші тарауда сынып ұйымдастыру жолдары көрсетіліп, олардың оқу-
тәрбие процесіне әсері айқындалады, сынып жетекшісінің құжаттары және
оқушылармен жүргізетін педагогикалық зерттеу жұмыстары көрсетіледі.
Қорытындыда тұжырымдама жасалып, ұсыныстар берілді.
1. Қазіргі сынып жетекшісінің оқу-тәрбие процесіндегі негізгі
міндеттерінің ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Сынып жетекшісінің моделі, оқу-тәрбие процесіндегі рөлі
Сынып жетекшісі мектеп әкімшілігінің сыныптағы өкілі - оқу-тәрбие
процесін ұйымдастырушы. Оқушылардың ақылшысы, тәрбиешісі. Сынып жетекшісі –
педагог (тәрбие жетекшісі) ұғымынан туған. Жетекшілік барлық мұғалімнің
қолынан келе бермейді. Жетекші болып жаратылу қажет. Жақсы жетекші
шәкірттің өмірде жол көрсетуші маягі тәрізді.
Қазақстан Республикасында сынып жстекшісі - сабақтан тыс тәрбие
жұмысын ұйымдастырып, үйлестіріп, келістіріп, өткізетін педагог. Бастауыш
сыныптарда сынып жетекшілік қызметті сынып мұғалімі атқарады.
Бүгінгі күні сынып жетекшісі — кәсіпкер – педагог, ол өсіп келе жатқан
бала үшін:
- Жалпы адамзаттық мәдениетті меңгеруде оқушы мен қоғамның арасындағы
рухани жалғастырушы;
- Сынып ұжымының алуан түрлі бірлескен іс-шаралары барысында олардың
өзара ынтымақтастық қарым-қатынасының қалыптасуын ұйымдастырушы;
- Оқушы тұлғасының қалыптасуына қолайлы жағдай жасау мақсатымен,
олардың дамуын бақылаушы; төрбие жүйесіне қажетті өзгерістер енгізуші;
мектеп психологымен бірігіп оқушының қоғамдық өміріне кейбір түзетулер
жасаушы;
- Оқушының күнделікті өмірі мен әрекетін ұйымдастыруда,
кәсіби бағдар беруде, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық, саяси
ерекшеліктерін түсінуде - көмекші, кеңесші;
– Сыныпта қолайлы, жайлы моральдық-психологиялық ахуал қалыптастыру үшін,
сынып ерекшеліктерін ескере отырып, қажетті тәрбиелік ықпалдар жасаушы;
– Оқушының дамуы мен жетілуіне ықпал жасайтын барлық, тәрбиелік күштердің
(мектеп, отбасы, қоғам) басын қосушы, үйлестіруші,
Сынып жетекшісініқ негізгі мақсаты қоғамның талаптарымен тікелей
байланысты, ол:
Әр оқушыны дамыту, оның ерекшеліктерін сақтау, оның потенциалды
қабілеттерін ашу, интеллекпашн дүрыс дамып, жетілуіне жағдай жасау.
Мектепте оқу жылының басында негізгі пәндер бойынша әр баланың білім
деңгейі анықталады. Әрайда баланың білім деңгейінің өзгерісі бақыланып,
сарапталады. Ол үшін пән мұғалімдері сынып жетекшісіне ай сайын жекелеме
жұмыстың нәтижесін, баланың үлгерімі жайлы есеп береді. Яғни, сынып
жетекшісі ата-ана, оқушы, пән мұғалімдерін байланыстырушы ғана емес, қарым-
қатынастарын басқарушы, бақылаушы, кеңесші.
Сынып жетекшісінің негізгі міндетті қызметтері оның жұмысының
бағыттарын анықтауға көмектеседі.
Оқу - ең қиын әрекеттердің бірі. Осы кезеңде сынып жетекшісінің қорғау
ісі „оқу" бағдарламасы бойынша жүреді, олар: баланың сабақ үстіндегі
жұмысын көру (сабаққа кіру арқылы); „кіші кеңеспен" жұмыс істеу, кейбір
пәндер бойынша оқушыларға көмек ұйымдастыру, басқа пән мұғалімдерімен бірге
балалар көзқарасын, дүниетанымын кеңейтетін қызықты кештср ұйымдастыру;
отбасымен келісе отырып, ата-аналар жағынан көрсететін көмекті жан-жақты
ойластыру, жоспарлау;
Оқушының қалыптасуына үлкен ықпалы бар өріс - оның бос уақыты. Осы бос
уақыт өрісінің үш міндеті бар:
1. Бала ағзасының демалуы, күш-қуатының жөнге келуі;
2. Қызығушылығы мен қабілетін дамыту;
3. Қызықты адамдармен еркін қатынасу. Бұл өрістің бір ерекшелігі -
оқушылар демалыс түрін өздері таңдап алады. Бұл өрістегі әрекеттерді
ұйымдастырудағы сынып жетекшісінің міндеттері мынау: әр баланың құштарлығын
анықтау, үйірме
таңдауға көмектесу, таным, мәдени көзқарастарын кеңейту мақсатымен
әдеби, тарих, т.б, кештер ұйымдастыру; сабақты нашар оқитын оқушылардың дер
кезіндс жақсы жақтарын байқап, сынып балаларына көрсете білу.
Сынып жетекшілері және пән мүғалімдері сыныптағы педагогикалык
процестің тұтастығын, мақсаттылығын бірге қамтамасыз етуге міндетті. Олар
оқушылар ұжымы мен және жекелеген оқушымен жұмыс барысында жалпы білім беру
және тәрбие мәселесіне қатысты міндеттерді бірлесе шешеді: таным
белсенділігін, шығармашылық қабілеттерін, дербестігін, жауапкершілігін
дамыту т.с.с. Мұндай жүмыстың нәтижелі болуы, көбінесе ондағы мақсат пен
міндеттердің, соған сәйкес нақтылы бір сыныпта жұмыс істейтін мүғалімдердің
педагогикалық әрекеттеріндегі өзара үйлесімділіктің болуына байланысты.
Сондықтан, кез келген мұғалім өзін кәсіби және тәрбиелік әрекеттерінің
нәтижелі болуын қамтамасыз етуде осы бағытта күш-жігерін біріктіру немесе
үйлестіруге мүдделі болады. Оның негізгі ұйтқысы және ұйымдастырушысы —
сынып жетекшісі. Ол үшін төмендегідей міндеттерді шешуі тиіс:
- сол сыныптағы пән мұғалімдерінің дара ерекшеліктерін, олардың
балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы мүмкінділігін танып білу;
– мұғалімдердің педагогикалық әрекетінің, балалармен қарым- қатынасының
ерекшеліктерін танып білу;
– мұғалімдер мен сыныптағы оқушылардың, мұғалімдер мен ата-аналардың өзара
қарым-қатынасындағы үйлесімділік жағдайын реттеп отыру;
– педагогикалық әрекеттің жалпы мақсатын анықтау, оған қол жетуде барлық
қатысушы жақтардың өзара әрекеттерін ұйымдастыру;
– мұғалімдердің балалар және ата-аналармен тәрбие жұмыстарын
ұйымдастырудағы мүмкіндіктерін педагогикалық тұрғыдан пайдалану
тиімділігін қарастыру.
Сынып жетекшісі мен пән мүғалімдерінің өзара байланысының негізіне:
– балалар, олардың өзара қарым-қатынасы, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру
және оның нәтижесі туралы өзара ақпарат алмасу;
– күрделі мәселелерді шешуде өзара көмек, өзара қолдау көрсету;
– сыныптың және әрбір оқушының нәтижелі жұмыс істеуіне мүдделі болу;
– педагогикалық; мәселелерді шешудің жолдарын бірлесе қарастыру, сыныптың
алдына қойылған мақсат пен міндеттерін атқаруда бірлесе күш жұмсау;
– атқарылған шаралардың нәтижесін бірлесе талдау;
– сынып ұжымымен немесе жекелеген оқушымен болашақта атқаратын жүмыстарын
бірлесе анықтап, белгілеу.
Сынып жетекшісі мұғалімдердің оқушылар ұжымымен жұмысындағы жалпы
мақсат пен міндеттерін анықтауда, оның жолдарын және негізгі педагогикалық
құралдарын белгілеуде, сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сол
сыныпта сабақ беретін көп мұғалімдерді тартады, олардың оқу жұмыстарындағы
әрекетін, оқушылар ұжымымен және жекелеген оқушылармен жұмысын үйлестіреді.
Сонымен қатар, оқушылардың танымдық, тәрбиелік мүмкіндіктерін танып білуде
зерттеу жұмыстарын ұйымдастырады. Олармен бірлесіп әр түрлі диагностикалық,
карталарын құрып, дайындайды.
Кейбір балалардың, оқу қабілеттерін анықтап, бағалауды олардың ата-
аналарымен және пән мүғалімдерімен бірлесе жүргізеді. Мұндай жағдайда әр
түрлі мәліметтерді салыстырып, талдаудың және оның нәтижесімен мүғалімдерді
таныстырып отырудың маңызы ерекше.
Бір жағдайда, сынып жетекшісі балалар жайында мүғалімдерден, ата-
аналарынан және өзінің педагогикалық әрекетінен алған әр түрлі мәліметтерді
күнделікті тәрбие жұмысын ұйымдастыруда пайдаланады. Ал, екінші жағдайда,
сол сыныптағы пән мұғалімдерінің сынып туралы нақтылы көзқарасын
орнықтырып, мүмкін болған жағдайда, қосымша тың мәліметтермен қаруландырып
отырады. Ол пән мұғалімдерінің педагогикалық әрекетін, олардың оқушылармен
жұмыс істеу тәсілдерін алдағы уақытта алдын-ала болжап, түзетіп отыруға
жағдай жасайды. Сондықтан, пән мұғалімдерін балалар мен сынып ұжымын
зерттеп тануда, оның амал-тәсілдерін таңдауға, педагогикалық процестің өң
бойын болжауға оларды тарту орынды. Себебі, олар сыныппен жұмыс істеу
барысында өздерінде туындап отырған мәселелерін ескере отырып, соған сәйкес
тәрбие жұмысының нәтижесін арттыруға, оның мазмұнын толықтыруға пайдасын
тигізері анық.
Сынып жетекшісі пән мұғалімдерін балалардың даму козғалысымен,
олардағы жетістіктер мен қиындықтар және жанұядағы өзгеру туралы үнемі
жүйелі түрде хабардар етіп отыруы тиіс. Сол үшін де пән мұғалімдерімен
кеңесіп, одан шығу жолдарын іздеуде бірлесе отыра өзара іс-қимыл жасау
қажеттілігі туындайды. Сондай-ақ, ол пән мұғалімдері мен ата-аналардың
қарым-қатынасын реттеп, олардың бала тәрбиесіне қатысты мәліметтер
алмасуды, оқушылардың үй тапсырмасын нәтижелі орындауға қажетті кеңес
беруін қамтамасыз етуді көздеп, өзара кездесуін ұйымдастырып отырады.
Әсіресе, пән мүғалімдерін сыныптағы тәрбие жұмысының мақсатын
анықтап, соған сай жоспар құруда оларды таратудың да маңызы зор. Сынып
жетекшісі тәрбие жоспарын құру, жаңа идеяларды және соларды жүзеге асыруда
нақтылы формаларды іздеу барысында пән мұғалімдеріне темендегідей
сұрақтарға жауап беруді ұсынады:
1. Сыныпта қандай мәселе бірінші кезекте шешімін табуы керек деп
ойлайсыз?
2. Бұл мәселені шешуде қандай шараны ұйымдастыру қажет деп ойлайсыз?
3. Сіздің қатысуыңызбен қандай шара немесе жұмыс формасын ұйымдастыру
қажет деп ойлайсыз?
4. Сіздің пән бойынша оқушылармен қандай сабақтан тыс жұмысты өткізу
қажет деп ойлайсыз'?
5. Ата-аналармен қандай мәселені кеңесу керек деп ойлайсыз?
Сынып жетекшісі бұл сұрақтардың жауабына қатысты материалдарды ұжымдық
жоспарлау барысында қолданады, оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, пән
мұғалімнің ұсыныстарын жоспарға енгізеді. Тіпті, ол жоспарлау барысында пән
мүғалімдерінің оқушылармен бірлесе кеңес құруына ынталы болады.
Мұндай жұмыстардың әрбір кезегінде оның нәтижесін бірлесіп талдау,
қорытынды жасау маңызды әсіресе, оны балалар ұжымымен бірлесе атқарған
абзал. Сондай-ақ, жаңадан келген мұғалімдерге ерекше назар аудару
қажеттілігін де естен шығармау керек. Олар үшін сыныптағы жағдай жеткілікті
таныс болмағандықтан, сынып ұжымы және жекелеген оқушылардың
ерекшеліктерімен, сыныптың жай-күйімен, ондағы мақсат, міндеттермен, ондағы
тәрбие жұмысының барысымен т.с.с. ең қажетті деген мәліметтермен бірінші
кезекте таныстырып отыру тиімді болмақ.
1.2 Сынып жетекшісінің мақсат-міндеттері, негізгі атқаратын қызметтері
Сынып жетекшісінің жұмысы мектеп уставымен белгіленеді. Алайда бұл
тізім оның іс-әрекетінің барлық жақтарын қамти алмайды. Оны іс-әрекетінің
әртүрлі жақтары көптеген зерттеулерде қарастырылған (әдіс және
әдіснамаларда).
Дәстүрлі емес әдістемелерде сынып жетекшісінің негізгі қызметтері:
а) Баланың денсаулығын сақтау.
э) Баланың адамгершілігін тәрбиелеу.
б) Баланың қабілетін дамытуға қамқорлық.
1. Сыныптың мектептің тіршілік қызмет-әрекетін (Н.Е.Шуркова)
ұйымдастыру:
- әрбір оқушыны қажетті оқулықтармен және әдістемелік құралдармен
қамтамассыз ету;
- баланың көзінің көруі, құлағының естуі, оның бойын ескеріп,
әрбіреуінің қабілеті мен белсенділігіне қарай оқу бөлмесіне санитарлық-
гигиеналық талаптарға сай қамтамасыз ету;
- сыртқы киім мен аяқ киім қоятын орынның болуы;
- мектептің ертеңгілік тамағының тәртібі мен асхананың тазалық ережесін
қамтамасыз ету;
- оқушы өзін ретке келтіре алатын дәретхана бөлмелерінің орналасуы мен
оларды пайдалану мәдениетін ескерту;
- сынып бөлмесінің ішкі керінісін, бөлменің жарықтығы, бөлменің көркем-
әдемілгін сақтайтын кезекшілер қою;
– әрбір баланың киімі мен аяқ киімін гигиена, эстетика тұрғысынан деген
талап қою;
– әрбір оқушының сабақ кестесі мен сынып бөлмелерінің орналасуынан
хабардар ету;
- оқушының барлық сынып бөлмелерінің неге арналғанын оларды пайдалану
ережелерінен (директор кабинетінен бастап, ойын бөлмесі мен медициналық
бөлмеге дейін) түсінік беру;
- оқушының қоршаған заттармен жоғары мәдени деңгейде, тазалықты,
әдемілік пен тәртіпті сақтай отырып пайдалана білуін үйрету.
2. Топтың пәндік іс-әрекетін ұйымдастыру:
- балаға дүниенің көпжақтылығы мен күрделілігін, қарама-қайшылықтарын,
танымдық іс-әрекетін ашу;
- баланы дүниедегі адам өміріне қажетті құралдары, материалдық
құндылықтарға жататын еңбектің іс-әрекеті;
- баланың күш-жігерін, езінің денесіне, денсаулығына, ағзасының
сұлулығы мен күшіне, адамның өз денесін билей алатын спорттық іс-әрекет;
- балаға дүниені көркем образдар арқылы тануға, көркемдік заттар тудыра
отырып, дүниені көркейтуге мүмкіндік беретін іс-әрекет.
3. Өмірді түсініп, сезінудің рухани іс-әрекетін ұйымдастыру, ол
дегеніміз - оқушылардың рефлексиясы, өмір құндылықтарын түсініп, сезінудегі
өзіндік талдауға және өзінің ішкі дүниесін дамытуға жәрдем беру.
4. Тәрбие нәтижелерінің диагностикасы негізінде жеке тұлғалық дамудың
сипаттамасы. Сынып жетекшісінің диагностикалық іс-әрекеті тәрбиелік жүйені
құрудың негізі болып табылады. Жеке тұлғаның қалыптасуы ерекше қасиеттерін
анықтауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда келтірілген жеке тұлғаның қасиеттері оқу барысында сабақта
да, сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында да қалыптасады. Оқушылардың оқу
пәндеріндегі тәрбиелік материалдар да аз емес.
Қазақстан Республикасы мектептеріндегі ағарту мазмұны күннен күнге
жетіліп келеді. Оны өнегелілік түрде түсініп, ұғыну - мұғалім алдында
тұрған маңызды мәселе. Мұғалім оқу пәндеріндегі тәрбие мұмкіндіктерін білуі
тиіс. Бұл орайда гуманитарлық саладағы пәндердің орны ерекше. Көптеген
мұғалімдердің сабақтың тәрбиелік міндеттерін орындау мүмкіндік деңгейіне
дейін нақтыландырып, дегенмен педагогикалық процесс барысында жүзеге асыра
алмайтынын ескеретін болсақ, сынып жетекшісінің жауапкершілігі арта түседі.
Сынып жетекшісінің лауазымдық міндеттері:
Оқушының өнегелі дара тұлғасын қалыптастыру және дербестігін жетілдіру
үшін қажетті жағдайларды жасауға көмектеседі, олардың тәрбие жүйесіне
қажетті түзетулер енгізеді.
Оқушының дара тұлғасын, оның бейімділігін және қызығушылығын оқытуды
жүзеге асырады.
Әрбір оқушы үшін қолайлы микросфера және моральды-психологиялық климат
жасайды.
Қарым-қатынасты жетілдіруге мүмкіндік туғызады.
Оқушыға жолдастарымен, мұғалімдермен, ата-аналармен қарым-қатынаста
туындаған мәселелерді шешуге көмектеседі.
Оқушылардың дара тұлғасын өзін-өзі жетілдіруге және өзін-өзі
тәрбиелеуге бағыттайды.
Оқу әрекетінде оқушыға көмек беруді жүзеге асырады.
Оқушыға мекемелерінде, тұрған жерлерінде ұйымдастырылған бірлестіктер,
секциялар, клубтар, үйірмелер жүйесі арқылы қосымша білім алуға
көмектеседі.
Оқушының жас қызығушылығына және өмір талаптарына сәйкес сынып ұжымының
өмір әрекеті мазмұнын жаңартады.
Оқу іс жүргізу кезінде оқушының өміріне, денсаулығына және
қауіпсізділігіне жауапкершілік алып жүреді, оқушының құқығы мен еркіндігін
сақтайды.
Оқушы өзін-өзі басқару ұжымдарымен бірге салауатты өмір салтын
насихаттауды белсенді жүргізеді.
Мұғалімдермен, ата-аналармен (олардың орнын ауыстырушылармен) тығыз
байланыста жұмыс істейді.
Білу керек:
Қазақстан Республикасы Конституциясын, Қазақстан Республикасы
үкіметінің және білім басқармасы ұжымдары ұстаздық шешімдерін, баланың құқы
жөніндегі Конвенцияны, педагогиканы, балалардың жас және әлеуметтік
психологиясын, қарым-қатынас психологиясын, балалар мен жасөспірімдердің
жеке және жас ерекшеліктерін, жас физиологиясын, мектеп тазалығының,
ұстаздык мәдениетін, педагогикалык этиканы, тәрбие жұмысының әдісі мен
теориясын, оқушының бос уақытын ұйымдастыруды, еңбек заңының негіздерін,
еңбекті сақтаудың нормалары мен ережелерін өртке қарсы қорғануды және
техника қауіпсіздігінің сақталуын білуі керек.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеті:
1. Сыныпта оқу-тәрбие жұмыстарын жоспарлау және оның орындалуын
қамтамасыз ету:
2. Оқушыларды сыныптық және коғамдық ұжымдардың іс-шараларына тарту;
3. .Әр оқушының жеке басының қасиетін жан-жақты бақылап, зерттеу;
4. Әрбір оқушының жеке психологиялық ерекшелігін есепке ала отырып
олардың кәсіптік бағдарлылығын әрі өмірлік ұғымын қалыптастыру, қабілетін
және танымдылық қасиетін дамыту;
5. Оқушылардың құқықтарын және әлеуметтік жағдайын қорғауға көмек
көрсету;
6. Тәрбие жұмысының нәтижесін көрсететін құжаттармен жұмыс (іс-қағаз,
сынып журналы, күнделік, сынып жетекшісінің журналы) және олардың
сақталуына міндетті;
7. Бала тәрбиелеуде мектеп және сыныпта жұмыс істейтін барлық
мұғалімдермен отбасы тәрбиесіндегі талаптар бірлігін қамтамасыз ету, ата-
аналармен тығыз байланыста болу;
8. Өзінің білім деңгейін жетілдіру педагогикалық, психологиялық;
9. Сыныпта болған төтенше жағдайларды дереу мектеп әкімшілігіне
хабарлау.
Сынып жетекшісінің атқаратын қызметі
Күнделікті:
1 Сабақка кешігіп келген оқушылармен жұмыс және оқушылардың сабаққа
келмей қалған себептерін анықтау.
2 Оқушылардың тамақтануын ұйымдастыру.
3 Оқушылармен жеке-дара жұмыс жүргізу
Апта сайын:
1 Оқушылардын күнделіктерін тексеру.
2 Жоспар бойынша сыныппен іс-шара өткізу.
3 Ата-аналармен жүмыс.
4 Пән мұғалімдерімен жұмыс.
5 Оқушылардың ауырып қалуына байланысты алған анықтамасы бойынша мектеп
дәрігерімен кездесу.
Сынып ұжымының іс-әрекетін ұйымдастыру
1. Сынып жетекшісінін журналын жүргізу.
2. Сынып ұжымын ұйымдастыру: тапсырмаларды бөліп беру, сынып
белсенділерімен жұмыс, оқушылар кеңесіне сынып мүшелерін бағыттау, әрбір
ұжымдық шығармашылық жұмысты дұрыс ұйымдастыру, аға кезекшінің жұмысына
жәрдемдесу.
3. Сынып бойынша мектептегі, асханадағы кезекшілікті ұйымдастыру.
4. Бекітілген бөлменің санитарлық күйін қадағалау, сақтау.
5. Тәрбиеленушілердің сырт көрінісіне мән беру.
6. Тамақтануды ұйымдастыру.
7. Сыныптың қаржылай қажеттігін қамтамасыз етуді ойластыру (сынып қоры,
түрлі қызметтердің төленуі және т.б.).
8. Жағымсыз лидерлерді айқындауға диагностикалық зерттеу жүргізу және
оның әсерін жою, сондай-ақ оның бағытының мүмкіндіктерін қарастыру.
9. Жағымды лидерлерді, үздік оқушыларды анықтау, олардың беделін
көтеру, тұлғалық сапаларын даралап көрсету.
10. Ұжымның қызметін ұйымдастыруда төмендегідей шарттарды есепке алу:
- оқушылардың қызығушылығын, ішкі сезімдері мен көңіл-күйлерін
тұрақтандыру мақсатында іс-шараларды жоспарлау мен жүзеге асыруда аздаған
үзілістердің болуын қарастыру;
— оқушылардың өміріндегі күнделікті оқиғаларға әсер етпейтіндей іс-
әрекеттін қарапайым формаларының сақталуын қадағалау;
- іс-шараны өткізуде оқушылардың міндеттерін дәл, нақты анықтау;
— әр істің оқушылардың өзара қатынасының дамуына және рухани өсуіне
қажетті тәрбиелік бағытының болуы;
— сынып іс-әрекеті тұлға дамуынын факторы ретінде.
— оқушылардың дербестігі мен құлшынысын тірек ету.
11. "Сынып - тұлға" өзара қатынасының іске асуы төмендегідей негізгі
ережелерді басшылыққа алады:
- оқушылардыц өзара сыйласымдылық пен мейірімділікке, сенімге
негізделген ұжымдық іс-әрекетін ұйымдастыру;
— сынып жетекшілері мен оқушылардың біріккен кызметі.
- педагог - қоғамның рухани құндылықтарын өркендетуші;
- педагог пен оқушының субъект-субъект іс-әрекеті;
– оқушылардың зердесі мен эмоционалды іс-әрекеттерін ынталандыру үшін
педагогтар іс-әрекетінінөзекті, мазмұнды болуы
Жекелеген оқушылар мен сынып ұжымының оқу еңбегін ұйымдастыру
Сабаққа қатысуды қатаң бақылау. Сынып жетекшісі әрбір оқушының себепсіз
қалдырған әр сабағы үшін жауапты.
1. Сырқаттанған, көп сабақ жіберген оқушыларға қамқорлық жасау, оқуда
үлгеруіне, достарының көңіл бөлуіне көмектесу.
2. Оқуға жағымды ықпал ететін жағдай туғызу.
3. Сыныпта сабақ беретін мұғалімдер қызметін реттеу, (қарым-катынасты
реттеу, түзеу, көмек беру, әр тоқсан сайын шағын педагогикалық кеңестер
өткізу).
4. Оқушылар күнделігімен жұмыс, олардың үлгеріміне байланысты ата-
аналармен байланыс орнату.
5. Дарынды балалардың дамуына қолайлы жағдай туғызу, қызығушылықтарын
дамыту, танымдық өрелерін кеңейту үшін үйірмелер, факультативтер,
байқаулар, ауызша журнал, экскурсия, көрмелерді аралау, саяхаттар, т.с.с.
ұйымдастыру.
6. Ақыл-ой еңбегін ғылыми ұйымдастыра білуді жетілдіру (әңгімелер
циклы, ұсыныстар, жеке жұмыстар, психологты жұмысқа тарту)
7. Оқу ортасында қамқорлық (пән мұғалімдеріне ұсыныс,оқу ортасымен
танысу, кітап таңдауда көмек беру, түзу).
Сынып ұжымының оқудан тыс өмірін ұйымдастыру
1. Араласа білу білігін қалыптастыру, тапсырма беру арқылы ұжым
алдындағы жауапкершілікті тәрбиелеу, оны орындауда көмектесу, орындалуын
бақылау.
2. Барлық сынып ұжымын және жекелеген оқушыларды қатыстырып шығармашы-
лық жұмыстар ұйымдастыру.
3. Қоғамдық-пайдалы, елге қажетті істерге және мейірімділік пен жылы
жүректілікке тәрбиелеу.
4. Саяхаттар арқылы дене шынықтыру, спорт жұмыстарына тарту,
денсаулықтарын қорғау. Спорттық жарыстар, ойындар мен жорықтарды
ұйымдастыру.
5. Балалардың түрлі қоғамдық ұйымдарының қызметіне көмек ету.
6. Әрбір ұйымдастырылатын жұмыстардың терең мәнді болуын, қызықты
формаларын іздеу, сынып жетекшісі мен ұжымның әрбір кездесуінің мақсатты
бағытталғаның анықтау (тәрбие сағаты, сынып жиналысы, әңгіме, ашық әңгіме,
көгілдір от және т.с.с.), айына бір рет міндетті түрде тақырыптық тәрбие
сағатын өткізу.
7. Әр түрлі балалардың қоғамдық ұйымдардағы іс-әрекетіне көмектесу.
8. Іс-әрекет түрлері: танымдық, коммуникативті, көркемдік, еңбек, қоғам-
дық-саяси, спорттық-сауықтыру.
Сынып ұжымымен оқу жұмыстарын ұйымдастырудағы сынып жетекшісінің
қызметі
МАҚСАТЫ:
- өзінің тәрбиеленушілеріне бар мүмкіндігінше білім алуға көмектесу;
- сыныпты білім сапасы үшін күресуге тәрбиелеу;
- танымдық қызығушылыктарын және сынып ұжымының танымдық іс-әрекетін
дамытуға атсалысу.
1.Мұғалімдермен жұмыс
МІНДЕТТЕРІ:
- сыныпта жұмыс істейтін мұғалімдердің іс-әрекетін қадағалау;
- әр оқушының дербес ерекшеліктерін ескере отырып педагогикалық
ынтымақтастықты жүзеге асырудың деңгейін көтеру мақсатындағы шағын
педагогикалық кеңестерді ұйымдастыру;
- мұғалімдерді ата-аналармен тығыз байланыста жұмыс істеуге жұмылдыру.
ФОРМАЛАРЫ:
- тоқсанында бір рет, қажет болған жағдайда жоспардан тыс та шағын
педагогикалық кеңес өткізу;
- әр мұғаліммен әрі үнемі жеке жұмыс жүргізу және сыныптың қуанышты
шараларына қатысуға шақыру.
2. Сынып оқушыларымен жұмыс
1- міндет — оқу үрдісінде жеке қарым-катынасты жүзеге асыру. Формалары:
- қалыптасқан ойлау деңгейін, жас және дербес ерекшеліктерді зерттеу;
- сынып ұжымының және жекелеген окушылардың мотивтерін калыптастыру;
- жалпы ғылыми біліктерін калыптастыру
2- міндет - оқу үрдісін ұйымдастыру және оқу еңбегінің нәтижесін есепке
алу.
Формалары:
- күнделікпен жұмыс;
- сабаққа қатысуын есепке алу;
- сынып журналымен жұмыс;
- аға кезекшімен жұмыс;
- оқуларына көмек ұйымдастыру;
- сынып жиналыстарын өткізу.
3-міндет — тәрбиеленушілердің танымдық қызығушылықтарын дамыту.
Формалары:
- оқушылардың бос уақытын ұйымдастыруын қадағалау, оларды үйірме және
факультативтерге тарту;
- алуан түрлі экскурсияларды ұйымдастыру, интеллектуалдық ойындарды,
тәрбие сағаттарын ұйымдастыру және т.с.с.
2. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының бағыттары мен әдістемесі
2.1 Сынып жетекшісінің бала тәрбиесіндегі рөлі
Зерттеулер мен озық тәжірибелердің нәтижесінде педагогикалық ғылымда
оқушылар арасында тәрбие жүйесі орын алғанда ғана тәрбие нәтижесі маңызды.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар,
қоғамдық-пайдалы және өндірістік еңбек, жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі
формаларын енгізу (әр түрлі орталықтар, театрлар, т.б.), ұлттық салт-
дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру негізінде қалыптасатын. Осылайша,
тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан, тәрбие жұмысының, ұйытқысы ретінде
ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаған ортаға деғен жүйенің бірлігінен
тұрады. Басқаша айтқанда, кез келген тәрбие жүйесі негізінде бүтіндей
ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеу, танымдық, іс-әрекет, өзара қатынастар,
оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ұлттық салт-дәстүрлерге сүйену, әр жастағы
ұжымдарды құру мен ұжымдыу шығармашылық істеу әдісін пайдалану.
Тәрбие жүйесі бірнеше кезеңнен тұрады:
- жүйенің қалыптасуы;
- ұжым іс-әрекетінің жүйесі мен мазмұнын жасау;
- жүйені лайықты тәртіп бойынша калыптастыру, дәстүрлерді сақтау мен
жаңалықтарды енгізу.
Тәрбие мақсаттары мәселесін шешпей, тәрбие жүйесін құру мүмкін емес,
өйткені білім беру саласындағы қытзметкер үшін іс-әрекет, басқа да саладағы
сияқты, мақсат пен міндеттер арқылы анықталады. Сынып жетекшісінің мақсаты
мен міндеттері мектептің тәрбие жұмысының бағдарын ұстанады, сыныптағы
тәрбие жұмысы мектептің тәрбие жүйесінің бір бөлігі болып табылады. Қазіргі
заманғы ізденістер бойынша тәрбиенің мақсатын анықтау мәдениеттану
арнасында жүргізілуде. Бұл мәселе бойынша осы күнге дейін еш нәрсе анық
болмаса да, бұл әдістеме біршама нәтижелі, өйткені ол ұлттық және
дүниежүзілік мәдениеттегі тарихи қалыптасқан рухани құндылықтарға сүйенеді.
Тәрбиенің мақсатын тек өз халқының ұлттық мәдениетінің негізінде ғана емес,
жалпы адамзаттық және адамгершілік ұлттық құндылықтарды игеру арқылы ғана
анықтау мүмкін.
Мұғалімдер ұжымында ортақ мақсат болған жағдайда ғана, әрқайсысы оған
жету мүмкін іс-әрекетке белсенді кіріскен кезде ғана үлкен нәтижеге жету
мүмкіндігі бар. Оқушылардың жеке тұлғасының қалыптасуы ұлттық мәдениет
тәсілдерімен жүзеге асады. Бұнда төмендегі келтіріліп отырған тәрбиелік
жүйенің құрылымдық үлгісі іске асырылған.
Ұлттық мәдениет құралдары арқылы жеке тұлғаны қалыптастыру жүйесі:
1. Лицейді ұлттық мәдениет элементтерімен безендіру.
2. Тілдерді меңгеру.
3. Ұлттық мәдениеттегі мәдениеттану сипатындағы оқу пәндері арқылы
меңгеру.
4. Ұлттық мәдениетті базистік оқу бағдарламасындағы басқа да пәндерді
меңгеру.
5. Ұлттық мәдениетке арналған арнайы курстар, факультативтер.
6. Ұлттық мәдениетті меңгеруге арналған оқушылардың зерттеу іс-әрекеті.
7. Ұлттық мәдениетті меңгеруді мақсат еткен үйірмелер мен клубтардың
жұмысы.
8. Ұлттық мәдениетті меңгеруге арналған сыныптан тыс іс-әрекет (сынып
сағаттары, жарыстар, мерекелер, т.б.).
9. Ұлттық мәдениетпен байланысты лицей дәстүрлері
Мектеп өз түлектерінің мәдени негізінің қалыптасуына ықпал етеді, ол
дегеніміз — мектеп бітірушінің білім мазмұнын, жеке тұлғаның өзін-өзі ары
қарай дамыту факторы. Қойылған мақсат тәрбиелік міндеттер арқылы жүзеге
асады. Оларды анықтаудың әртүрлі әдістемелері бар. Мысалы, Н. Е. Щуркова
келесі тәрбиелік Міндеттерді ұсынады:
а) тәрбиелеу және дамыту іс-әрекеттерін ұйымдастыру;
ә) ұжымды ұйымдастыру мен дамыту;
б) оқушының жеке тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның ішкі
мүмкіншілігінің, бейімділігінің, мақсат-мүдделері мен қабілеттерінің кеңеюі
мен баюы үшін жағдай жасау.
Сынып жетекшілерінің іс-әрекетіне жасалған әлеуметтік талдау
нәтижесінде оның міндеттерін төрт топқа бөледі.
Бірінші топ — әлеуметтік міндеттер (балаға көмек, оны әлеуметтік
қатынастар жүйесіне енгізу, жеке тұлғаның дамуы мен оның даралығының
қалыптасуына тиімді жағдай жасауда жанұямен және тәрбие институттарымен
әрекеттесу).
Екінші топ — диагностикалық міндеттер (сыныппен жұмысты дұрыс
ұйымдастыру үшін оқушының жеке тұлғасы мен ұжымның даму диагностикасы).
Үшінші топ — адамгершілік міндеттер (баланың бойында қайрымдылық
критерилерін қалыптастыру, баланы адамгершілікке бейімдеу жағдайына қою).
Төртінші топ — даралық-тәжірибелік сипаттағы міндеттер (оқушылармен
жұмыстың нәтижелі педагогикалық тәсілдерін тандау, өз жұмысын жоспарлау, іс-
әрекетті бақылау мен түзету, рефлексия педагогикасы).
Педагогтардың зерттеушілер мен мұғалімдердің оқушылар ұжымындағы тәрбие
жүйесін ұйымдастыру үшін маңызды міндеттерді бөліп қарау, өйткені оқушы
өмірінің барлық жақтарын сынып жетекшілері мен мектептің тәрбие жұмысы
ықпалымен аяқталмайды. Ең маңызды міндеттер:
1. Денсаулық пен салауатты өмір салтын тәрбиелеу.
2. Баланың өнегелілік мінез-құлықтарын қалыптастыру.
3. Баланың бойына біткен қабілеттер мен мақсат-мүдделерін жаңаша
дамыту.
2. Сынып жетекшісінің жұмысындағы оқушылардың жеке тұлғасын
қалыптастыру.
Сонымен, оқушылардың адамгершілігі тәрбиенің ең маңызды міндеті болып
табылады. Адамгершілік адамның іс-әрекеті мен қылықтарынан көрінетін
қоршаған ортаға деген қатынасын білдіреді. Қатынас дегеніміз субъектінің
қоршаған ортамен қалауы бойынша анықталатын байланысы. Сондықтан оқушының
қандай құндылықтарды таңдап алуы сынып жетекшісі мен пән мұғалімдеріне
тәуелді.
Зерттеушілер қатынастар жүйесіне әртүрлі компоненттерді кіргізеді.
Әрбір қатынас белгілі білімдерді игеру дегенді білдіреді, алайда бұндағы ең
бастысы бұл білімдерді өнегелік түрде түсіну, сезіну болып табылады.
Шуркова Н. Е., Сейтешев А. П. жеке түлғаның қасиеттерін құндылық
қатынастардың қалыптасу нәтижесі деп түсіндіреді. Осылайша, басқа адамға
деген құндылық қатынастың нәтижесі — гуманизм, өз өзіне - қадір-қасиет,
еңбекке еңбексүйгіштік, еңбекқорлық болып табылады.
Жеке тұлғаның ең басты қасиеттерін осылайша бөлу өте маңызды, өйткені,
қоршаған ортаға, адамға, материалдық және рухани дүниеге деген қатынастың
қалыптасуы барысында адамгершіліктің барлық жақтарын қамту мүмкін емес.
Тәрбие нәтижелері туралы сөз етер болсақ, жеке тұлғаның басты
қасиеттерінің қалыптасуы туралы айтуға болады:
1 . Басқа адамға деген қатынас — гуманизм.
2. Өз өзіне деген қатынас — қадір-қасиет.
3. Еңбекке деген қатынас — еңбексүйгіштік, еңбекқорлық.
4. Ұжымға деген қатынас — ұжымшылдық.
5. Отанға деген қатынас — отансүйгіштік, патриотизм.
6. Табиғатка қатынас — табиғатқа қамқорлық.
7. Көркемдікке қатынас — көркемділікті эмоционалды-эстетикалық түрде
қабылдау қабілеті.
Жеке тұлғаның осы бір қасиеттерін қалыптастыру — қоршаған орта туралы
білімдерді өнегелілік түрде сезін. Сондықтан, оқушылардың қоршаған орта
туралы білімдер жинағын адамгершілікпен сезінуі тәрбие жұмысының басты
мақсаты.
Оқу материалының, әрбір сабақтың өзіндік тәрбиелік маңызы бар екені
белгілі. Олардың әрқайсысы оқушылардың қоршаған ортаға деген, құндылық
қатынасын қалыптастыруда басқа адамның жеке тұлғаға құрметінен бастап,
болмысты эмоционалды-эстетикалық қабылдауға дейінгі, құндылық сапаларын
тәрбиелейді. Білімдерді терең меңгеруге, оларды өнегелілік түрде түсініп,
сезінуге, оқушыларды адамгершілік-құндылыққа үйрету іс-әрекетті
ұйымдастыру.
Пән мұғалімдерінің оқушыларды тәрбиелеуі сынып жетекшілерінің
басшылығына тәуелді. Осылайша, олар сыныптағы тәрбие жүйесін жүзеге
асырады. Сонымен, сынып жетекшісі дегеніміз - оқушылар тәрбиесін реттейтін
мұғалім. Мектептің тәрбие міндеттеріне сүйене отырып, өз сыныбындағы
оқушылардың ерекшеліктері мен тәрбиелік деңгейлерін ескере отырып, осы
мәселені шешуге пән мұғалімдері, оқушыларды, ата-ананы, демеушілерді т.б.
тарта отырып, тәрбие жұмысын ұйымдастырады.
Сыныпта жеке тұлғаның ұжымдық қасиеттері эстетикалық құндылықтарға,
табиғатқа көзқарасы басым болады. Диагностика көрсетуі бойынша ұжымға деген
адамгершілік қатынастың деңгейі өте жоғары.
Сынып жетекшісінің жұмысында сыныптан тыс тәрбие көрініс табады. Сынып
жетекшінің қызметі Қазақстанда, барлық Кеңес Үкіметіндегі секілді, 1934 ж.
енгізіледі. Қазіргі уақытта оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның
қабілеттілігін дамыту бірінші орында. Бұл ретте сынып жетекші — пән
мұғалімдері мен ата-ананың әрбір оқушыға ықпалын үйлестіретін тәрбиені
ұйымдастырушысы.
Қазіргі біздің заманымыздың, XXI ғасыр мұғаліміне қойылатын талаптар:
- Біріншіден, мұғалім жеке көзқарасы бар және соны қорғай білетін
жігерлі тұлға және маман мұғалім болуы керек;
- Екіншіден, мұғалімнің педагогикалық ойлау қабілеті ғылыми түрде
қалыптасуы тиіс;
- Үшіншіден, мұғалім білім негіздерін өз бетінше оқып, үйренуге,
оқушыны баулуға міндетті;
- Төртіншіден, мұғалім-педагогикалық процесте ынтымақтаса қызмет ететін
тұлға болуы керек.
- Бесіншіден, педагог әр уақытта өз білімін толықтырып, шығармашылығын
арттырып отыруға міндетті немесе француз педагогы Жубер айтқандай "оқыту
деген екі есе оқу".
Мектеп қазіргі кезеңнің талаптарына сай қарқынды түрде білім беруден
көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесіне көшуге байланысты өзгеруде. Бұл
өзгерістер мектеп түлегіне-жеке тұлғаға қойьлған жаңа қоғамдық тапсырысқа
байланысты болмақ.
Жеке тұлғаға қойылатын қоғамдық тапсырыс:
- Еңбек адамы
- Отан қорғаушы
- Қоғам қайраткері
- Отбасы адамы
Үйренуге тиісті:
- Өмір сүре білуге
- Білім ала білуге
- Еңбек ете білуге
- Өзгелермен өмір сүре білуге, өзін-өзі тәрбиелеуге
- Өзін-өзі дамытуға
- Әлеуметтік тұлға болып қалыптасуға
- Өзіндік ерекшелігі бар жан-жақты дамыған жеке тұлға болуға Тәрбие
беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеру осындай жеке тұлға қалыптасқан
жағдайда шешіледі.
Қоғам алдына қойыльш отырған міндеттер мыналар:
1. Халықты, соның ішінде жастарды Егемен Қазақстан Республикасының
азаматы, патриоты, жанкүйері етіп тәрбиелеу.
2. Әр азаматтың еңбек өнімділігін, оның қажырлы, технологиялық ұтымды
жолды меңгеруін қамтамасыз ету.
3. Нарықтық, демократиялық, құқық нормалары үстем болған әлеуметтік-
экономикалык, жағдайда өмір сүру салтына тәрбиелеу.
4. Жастардың интеллектуалдық, мәдени, ұйымдастырушылық қабілетін
қалыптастыру.
Мұғалім осы міндеттерді орындауға қатысады.
Жеке тұлғаны қалыптастырудағы мұгалімнің мақсаты:
Оқушы дүниетанымын, қабілетін, дарынын дамыта отырып, иманды,
қайырымды, білімді, салауатты Қазақстан-2030 ұрпағын тәрбиелеу.
Мұғалімнің жеке тұлғаны тәрбиелеудегі негізгі жұмыс бағыттары:
1. Оқушының жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің
ашылуына оптималды жағдай жасау.
2. Оқушының ынтасын, қабілетін, зерттеу, бағдар беру.
3. Оқушыларды қоғамдық-құнды қатынастарға жетелейтін әрекеттің барлық
түрлерін (жеке, дара, топтық, ұжымдық) ұйымдастыру.
4. Оқушылардың еркіндіктері мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік жасау.
5. Әр оқушыны әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін сынып ұжымын тәрбиелік
орта ретінде қалыптастыру
6. Барлық тәрбиелік күштердің өзара ынтымақтастығы мен байланыстарын
ұйымдастыру.
7. Сыныпта оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру.
8. Сынып оқушыларын сыныптың және жалпы мектеп ұжымының тәрбиелік іс-
шараларына тарту және басқа ұжымдармен байланыс орнату.
9. Оқушыларды, олардың тұрмыс жағдайын зерттеу.
10. Оқушылардың дамуындағы және мінез-құлықтарындағы ауытқуларды
байқау, оларды психологиялық және педагогикалық тұрғыдан түзету, күрделі
жағдайларда басшыларды құлақтандыру.
11. Өмірде кездесетін күрделі проблемаларды шешуде оқушыларға көмек
көрсету олардың әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғау.
12. Тәрбие жұмысының нәтижелігін көрсететін іс-қағаздар жүргізу
(оқушылардың жеке құжаттары, сынып журналы, оқушылардың күнделігі)
13. Мектептің тәрбие жұмысына ата-аналарды, ғылым, өнер саласындағы
мамандарды тарту.
14. Үнемі тәрбие теориясына, практикасына, педагогика және психология
мәселелеріне байланысты өзінің мамандығын жетілдіру.
15. Өз іскерлігі мен жауапкершілігін дәлелдей отырып, балалармен жылы
қарым-қатынас орната алу керек.
16. Тәрбиелік мақсаттарды көре білуі және оны қоя білуі.
Мұғалімнің бала тәрбиесіндегі негізгі міндеттері.
Тәрбиелейтін — тәрбие сағаты, ақыл айту, оқушының қателіктерін бетіне
басу емес, тәрбиелейтін - бірігіп атқаратын әрекет, ынтымақтастық
қатынастар, бір-біріне деген жылы сезімдер.
Тәрбиеші — өз шәкіртінің көмекшісі, қорғаушысы.
Тәрбиеші педагог өз назарынан тыс қалдырмайтын бірінші міндет -
тәрбиелік және дамытушылық маңызы бар әрекет ұйымдастыру.
Себебі, ұйымдастыру қызметі болмаған жерде тәрбие де болмайды, сонымен
қатар, тұлғаның даму барысында кездейсоқ жағдайлар орын алады.
Екінші міндет — ұжымды ұйымдастыру және дамыту.
Үшінші міндет — оқушы тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның
қабілеттерінің, қызығушылығының, бейімділігінің және ішкі табиғи күштерінің
ашылып, арта түсуіне жағдай жасау.
Мұғалім оқушылар және олардың ата-аналарымен қарым-қатынас
ұйымдастырғанда төрт түрлі міндеттер атқарады:
Бірінші — оларды әлеуметгік міңдетгер деуге болады.
Бұл — баланы қорғау, көмек көрсету, әлеуметтік байланыстар жүйесіне
енгізу, отбасымен және басқа да тәрбие институттарымен баланың дамуына және
оның даралық қасиеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдай жасау үшін байланыс
орнату.
Екінші міндет — диагностикалық-әдепті этикалық деуге болады. Сыныппен
тәрбие жүмысын дұрыс ұйымдастыру үшін мұғалімге өз оқушыларын, олардың
ерекшеліктерін, дара қасиеттерін білуі керек.
Үшінші міндет — адамгершілік міндеттер деп атауға болады. Олар баланың
жақсылық пен жамандықтың белгілерін ажырата алуына бағытталған, белгілі
жағдайларда оқушының адамгершілік шешімдер қабылдай алуына мүмкіндік
береді.
Төртінші міндет — жеке-дара практикалық сипаттағы міндеттер. Оларға
оқушылармен жұмыс ұйымдастырудағы тиімді педагогикалық құралдарды тандап
алуды, өз жұмысын жоспарлауды, талдап түзетуді және педагогикалық
рефлексияны жатқызуға болады.
Тәрбие процесін қалай ұйымдастыруға болады?
1. Диагностика нәтижесінде түзілген мақсатқа сәйкес тәрбие мазмұнын
анықтау.
2. Оқушылардың қатынастарын қалыптастыру.
- Отанына, тарихына, еңбекке, оқуға, табиғатқа, өнерге, әдебиетке,
адамға, ұжымға, үлкен, кіші, басқа ұлт өкіліне, өзіне, бейбітшілікке,
соғысқа т.б.
3. Тәрбиенің белсенді түрлері:
- Ғажайып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz