Цитоплазма - ядроны қоршап жатқан жасуша бөлігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

1. Пән туралы ақпарат
Пәннің атауы Пәннің коды Кредит саны Курс 2,
Цитология және BKIT 5 семестр 1
гистология CG -2206
БББ атауы БББ коды Кафедра Факультет
Аңшылықтану және аң 6B08301 Биология ЖҒжТ
шаруашылығы
Пәнді өткізу уақыты және орны оқу кестесі бойынша, № 4 оқу ғимараты,
ауд. 28
Кеңес беру уақыты – оқу кестесі бойынша
Рейтинг кестесі: 7 және 15 апта
Б.ғ.к., доцент Байланысу ақпараты (жұмыс телефоны, ұялы телефон
Садыканова Гульназ номірі, e-mail)
Есимбековна gulnaz.sadykanova@mail.ru. 87773500015

2. Пәннің қысқаша мазмұны:
Мақсаты: жасушаларда, ұлпаларда, мүшелерде болып жатқан құрылымдық және
функционалдық өзгерістердің мәнін түсіну үшін ұйымдастырудың жасушалық,
ұлпалық және мүшелік деңгейлерінде тірі ағзалардың құрылысы, даму және
қызмет етуінің жалпы заңдылықтары туралы жүйелі білімді қалыптастыру.
Міндеттері:
- жасуша мен оның туындыларының құрылысы мен қызметін анықтауын үйрету;
- ұлпалардың гистогенезін, құрылысын гистофизиологиясын, қалпына келуін
анықтауын үйрету;
- әр түрлі мүшелердегі ұлпалардың арнайы атқаратын қызметтеріне
байланысты ерекшеліктерін ажыратуын үйрету;
- микроскопиялық деңгейде гистологиялық препараттарда ұлпаларды ажырата
білуге дағдыландырын қалыптастыру.
Құзыреттіліктер.
- жаратылыстану ғылымдарының, математика мен физиканың негізгі ережелері,
заңдары мен әдістері туралы білім негізінде әлемнің заманауи ғылыми
бейнесін түсіну.
- негізгі биологиялық ұғымдар, заңдар мен құбылыстар туралы білімін
көрсетіп, келешекте жүйелеу және қолдану.
- тірі ағзалардың құрылымдық, функционалдық және көбею туралы білімі
негізінде тіршілік ортасымен біртұтастығын, табиғатта және адам
тіршілігіндегі маңызын түсіну.
- эволюциялық теорияның қазіргі түсінігі негізінде тірі ағзалар мен
органикалық әлемнің даму және көбею заңдылықтары туралы білімді меңгеру.
Оқыту нәтижелері. Теориялық курсты оқып, аяқтағаннан кейін білім алушы
қабілетті:
- жасуша мен жасушааралық заттардың, ұлпалардың және мүшелердің
құрылысындағы құрылымдардың негізгі заңдылықтарын түсінуге;
- оптикалық, электронды микроскопиялық және гистохимиялық
зерттеулердің нәтижесінде ұлпалардың гистофизиологиялық
ерекшеліектері мен олардың негізгі биологиялық процестерге қатысуын
(қорғаныс, трофикалық және пролиферациялық) көрсетуге;
- микроскопиялық, ультрамикроскопиялық деңгейде мүшелердің
ұлпаларындағы жасушасын және жасушалық емес құрылымдарды ажырата
білуге;
- ағзада кездесетін әр түрлі физиологиялық және қорғаныс – бейімделу
реакцияларындағы мүшелердің жасушалары мен ұлпаларындағы құрылымдық
ерекшеліктерін талдай білуге.
- құрғақ және иммерсиялық жүйе арқылы мүшелерден дайындалған
гистологиялық препараттарды микроскоптан зерттеуге.
- гистологиялық препараттардың суретін салуға, хаттама құрастыруға.

3. Пререквизиттер
№ Пәндердің атауы, олардың бөлімдері (тақырыптары)
1 Мектептегі физика, химия пәндері

4. Постреквизиттер
№ Пәндердің атауы, олардың бөлімдері (тақырыптары)
1 Химия молекулалық биология негіздерімен
2 генетика
3 Адам анатомиясы мен реттеушілік физиологиясы
4 Биофизика және бионика

5. Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.
№ Пән тақырыптарының атауы АптСабақ түрі Сабақ түрі Бар
а бойынша бойынша лығы
аудиторлық сағат аудиторлық емес(с.)
саны сағат саны
Дәріс ПрсемБОӨЖ
(с.) . (с)
зертх-
қ.
студ
(с.)

6. Дәріс сабақтарының мазмұны

Тақырып 1. Кіріспе. Цитология тарихы. Жасуша теориясының негізгі
ережелері.

Цитология – жасуша туралы ғылым. Цитология жасушалардың құрылысын,
олардың химиялық құрамын, жасуша ішіндегі құрылымдардың атқаратын қызметін,
жануарлар мен өсімдіктер ағзаларының жасушаларының қызметтерін зерттейді.
Жасуша (жасуша) – біздің планетамыздағы тірі ағзалардың құрылымы мен
дамуының негізін құраушы бірлігі. Тірі ағзалардың жасушалық құрылымын оқып,
зерттеу жұмыстары оптикалық аспаптардың жасалуы және жетілуімен тығыз
байланысты. 1665 ж. ағылшын жаратылыстанушысы Роберт Гук микроскоптың
көмегімен кездейсоқ алынған өсімдік объектісі – тозағашының кесіндісінен
ара ұясы тәрізді қуыстарды көріп, алғаш рет өсімдіктердің "жасушалық
құрылысын” анықтайды. XVII ғ. 70 ж. Марчелло Мальпиги өсімдіктердің кейбір
мүшелерінің микроскопиялық құрылысын зерттеді. 1682 ж. Н. Грю "Өсімдіктер
анатомиясының бастамасы”деген еңбегін жазды. XVII ғ. III жартысында
голландиялық ғалым Антон ван Левенгуктың еңбектерінде жануарлар жасушасының
құрылысы туралы зерттеулер орын алды. 1781 ж. Ф. Фонтана жануарлар
жасушаларының небір құпияларын ашып, жануар жасушасын ядросымен қосып
суретін салды. XIX ғ. I жартысында чех ғалымы Ян Пуркинье микроскоп
техникасын жетілдіріп, жасуша ядросын ("ұрық көбігі”) сипаттап, жануарлар
мүшелерінің әр түрлі жасушаларын зерттеді. Ол жасуша ішіндегі сұйықтыққа
"протоплазма” деген ұғымды қолданды. 1831 ж. Роберт Браун жасуша ядросын
маңызды да тұрақты құрылым ретінде сипаттап, "nucleus” – ядро ұғымын
енгізді.
Жасуша туралы өздеріне дейінгі мәліметтерді жинақтап және өз
зерттеулерінің нәтижелерін пайдалана отырып, ботаник М. Шлейден мен зоолог
Т. Шванн жасуша теориясының негізін қалады.

Жасуша теориясының негізгі қағидалары:

- барлық ұлпалар жасушалардан түзіледі;
- өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының құрылысы ұқсас, өйткені
барлық жасушалардың пайда болуы бір заңдылыққа бағынады;
- әрбір жасуша дербес, ал ағзаның тіршілік етуі жеке жасушалардың
тіршілігінің жиынтығы салдарынан туады;
Жасуша теориясының негізі алғаш қаланған кезде жасуша ағзада қалай
пайда болатындығы шешілмеген мәселе болды.
Жасуша теориясын ары қарай дамытуға неміс ғалымы Рудольф Вирхов өз
үлесін қосты. Ол ағзадағы жасушалар саны олардың бөлінуі нәтижесінде
көбейетіндігі және жасуша тек жасушадан туындайтындығын дәлелдеді.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 2. Жасушалар мен ұлпалардың қазіргі заманғы зерттеу әдістері
Цитологиялық әдістерді оптикалық, цитофизикалық, ультрақұрылымды
зерттеу, цитохимиялық, гистохимиялық және т.б. әдістерге топтастыруға
болады. Жасуша органоидтарының құрылысы, ультрақұрылымы мен функциясы жарық
және электронды, қараңғы өрісті, фазалы-контрасты, поляризациялы,
люминесцентті микроскопия және тағы басқа әдістер арқылы зерттеледі. Жарық
және электронды, қараңғы өрісті, фазалы-контрасты, поляризациялы,
люминесцентті микроскопия әдістері фиксацияланған жасушалардың құрылысы мен
ультрақұрылымын зерттеуге қолданылатын болса, дифференциалды
центрифугалаудың көмегімен алынған жеке органоидтар цитохимиялық,
биохимиялық, биофизикалық және т.б. әдістермен зерттеледі.
Жануарлар жасушалары мен ұлпаларын зерттеу үшін жасуша өсінділері
(культуралары) әдісі пайдаланылады. Кейбір ұлпаларды жеке-жеке жасушаларға
бөлгеннен кейін, жекеленген жасушалар өз тіршіліктерін жалғастырады, тіпті
көбею қасиетін жоғалтпайды. Тірі жасушаларды бақылау көбінесе
фотосуреттерге түсіру арқылы тіркеледі.
Дегенмен жасушаның құрылымы мен қызметі туралы мәліметтер
фиксацияланған жасушалардан көбірек алынады. Фиксацияның мәні – жасушаларды
өлтіру, жасушаішілік ферменттердің белсенділігін тоқтату, жасуша
компоненттерінің ыдырауын тоқтату, сондай-ақ, құрылымдар мен заттарды
жоғалтпау, тірі жасушаларға тән емес құрылымдардың пайда болуына жол
бермеу. Фиксаторлар ретінде альдегидтер, олардың басқа заттармен қосындысы,
спирттер, сулема, осмийдің төрт тотығы қолданылады. Цитологияда түрлі
биохимияның аналитикалық және препаративті тәсілдері пайдаланылады.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 3. Биологиялық мембраналардың жалпы қасиеттері және плазмалық
мембрананың құрылысы мен функциясы
Электронды микроскоптан мембрананың үш қабаттан тұратынын анық көруге
болады. Ортаңғы ашық қабат бимолекулалы май қабатынан, ал шеткі күңгірт
қабаттары ақуыз молекулаларынан түзіледі. Жасушаның сыртқы қабаты
(плазматикалық) оны сыртқы ортадан бөліп тұрады, ал ішкі мембраналар
көпіршік түрінде келіп, өзінің құрамындағы заттарды цитоплазмадан
ажыратады. Жасуша цитоплазмасындағы мембраналар қуыстар, түтікшелер немесе
көпіршіктер жасап, өздерінің ішіндегі заттарды гиалоплазмадан бөліп,
күрделі тор құрайды. Мұндай мембраналарға митохондрия, пластидтер,
эндоплазмалық торлардың мембраналары жатады.
Жасушаның ішкі мембраналарына қарағанда плазмалемма холестеринге бай.
Плазмалемманың бір ерекшелігі оның сыртында көмірсулардан тұратын
гликокаликс қабаты орналасады. Бұл қабаттың қалыңдығы 3—4 мм-дей болады.
Плазмалемма негізгі атқаратын қызметі: қорғаныштық, өткізгіштік және
тасымалдаушы. Тасымалдаушы плазмалемма сулардың, иондардың және
молекулалардың сыртқы ортадан жасушаға өтуін және кері өтуін реттеп
отырады. Зат алмасу процесінде жасушада пайда болған қорытылған заттар да
осы плазмалемма арқылы сыртқа шығарылып отырады. Плазмалемманың сыртқы
бетіне рецепторлық ферменттер орналасады, олар жасушаның күйін басқа көрші
жасушаларға жеткізіп тұрады. Плазмалемма жасушаның бөліну процесінде
маңызды рөл атқарады. Оның сыртында микротүтікшелер, талшықтар сияқты әр
түрлі өсінділер болады.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 4. Цитоплазма, гиалоплазма және органеллалар. Қосындылар
Цитоплазма — ядроны қоршап жатқан жасуша бөлігі; қоймалжың (коллоидті)
ерітінді. Жасуша цитоплазмасының сырты плазмолеммамен қапталған.
Плазмолемма — Цитоплазманың ақуызды-билипидті қабықшасы, оның орташа
қалыңдығы. 6 — 10 нм, құрамында ферменттер болады. Ол жасуша мен оны
қоршаған орта арасындағы зат алмасу процесін қамтамасыз етеді.
Цитоплазманың негізгі құрамы гиалоплазмадан, органеллалардан және
қосындылардан тұрады.     Гиалоплазма — Цитоплазманың нағыз ішкі ортасын
түзетін, оның негізгі плазмасы. Онда ақуыз молекулалары кешендерінің
түзілуі мен ыдырау процестері үздіксіз жүріп жатады. Гиалоплазма
мембраналы және мембранасыз компоненттерден тұрады. Мембраналы
компоненттерге митохондриялар, пластидтер, эндоплазмалық тор, Гольджи
аппараты, лизосомалар, ал мембранасыз компоненттерге центриольдар,
рибосомдар, микротүтікшелер, микрофиламенттер жатады. Цитоплазманың
құрамындағы жоғарыда аталған компоненттер бір-бірімен өте тығыз байланыста
болады.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 5. Жасушаның биополимерлерді синтездеу, сегрегациялау және
жасушаішілік тасымалдау жүйесі (рибосомалар, эндоплазмалық ретикулум,
Гольджи аппараты)
Эндоплазмалық тор (ЭТ) жасушадағы каналдар мен қуыстардан тұратын
таралған тордан тұрады, заталмасуы қарқынды жүредi, эндоплазмалық тор
арқылы мембранадағы синтезделген заттар тасымалданады. Эндоплазмалық тордың
орташа көлемi жасушаның жалпы көлемiнiң 30-50% -ге дейiн құрайды.
Эндоплазмалық тор мембранасының екi түрi бар: тегiс және бұдырлы. Тегiс
мембранада май және көмiрсу алмасуына қатысатын ферменттi жүйелер
орналасады. Мұндай мембраналар май бездерiнiң жасушаларында көп, ол жерде
май синтезi жүредi, бауыр жасушаларында көп, ол жерде гликоген синтезi
жүредi (көмiрсу немесе қант) қоректiк заттардың қорына бай жасушаларда көп
(өсiмдiк тұқымдары).        Бұдырлы мембраналар қызметi – рибосомада
жүретiн белок синтезi. Бұдырлы мембраналар биологиялық белсендi заттар
гормондар түзушi бездi және жүйке жасушаларында көп.        Сонымен,
эндоплазмалық тор – каналында заттар тасымалдануы жүретiн жалпы жасушашiлiк
циркуляциялық (коммуникациялық) жүйе, каналдың мембраналарында жасушаның
тiршiлiгiн қамтамасыз ететiн көптеген ферменттер бар
Гольджи комплексiнiң негiзгi құрылымдық элементi – мембрана, ол ұзын,
сопақша цистерналар, үлкен вакуольдер немесе майда көпiршiктер түзiледi.
Гольджи комплексi белокты сөл бөлетiн жасушаларда, нейрондарда, овоциттерде
жақсы дамыған. Гольджи комплексiнiң цистерналары эндоплазмалық тор
каналдарымен байланыстырады. Эндоплазмалық тор мембраналарында синтезделген
белоктар, полисахаридтер, майлар Гольджи комплексiне тасымалданып, оның
құрылымының iшiне жиналады және бөлiнуге дайын, немесе жасушаның тiршiлiк
процесiнде пайдалануға дайын сөл түрiнде оралып – буылады.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 6. Лизосомалар жүйесі және пероксисома
Лизосомалар (грек lysis- ерiту және soma — дене) – мембранамен
қапталған, диаметрi 0,4 мкм болатын кiшкентай сопақша денешiктер.
Лизосомаларда ферменттердiң 30 дан аса түрлерi бар, олар белоктарды,
нуклеин қышқылын, полисахаридтi және басқа заттарды ыдырату қабiлетi бар.
Ферменттер көмегiмен заттың ыдырауын лизис деп атады. Осымен органоид атауы
да байланысты. Лизосомалар не Гольджи комплексiнiң құрылымдарынан, не
эндоплазмалық тордан түзiледi. Олар пиноцитоз немесе фагоцитоз вакуольiне
жақындап, олардың қуысына өзiнiң затын құяды. Сонымен, лизосоманың ең
негiзгi қызметi – қоректiк заттардың жасушашiлiк қорытылуына қатысу.
Лизосомалар жасушаның өлген жағдайында, эмбриондық дамуында және т.б
құрылымдарын бұзу қасиетi бар.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 7. Жасушаның энергиямен қамсыздандыру жүйесі
Митохондриялар – бiржасушалы және көпжасушалы организмнiң барлық
эукариотты жасушаларында болатын органоидтар. Олардың формалары әртүрлi –
дөңгелек, сопақша және цилиндрлiк дене, жiпше түрiнде де болады. Олардың
мөлшерi 0,2-1,0 мкм диаметрi, және 7 мкм дейiн ұзындықта болады. Әр түрлi
ұлпаларда митохондрия саны бiрдей емес және жасушаларының функциональдi
белсендiлiгiне тәуелдi синтетикалық процестер қарқынды жүретiн мысалы,
бауырда және энергия шығыны мол жерлерде олар көп (мыс, жақсы ұшатын
құстардың көкiрек бұлшықеттерiнде). Митохондриялар эндоплазмалық тор
мембранасын тығыз байланысқан, олардың каналдары митохондрияларда ашылады.
Митохондриялар саны бөлiнуiмен артады. Митохондрия қабырғасы 2 мембрана –
сыртқы немесе iшкi мембранадан тұрады. Сыртқы мембрана тегiс, iшкi
мембранадан органоид iшiне кристалар кiредi. Криста мембранада энергия
алмасуына қатысқан көптеген ферменттер орналасады. Криста саны жасушалар
қызметiне байланысты. Бұлшықет митохондрияда олар өте көп, олар органоидтың
iшкi қуысын толтырып тұрады. Митохондрияның негiзгi қызметi көзi – АТФ
синтезi. Бастапқы субстрат ретінде әр түрлі көмірсулар май қышқылдары,
аминқышқылдары қолданылады. Көмірсулардың бастапқы тотығуы гиалоплазмада
оттегісіз жүреді. Сондықтан оны анаэробты тотығу немесе гликолиз деп
атайды. Анаэробты тотығудың негізгі субстраты глюкоза, Кейбір бактериялар
энергияны пентозаның, май қышқылдарының аминқышқылдарының тотығуы арқылы
алады. Бұл процесс мына теңдеуге сәйкес келеді:
С6Н1206 + 602 -н-6Н20 + 6С02 + 680 ккал.
Жасушада энергия бірден бөлінбейді, ол сатыланып жүреді, химиялық
энергия жылуға айналмайды, ол тек макроэнергиялық байланысқа АТФ-ке
ауысады.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 8. Жасушаның тірек-қимыл жүйесі (цитоқаңқа)
Жасуша өзінің өмір сүру процесінде күрделі қимылдар жасайды. Ондай
қимылдарға хромосомдардың полюстерге жылжуы, жасуша органеллаларының
көпіршіктерінің қозғалуы, жасушаның үстіңгі бетінің қозғалысы сияқты
қимылдарды айтуға болады. Барлық қимыл қызметтерін атқаратын құрылымдардың
жалпы ұқсас молекулалық механизмі болады. Цитоскелеттің құрамы жіпше
тәрізді ақуыздар кешендерінен немесе филаменттерінен тұрады. Химиялық
құрамы, нәзік құрылысы және қызметтері жағынан филаменттердің үш түрін атап
өтуге болады. Ең жіңішке микрофиламенттер, олардың диаметрлері 6 нм
шамасында, құрамы актин белогінен тұрады. Екінші түрі - диаметрі 25 нм,
құрамы ақуыз тубулиннен тұратын - микротүтікшелер. Үшінші топтың құрамы -
аралық филаменттерден тұрады. Олардың диаметрі 10 нм, негізінде құрамы
жағынан туыстас ақуыздар болып келеді. Осы айтылған үш құрылым жасуша
компоненттерінің және жасушалардың қимылдау және қаңқа қызметтерін атқаруда
үлкен рөл аткарады.
Жасуша орталығы жануарлар жасушаларында, кейбір өсімдіктерде
кездеседі, бірақ жоғарғы сатыдағы өсімдіктерде, төменгі сатыдағы
саңырауқұлақтарда және карапайымдыларда кездеспейді. Интерфазада
центриольдер бір-біріне перпендикуляр орналасып дуплет немесе диплосома
құрады. 2 центриольдің біреуін аналық, екіншісі одан пайда болган жас
центриоль деп анықтауға болады. Екінші центриоль біріншіге перпендикуляр
эрі проксимал жағы бірінші центриольдің үстіңгі бетіне қарай орналасады.
Аналық центриольдің дистальды бетінде амофорты материалдар өсінді түрінде
кездеседі, екінші центриольде ондай өсінділер болмайды. Диплосомада тек
аналық центриольдердің, қосымша құрылыстары болады. Аналық
центриольдердің сыртында 9 шар тәрізді тығыз заттардан тұратын сателлиттер
орналасады. Центриольдер сателлиттерімен аяқшалары арқылы жалғасады. Әр
центриольдердің сыртында құрылымсыз немесе жұка талшықты матрикс және
центросфера құратын қосымша микротүтікшелер болады.
Жасуша орталығы бөлінетін жасушаларда ұршық жіпшелерін құруда үлкен
қызмет атқарады. Центриольдердің көмегімен интерфазада жасушалардың
полюстерін анықтауға болады. Жасуша орталығы Гольджи аппаратына тақау
орналасады және жасуша ядросымен тығыз байланыста болады.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 9. Жасуша ядросының құрылысы мен функциясы (кариология)
Ядро – жасушаның маңызды құрамдас бөлiгi. Жасуша ядроларда гендер
орналасқан ДНҚ бар. Осыған орай ядро 2 негiзгi қызмет атқарады: 1)
генетикалық информацияны сақтап, ұрпақтан ұрпаққа беру; 2) заталмасу және
организм дамуының процесiн реттеу.
Көптеген жасушаларда 1 ядро бар. Кейде 1 жасушаларда 2-3 ядроны
байқауға болады, мысалы, бауыр жасушасында. Ондаған ядролары бар көпядролы
жасушаларда белгiлi. Ядроның формасы жасуша формасына байланысты болады.
Ядро қабықшасының кедiр – бұдырлы бетi ядроны үлкейтедi және ядро мен
цитоплазманың құрылымдардың байланысын арттырады. Ядро шырынының құрамына
ферменттер, рибосомаларды және хромосоманың құрылымдық белоктары кiредi.
Хроматин деп ядроның барлық құрылымын және гранула, дөңбектерiн
айтады. (грекше chroma — түс), олар кейбiр бояғыштармен қарқынды боялады.
Генетикалық белсендi емес хроматин бар – ол гетерохроматин (грекше heteros
— әр түрлi) генетикалық жағынан белсендi емес, хроматиннiң әр түрлi
дәрежедегi спиральданған бөлiгiнен түзiледi. Гетерохроматин және дамудағы
ерте немесе өте ерте кезеңде қолданылған, немесе жұмысқа әлi кiрiспеген
гендерден құралады. Генетикалық белсендi хроматин – эухроматин (грек eu
-толық) толығымен диспиральданған және жарық микроскоппен көрiнбейдi.
Хроматиннiң эухроматиндi бөлiктiң құрамына өнiмдерiне нақты жасушаның
құрылысы барлық ерекшелiгi мен функциональдi белсендiлiгi кодтанған гендер
кiредi.
Ядроға тән тағы бiр құрылым – ядрошық. Ол ядрошықтарына батып тұрған
толық домалақ дене. Әртүрлi жасушалар ядросында, және 1 жасушаның ядросында
оның функциональдi күйiне тәуелсiз ядрошық саны 1 ден 507 және одан да көп
болуы мүмкiн. Бөлiнген кезде олар жойылып, бiткеннен кейiн ол қайтадан
түзiледi. Диаметрі 1-3 мкм. болатын сфера тәрізді денешік. Ол негізінен
белоктан және РНК-дан тұрады. РНК-ның молекуласы, ДНК-ның молекуласы
секілді нуклеопротеидтердің тізбегі болып табылады. Бірақ РНК-ның
нуклеотидінде дезоксирибозаның орнында рибоза, ал тиминнің орнында урацил
болады. РНК-ның молекуласының, ДНК-ның молекуласынан айырмашылығы сол, ол
нуклеодиттердің бір ғана тізбегінен тұрады.
Ядрошық әдетте хромосомның екінші реттік тартылған бөлігімен
байланыста болады. Сондықтанда бұл бөлікті ядрошықты ұйымдастырушы (түзуші)
деп атайды, онда рибосомдық РНК-ның матрицалық синтезі түзіледі. Содан соң
рибосомдық РНК белокпен қосылады, нәтижесінде рибонуклеопротидтердің
түйіршіктері пайда болады. Бұл түйіршіктер рибосомның бастамасы болып
табылады, олар алдымен нуклеоплазмаға, содан соң ядро қабықшасының поралары
арқылы цитоплазмаға өтеді, осы жерде олардың толық қалыптасуы аяқталады.
Ядрода бір немесе бірнеше ядрошық болуы мүмкін.
Ядро қабықшасы ядроның ішіндегі заттарды цитоплазмадан бөліп тұрады.
Ядро қабықшасы екі қабат мембранадан тұрады, олардың арасында
перинуклеарлық кеңістік деп аталынатын қуыс болады. Мембрананың қалыңдығы
10 нм., ал перинуклеарлық кеңістіктің қалыңдығы тұрақты болмайды (өзгеріп
отырады). Қабықшаның жалпы қалыңдығы 60-80 нм. тең. Қабықшаның ішкі
мембранасы агранулярлы болып келеді, ал сыртқы мембранасына рибосомалар
бекінеді. Құрылысы және химиялық құрамы жағынан ядро қабықшасы
эндоплазматикалық торға (ретикулум) жақын, оның сыртқы мембранасынан,
тіптен цитоплазманың торына өтетін өсінділер түзіледі. Ядро қабықшасының
ядролық поралары болады. Бұл диаметрі 30-100 нм. болатын күрделі құрылым,
олар арқылы макромолекулалар нуклеоплазмадан гиалоплазмаға және керісінше
өтіп жатады. Ядро қабықшасы ядро мен цитоплазманың арасындағы зат алмасуды
реттеп отырады және белоктар мен липидтерді синтездеуге қабілетті.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 10. Жасушалық цикл және жасуша бөлінуі, өлуі
Көбею — тірі организмдердің негізгі қасиеттерінің бірі. Жасушалар
санының көбеюі алғашқы жасушаның бөлінуі арқылы жүреді.
Жасушалық бөлінудің екі типін ажыратады: митоз немесе кариокенез және
амитоз. Митоздық (жасушалық) цикл интерфаза мен митозға бөлінеді. Интерфаза
— екі митоз-дық бөлінудің арасындағы кезең. Интерфазада жасуша өсіп митозға
дайындалады.
Интерфаза үш кезеңнен түрады: 1) постмитоздық (пресинтездік) кезең, 2)
ДНҚ-ның синтезделу кезеңі, 3) постсинтездік немесе премитоздык кезең -
бөлінуге қажетті белоктар - тубулиндер синтезделеді.
Постмитоздық кезең митоздық бөлінуден кейін жүреді. Осы кезеңде жасуша
цитоплазмасының өсуі байқалады және ДНҚ-ның синтезіне әзірлік жүреді.
Электрондық микроскопиялық мәліметі бойынша цинтриольдар екі еселенеді.
Жасушаның бөлінуге дайындығындағы маңызды кезең синтездік кезең. Бүнда ДНҚ
синтезделеді және хромосомалар екі еселенеді. Премитоздық кезеңде жасушада
энергия жиналады және митоздық аппаратты түзуге қатысатын ерекше белоктар
синтезделеді. Осыдан кейін жасушаның митоздық бөлінуі басталады. Митоз
кезінде жасушада синтез процесі токтайды. Митозға жасуша толықтай қатысады.
Өзгерістер ядрода және цитоплазмада да жүреді. Жасушаның бөліну процесі
ядроның бөлінуі немесе кариокинез бен цитоплазманың бөлінуі немесе
цитокинезден түрады. Екі құбылыс бір-бірімен тығыз байланысты.
Амитоз — ядро интерфаза күйінде болатын жасушаның бөлінуі, митозға
қарағанда сирек кездеседі. Бүнда хромосо-малар ширатылмайды және бөліну
үршығы түзілмейді. Амитоз екі жасушаның пайда болуымен аяқталуға тиісті,
бірақ та көбінесе ядро белінеді де екі немесе кеп ядролы жасушалар пайда
болады.
Мейоз эукариотты жасушаларды бөлу әдісі болып табылады, соның
нәтижесінде екі еселенген хромосом жиынтығы бар бір аналық жасушадан 4
жасуша қалыптасады. Диплоидтық соматикалық ұяшық (2n4c) миозға енген
жағдайда 4 гаплоидты жасуша (lnlc) пайда болады. Хопроидтық хромосом
жиынтығы бар ұяшықтарды миоз арқылы бөлуге болмайды. Мейоздың мейоз I
және мейоз II деген екі қосалқы бөлімнен тұратын тұрақты процесті береді.
Кез келген бөлімде профаза, метафаза, анафаза және телофаза ерекшеленеді
Жасуша өлімі – бұл тіршілік әрекеті құбылысының жаңадан кері
айналмайтын өсуге, көбеюге қабылетін жоғалтқан тоқтауы. Жасушаның қартаюы
катабиозға (ката -төмен, био- өмір) және жасушаның өліміне алып келеді.
Жасушаларда өмір сүру ұзақтығы әр түрлі болады.
Апоптоз – бұл генетикалы бағдарланған, энергияны қолданумен өтетін,
жасуша өлімінің белсенді процесі. Бұл жасушалы өлімнің ерекше түрі. Апоптоз
дефекті жасушаларды жоюға бағытталған.
Некроз (гр. nekros — өлі, шірік, өлі еттену) - тірі организмдегі
жасуша мен тіндердің өлуі.Қан және жұқпалы ауруларға шалдығу, жарақаттану,
күю т. б. себептерден ауыз шырышты қабығы, қызыл иек шеті, ерін мен ұрт
үстері некрозға ұшырайды. Шіру процестері ұлпа қабынғанда, тіс эмалі
зақымданғанда білінеді. Некроз – бұл жасушаның зақымдалуы кезінде, оның
тіршілік ету жағдайының өзгеруі кезіндегі (қан ағымы бұзылысы) дамитын
процесс. Осындай жағдайлар кезінде апоптоз механизмі жұмыс істемейді.
Некроз өте жылдам өтеді, мембрана бұзылады, оның өткізгіштігі бұзылады,
жасуша ісінеді, лизосома зақымдалған кезде жасушаның автолизі басталады
(өзін-өзі сіңіру).
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 11. Ұлпалардың ұйымдасуының жалпы принциптері. Эпителий ұлпалары
Ұлпа дегеніміз белгілі функцияны атқаруға арналған құрылысы ұқсаса
тарихы қалыптасқан клеткалар мен клеткааралық заттардың комплексі.
Ұлпалардың микроскопиялық құрылысы мен функциясын зерттеудің негізінде
Франс Лейдиг 1853 жылы олардың бірінші классификациясын ұсынған болатын.
Оның классификациясын Альберт Келликер 1855 жылы жарық көрген өзінің
гистологиялық оқулығында пайдаланған. Лейдиг Келликер ұлпаларды төрт топқа
бөлген: 1. Эпителиалдық ұлпалар. 2. Дәнекер ұлпалары. 3. Бұлшық ет
ұлпалары. 4. Нерв ұлпасы. Ұлпалардың осы төрт типін А.А. Заварзин екі топқа
біріктіруді ұсынған: 1. Жалпы маңызды ұлпалар. Бұған эпительиалдық ұлпалар
мен дәнекер ұлпалары жатады. 2. Маманданған ұлпалар (бұлшық ет ұлпасы мен
нерв ұлпасы). Эволюция процесінде алдымен жалпы маңызды ұлпалар пайда
болған, “мамандалған ұлпалар” филогенетикалық дамудың кейінгі кезеңінде
бөлініп шыққан. Әрбір ұлпаның құрамында дамудың әртүрлі кезеңдеріндегі
клеткалық элементтер кездеседі.
Эпителий ұлпасы - жабын (тері жабыны) ұлпа мүшелердің сыртқы жағын
жауып, ішкі мүшелерді (қарын, ішектер, несепағар, мұрын қуысы, ішкі
секреция бездері және т. б.) астарлап жатады. Жасушалары бірімен-бірі өте
тығыз жанасқан. Мұндай орналасудың қорғаныштық қызмет атқаруда мәні зор.
Жасушаларының пішіндері - жалпақ, төрт бұрышты, цилиндр және т. б.
Эпителий ұлпасы құрылысына қарай бір қабатты, көп қабатты болады.
Егер жасушалары бірнеше қабат түзіп орналасса - көп қабатты деп аталады.
Мысалы, терінің, сыртқы қабатының жасушалары көп қабатты болғандықтан,
қасаңданып түлеп түседі. Оның орнын терең қабатындағы жасушалар
толықтырады.
Жасушаларының пішіні мен атқаратын қызметіне қарай эпителий ұлпалары
6 топқа бөлінеді:
1) Жалпақ эпителий (көп қабатты) жасушалары көп қырлы, терінің
үстіңгі қабаты мен ауыз қуысы, өңештің ішкі жағын астарлайды.
2) Текшелі (кубический) эпителий бүйректің өзекшелерін іш жағынан
астарлап тұрады.
3) Бағана тәрізді эпителийдің жасушалары ұзынша, қарын мен ішектердің
ішкі қабатында орналасқан.
4) Кірпікшелі эпителий бағана тәрізді жасушаларының бетінде
цитоплазмадан түзілген кірпікше тәрізді өсінділері болады. Әсіресе тыныс
жолдарындағы кірпікшелі эпителийлер шаңтозаң бөлшектерін және т. б. бөгде
заттарды ұстап қалады.
5) Сезгіш эпителий тітіркенуді қабылдайды, иіс сезу эпителийлері
мұрын қуысында орналасқан.
6) Безді эпителий жасушалары сүт, тер, жас, сілекей, құлық бөледі.
Жасушаларының пішіндері бағана және төрт бұрышты.
Эпителий ұлпасының қызметі:
- Қорғаныштық;
- Денеде су мөлшерінің бір қалыпты болуын реттеу;
- Бастапқы және соңғы кезеңдердегі зат алмасуға қатысу;
- Ағза мен сыртқы орта арасындағы зат алмасуды реттеу.
- Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 12. Қан және лимфа
Қан – трофикалық және қорғаныш қызметін атқаратын сұйық дәнекер ұлпа.
Ол пішіндік элементтерден тұрады. Қызыл клеткалары эритроциттер, ақ
клеткалары лейкоциттер, қан пластинкалары тромбоциттер. Эритроциттер мен
пластинкалар қызметтерін тікелей қанның ішінде, ал лейкоциттер өздерінің әр
түрлі міндеттерін қанда емес дәнекер ұлпасында атқарады. Эритроциттер
оттегін тасымалдауға бейімделген жоғары дәрежеде жіктелген клеткалар.
Лейкоциттердің эритроциттерден айырмасы оларда гемоглобин болмайды және
бұлар ядролы клеткалар.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 13.Дәнекер ұлпасы.
Жоғарғы сатыдағы жануарлардың организмінде дәнекер ұлпасы көп
тараған. Қан тамырларының жанында орналасады, эпителиалдық ұлпаға төсекше
қызметін атқарады, органдардың арасын толтырады. Дәнекер ұлпа заттар
алмасуын қамтамасыз ететін орта болып есептеледі. Органдардың қабында
механикалық қызмет те атқарады.
Ұлпаның гистологиялық құрылымы атқаратын қызметіне байланысты.
Трофикалық маңызы бар ұлпаларда клеткалар өте көп болады, ал аралық заттың
механикалық элементтері нашар жетіледі. Тіректік маңызы бар ұлпаларда,
керісінше, механикалық құрылымдар көп болады да, клеткалардың саны аз
болады. Осыған сәйкес дәнекер ұлпасының бірнеше түрі ажыратылады:
Ретикулалық ұлпа, борпылдақ дәнекер ұлпа және тығыз дәнекер ұлпасы.
Дәнекер ұлпасы күрделі құрылым оның құрамында ұрықтың мезенхимасынан
дамитын түрлі клеткалар, клеткалардың өлі өнімдері болып саналатын
талшықтардың бірнеше типтері және гиалурон қышқылынан, хондротиннен,
хондроитинсульфаттан және кератинсульфаттан тұратын сұйық немесе қоймалжың,
аморфтық матрикс болады. Дәнекер ұлпасын құрайтын клеткалар, әдетте бір –
бірінен қашық орналасады.
Тығыз дәнекер ұлпасы коллагенді (бұлшықет сіңірі, байлам) және
эластинді (желке, жота өсінділері аралықбайлам) болып бөлінеді. Жасушалары–
фиброциттер, жасушааралық зат–біріншілік шоғыр (фиброциттер қатарлары
аралығында), екіншілік шоғыр (эндотеноний аралықтарында) т.б.
Ретикулярлы ұлпа ретикулярлы жасушалардан және ретикулярлы
талшықтардан тұрады. Барлық қан түзетін мүшелердің (тимустан басқа)
стромасын құрайды. Және тірек функциясынан басқа, басқа да функцияларды
орындайды: гемопоэти трофикасын қамтамасыз етеді, олардың дифференциалдау
бағытына әсер етеді.
Майлы ұлпа май жасушаларының жиналуынан тұрады, екі түрге бөлінеді:
ақ және қоңыр май ұлпасы.
Шырышты дәнекер ұлпасы тек эмбрионалдық кезеңде -провизорлық
органдарда және ең алдымен кіндік арқанның құрамында кездеседі. Ол
негізінен жасушааралық заттан тұрады. Онда муцинді синтездейтін
фиброобластқа ұқсас жасушалар орналасады.
Пигментті дәнекер ұлпасы меланоциттер жинақталатын учаске (көз
алмасының тамырлы қабықшасы).
Қаңқалық дәнекер ұлпасына тірек, қорғаныш, механикалық қызметтер
атқарып, ағзадағы минералдық заттар алмасуына қатысатын шеміршек және сүйек
ұлпалары жатады.
Шеміршек ұлпасының үш түрін ажыратады: гиалиндік, серпілмелі,
талшықты. Гиалинді (гректің гиалос - әйнек) шеміршек ұлпасы гиалин
шеміршегін құрайды. Шеміршектердің ең қаттысы, хондриобластлар мен
хондриоциттер деп аталатын клеткалардан, клеткааралық аморфты және талшықты
заттан тұрады. Бұл түрінде қан тамырлары болмайды. Шеміршектің қоректенуі
перихондрдың тамырлар торы арқылы қамтамасыз етіледі. Шеміршек ұлпасы
склеротомның мезенхимасынан дамиды, регенерациясы перихондр арқылы жүреді.
Сүйек ұлпасы тірек функциясын атқарады, минералдық алмасуға қатысады,
ал сүйектің қызыл майы қанның пішіндік элементтерінің түзілетін орны. Сүйек
– клеткалар мен қатты негізгі заттан тұратын известелген дәнекер ұлпасы.
Негізгі заттың 30% жуығы коллаген талшықтар түріндегі органикалық
қосылыстардан, ал қалған 70 % бейорганикалық заттардан түзілген. Сүйек
ұлпасының клеткалары остеобласттар, остеоциттер және остеокласттар.
Остеобласт – сүйектің өсуін қамтамасыз ететін тірі клеткалар. Остеоциттер
жұлдыз пішінді көп өсінділі клеткалар. Қалыптасқан ұлпада остеоциттер
бөліну қабілетінен айрылған, жоғары дәрежеде мамандалған клеткалар.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 14. Бұлшық ет ұлпасы
Бұлшықет ұлпасы - денедегі бұлшықеттерді түзеді. Бұлшықет ұлпасына төн
қасиет оның - жиырылғыштығы, жиырылуы арқылы ағза мен мүшелерді қозғалысқа
келтіреді. Бұлшықет жасушалары ұзын, жіңішке болғандықтан оларды талшықтар
деп атайды. Талшықтарында бір-бірімен қатарласа (параллель) орналасқан өте
көп жиырылғыш жіңішке миофибриллалар (гр. myos - бұлшықет, лат.
fibrilla - талшық, жіпше) болады. Бұлшықеттердің жиырылғыштық қасиеті осы
миофибриллаларға байланысты. Адам ағзасында бұлшықет ұлпасының 2 тобы
болады. Олар: көлденеңжолақты және бірыңғай салалы бұлшықеттер.
Бірыңғай салалы бұлшық ет ұлпалары ішкі асқазан, ішектер, қан
тамырлары, несепағар, қуық, жатыр және т.б. мүшелерде болады. Талшықтары
ұзын, ұршықтың сабы пішіндес, екі ұшы жіңішке үшкір, ортаңғы бөлігі
жуаңдау. Талшығының дәл ортасында таяқша төрізді бір ядросы бар. Адам
еркінен тыс бояу жиырылады.
Қаңқа мен жүректің бұлшықеттері көлденеңжолақты бұлшықет ұлпасынан
тұрады. Көлденеңжолақты деп аталатын себебі талшықтары екі түрлі: біреуі
жіңішке күңгірттеу болса, екіншісі ақшыл жалпақтау (кендеу) болады. Осындай
екі түрлі талшықтары бір-бірімен кезектесіл орналасқандықтан бұл
бұлшықеттерді көлденеңжолақты дейді. Қаңқаның бұлшықеттері сүйекке
бекінеді, оның әрбір талшығы (жасушасы) көп ядролы және ядролары талшығының
шетіне орналасады. Талшығының (жасушасының) пішіні цилиндр төрізді, ұзын,
ұштары доғал, адамның еркіне сай жиырылады.
Жүректің бұлшықетінде көлденеңжолақты. Қаңқа бұлшықетінен айырмашылығы
талшыңтары тарамдалып өр жерінен бір-бірімен бірігіп торланып жатады.
Талшықтары көп ядролы және олар талшығының дәл ортасына орналасқан.
Жүректің бұлшықеті адам еркінен тыс жиырылады.
Кардиомиоциттердің даму көздері-висцералды спланхиотпен белгілі бір
учаскелер болып табылатын миоэпикардиальды пластинкалар.
Жүрек бұлшықет тінінің иннервациясы. Жиырылғыш кардиомиоциттер екі
көзден биопотенциалдар алады:
1) өткізгіш жүйеден (ең алдымен синус-жүрекше түйінінен);
2) вегетативті жүйке жүйесінен (оның симпатикалық және
парасимпатикалық бөлімдерінен).
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

Тақырып 15. Жүйке ұлпасы
Жүйке ұлпасы – жүйке жүйесінің негізгі құрылымдық элементі. Ол жүйке
клеткалары немесе нейроннан және глиялық клеткалардан тұрады. Импульстарды
орталық жүйке жүйесіне беретін нейрондарды афференттік немесе сенсорлық
нейрондар дейді, ал эфференттік қозғаушы нейрон дар импульстарды орталық
жүйесінен эффекторларға береді. Сезімдік, аралық және қозғаушы нейрон дар
қосылып рефлекторлық доғаны құрайды.
Нейронның денесін сома деп атайды. Импульстарды клетканың денесіне
өткізетін өсінділерді дендриттер деп, импульстарды клетканың денесінен
басқа клеткаларға немесе шеткі органдарға өткізетін өсінділер аксондар
немесе нейрит деп аталады. Синапс - нейрондардың өзара жанасқан жері.
Нейроглия – нерв ұлпасының көмекші және маңызды құрамды бөлігі.
Нейроглия клеткалары нерв импульстарын өткізбейді, бірақ олар нерв
ұлпасында тіректік, қорғаныс және изоляциялық фукнциялар атқарады.Нейроглия
клеткаларының бірнеше типтері бар: нерв түтігінен дамитын макроглия мен
мезенхимадан пайда болатын микроглия.
Нерв талшықтары – қабықшалармен қапталған нерв клеткаларының өсінділері.
Қабықшаларының құрылысына қарап нерв талшықтарының екі түрін ажыратады:
миелинсіз және миелинді.
Әдебиеттер: Н:1-4, Қ:1-4; ИР:1-3.

7. Зертханалық сабақтар мазмұны – қарастырылмаған

8. Практикасеминар сабақтарының мазмұны

Тақырып 1-2 Клетканы зерттеудің оптикалық әдістері
Мақсаты: Цистологияда қолданылатын маңызды оптикалық құралдармен,
микросуреттермен, объектілерді өлшеумен, суреттер салмен, клетка
құрылымдарын зерттеу тәсілдерімен, цитологиялық препараттарды дайындау
тәсілдерімен танысу.
Тапсырмалар:
1. 1) әр түрлі объектілерді зерттеуге арналған биологиялық микроскоптар
мен электрондық микроскоп құрылысымен танысу.

2. 2) микроскоппен орындалатын жұмыстармен танысу: жұмыс орнын әзірлеу,
жарық түсіру, центрлеу, фокустау, жарық фильтрлерін таңдау,
объектілердің суреттерін салу және оларды өлшеу, микрофотография.

3. 3) бақылау тәсілдерін зерттеу: қараңғы өріс микроскопия әдісі, фазалық-
контрастық микроскопия тәсілі, полярланған жарықта бақылау тәсілі,
люминесцентті микроскопия тәсілі, электронды микроскопия тәсілі.

4. 4) микросуреттер альбомынан электронды микросуреттерді қарастырып,
объектілерге назар аударыңыздар. Суреттердегі кесінділердің
сипаттамасымен танысыңыз.

5. Электронды микроскоппен зерттеу әдістері туралы мәлімет іздестіру,
шағын хабарлама жазып келу

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік нұсқау. Тақырып бойынша
теориялық материалды мұқият оқып, талдау жасаңыз. Жұмысқа кіріспес бұрын,
жұмыстың мағынасы мен мақсатын ұғыну керек, жұмыс барысы кезінде не істеу
керектігін, оны қалай рәсімдеу керектігін мұқият оқып, түсіну. Практикалық
жұмысты орындауәдістемесімен танысып, тапсырмаларды және Практикалық
жұмысты орындаубарысын дәптеріңізге жазу қажет. Тапсырмаларды орындаңыздар,
жұмыстың барысын суреттеп айтыңыздар және лайықты қорытындылар
шығарыңыздар.
Әдебиеттер: Н:1-5, Қ:1-5; ИР:1-3.

Тақырып 3 Клеткалардың биологиялық мембраналары. Плазматикалық
мембрана
Мақсаты: Биологиялық мембраналардың молекулалық және құрылымдық
құрылысымен және плазматикалық мембарананың мысалында олардың атқаратын
қызметімен танысу. Биологиялық мембаранлардың маңызын түсіну.
Тапсырмалар:
1. Биологиялық мембрана туралы түсінік; мембрананың сүйықтық-
мозаикалық моделін қарастыру және суретін салу;
2. Плазмалемманың негізгі қызметтерін жазып алу.
3. Клеткаға және клеткадан заттарды тасымалдау тәсілдерін талқылау:
диффузия, осмос, активті транспорт: K+- Na+ - насос, фагоцитоз, питоцитоз,
эндоцитоз, экзоцитоз.
4. Өсімдік клеткаларының клетка қабырғасының құрылысы мен
қызметтерін қарастыру;
5. Қорытынды жасау.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік нұсқау. Тақырып бойынша
теориялық материалды мұқият оқып, талдау жасаңыз. Жұмысқа кіріспес бұрын,
жұмыстың мағынасы мен мақсатын ұғыну керек, жұмыс барысы кезінде не істеу
керектігін, оны қалай рәсімдеу керектігін мұқият оқып, түсіну. Практикалық
жұмысты орындауәдістемесімен танысып, тапсырмаларды және Практикалық
жұмысты орындаубарысын дәптеріңізге жазу қажет. Тапсырмаларды орындаңыздар,
жұмыстың барысын суреттеп айтыңыздар және лайықты қорытындылар
шығарыңыздар.
Әдебиеттер: Н:1-5, Қ:1-5; ИР:1-3.

Тақырып 4- 5 Мембранасыз органоидтердің құрылысы мен қызметтері
Сабақ мақсаты: рибосомалардың құрылысын және құрамын зерттеп, олардың
полисомаларды құрау және ақуыз синтезіне қатынасын қарастыру.
Тапсырмалар.
1. Клетка орталықтың құрылымын (центросома мен центросфераны)
қарастыру және суретін салу.
2. Полюстық микротүтікшелердің хромосомдық
микротүтікшелерден айырмашалағын анықтау.
3. Рибосомдардың құрылысын, полисомдардың пайда болуын зерттеу.
4. Ақуыз биосинтезінің схемасын талдау.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік нұсқау. Тақырып бойынша
теориялық материалды мұқият оқып, талдау жасаңыз. Жұмысқа кіріспес бұрын,
жұмыстың мағынасы мен мақсатын ұғыну керек, жұмыс барысы кезінде не істеу
керектігін, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.