Арамшөптердің аттары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Агробиология факультеті
"Агрономия"кафедрасы

Реферат
Тақырыбы: Арамшөптер, маманданған және ластаушы арамшөптер туралы түсінік

Группа: АГ-303
Орындаған: Курмангожаев М.
Қабылдаған: Барлыкова Н.

Алматы 2020
Жоспар:
I.Кіріспе;
II.Негізгі бөлім:
2.1. Арамшөптердің биологиялық ерекшеліктері;
2.2. Арамшөптерді агробиологиялық топтарға жіктеу;
2.3. Арамшөптермен күресудің химиялық әдісі;
2.4. Арамшөптермен биологиялық әдіспен күрес.
III.Қорытынды
Қолданылған әдебиет

Кіріспе
Егістік жердерде өніп-өсіп, ауыл шаруашылығына зиян келтіретін өсімдіктерді арамшөптер деп атайды. Олар тек егіс алқабында ғана емес, сонымен қатар жайылымдықтар мен шабындықтарда, орман алқаптарында да кездеседі. Егер негізгі ауылшаруашылығы дақылдары егісінде басқа мәдени өсімдіктер кездессе, оларды арамшөп қоспасы дейді. Мысалы, бидай егісінде арпа, сұлы, не болмаса басқа мәдени өсімдіктер өссе олар арамшөп қоспасы болып есептеледі.
Кейбір арамшөптердің мәдени дақылдарға бейімділігі соншалық олардың даму кезеңдері, тұқымдарының көлемдері бірдей болып келеді. Сондықтан, ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқымдарын осындай арамшөптерден тазалау қиынға түседі. Мысалға сұлы егісіндегі қарасұлы, тары егісіндегі итқонақ арамшөп тұқымдарын келтіруге болады. Мұндай арамшөптерді маманданған, немесе айырылмас серіктес арамшөптер деп атайды.
Кейінгі кезде кеңшарлар мен ұжымшарлардың таратылып, олардың орындарына пайда болған ұсақ шаруашылықтарда агротехникалық шаралардың орындалмауына, ауыспалы егістіктердің жойылыуына, гербицидтердің шамалы қолданылуына, жердің дұрыс және дер кезінде өңделмеуіне байланысты ауылшаруашылық дақылдарының егістерінде арамшөптер етек алып жайылып кетті. Әсіресе, республиканың астықты солтүсітік өңірде қарасұлы және атпатамырлы арамшөптер қайтадан қаулап өсе бастады. Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймағындағы жағдай дәл осындай. Мәдени егіншіліктің ең басты көрсеткіші танаптың арамшөптерден тазалығы, кері жағдайда олар ауыл шаруашылығына орасан зиян келтіреді.

Негізгі бөлім
Көптеген арамшөптердің тамыр жүйелері өте күшті дамыған. С.А.Воробьевтің деректері бойынша қарасұлының тамыры 2,0 метр, ал егістік калуендікі бірінші жылы 3,5 метр, екінші жылы 5,75 метр, үшінші жылы 7,2 метр тереңдікке дейін өседі. Сондықтан, олар тіпті топырақтың терең қабатында жатқан ылғалды, коректік заттарды жақсы пайдаланылады.
Тамыр жүйелернің күшті дамуына байланысты арамшөптер мәдени өсімдіктерге қарағанда ылғалды әлдеқайда көп жұмсайды. Бұған арамшөптер мен ауылшаруашылық дақылдарының транспирациялық коэффиценттерін салыстыру арқылы көз жеткізуге болады. Мысалы, бидай 1 грамм құрғақ зат құруы үшін 400 грамм, тары 250 грамм ылғал жұмсаса, ал осы астық тұқымдастарына жататын қарасұлыға 600 грамм ылғал керек, яғни ол ылғалды бидайға қарағанда 1,5 есе, ал тарымен салыстырғанда 2,1 есе көп жұмсайды. Академик А.И. Мальцевтің деректері бойынша жылдық жауын-шашын қорының 20 пайызынан астамы арамшөптердің өніп-өсуіне жұмсалады. Мұның өзі жауын-шашын мөлшері аз Қазақстан Республикасы үшін өте зиян. Міне, сондықтанда арамшөптермен күрес - ылғал үшін күрес.
Арамшөптер өсіп-дамуына тек ылғалды емес, сонымен бірге қоректік заттарды ауылшаруашылық дақылдарына қарағанда жылма-жыл топырақтан әлдеқайда көп әкетеді. Соның салдарынан топырақтың құнарлылығы төмендейді. Мысалы, егістік калуен арамшөбі 36 центнер көк балауса түзу үшін әр гектардан 14 кг азот, 30 кг фосфор және 120 кг клий сіңіріп алады. Осы жұмсалған коректік заттар әрбір гектар жерден 31,8 центнер күздік бидай, немесе 250 центнер қант қызылшасын өндіріуге жетер еді.
Арамшөптер топырақтың коректік заттарын ғана емес, сонымен бірге танапқа берілген минералдық тыңайтқыштардың 25-30 пайызын пайдаланады.
Ауылшаруашылық дақылдары мен арамшөптердің арасында жарық үшін де күрес жүреді. Биік бойлап өсетін арамшөптер мәдени өсімдіктерді көлеңкелеп, фотосинтез процесін баяулатады, осының салдарынан өсімдіктердің көмір қышқыл газын сіңіруі нашарлайды және оларда органикалық заттардың түзіліуі төмендейді, яғни алынатын өнім азаяды. Биік өскен арамшөптер топырақтың беткі қабатын көлеңкелеп оның температурасын 2-40С-қа төмендетеді, сондықтан себілген тұқым көпке дейін өнбей топырақта жатып шіриді, немесе әртүрлі ауруларға шалдығуы мүмкін және кешігіп шыққан егін дәл уақытында пісіп жетілмей күзгі суыққа ұрынады. Бұл әсіресе жазы қысқа, күзі ерте түсетін Қазақстанның солтүстік облыстары үшін өте қауыпты жағдай.
Арамшөптер ауылшаруашылық дақылдарының зиянды организмдерін тарататын мекені болып табылады. Мысалы, қант қызылшасының қауіпті зиянкесі қант қызылшасы бізтұмсығының мекені алабота болса, ал егістік шырмауықта шалғындық көбелек дамып, ол кейіннен мәдени өсімдіктерге зиян келтіреді.
Кейбір арамшөптердің жемістері, тұқымдары улы болып, адамдарды және малдарды уландырады, ал жекелеген арамшөптердің жағымсыз иісі малдардан алынатын өнімдерді бүлдіреді. Мысалы, ермен, жуа сүтке ащы, кермек дәм береді. Жусан жапырақтары ойран шөп тозаңдары адамдарда пішен қыздырмасын қоздырады.
Арамшөптер және олардың тамырлары топырақ өңдегенде ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының кедергісін 30 пайызға дейін арттырады. Осының нәтижесінде де еңбек өнімділігі төмендейді, жанар-жағар майдың шығыны көбейеді. Мысалы, арамшөбі басым 1 гектар жерді өңдеуге 29,6 литр жанармай жұмсалса, ал олар аз жерде бұл көрсеткіш 17 литрге тең.
Паразитті арамшөптер мәдени өсімдіктердің бойындағы шырынын сорып, олардың өніп-өсуіне кедергі жасайды, тіпті опат болуына әкеп соқтырады. Мысалы, күнбағыс сұңғыласы, арамшырмауық көкөніс дақылдарын, темекіні, картопты осындай жағдайға душар етеді.
Арамшөптер тамырынан бөлініп шығатын улы заттар мәдени дақылдардың дамуына кедергі жасайды. Мысалы, итқонақ арамшөбінің тамырынан бөлініп шығатын улы зат жүгерінің биіктігін кемітесе, ал татар ақсүттігені тамырынан бөлінетін зат жазғы бидай тұқымының өнгіштігін кемітеді. Ошаған, қарасұлы сияқты арамшөптер тікенектер, қылқандары, ілгіштері арқылы малдарға зақым келтіріп, олардан алынатын өнімдердің, әсіресе жүннің сапасын төмендетеді.
Арамшөптер басым болған алқапты бірнеше рет өңдеуге тура келеді, ол топырақтан үгітілуіне және ылғалдың жоғалуына әкеліп соғады. Жел эрозиясы қауіпі бар және жауын-шашын мөлшері аз Қазақстан Республикасы үшін бұл өте зиян.
Арамшөптер ауылшаруашылық дақылдарының өнімін күрт төмендетеді. Орыс агрономиясының классигі А.П.Костычевтың айтуынша арамшөптер алынатын өнімнің тең жартысын, қала берсе 30 пайызын төмендетеді екен. П.П.Колмаковтың деректері бойынша республиканың астықты Ақмола, Қостанай, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында әр жылы орта есеппен тек қарасұлының кесірінен 170 млн. пұттан астам астық кем жиналады екен. Л.Т.Шалдаевтың мәлметі бойынша Солтүстік Қазақстан облысының шаруашылықтарында арамшөптер жаздық бидай өнімін әр гектардан орта есеппен 3,8 центнерге кемітеді.
Арамшөптердің ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін тигізетін зиянын анықтау үшін республиканың үш аймағында арнайы тәжірибе жүргізіліп төмендегідей нәтиже алынды.
Кесте 1. Ауылшаруашылық дақылдарының түсіміне арамшөптердің тигізетін кері әсері:
Топырақ аймақтары

Дақыл аттары

Арамшөп саны, данам[2]

Түсім, цга

Бір өсімдіктегі көсек саны, дана
Қаратопырақты аймақ (Солтүстік Қазақстан облысы)
Жаздық бидай
8
60
190

14,0
5,5
2,9
-
-
-
Қарақоңыр топырақ аймақ (Батыс Қазақстан облысы)
Тары
0
4
9
20,0
12,0
5,8
-
-
-

Сұр топырақты аймақ (Оңтүстік Қазақстан облысы)
Мақта
5
45
90
-
-
-
17
8

Арамшөптер ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімін 79,3 пайызға (жаздық бидай), ал мақта түсімін 8,5 есеге дейін төмендетеді. Келтірілген деректерден, тары бидай мен мақтаға қарағанда арамшөптерден көбірек зиян шегетінін байқауға болады. Бұдан басқа арамшөптерден көкөніс дақылдары көп зиян шегеді. Мысалы, А.В. Бешанов пен И.И. Әбілғазиевтің зерттеулері бойынша бір шаршы метр жерде 60-75 дана алабота болса, онда сәбіздің түсімі 80-100 пайызға дейін төмендейді.
Арамшөптерден, зиянкестер мен аурулардан тек жекеленген шаруашылықтар, мемлекеттер емес, сонымен қатар дүние жүзінің ауыл шаруашылығы көптеген зардап шегетініне 2-ші кестеде келтірілген материалдар дәлел бола алады.
Кесте 2. Арамшөптерден, зиянды жәндіктерден және әр түрлі өсімдік ауруларынан ауылшаруашылық дақылдарының өнімінің төмендеуі:
Дақылдар
Жоғалған өнім

млн.тонна
құны,млрд.доллар

Потенциалды өніммен салыстырғандағы пайыз
Астық
506
34
35
Картоп
129
5
32
Қант қызылшасы
636
6
45
Көкөністер
78
6
28
Майлы дақылдар
42
5
32
Жемшөп
8
4
32
Осы 2-ші кестеде клтірілген деректер дүние жүзіндегі астықтың потенциалдық өнімінің 35 пайызы арамшөптерден, зиянды жәндіктер мен әртүрлі аурулардан жоғалады екен, ал оның ішінде тек арамшөптерден 9,5 пайыз өнім кеміп, оның құны 20,4 млрд.долларға жетеді С.А.Котың айтуынша бұл жоғалған өнім 100 млн. халқы бар мемлекетті бір жыл асырауға жетер еді. Арамшөптер тек ғана ауылшаруашылық дақылдарының өнімін азайтып қоймайды, сонымен қатар олардың сапасын төмендетеді. Атап айтқанда, бидай дәніндегі ақуыз, майлы дақылдар дәніндегі майдың мөлшері, талшықты өсімдіктердің талшығының сапасы нашарлайды.

2.1. Арамшөптердің биологиялық ерекшеліктері
Арамшөптерге қарсы қаншама күрес шараларын қолдансақта , оларды толық жоя алмаймыз, оның себебі кейбір арамшөптердің биологиялық ерекшеліктерінде екен. Арамшөптердің басты биологиялық ерекшелігі - зор тұқым өнімділігі. Мысалы, кәдімгі гүлтәжінің бір өсімдігі 500 мың дана ұрық, алабота-12 мың, ал қарсұлы 600 дана тұқым береді, яғни арамшөптер дәнді дақылдармен салыстырғанда 5 тен 37 есеге дейін өсімтал келеді.
Кесте 3. Кейбір арамшөптердің тұқымдық өсімталдығы: (А.Н.Киселевтің деректері бойынша)
Арамшөптердің аттары
Бір арамшөп өсімдігінің тұқым саны, дана

Жусан жапырақты ойраншөп
5000
Шырмауық тараны
1100
Алабота
100000
Кәдімгі гүлтәжі
500000
Көптеген арамшөп тұқымдарының әр түрлі икемділігі арқасында олар кеңістікке түрлі жолдар арқылы (жел, су, құстар, малдар, жолкөлігі және басқа) жеңіл және тез тарайды. Мысалы, күрделі гүлдер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.