Сәндік қолданбалы өнер және дизайн

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Құрманғазы атындағы саз колледжінің
Сәндік қолданбалы өнер және дизайн
Бөлімінің дизайн мамандығының 3 курс
Оқушысы Әділжан Ақеркенің Ұлттық
ою - өрнектерді кешкі көйлекте қолдану
атты курстық жұмысына

Пікір
Әділжан Ақеркенің курстық жұмысы теориялық бөлімнен тұрады.
Теориялық бөлімінің кіріспесінде тақырыптық өзектілігі, киімнің міндеті мен мақсаты, киімнің шығу тарихы, жас ерекшелігіне байланысты қолданылуы туралы мәліметтер орындалды.
Бірінші бөлімінде сәннің қызыметі мен құрылымы, киімнің атқаратын инновациялық, регулятивтік, психологиялық, әлеуметтік, мәртебелік, коммуниктивтік, экономикалық қызыметтері, түстер және олардың негізгі қасиеттері жан - жақты қарастырылған.
Екінші бөлімде костюмнің бөлшектерінің құрастырылу және технологялық өңделу барысы, мата тану туралы мәліметтер, киім тігу барысында қолданылатын өлшемдер туралы мәліметтер толық берілген.
Жалпы курстық жұмыстың теориялық және практикалық бөлімдері толығымен жақсы орындалған. Тақырыптың мазмұны толықтай ашылып, зерттеу жұмысы нәтижелі орындалған. Курстық жұмыс талапқа сай жазылған сондықтан, қорғауға лайықты деп есептеймін.

Жетекші: С.Н.Бозова

Түсініктеме
Курстық жұмыстың тақырыбы: Ұлттық ою өрнектерді кешкі көйлекте қолдану. Тақырыпты таңдаған себебім, біздің ата - бабамыз қолөнерімен айналысқан, сол өнерді жетілдіріп, ұрпағына мұра етіп қалдырып отырған. Барлық жасалған қолөнер заттарын табиғатпен байланыстырып ою - өрнектермен безендірген. Ою - өрнек деген сөзіміз латын тілінен алынған, "Орнамент" (әшекей) деген ұғымды білдіреді. Мағынасы сәндеу, әсемдеу деген сөзден шыққан. Ұлттық киімнің негізгі сәндеушісі - ою - өрнек. Халқымыздың ұлттық киім түрлері өте көп. Олар өзінің көз тартарлық әсемділігімен, ою - өрнегімен, сәнділігімен осы кезеңге дейін жоғары бағаланады.Бір орында тұрмай мезгіл сайын өзгеріп отыратын сән талабына сай, қазіргі заманның кешкі көйлегімен,ұлттық ою өрнегімізді бірлестіре отырып заманға сай сәндік көйлекті тігіп шығу.
Менің түсінігімде ою - өрнек дегеніміз - дәлдік, есеп, теңдік, теңеу,
үйлесім, жарасым, сәндік, көркемдік, сәйкестік, тазалық, нәзіктік, сүйкімділік, парасаттылық, жылылық, сұлулық, ойлылық, ақылдылық, зеректік, көңіл - күйдің жақсылылығы, шабыт береді, ептілікке, іскерлікке, шеберлікке, икемділікке, дәлдікке баулиды, тәрбиелейді. Өнерге деген махаббат, сұлулыққа деген ғашықтық, құштарлық жинағы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Ұлттық киім үлгілерімен, ұлттық ою - өрнектер элементтерімен композиция құру шеберлігін дамыту, курстық жұмыс барысында эстетикалық талғамға ұқыптылыққа үйрету. Ұлттық ою өрнектерімізді заманға сай кешкі көйлекте қолдану
Білімділік: Халқымыздың ұлттық киім түрлеріне, олардың ою - өрнек түрлеріне сипаттама беру.
Дамытушылық: Ойлауды, танымдық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Жеке жұмыс істей білуге, әдемілікті сезінуге тәрбиелеу, көркемдік талғамды, икемділікті қалыптастыру. Ою - өрнектің сырына мән беру арқылы ой - өрісін, білімін жан - жақты дамыту, халқымыздың асыл мұраларын, салт дәстүрін, өнерін құрметтеуге тәрбиелеу.
Курстық жұмыстың тәжірибелік мәні: Киім тігу үшін оның көркем образын қабылдай алу керек. Киімде көркем образ қалай пайда болады? Көркем образ дегеніміз не? Жалпы осы сияқты сұрақтар дизайнерді емес көрерменді көбірек мазалайды. Дегенмен, кез келген жасаған зат объекті бола бермейді, оны қазіргі заман өнерінен анық байқауға болады. Көркем образ объектіне эстетикалық жолмен құрастыру, ал оны қабылдау индивидуалды ішкі және сыртқы психологиялық материалмен байланысты.
Киім адам үшін өте қажет нәрсе болып табылады. Киім адам денесінің 80 пайыздан астам жерін жауып тұрады және табиғаттың қолайсыз жайттарынан қорғайды, киім конструкциясы денені еркін тыныс алуына, ыңғайлы жүріп - тұруына, сондай - ақ адамға көрік береді.
Курстық жұмыста қолданылатын материалдар: Маталық бекітпе (замок), ілгек, желімдік мата, жіп, бисер моншақ, қайшы, негізгі матаға органза, астарлық матаға атлас қолданылған.
Органза мөлдір, қатты мата, жеткілікті икемді және тығыз. Оны әмбепап қолдануға болады. Атлас бір жақ беті жылтыр келген жібек мата. Атлас астар матаға қолдануға өте ыңғайлы. Органза мен атлас бір біріне керемет үйлеседі және ыңғайлы. Көйлек жеңі органзамен әсемделген, қынама сұлбалы, ұзын етекті, белінен кеудесіне дейін бисер моншақпен өсімдіктектес ою өрнектермен кестеленген, белінде жіңішке белдігі бар, өте нәзік көйлек. Көйлектің сол жақ қолтық ойындысынан төмен маталық бекітпемен бекітілген. Артқы мойын ойындысында ілгек қолданылған. Көйлекті сахнаға, кештерге, қыз ұзату тойына киюге болады. Таңдалынған көйлектің түсіне келер болсақ өте нәзік, әр мезгілге қолайлы, адамның реңін ашатын сүт түстес түс. Бұл түс түріне ешкім алаңдамау керек. Бұл түс әмбебап болып табылады және сыртқы келбетке, шашқа және көздің түсіне қарамастан кез келген кескінді толықтыра алады. Ең қызығы, ол фигураның түріне және жасына қарамастан бәріне әдемі көрініс береді. Курстық жұмысқа бұл көйлекті таңдау себебім нәзік, қыз келіншектерге киюге арналған, көп жағдайда киюге қолайлы. Заманға сай және қазақи нақышта қолданылған. Көп адамның көңілінен шығатын әдемі көйлек.
Көркемдік тапсырмаға сәнді пішінмен бұйым пішімін жасау, бөлшектердегі және пропорцияны табу, бұйым бөлшектеріндегі ырғақты анықтау жатады. Киімнің үйлесімділігі таңдалған материалға анықталған конструкциясы оның киілуінде, пішілуінде, үтіктеуді, тазалауды, әртүрлі қозғалысқа ыңғайлылықты бәрін есепке алады.
Ендігі міндет ұлттық дүниетаным ерекшелігін танытатын осы өнер саласын заман талабына сай жетілдіріп көркем, рухани қазына ретінде пайдалана білу. Қазақ қолөнерінің күрделі саласы ою - өрнекті әлі де ғылыми тұрғыдан тереңірек зерттей түсу керек. Өйткені, ою-өрнек өнері осы уақытқа дейін белгілі бір жүйеге келтірілген жоқ.
Сан ғасырлар бойы халықтың рухани да, материалдық та игілігіне айналған осынау ою - өрнек өнері бүгінгі күннің талабына орай, халық арасынан шыққан іскер - шеберлердің шығармашылық ізденістері нәтижесінде одан әрі дамып, жаңа түр, соны мазмұнға ие бола түсуде.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Композициялық бөлім
1.1. Композицияға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Сәнді көйлектерде қолданылатын ою өрнек түрлері ... ... ... ... ... ...10
1.3. Сәнге бағыттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
II Маталарға дәйектеме. Таңдау және тиімді өңдеу
2.1. Киім үлгісі, мата туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2. Бұйымға берілген өлшемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3. Көйлектің тігілу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32

Кіріспе

Жастар - еліміздің болашағы деген қанатты сөзді жиі айтып, сол жастардың болашағы, Қазақстанның ертеңгі тағдыры сіз бен біздің бүгінгі қызыметімізді қалай атқарып жүргенімізге тікелей байланысты екенін әрдайым жадымызда ұстаймыз.XXI ғасырдағы жастарға заман талабына сай білім беру қажет, сондықтан жас ұрпақтың рухани мәдениетін қастерлеу және дүниежүзілік мәдениетке қол созуы басты мақсат.Сол мәдениеттің бір саласы қазақ халқының ұлттық киімдерінің және ондағы ою - өрнек әуендерінің ерекшеліктерінің дамуы. Халқымыздың ұлылығы тек сапамен ғана емес, азаматтың ой - санасына қосқан ұлттық өнер үлгісімен есептеледі. Осы тұрғыдан алғанда ұрпағын жан - жақты тәрбиелеуге арналған қазақтардың этнопедогогикасының бай мұрасының жүздеген жылдар ақын - жыраулар, ойшылдар жасап кеткен ауыз әдебиетінің ұлттық қолданбалы қол өнерінің көркемдігі дүниежүзілік деңгейге тартса, қазақ ұлты ұлы өркениетті ұлттар қатарынан көрінетіні сөзсіз. Бүкіл адамзаттың келешегі - жеткіншектердің қандай мұраттар негізінде тәрбиеленіп, қалай өсуіне, кемелдеуіне байланысты. - деген екен ғұлама жазушы Ғабит Мүсірепов.
Қазақ халқының қол өнерінің басты бір саласы киім тігу. Киіну үрдісі бір орында тұрып қалмай, үнемі алға қарай дамып отырады. Сән талабына сай киімді жаңғыртып отыру адам мәдениеттілігінің де белгісі. Адам мемлекеттің бір мүшесі деп бағамдасақ, біздің үстімізге қандай киім кигеніміз Қазақстанның қандай мемлекет екендігін талассыз танытып тұрмақ. Ізденіске ұсынылып отырған бұйым барлық жас қыздарға арналған ұлттық нақыштағы сәнді көйлек. Бұл бұйымды жобалаудағы мақсат, кештерге киюге лайық бұйым қарастыру. Күнделікті киюге арналған сәндік бұйымдар аясы өте кең екенін ескере отырып, ұлттық нақыштағы үлгілерді жобалау сұраныстағы бұйым екенін ізденіс нәтижесінде түсіндік.
Киімге қойылатын алуан түрлі талаптар қатарында гигиеналық, әсемдік, пайдалану техникалық, үнемділік талаптарын ерекше атауға болады. Ол киім сатып алушылардың талап талғамдарының үздіксіз өсуі халықтың хал - ахуалының талап талғамдарының және мәдени деңгейінің көтерілуі әсерінен үнемі жаңарып отырады.
Ұлттық ою - өрнектерді кешкі көйлектерде қолдану. Сонымен кешкі сәндік көйлекті тігуде курстық жұмысты ашу үшін, зертеу обьектісіндегінегізгі жұмыстың мақсаты мен міндеттердің нәтижелеріне тұжырымдық талдау жасалады:
Зерттеу жұмыстың мақсаты: Кешкі көйлектің эскизін салып, ұлттық ою - өрнектерді кешкі көйлекке қолдана отырып, көйлекті тігіп шығу.
Зерттеу жұмыстың міндеттері:
Ұлттық ою - өрнектерді кешкі көйлектерде қолдану өңдеу әдістерінің технологиясын теориялық және практикалық тұрғыда талдау.
Ұлттық ою - өрнектерді кешкі көйлектерде қолдану өңдеу әдістерін тігілу мақсатында қолданылатын матасын, пішімін, ою - өрнегін, тігілу әдісін анықтау.
Зерттеу жұмыстың жаңалығы:
Ұлттық ою - өрнектер қолданылған кешкі көйлек нобайы жаңа үлгіде таңдалды;
Ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлек киімінің матасы таңдалды;
Ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлек өңдеу әдістерінің күрделі пішімі анықталды;
Ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлектің ою өрнегі кестеленді;
Ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлек тиімді өңдеу технологиясымен тігіледі.
Ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлек теориялық және практикалық тұрғыдан талданды;
Зерттеудің практикалық маңызы:
Зерттеу нәтижесінде Ұлттық ою - өрнекті пайдалану арқылы әйел адамдарға арналған сәндік көйлек өңдеу әдістерін меңгеру
Киім тігуді үйренудің теориялық және практикалық негіздерін меңгеру. Зерттеу жұмысының тәрбиесі әсемдікке, ұқыптылыққа, шеберлікке тәрбиелеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Ұлттық ою - өрнекті пайдалана отырып әйел адамдарға арналған кешкі көйлектің өңдеу әдістерін үйренудің тиімді жолдары қарастырылды. Бұйым ою - өрнекпен әшекейленіп, қазіргі сән талабына лайық етіп тігіледі.
Іс тәжірибелік тиімділігі ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлекті тігудің жаңа технологиясын үйрену, сәннің қазіргі бет алысына, өзгерістеріне орай, жаңа заман талабына лайықты етіп даярлау мәселесі қарастырылды. Әйел адамдарға арналған ұлттық ою - өрнек қолданылған кешкі көйлекті тігуде және ою өрнекті дұрыс қолдану әдістерін курстық жұмысқа арқау ете отырып жазылған.
Сәннің негізгі мақсаты адамдарды сәнді де, әдемі, ыңғайлы, жас ерекшеліктеріне сай әдемі, әшекейленген сонымен қатар ұлттық салт дәстүрін сақтаған киім үлгілерімен қамтамасыз ету. Сән мен киім әрқашанда қоғамдық даму кезеңдерінен белгілі бір бағыт аралығында қозғалып, өзгерістерге ұшырап отырады. Сән адамзат пайда болғаннан бері бірге жасасып келеді.
Өз еліміздің егемендігін алып, ұлттық өнерімізбен салт дәстүріміз қолға алынғалы ұлттық сеніміміз оянып ұлттық киімдерімізді сән бағытына енгізіп, ұлттық элементі бар киімдер жобалау жұмысы біраз сән үйлерінде іске асырылуда.

Композициялық бөлім
1.1. Композицияға түсініктеме

Композиция жан - жақты қамтитын, бүкіл элементтері өзара байланыста және үйлесімдік біркелкі болатын тұтас шығарманың құрылымы. Ол латын сөзінен алынған compositio - құрастыру, бөліктерді іріктестіру деген мағынаны білдіреді. Қандай да болсын киімнің композициясына сызықтар, пропорциялар, сұлба, сарын, түр, сәндік қосымшалар сипаттамалары болып табылады. Композицияның әсемдігі бірдеен көзге түсетін элементтер.
Композиция дегеніміз латынның ою өрнекті бір заттың бетіне реттеп орналастыру деген сөззі, ою өрнек кесеге салынатын болса ол үлкен де, кіші де болмай, асқан дәлдікпен жарасым табуы керек. Өрнек үшшін симметрияның да маңызы зор, оның екі жағының бірдей болуы симметрия заңы. Ою өрнектердегі бояу түрлерінің бір бірімен үндесіп, жарасым табуын колорит дейді. Колорит көп болуы ою өрнектерде жиі кездеседі.
Композицияның категориялары: тектоника мен кеңістіктегі көлемді құрылыс.
Тектоника дегеніміз - бұйымдарды конструкциялау жұмысы барысында материалдан әзірленетін бұйым формасының бейнесін ойлап көру. Мысалы, костюм тігу үшін қажетті матаны таңдап алу оны ойша шолып шығу, мата суреттерінің орналасуын анықтау.
Кеңістіктегі көлемді құрылысты анықтау үшін тігілетін киімнің қолдануына қарай киімнің формасын, ондағы жекеленген элементтердің бүрмелердің орналасуына көңіл бөле отырып материалдарды таңдап алу.
Композицияның бұл категориялары бір - бірімен өте тығыз байланыста. Тектониканың қателесуі киім формасындағы кемшіліктер мен оның жекеленген элементтерінің кемшіліктерін көрсетеді.
Костюмнің сәні түрлі әсемдеу детальдардың, әсемдік бұйымдар мен түстердің үйлесімділігін орынды қолдану нәтижесіне байланысты. Қазіргі заманғы киімдердегі сәнді тігістердің үйлесімділігі әдетте түрлі реңктегі бірнеше топтардан тұрады, өзара жақын (сарғыш - қоңыр мен қоңыр, көк пен көглдір), сонымен қатаркөзге қонымды (ақ сары, қызғылт, ашық жасыл, ақшыл, сұр, ашық көк т.б.) түстерді сәйкестіре пайдалану арқылы әсемдікке қол жеткізуге болады. Қара немесе көк түсті ақ түспен араластыра қолдануға болады. Олар бір бірінен айқын көрініп тұрады. Мұндайда әр түстің пропорциялары бір үлгіде немес ансамбльде нақты сақталғанының маңызы зор.
Сәндік ұғымына киімнің әсемдігі ғана емес сонымен бірге нақты жағдайға байланысты киіне білу, адамның шұғылданатын ісіне, жас шамасының сәйкестігін де ескеруі жатады. Жастар ашық бояулы тіпті әдеттегіден ерекше тігілген, көбіне көп спорттық, халықтық үлгіде киімдерді киюге болады. 30 - жасқа келген қыз - келіншетер өзінің сыртқы пішіміне лайық, бітім сұлулуғын айқындап киімдерді таңдай білу керек. 40 - тан асқан әйелдер дене бітіміндегі кейбір кемшіліктерді жасырып тұратын жағын ойластырғаны жөн. Толық денелі жас әйелдер толықтықты жасырады екен деп тымқоңырқай түсті киім киюмен шектелмеген жөн. Ең бастысы, киімнің түсі мен формасында белгілі бір талғамды сақтай білу қажет, әрине бұл жөнінде костюм композициясы жөнінде білімді талап етеді.
Өндірістегі киімді жобалаудың көркемдік және инженерлік жобалау барысында, әсерлік тұрғыда киім үлгілерін жобалаудың мүмкіндіктерін атауға болады. Мысалы киім үлгілерін жеке адамға арнап жобалауда мынадай ерекшеліктерді:
Жеке адамның қабылдауын;
Жеке адамның киімді сезінуін;
Жеке адамның дене формасын және оның айналада қабылдауын;
Жеке адамның киімге қатынасын;
Киім кию мәнерін;
Жеке адамның мінез құлқын;
Бірінші қажеттілікті;
Киімнің тәрбиелік мәнін ескеру;
Жобалау процесінде киімді қабылдауда психологиялық әдістерді қолдану арқылы киімнің әсерлік сапасын жетілдіріп, тұтынушының эстетикалық талғамын арттырамыз. Себебі, киімді жобалау жүйесі басқа да жүйелермен байланысты. Атап айтсақ, тұтыну жүйесі, антропометрия жүйесі, киімнің психологиялық жүйесі, имиджиология жүйесі, моданың даму жүйесі, тәрбие беру жүйесімен тығыз байланыста. Осыған орай жоғарыда атап өткендей киім үлгілерін тұтыну барысында, жеке адам бойында эстетикалық талғамын дамытып, эстетикалық тәрбие беруде өнердің өзіндік эстетикалық аспектілерінің (бұйымның түсі, сызықтары, симметриясы, пропорциясы, формасы, ырғақтылығы, материалы және т.б.) мүмкіндіктері үлкен.
Басқа да қолөнер саласы секілді киімді модельдеу барысында өзіндік композиция заңдылықтары мен ережелері бар. Композиция - құрастыру, шығару деген мағынаны білдіреді. Костюм композициясы ережелеріне сәйкес өндіріс орындарында, шағын тігін шеберханаларында, сондай ақ тігін сән ательесінде түрлі киім үлгілері дайындалуда. Суретші - модельер өнер туындысын әзірлеуде өз ойын толық жеткізу үшін осы композиция заңдылықтарын меңгеруі қажет. Бұл заңдылық бойынша көркем шығарманың барлық құрамдас бөліктерін гормониялы тұтастығы, сонымен қатар функциональдылығы мен конструктивтілігі және киім формасының кейіпкерлігінің өзара үйлесімділігі ескерледі. Мұндай тұтас композиция заңдылығы бар туындыны шығару кәсіби суретшілердің басты міндеті болып саналады.
Әдебиеттерге шолу нәтижесінде композицияның негізгі заңдылықтары мен ережелеріне мыналар кіретіндігі анықталады:
1. Композициядағы барлық құралдар киімнің қолдануына сай келіп оны айқындай түсуі қажет.
2. Композициядағы барлық элементтері мен бөліктері бір біріне мөлшерлес әрі өлшемдес болуы қажет.
3. Міндетті түрде композициялық орталық болу тиіс.
4. Композиция тұтас болуы қажет.
Бірінші заңдылыққа байланысты бірнеше ережелерді атап өтуге болады, бірінші ереже: киімнің қолдануына байланысты оның формасына сай келуі әрі біртұтас үйлесімділігінде. Мысалы, шомылуға арналған киім денеге қынамалы болып, тұлға формасын айқындап тұратын формаға ие болса, адамның суда жүзуіне ыңғайлы болады, ал керсінше түнгі көлектің формасы кең, қимыл қозғалысқа ыңғайлы етіп, ауа өткізгіш материалдан тігіледі. Сонымен, киім формасы оның қолдануына сай келсе, онда киімнің практикалықмаңыздылығы арта түседі.
Екінші ереже: киімнің қолданылуы мен формасына материалының сай келуін суретші - модельер алдын - ала ойластыруы қажет. Мысалыға, жоғарыда айтылған шомылуға арналған киім денеге қынамалы болу қажет дедік, осы формалы, шаршаулы, бүрмелі көйлек немесе қатпарлы белдемшелерді жасауға болмайды, мұндайда көп қыртыстанбайтын матаны пайдаланған жөн. Тез қыртыстанатын матадан жеңсіз, жағасыз етегі кең, қарапайым формалы киімдерді тігуге болады. Дегенімен, қазіргі уақытта ғылым мен техниканың өркендеуі нәтижесінде тоқыма өндірісінде түрлі жоғары сапалы, әрі түрлі қасиетке ие материалдар шығарылуда. Осы материалдарды қолдануда, дайындалатын киім моделінің тұтыну мақсатына орай киім матасының сай келуін ескеріп, оны дұрыс пайдалана білуді қажет етеді.
Үшінші ереже: киімнің формасының және матасының, тұтыну мақсатына орай сәндеу элементтерінің сай келуі. Киімді композициялауда кез келген сәндеу элементтерін қолдануда, оның түрі мен атқаратын ролін айқындау қажет, яғни сәндеу элементтері матаның қасиетіне, фактурасына, киімнің қолданылуына және формасына қайшы келмеуін ескеру. Мысалы, нәрестелердің мақта матасынан тігілген жейдесіне жеңіл кесте немесе жұмсақ тоқыма бау, таспа бауларды қолдану арқылы киімнің көркемдік шешімін табуға болады.
Жазғы ыстық аптада киетін киім матасы салқын болатын кенеп немесе мақта материалдарын қолданамыз. Бұл маталардан тігілген киімдерге кесте, мережка немесе аппликация, баспа суреттер, таспа баулар, тоқыма бауларды қолдану арқылы киімнің сапасын арттырамыз. Кей жағдайларда сәндеу арқылы киімнің композициялық шешімділігін, тұтастығын нашарлатып, киімнің қолдануына кері әсер етеді, оған мысал, оқушылардың мектеп формасына шетелдік эстрада әншілері мен түрлі тақырыптық суреті бар аппликация мен баспа суреттерді қолдануға болмайды. Бұл жерде, әрбір мектеп оқушысының жас ерекшелігіне сай олардың қызығуы мен мақсаттарын ескере отырып бастауыш, орта буын, жоғары сынып оқушыларына арнап маңызды тақырыпқа ие эмблемалар қолдану арқылы оның көркемдік шешімін арттырамыз.
Композицияның екінші заңдылығы бойынша композицияның барлық элементтері мен бөліктері бір біріне мөлшерлес әрі өлшемдес болуы қажет, яғни киімнің жеке бөліктерінің (жең, өңір) өлшемдерінің, мата түсімен фактурасы (белдемше, жейдемен, көйлек сәнді жаға мен белдік т.б.), жеке бөлшектері (жаға, қалта т.б.), сәндеулері (кесте, аппликация, түйме, қатпар, шаршаулар, рельефті тігістер т.б.) бір біріне өлшемдес әрі мөлшерлес болуы қажет.
Композицияның үшінші заңдылығы бойынша міндетті түрде композициялық орталық болуы тиіс, яғни киімді композициялауда ең басты нәрсе киімдегі композициялық орталық болып саналады. Композициялық орталықты назар аудару орталығы деп түсінуге болады. Киімдегі композициялық орталық бант, гүл, мойын шалғы, белдік және т.с.с. сәндеу элементтері немесе киімнің жағасы, иініші сонымен қатар киім матасының түсі, пішімі, екі үш түстің үйлесімі болуы мүмкін. Барлық жағдайда да негізгі басты орталық композицияның басқа элементтерін толықтырып оны айқындай түседі.
Композицияның төртінші заңдылығы - композиция тұтас болуы қажет. Киімнің композициялық бірегейлігі тұтас болуы ондағы басты элементке жеке элементтердің бағынышты болуында. Киім композициясының тұтас болуы ойды толық жеткізуіне әсер етеді, әрі ол жеңіл қабылданады. Костюмнің барлық бөліктері, аумагы, пішімі, түсінің өзара сай келуі әрі қосымшалармен үйлесімді болып, адаммен бәсекеге түспеуі қажет.
Форма материал мен декор киім композициясының негізгі элементтері болып табылады.
Киімнің құрылымы, өлшемі, конфигурациясы, массасы мен бет бедері, бетті сәндік конфигурациялық, функционалдық декоративтік элементтерімен өңдеу мәнері оның формасын сипаттайды.
Киім дайындауғақолданылатын материалдар қасиеттері мен алу тәсілі жөнінен мейлінше, алуан түрлі маталар, трикотаж, былғары тері, шілтер және т.б. әр материалдың тек өзіне ғана тән геометриялық қасиеттері болады.
Мода - латын сөзі modus - өлшем, әдіс, іс әрекет деген мағынаны білдіреді. Біз үшін ол мөлшер, уақыт бойынша өзгеріп тұратын талғам.
Талғам - адамның әр киімді қандай жағдайда, сырт келбетіне қарай таңдап киіне білуі.
Костюмнің сәнділігі - түрлі әсемдеудің, детальдардың, әсемдік бұйымдар мен түстердің саны мен сипатын терең ойластыра, шектен шықпай қалуына байланысты.
Фактура - материалдың бет әлпетінің сырттай бейнеленуі. Материал фактурасының формасы көзбен көріп түсіну үшін зор мәні бар және киімде зор роль атқарады.
Суретші өзінің идеаларын дәнекер ретінде беретін материалдың негізгі қасиеттеріне матаның беткі тығыздығы, әдемілігі,қалыңдығы, түсі, жарқылдауы мен фактурасы жатады. Киімнің көлемі мен массасының дәрежесін анықтау үшін материал фактурасының құрамдас бөлігі тұрақты өңдеулердің бөлігі болып табылады. Бұйымдарды жобалаған кезде тұрақты өңдеулердің төмендегідей түрлері пайдаланылады.
Детальдар (бүрмелер, руликтер, банттар, біліктер, галстуктар,фаталар, пагондар, клапандар және т.б.)
Ленталар, таспалар, тоқыма баулар, шілтер шашақтар, білезіктер және т.б. кешендік элементтерін үйлестіруге көшендік құралдары деп аталатын ерекше құралдардың көмегі арқылы қол жеткізуге болады.
Композицияны үйлестіру құралына пропорция, симметрия мен ассиметрия, контраспен метрлеп қайталау, ырғақ пен түс жатады. Композициялық құралдарын іріктеу елеулі дәреже киімнің мақсатына байланысты болады. Композициялық құралдарының арасында бірінші арнаға маңыздылық дәрежесі жөнінен де форманы ұйымдастырудағы оны мүмкіндіктеріне байланыстылығы жөнінен де пропорцияларды қою керек. Форма элементтерінің өлшемдік қарым - қатынастары ол бүкіл көшен құралатын негізі.
Ізденістегі бұйым сәндік көйлек болғандықтан, ендігі мақсат бұйымға ою - өрнек әшекейін қарастыру керектігі. Киімдер тарихындағы өрнектер композициясын қарастыратын болсақ, қазақтың көшпелі өміріндегі барлық қырлары, өзіндік салт - дәстүрлері бар. Оларды баяғы заманға жартастарға жазылған мың жылдық жазулармен салыстыруға болады.
Тастағы жазуларды, өрнектерді әжелеріміз тарих етіп түсірген, сонда бірі қашау мен балғаны құрал етсе, бірі ине мен бізді құрал еткен.
Жоғарғы сән таңдай қаққызып таңырқататын көркемдік жаңалығы талғамыңды ұйытатын, бойыңды балбыратып шабытыңды оятатын рахат сезім беретін сән әлемі. Сәнді әр бір адам өзінше қабылдайды, бұл оның жасына, тәрбиесіне, мәдениеті мен мінезіне бір сөзбен айтқанда әр адамның өзіне ғана тән ерекшелігіне байланысты. Сән бұл біздің әр қайсымыз үшін ішкі әлеміміздің бір бөлшегі, жан дүниеміздің айнасы, ал сәнге деген талғам біздің тәрбиеміздің жемісі. Адамдардың дене бітімі, талғамы, талабы әртүрлі болғандықтан сән таңдауда күрделі жұмыстардың бірі. Қандай киім болмасын оны сәндеу ол жаңа сән коллекциясын шығарудағы шығармашылық процесс. Оның екі негізгі түрі бар: техникалық және көлемдік сән. Көлемдік сәнді көркемдеуді сәнгер жасайды, онда сәннің бағытын, қандай киімге арналғанын, киілу орнын, мата таңдауын көркемдік әшекейлерін (кесте, сәндік тігістер, таспа), фурнитураларын ескеріп орындайды.. ал теқникалық сәндеу сәнді эскиз, фото бойынша шығарылуы. Онымен инженер конструктор айналысады. Сәнді киім ол адам денесіне қонымды, қолайлы, сол адамның ажарын ашу, дене сұлулығы мен сымбаттылығын айғақтау үшін тігілген киім.

1.2. Сәндік көйлектерде қөлданылатын ою - өрнек түрлері.

Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнері - ұрпақтан ұрпаққа мирас болып келе жатқан ұлттық мәдени мұраның ажырамас маңызды бөлігі. Сәндік қолданбалы өнер туындыларының өн бойында халықтың материалдық және рухани өмірі көрініс тапқан. Олай дейтініміз сәндік қолданбалы өнер туындылары материалдық мұра болып қана қоймай ертедегі халықтың тарихынан, таным - түсінігінен, эстетикалық талғамынан хабардар етеді. Осындай ұлттық мәдени үлгілерінің тарихи дәстүрлерін, даму тарихын - зерделеу - оларды сақтауға және бүгінгі тахника мен индустрияның өркендеу жағдайында пайдалана білуге мол мүмкіндіктер береді.
Қазақ халқы қолөнерінің шығу тегі, даму мәселелері Ә.Марғұлан, М.Мұханов, Қ.Ақышев, М.Қадырбаев, Д.Құрманқұлов, Э.Масанов тағы басқа ғалымдардың тарихи этнография, архелогия саласындағы еңбектерінде қарастырылған. Олар өз еңбектерінде археологиялық қазбалардан табылған деректерге сүйене отырып қазақ халқы қолөнерінің шығуы ежелгі дәуірлерге жататынын айтқан. Қазақ жерін мекендеген әр түрлі тайпалар дәуірлерінде өркендеген өнер түрлерінің, олардың жасалу техникасының, ою - өрнек үлгілерінің XVI-XIX ғасырлардағы қазақ қолөнері туындыларымен байланыстылығын, ұқсастығын негізді дәлелдеген.
Қазақтың ою - өрнектерінің түрлері де, атаулары да көп. Біз сол oю - өрнектердің екі жүз шамалы түрлерімен жұршылықты кеңірек таныстырып және ою - өрнектердің кейбір заттық ұғымдарынмеске салып, олардан кейінгі жастар үшін де түсінікті болуын қарастырдық. Ғасырлар бойы ұрпақтан ауысып отырғандықтан осы күні кейбір облыстардағы қошқар мүйіз өрнегібастапқы бейнесінен өзгеріп кеткен. Ырғақ, сағат бау, түйе табан, жүрекше, қаз табан деп аталатын әдемі өрнектерде кейбір облыс шеберлерінің орындауында олпы - солпы болып шығып жүр. Ертеден келе жатқан халықтық мұраны тазартуды ойласақ ең алдымен осындай бұрмалаушылықтан арылтып, оны әдемілігіне жеткізе жаңа түр, жаңа мазмұн бере дамытуымыз керек.
Ұсынылып отырға н еңбекте қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің тарихи тамырлары мазмұнды баяндалады. Оның тарихи дамуы қазақ тарихының даму кезеңдеріне сәйкес бөлініп ұсынылады. Әр кезеңдегі сәндік қолданбалы өнер түрлерінің дамуына, өркен жаюына, кейбір түрлерінің құлдырауына аса мән ұллберіледі және оның себептері түсіндіріледі. Сондай - ақ қазақтың сәндік қолданбалы өнерінің қалыптасып дамуына әсер еткен факторлар мен жағдайлар негізделеді.
Еңбек сәндік қолданбалы өнердің тарихи дамуының бірізділігіпен берілуі студенттердің санасында осы саладан жүйелі тарихи білім қалыптастырады. Олардың төл мәдениетіне, ата - баба өнеріне сүйіспеншіліктерінің арта түсуіне септігін тигізеді. Осы өнерді үйренуге деген қызығушылықтарының дамуына, сәндік қолданбалы өнер білімдерін ұрпақ тәрбиесінде тиімді пайдалануына ықпал етеді. Сондай ақ осы білімдердің сәндік қолданбалы өнер туындыларын тарихи мазмұндық тұрғыдан талдау барысында да маңызы зор.
Қазақ халқы сәндік қолданбалы өнерінің шығу тегі ежелгі тас дәуіріне саяды. Бұған соңғы палеолит дәуірінде қараұңгір тұрғындары керамикалық ыдыстарды қолмен жапсырып жасау әдісін игерген. Олар көбінесе ыдыстардың жоғары жартысына тиісті қалыппен сызықшалар, ойықтар, мүсіндер түріндегі өрнектерді түсірген. Қола дәуіріндегі Қазақстан территориясында тұрған тайпалар еңбек құралдарын, қаруларды, сәндік заттарды, тұрмыстық бұйымдарды жасауда құю, қақтау, қысып өрнектеу, жону, тегістеп жылтырату тахникасын жақсы меңгерді, заттарға өрнек сала білді. Міне, сол кезеңдегі бұйым, заттардың, оларға бейнеленген белгі таңбалардың 17 - 19-шы ғасырдағы қазақ халқының сәндік қолданбалы өнер туындыларына және оларда кездесетін ою өрнектерге өте ұқсас екендігі Ә.Марғұланның, Қ.Ақышевтің, М.Мұқановтың және тағы басқа ғалымдардың жоғарыда келтірілген еңбектерінде жеткілікті дәрежеде дәлелденген.
Мысалы, Саңырау зиратынан табылған қоладан жасалған, жұмыр жүйекті, төрт құлақты пластинаның пішіні қазақтың сырмақтары мен текеметтерінде, кілемдерінде кездесетін орта оюларға өте ұқсас болып келген. Бұдан басқа да шеңбер бейнеленген бұйымдар табылған. Мұндағы шеңбер - аспан белгісі. Сол дәуірдегі халықтың түсінігінде аспан жарық өмірдің пірі мағынасында ұғынылған. Осындай шеңбер бейнелері қазақ сәндік қолданбалы өнер бұйымдарында бүгінгі күнге дейін қолданылып келеді.
Тағы бір мысал, Қазіргі қазақтар мен андроновтық тайпалар арасын үш мың жылдан астам уақыт шымылдығын бөліп тұр. Орталық Қазақстанның үлкенді - кішілі Нұра, Талды, Шерубай өзендерінің жағалауларынан андроновтық тайпалардың мекен тұрақтары табылды. Мекен тұрақтардан табылған заттардың ішіндегі көзге түсер көріктісі де көңіл бөлер мәнісі де, сәнді өрнектелген қыш құмыралар. қыш ыдыс өрнектерін талдасақ, көз алдымызға қазақтардың ою, сызу өрнектерінің көптеген нақыштары келеді. Мысалы, қошқармүйіз өрнегінің сарынын ертедегі андроновтықтар өрнегінен көреміз. Егер андроновтықтар бұл өрнекпен ыдыс - аяқ бетін әшекейлесе, қазақтар әртүрлі бұйымдарды безендірген. Қошқармүйіз негізінен кілем, түскиіз, текеметтер, сандықтар, ағаш төсектер өрнектелген. Әшекей өрнек өнерінің осындай бір мәнерінің өзі де араларын мыңдаған жылдар бөліп тұрған халықтардың мәдениеттерін байланыстыратын ортақ белгілерін айқын көрсетеді.
Қазақ ұлттық өнерінің шығу тегі ертедегі Қазақстан территориясын мекендеген сақ, үйсін, ғұн және басқа да тайпалар өнерінің дамуынан да негіз алады. Өйткені олардың тұрмысы мен шаруашылығында ортақ ұқсастықтар көп. Олардың бәрі де көшпелі өмір салтын кешкен, мал шаруашылығымен айналысқан. Көшпелілер өмірінде жылқының орны ерекше болған. Аттың қаңқасы мен тұяғын тіл, көзден сақтайды деген ұғымда іліп қоятын болған. Ортталық Қазақстанда, Қаратау тауы мен Маңғыстауда тұлпар тұяғының бейнесі салынған суреттерді жиі кездестіруге болады. Осы суреттерді қазақтар тұлпартас деп атаған. Әл Бируни мен Казвинидің айтуы бойынша бұл суреттерге оғыздар мен қыпшақтар сыйынған.
Алғашқы қауымдық құрылыстан пайда болған тұрпайы еңбектен бара - бара халықтың қолөнерлері туындылары. Адамға құрал - жабдық пен ішер ас, киер киім қандай қажет болса, оны ұқсата білу, икемді де ұнасымды ету, әдемілеп әшекейлеу, келістіріп пайдалану да сондай қажет болды. Әрине, бұл айтылғандардың бір ғана қазақ халқында емес, барлық халықтардың да өзіндік ұлттық қолөнер шығармашылығының даму тарихымен сипаттас.
Қай халықтың да өнеріне, қолөнер мәдениетіне байыптап көз салсақ, сол халықтың әсемдік талғамы мен танымына, эститикалық көзқарасына орай белгілі бір өнер түрінің басым дамып отырғанына көз жеткіземіз. Осы тұрғыдан алғанда ою - өрнек өнері - қазақ халқының өмір - тіршілігінде айрықша орын алып, ғасырдан - ғасырға, ұрпақтан - ұрпаққа жалғаса дамып келе жатқан өнер түрі десекте болады. Жалпы қазақ халқының тұрмыс - тіршілігінен ою - өрнек қатыспайтын саланы табу қиын. Ою - өрнек элементтерін біз қазақ халқының үй жиһаздары мен киім - кешегінен де, зергерлік бұйымдары мен құрал - саймандарынан да, ертұрман мен қару - жарақтарынан да молынан табамыз. Тарихи ғылыми деректерге жүгінсек, қазақ халқының ою - өрнек өнері ежелгі замандардан бастау алып, қазақ жерін мекен еткен көшпелі тайпалар өнерінің ықпал әсерінен сан ғасырлар бойы қалыптасып, өзіне тән белгілі бір жүйеге келгенін қапысыз аңғарар едік. Бұған дәлел - айғақ ретінде қазақтың алғашқы ою - өрнек үлгілерін андронов мәдениеті мен байырғы сақ, ғұн, үйсін өнері мұраларынан ұшырататынымызды айтсақта жеткілікті.
Ұлттық ою - өрнек халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан эстетикалық талғамының куәсі болуымен бірге, әлеуметтік тарихи және кәсіби дамуынан мағлұматтар берді. Қазақ халқы өзінің ұзақ даму тарихында бірқатар елдермен араласып, әр кезеңде түрлі қарым қатынаста болғандығы мәлім, ғасырлар бойы өзбек, ұйғыр, қырғыз, ноғай, қалмақ, араб, парсы елдерімен сондай - ақ бүгінге дейін орыс халқымен ұдайы мәдени байланыста. Сондықтан қазақ халқының негізін құрайтын ою - өрнектерді көршілес елдердің қолөнерінен де кездестіруге болады. Жалпы қазақ пен қырғыз халықтарының оюларының ұқсастықпен қатар айырмашылықтары да бар. Қазақ ою - өрнегін зерттеген Еуропа, орыс ғалымдары қате пікірлер айтып, осы өнердің дамуына, мәліметтердің қағазға түсуіне кедергі туғызды. Қазақ қолөнерін зерттей келе ою - өрнек өнері жоғары деңгейде дамып қана қоймай көршілес елдердің қолөнеріне үлкен әсер еткеніне көз жеткіздік. Қазақ оюларының араб, иран, византия оюларынан басты айырмашылығы - ою - өрнектің әрбір элементі жеке дара күйінде бейнеленіп, оның әрбір элементі дара тұрады. Кеңес дәуіріне дейін қазақ қолөнер туындыларын қырғыз ою - өрнектері деп атап келген. Қазақ ғалымдары тәуелсіздік алғанға дейін бұл мәселенің шыңдық негізін айта алмады. Төлеубай Бейсенов негізінен ел арасынан жиналған қолөнер туындыларын альбом етіп шығарып, әсемдік тектес ою - өрнектердің даму тарихын және оншақты ою нұсқасын қалдырды. Қазіргі кезде ел арасында қолөнерінің ең негізгі болып табылатын ою атаулары мен үлгісі ұмыт бола бастаған. Бүгінгі әшекейлеудің басты құралы ретінде, біз қолданып жүрген ою - өрнектер руға біріккен адамдар тобының белгісі. Көп жағдайда халықтың тілін, мәдениетін білмесек те қолөнерде бейнеленген оюларға қарап, қай халықтың қазынасы екенін танып білеміз, өйткені ою - өрнек әр халықтың таңбасы сол елдің қолөнерінің көнеден келе жатқан мәдениеті. Кеңес үкіметі кезінде ертеден жеткен қолөнер туындылары мұражайларда ғана сақталды. Көбінесе бұл өнер туындыларына ескінің сарқыншағы ретінде қарайды. Қазір егемен елдің қолөнер туындылары басқа қырынан жаңаша көрініс тапты, ол жаңа түрге, жаңа мазмұнға ие болды.
Ежелден келе жатқан кәсіп халықтың өмірімен, тұрмысымен бірге дамып, ұрпақтан - ұрпаққа беріліп отырады. Қолөнер шеберлері оюмен танылады. Арнамент - әсемдеу, сәндеу деген ұғымды білдіретін латын сөзі қазақ тілінде ою - өрнек болып алынып жүр. Бұл сөздің ұғымы бір нәрсені ойып, кесіп алып жасау немесе екі затты оя кесіп қиюластырып жасау, бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру деген мағынаны білдіреді. Ою - өрнек, әшекей жасау шеберлігі бейнелеу өнерінің бір түрі. Ою - өрнек түрлері бүгінгі күнге дейін түбегейлі жүйеленген жоқ. Қолөнер шеберлері ертеден ою - өрнек атауларын екі топқа бөліп қарастырады, бірінші топ ою - өрнектердің тікелей өзіне, түріне қатысты негізгі атаулар, екінші топқа жалпы ою - өрнекті теориялық жағынан негіздеу. Ою - өрнек тарихы, халық тарихымен бірге жасасып келе жатқаны белгілі.
Әр оюдың өзіндік мән - мағынасы бар, өйтекені ғасырлар бойы тұмар, ұмай, қошқармүйіз ою - өрнегінің магиялық күші бар деп сенген ата - баба дәстүрінің әлі де ашылмай жатқан құпия сыры бар. Сонымен қатар әр оюдың мазмұны бар. Мысалы: ай, күн, дұлдыз, аспан - аспан әлеміне байланысты; малдың дене мүшелеріне, ізіне байланысты ою - өрнектер - аңның ізіне түр - тұрпатына байланысты болып бөлінеді. Оюлардың бояуларының да өз сыры болады. Мысалы, ол ашық, анық емес бояумен жазылса онда ол құпия жазу. Ою - өрнектің жасырын тілін түсіну қиын емес, ою - өрнек өнері бір елдің тілімен жазылған мәдени шежіре десе де болады. Қолданбалы өнер түрлерінің ішінде бір жүйеге келтірілгені де ою - өрнек. Өрнектің жай немесе күрделі элементтері бірнеше рет қайталанса да симметрия заңы берік сақталады. Көне дәуірдегі қолөнершілер егіз өрнегін егіз аңды жануарды бейнелегенде өмірде бейбітшілік пен тепе - теңдікті сақтау ұғымын білдірген. Ою - өрнек өнерінің белгілі бір халыққа ғана тән тума ерекшеліктері сол халықтың бейнелеу, әсемдікті қабылдау мәдениетінің басты белгілерімен, ұлттық қолтаңбамен тікелей сабақтасып жатады. Ежелгі адамдар геометриялық ою - өрнектердің магиялық және символдық мәні бар деп сенген.
Қошқармүйіз оюы неше түрлі формаларға еніп, қазақ бұйымдарының көбінде кездеседі. Әсіресе киіз үй жасауларының барлық түріне де салып тоқуға болады. Мәселен, текеметтің ортасында қошқармүйіз шет шетіне тұмар, шаршы немесе су оюлары салынады. Мұнысы туған жер төсін толтырған отар отар қой болсын деген халықтың арман тілегі. Қошқармүйіз оюы молшылықтың нышаны ретінде бұл күнде де жиі қолданып келеді. Қошқармүйіз оюы негізінде сыңармүйіз, қосмүйіз, тікмүйіз, сынықмүйіз, тақмүйіз, төртмүйіз, қырықмүйіз, оюлары қалыптасқан.
Омыртқы оюы - малдың дене мүшесіне қатысты өрнек. Бұл ою - қайраттылықтың еріктің белгісі. Ер адамның, батырдың киімінің, кейде құрлардың шетіне салынады. Сондай - ақ қазақ халқының көшпелі өмірінде жылқының орны ерекше. Жылқы - малдың патшасы саналған. Қаншама жаугершіліктен жылқының арқасында аман қалған қазақ халқы жылқыны ер қанаты есептеп, жанындай жақсы көреді. Жылқы халық ұғымындағы ең жоғарғы өмірдің символы ретінде қолөнерінде де қалыс қалмаған. Өйткені ою - өрнек өнерінің атбас, ашатұяқ тағы басқа өрнектермен толыға түскені белгілі.
Ауырды нар көтереді, өлімді ер көтереді, Қабырғалы қара нар қабырғасын сөксең, бақ етпес, Нар жолында жүк қалмас - деген мақалдар қазақтың түйеге деген зор ықыласын білдіреді. Түйенің алып денесі, күші, жуас та жайлы мінезі, көнбестігі оған адам баласын ырза еткендей ою өрнек өнерінде де түйетабан, түйемойын, ботакөз өрнектері қолданыла бастаған.
Жетіссең де жер жемісін жеті аса деген қазақтың тек қана мал шаруашылығымен емес, егіншілікпен де айналысқаны тарихтан мәлім. Суы мол Сыр өңірі, Жетісу, Ертіс, Есіл, Жайық бойларын мекендеген халық осы жерлердің табиғи мүмкіндіктерін сөз жоқ, егін шаруашылығы арқылы пайдаланады. Ата - баба, әже - апаларымыз Елдің ағасы болғанша судың сағасы бол деп, суармалы егін етуде судың мәнін жоғары бағалап, қолөнерінде де тоқшылық пен молшылықтың нышаны іспетті су, ирек, арық, тасқын, тоғыз төбе, арпа гүл т.б. ою - өрнек түрлерін қолданды.
Тасбақа оюы - мәңгілік символы. Бейбіт басындағы сынтастар көбінесе тасбақа бейнесіндегі тасқа қашап орнатылатын. Бұл ою батырдың, ханның киіміне, жауырынына қалқанына салынатын болған. Онысы мәңгілік өмір мен бақыт тілегені.
Қаратұяқ - қарғаның тұяғы тәріздес болғандықтан солай аталған. Бұл ою қыс келді деген белгіні білдіреді. Көк, қызыл, қоңыр, қара түстерге еніп тықыр кілемдерді, алашаларды өрнектегенде тек қана бір элементі қолданылады да, ақ құрға салынғанда барлық элементтері қамтылады.
Итқұйрық - иттің құйрығы тәрізді ою Бұл өрнек ауыларалық белгісі Кебеже қоржын бетіне тақыр кілемге салынады
Түйетабан оюы - алыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.