Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік - психологиялық бейімделу ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті

Ибаділда. Ш.М

Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктері

Дипломдық жұмысы

5В010200 Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі мамандығы

Павлодар 2019
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті
Педагогика кафедрасы

Қорғауға жіберілді
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
кафедрасының меңгерушісі
_______________ Б.М. Жапарова

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктері

5В010200 Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі мамандығы бойынша

Орындаған:ПМНО-41тобының
студенті Ш.М.Ибаділда

Ғылыми жетекші п.ғ.к.,
профессор Н.С.Асенова

Павлодар 2019
Мазмұны

Кіріспе
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктерінің теориялық негіздері
Бейімделу ұғымы. Әлеуметтік-психологиялық бейімделудің құрылымдық-мазмұндық сипаттамасы
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктері
2 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу жолдары
Бастауыш сынып оқушыларын әлеуметтік-психологиялық бейімдеу әдістері
Бастауыш сынып оқушыларының әлеуметтік-психологиялық бейімделуін эксперимент арқылы зерттеу нәтижесі

Кіріспе

Зерттеудің көкейтестілігі. Әлеуметтік ортадағы адамзат баласының білімділігінің негізін қалайтын қасиетті іргетас - мектеп. Ғылымның әрбір саласынан хабар беретін мектеп оқуы жүйелілігімен, бірізділігімен ерекшеленеді. Жалпы білім беретін мектептің алғашқы сатысы - бастауыш білім болса, сол бастауыш білімнің де, өз кезегінде, сүйенер негізі болуы шарт.
Кіші мектеп жасындағы бала өмірінде мектепте оқыту оның дамуындағы ерекше кезең болып табылады. Сондықтан қазіргі мектеп алдында негізгі міндеттердің бірі- оқушылардың әлеуметтік-психологиялық жағынан дайын болуы. Бірінші сынып оқушысын мектепке бейімдеу мәселесі, білім беру психологиясына маңызды болып табылады. Мектепте бейімделу қалай өтеді, баланы оқытудың табыстылығы, педагогпен және құрдастарымен өзара қарым-қатынас және одан әрі психологиялық, тұлғалық және әлеуметтік дамуға,қабілеттілікке байланысты. Сондықтан мектепке бейімделу кезеңінде баланы, ата-ананы және педагогты психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу аса маңызды рөл атқарады. Бұл мәселенің өзектілігі жалпы бастауыш білім берудің федералды мемлекеттік білім беру стандарты кешенді әлеуметтік - психологиялық сүйемелдеу шеңберінде мектепке бейімделу кезеңінде кіші оқушыларға қолайлы жағдай жасауды көздейді.
Зерттеудің өзектілігі Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктері атты зерттеу тақырыбының таңдауын негіздейді.
Зерттеу мақсаты: оқыту үдерісінде кіші мектеп жасындағы оқушылардың табысты бейімделуі процесінің әлеуметтік - психологиялық жағдайын теориялық және зерттеу негізінде анықтау.
Зерттеу міндеттері:
Оқушылардың мектепке бейімделу мәселесі бойынша теориялық дереккөздерді талдау.
Бастауыш сынып оқушыларының мектепке бейімделуі бойынша әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет әдістері мен құралдарын талдау.
Бірінші сынып оқушыларының әлеуметтік-психологиялық бейімделуіне әсер ететін факторларды анықтау
Зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу
Зерттеу нәтижелерін талдау
Зерттеу болжамы: егер мектептегі оқу-тәрбие жұмысы кіші мектеп жасындағы оқушылардың бейімделу ерекшеліктерін ескере отырып құрылса, балалардың мектепте оқуға бейімделуі табысты болады. Бейімделу процесінің табыстылығы мынадай негізгі шарттарды сақтаған кезде қамтамасыз етілетін болады:
- мұғалімнің, балабақша тәрбиешісінің, ата-аналардың белсенді өзара іс-қимыл жүйесін құру мектеп өміріне кіру кезеңінде бала бейімсіздігінің алдын алу жолдарының бірі ретінде қарастырылады.;
Зерттеу нысаны: кіші мектеп жасындағы оқушылардың мектепте оқуға әлеуметтік-психологиялық бейімделуі.
Зерттеу пәні: кіші мектеп жасындағы оқушының табысты әлеуметтік-психологиялық бейімделуін қамтамасыз ететін әлеуметтік-психологиялық жағдай болып табылады.
Зерттеу әдістері:

Кіріспеде зерттеу жұмысыны көкейкестілігі, мақсаты, міндеттері, обьектісі, пәні, зерттеу әдістері айқындалды.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы бірінші сынып оқушыларының мектепке әлеуметтік - психологиялық бейімделуі мәселесін зерделеу кезінде пайдаланылуы мүмкін материалдарды жүйелеу болып табылады.
Жұмыстың практикалық мәні

Қорытындыда

1 Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктерінің теориялық негіздері

1.1 Бейімделу ұғымы. Әлеуметтік-психологиялық бейімделудің құрылымдық-мазмұндық сипаттамасы

Адаптация термині латын тілінен аударғанда (adaptatio) - бейімделу,бейімдеу.Қоршаған ортаның шартына жеке тұлғаның ағзасының және оның қызметінің бейімделуі.
Бейімделу (лат. adapto-бейімделу) - тірі организмдерді, әсіресе адамды зерттейтін биология, физиология, психология және басқа да көптеген ғылымның орталық ұғымдарының бірі.
Бейімделу - адамның табиғи болмысы, оның жаңа өмір жағдайына,жаңа қызметке және әлеуметтік қарым-қатынастарға үйренуі. "Бейімделу" ұғымының бірінші қолданылуы ғалым-биологтарға тиесілі. Оны ғылыми айналымға енгізу неміс физиологы Ауберт есімімен байланысты, бұл термин адам сезімінің ағзаларын бейімдеу құбылысын сипаттау үшін қолданды.
Бейімделу бұл тек ортаға жақсы сіңіп кету емес,сонымен қатар әрі қарайғы әлеуметтік-психологиялық даму қабілеті.Бейімделген бала - бұл өзінің мотивациялық,интеллектуалдық және жаңа ортадағы басқа өзгерістерге толық бейімделген бала.Бейімделу процесі көпжақты,белсенді,мінез-құлық құралдарын және оларды қалыптастыруды қамтитын,оқу ісін меңгеруге бағытталған,жаңа әлеуметтік ортамен тиімді іс жасау.
Г.М.Чуткина бейімделу ұғымын баланың жаңа жағдайдағы тіршілікке араласуы деп біледі.Баланың мектепке психологиялық дайындылығы отбасындағы тәрбиесіне де байланысты екенін атап өтті және оның пікірінше баланың мектепке бейімделуі ұзақ және қиын процесс дейді.
Психоанализ жақтаушылары (З.Фрэйд,Э.Фромм,А.Адлер)адамның шектеулі нормативтік талаптарына,әлеуметтік нормаларға,ережелерге адамның қажеттіліктерінің сәйкес келмеуі салдарынан туындайтын бейімделудің көзі келіспеушілік деп санады.Отандық психологияда бейімделу А.Н.Леонтьеваның пәндік қызметінің теориясымен пайда бола бастады.Ғалым бейімделуді биологиялық сипатқа қарағанда,әлеуметтік сипатқа ие екенін,бейімделу терминін жетілдіру және меңгеру деп алып, әлемнің қоғамдық пәні ретінде қарастырып бір шешімге келеді.А.Н Леонтьеваның пікірінше бейімделу бұл- әлеуметтік ортаның алуан түрлілілгі экономикалық,саяси және табиғи ресурстарды белсенді игеру.Бейімделу процесінің мәнісін түсіну үшін әлеуметтік бейімдеу және әлеуметтендіру ұғымдарының арақатынасы туралы мәселе маңызды болып табылады.
Бейімделу баланың мектепке дайындығы ұғымымен тікелей байланысты.Олар үш құрамдас бөліктен тұрады: физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік бейімделу.Бұл құрамдас бөліктер өте тығыз байланысты,өйткені олардың кез келгенінің қалыптасу кемшіліктері оқытудың табыстылығына әсер етеді,бірінші сынып оқушыларының көңіл-күйі мен денсаулығына әсер етеді..И.В.Дубровина жеңіл бейімделу кезінде бала екі ай ішінде ұжымға тез бейімделеді,жаңа достарды тез таба алады.Олар үнемі жақсы көңіл-күйде жүреді,сабырлы,намысшыл,мұғалімнің талаптарын орындайды деп көрсетеді. Бейімделу сенімсіздікті және өзара әрекеттестікті, яғни бәсекелестікке қарама-қарсылықты білдіреді. Бейімделубасқа бір адам қызығушылықтарын қанағаттандыруда өз қызығушылықтарына немқұрайлы қарауды білдіреді; бұл стильде өзін құрбан ету элементтері байқалады. Бейімделу жомарттылық немесе мейірімділік,қажет емес жағдайда да басқа адамның айтқандарын бұлжытпай орындау формаларында байқалады.
Әлеуметтік бейімделу - адамның қоғамға ықпалдасу нәтижесінде өзіндік санасын және мінез-құлқын қалыптастыруға,өзін-өзі бақылау және өзіне-өзі қызмет көрсету қабілетіне,айналасындағылармен байланысқа қол жеткізетін просцесс.Әлеуметтік-психологиялық бейімделу-бұл адамның белгілі бір ұжымға өмір сүру үрдісі,оның ішінде қалыптасқан қатынастар жүйесіне кіреді. Әлеуметтік-психологиялық деңгейде екі құрамдас бөлік бөлінеді. Әлеуметтік бейімделу баланың сыныптастарының баланы қабылдауы түрінде жаңа әлеуметтік топқа кіруінің табыстылығын, коммуникативтік байланыстардың жеткілікті санын, тұлғааралық мәселелерді шеше білуін және т. б. көрсетеді.Ал,тұлғалық бейімделу баланың өзін - өзі жаңа әлеуметтік қауымдастықтың өкілі ретінде қабылдау деңгейін сипаттайды ("мен-оқушымын") және тиісті өзін-өзі бағалау және мектеп саласындағы талаптану деңгейі, өзін-өзі өзгертуге ұмтылу және т. б. түрінде көрсетіледі.
Әлeумeттiк-психолoгиялық бeйiмдeлу - тұлғaны прoблемaлық жaғдaяттарды шeшуі бaрысындa oл aлдыңғы дaму сaтысындa aлған әлeуметтiк тәжiрибелeрін қoлданaды.
Әлeуметтік aртаның жaн-жақтылығынa және oның кoмпонeнттeріне бaйланысты
Әлeуметтік-психoлогиялық oртаның, яғни психологиялық байланыс және жеке қарым-қатынас та әртүрлі әлеуметтік-психологиялық рөлдерді орындау;
В.Д. Парыгин бойынша әлеуметтік психология
тұлғалық әлеуметтік психологиялық бейімделу
қарым-қатынас пен қауымдастық психологиясы
әлеуметтік қарым-қатынас
рухани іс-әрекет формасы
В.Н.Мясищев бойынша әлеуметтік-психология келесілерді зерттейді:
топтағы адамдардың өзара әсер ету салдарынан психикалық әрекеттің өзгеруі;
топ, группа ерекшелігі;
қоғам процестерінің психикалық жағы
Әлеуметтік психологиялық бейімделу мәселелеріантикалық философияда - Платон, Аристотель, қазіргі кезең философтары - Гоббс, Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо есімдері елеулі орын алады. Әлеуметтік психологиялық бейімделуді қарастырғанда 2 мәселеге көңіл бөлу керек, қабылдайтын адамдардың психологиялық және әлеуметтік ерекшеліктерін зерттеуге көңіл бөлу, екі жеке адамаралық бейнелеу механизмдерінің талдауы, бақылаушылық психологиялық ерекшеліктерін зерттеу әлеуметтік психологиялық бейімделу зерттеу саласына жатады.
Психологиялық бейімделу қазіргі таңда өте маңызды болып табылады.Психологиялық бейімделу кезеңіндегі негізгі процесс - әлеуметтік буфер маңызды орын алады. Әлеуметтік буфер дегеніміз - бұл тұлғаның бейімделуі үшін қоршаған орта арқылы берілетін мүмкіншіліктер мен ресурстар.Психологиялық бейімделу кезеңінде әлеуметтік рөлдердің өзгеріп отыруы маңызды.Адамның психологиялық бейімделу барысындағы талабы әлеуметтік ортадағы өз орнын бағалауы мен өзінің шынайы мүмкіндіктерін пайдалана білуі болмақ. Психологиялық бейімделу - бұл ұғым адамның денсаулығының негізінде жатыр.Тұлға қоршаған ортаға бейімделуіне байланысты өз іс әрекеттерін саналы жүргізеді. Егер қоршаған орта өте жиі ауысып отыратын болса, мұндай жағдайлар адам психикасына әсер етуі мүмкін.
Әлеуметтік психология - жеке тұлға мен топтардың әлеуметтік бірлікке қосылуының нәтижесінде олардың мінез-құлық фактілері мен заңдылықтары механизмдері болып табылады.Әлеуметтік-психологиялық бейімделу-бұл адамның белгілі бір ұжымға өмір сүру үрдісі,оның ішінде қалыптасқан қатынастар жүйесіне кіреді.Әлеуметтік-психологиялық деңгейде екі құрамдас бөлік бөлінеді. Егер бейімделу туындамаса, қызмет мәнін игеруде, тіпті оны реттеу бұзылысына дейін қосымша қиындықтар туындайды.
Бейімделудің келесі екі түрі бар:
- биофизиологиялық;
- әлеуметтік-психологиялық.
Әлеуметтік-психологиялық бейімделу-бұл адамның белгілі бір ұжымға өмір сүру үрдісі,оның ішінде қалыптасқан қатынастар жүйесіне кіреді. Әлеуметтік-психологиялық деңгейде екі құрамдас бөлік бөлінеді. Бұл, біріншіден, нақты әлеуметтік топтың өз қызметінің мақсаттары мен нәтижелері туралы әлі де нормативтік ұйғарымдары жоқ - ортақтықтың неғұрлым жоғары деңгейі, өз топтық тәжірибесінде жатқан топтар тарапынан "жоғарыдан" келе жатқан әлеуметтік жағдайлар санының өсуі. Екіншіден, әлеуметтік шындықтың осындай өзгерістері әлеуметтік қызметтің жаңа түрлерінің пайда болуымен және жаңа әлеуметтік рөлдердің пайда болуымен қатар жүреді. Бұл "топтық сананың" деңгейінде тиісті балама көріністерге - бұрын топтық нормалардың пайда болуына және көптеген түрлі әлеуметтік нормалардың бір мезгілде ұсынылуына, оның ішінде өзінің сипаты бойынша антагонистикалық.
Әлеуметтік-психологиялық бейімделу - бұл әлеуметтік ортамен тиімді өзара іс-қимыл процесі. Ол әлеуметтендірумен - әлеуметтік ортамен өзара іс-қимыл процесімен сәйкес келеді, оның барысында индивид әлеуметтік мінез-құлық тетіктерін меңгереді және оның бейімделу маңызы бар нормаларын меңгереді. Жеке тұлға мен топтың өзара қарым-қатынасының жағдайы, ұзақ сыртқы және ішкі жанжалдарсыз жеке тұлға жетекші қызметке нәтижелі кірсе, негізгі әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандырса, оған топ ұсынатын рөлдік үміттерге қарсы жүреді, өзін-өзі бекіту жағдайын және шығармашылық қабілеттерін білдіру еркіндігін бастан кешіреді, әлеуметтік-психологиялық бейімделу деп аталады. Әлеуметтік-психологиялық бейімделу процесі даралықтың дамуымен тығыз байланысты. Адам болмысының әр түрлі салаларында әлеуметтік бейімделудің жеке-психологиялық ерекшеліктерінің айырмашылығы бар, ол бір мезгілде емес және бірдей қарқындылықпен жүреді. Осылайша, әлеуметтік-психологиялық деңгейде әлеуметтену процесі белгісіз әлеуметтік жағдайларда, әлеуметтік қауымдастықтарды ұйымдастыру принциптерінің алуан түрлілігі, қызмет түрлері, әлеуметтік рөлдер мен топтық нормаларда өтеді. Әлеуметтік тұрақсыздық жағдайының тұлғалық көріністері уақытша перспективаның бұзылуына, жоғары алаңдаушылыққа, психологиялық қорғаныстардың өзектілігіне байланысты өзгерістерге алып келеді, олар әлеуметтік нормалар мен тыйымдарды бұзған жағдайда да адамның ішкі жайлылығын сақтауға ықпал ете алады, өйткені әлеуметтік бақылаудың пәрменділігін төмендетіп, олар өзін-өзі ақтауға негіз жасайды. Ол өзіндік құндылықтар жүйесі мен өзінің іс - әрекетін немесе жақын адамдардың іс-әрекеттерін бағалау арасында айтарлықтай келіскенде, қажетсіз, тиісті наным-сенімдерге, жеке адамның қажеттіліктері мен құндылықтарына сәйкес келетін әсерлерді сәйкес келмейтін адамдардан бөліп тұратын өзіндік сүзгіш болып табылады.
Бейімделудің ең бастысы-ағзаның орта жағдайына бейімделу дәрежесі, сондай-ақ оның қажетті деңгейде жұмыс істеуін қолдау үшін мүмкіндіктері бар. Тұлғаның бейімделуінің референттік көрсеткіштері эмоционалдық жағдай болып табылады. Адам достарымен қарым-қатынаста, тұрмыстық салада, көңіл-күй, жан жайлылығын сезінетін жағымды эмоциялар-осының бәрі жеке тұлғаның бейімделу факторлары. Экстремалды немесе күрделі жағдайларға бейімделуді нашарлататын факторларға ақпараттың жетіспеушілігі жатады. Бұл фактор дезадаптацияның негізгі себебі болып саналады.Ақпараттың жетіспеушілігінен эмоциялар қосылып, стресстік жағдайлар басталуы мүмкін.
В.Е. Каган әлеуметтік бейімделу әр түрлі формада өтуі мүмкін деп есептейді. Белсенді индивидтің ортамен өзара іс-қимылы оның ортаны өзгертуге ұмтылысымен сипатталады.Пассивті - индивид өзінің көзқарастары мен нанымдарын,қалыптасқан әлеуметтік мінез-құлықтың түрлерін қайта қарауға тырысып, өзіне жаңа әлеуметтік топтың мінез-құлық нормалары мен ережелерін қабылдайды.Бейімдік-бейімделуші: адам жаңа әлеуметтік орта жағдайына бейімделе отырып,сол уақытта осы ортаға бір нәрсе әкеледі.
Н.Никитинаның әлеуметтік бейімделуі "тұлғаның әлеуметтік қатынастардың қалыптасқан жүйесіне кірігуі" ретінде түсіндіріледі
С.С.Степанов бұл ұғымға бірнеше түсінік береді. Әлеуметтік бейімделу-қоғамда қабылданған мақсаттарды, құндылықтарды, мінез-құлық нормалары мен стильдерін игеру және қабылдау жолымен әлеуметтік орта жағдайларына белсенді бейімделу. Сонымен, Ж. Пиаже бойынша, әлеуметтік бейімделу процесі "аккомодация үдерістерінің бірлігі (орта ережелерін меңгеру, оған "икемдеу") және ассимиляция (өзіне"икемдеу", ортаны қайта құру), яғни екі жақты процесс және субъектінің және әлеуметтік ортаның қарама-қарсы белсенділігінің нәтижесі" ретінде көрінеді. Әлеуметтік-психологиялық бейімделу процесінде тұлға өмір мен қызметтің ішкі және сыртқы жағдайлары арасындағы үйлесімділікке қол жеткізуге ұмтылады. Оның жүзеге асырылуына қарай жеке тұлғаның бейімделуі артады. Толық бейімделу кезінде адамның психикалық іс-әрекетінің белгілі бір жағдайларда орта мен оның іс-әрекетінің белгіленген шарты барабарлығына қол жеткізіледі
Әлеуметтік психология - жеке тұлға мен топтардың әлеуметтік бірлікке қосылуының нәтижесінде олардың мінез-құлық фактілері мен заңдылықтары механизмдері болып табылады.Әлеуметтік-психологиялық бейімделу-бұл адамның белгілі бір ұжымға өмір сүру үрдісі,оның ішінде қалыптасқан қатынастар жүйесіне кіреді.Әлеуметтік-психологиялық деңгейде екі құрамдас бөлік бөлінеді. Керісінше, адамның тәжірибесі бейімделуді жеңілдетеді, әсіресе қиындықтарды жеңуде, жақсы денсаулық пен ерік сапаларын жеңуде.
Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық бейімделуі-белгілі бір әлеуметтік-психологиялық мәртебеге ие болу, қандай да бір әлеуметтік рөлдік функцияларды меңгеру процесі. Әлеуметтік-психологиялық бейімделу процесінде тұлға өмір мен қызметтің ішкі және сыртқы жағдайлары арасындағы үйлесімділікке қол жеткізуге ұмтылады. Оның жүзеге асырылуына қарай жеке тұлғаның бейімделуі артады. Толық бейімделу кезінде адамның психикалық іс-әрекетінің белгілі бір жағдайларда орта мен оның іс-әрекетінің белгіленген шарты барабарлығына қол жеткізіледі. Бейімделудің әлеуметтік-психологиялық аспектісі-баланың сыныптастарына, мұғалімдерге және техникалық қызметкерлерге дағдылануы. Әлеуметтік-психологиялық бейімделу - топтық нормаларды меңгеру ғана емес, сонымен қатар құндылық бағдарлар жүйесін қайта құру, топтың ықпалымен баланы өзін-өзі бағалау. Көптеген ғалымдардың пікірінше, әлеуметтік-психологиялық бейімделудің әл-ауқаты баланың коммуникативтік тәжірибесімен ғана емес, оның тұлғалық ерекшеліктерімен, "мұғалім-оқушы"жүйесіндегі қарым-қатынастармен де анықталады. Әлеуметтік-психологиялық бейімделу процесінің қолайсыз дамуы баланың ұжымда оқшаулануына, оның демонстрациялық, бунтарлық мінез-құлықтың пайда болуына әкелуі мүмкін. Кіші мектеп жасында жад басқа да психикалық процестер сияқты елеулі өзгерістерге ұшырайды. Олардың мәні-баланың жадысы саналы түрде реттелетін және жанама бола отырып, бірте-бірте еркіндікке ие болады.
Әлеуметтік-психологиялық бейімделу адамның басқа адамдармен және жалпы қоғаммен өзара іс-қимылы кезінде пайда болатын ішкі психикалық күйзеліс, мазасыздық, тұрақсыздандыру жай-күйі әлсірейді және жойылады. Бұл кезеңде көптеген маңызды психологиялық жаңа түзілімдер қалыптасады; мінез-құлықты реттеу, әлеуметтік нормалар мен талаптарға бағдарлау қарқынды дамиды, логикалық ойлаудың негізі қаланады.Әлеуметтік-психологиялық бейімделу бала тұлғасының әлеуметтік қарым-қатынасының үш фазасының бірі болып табылады және ол тиесілі әлеуметтік ортақтықтың нормаларын меңгеруді болжайды. Жаңа әлеуметтік ортаға жақын бала осы ортадағы топтық нормаларды меңгере отырып, өзін жеке тұлға ретінде жүзеге асыра алады. Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық бейімделуі-белгілі бір әлеуметтік-психологиялық мәртебеге ие болу, қандай да бір әлеуметтік рөлдік функцияларды меңгеру процесі.
Әлеуметтік-психологиялық бейімделу мәселесі көптен бері назар аударады. Батыс психологиясында әлеуметтік-психологиялық бейімделу мәселесі Н.Миллер,Дж. Доллар необихевиоризм негізінде 30-40 жылдары пайда болған арнайы бағыт шеңберінде әзірленуде. Отандық психологияда әлеуметтік бейімделу теориясының алғашқы әзірлеушісі А. А. Богданов болды. Одан әрі бұл жұмысты А. Г. Здравомыслова, В.Н.Иванова, Г.А.Пруденского, Г.В.Осипова и В.А.Ядова жалғастырды.

Кіші мектеп жасындағы оқушылардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу ерекшеліктері

Қaзaқстан Республикaсының Білім беру жүйесін реформaлaу бaрысында әрбір бaлaны мектептегі оқу және әлеуметтік ортaғa еркін бейімделе aлaтындaй жaғдай жaсaу аса мaңызды міндет.Яғни,қазіргі талап бойынша бірінші сыныпқа келетін балалардың физиологиялық жағынан мықты,адамгершілік,мәдениеттілік,ең бексүйгіштікқасиеттеріжетілген,жіге рлі,жұмысқа ынталы,білімге қызығушылықтары мол болуы қажет.Сондықтан мектепке дейінгі мекеме мен мектептің,ата-аналардың міндеті- баланы мектептегі оқу жағдайына мектеп өміріне дайындау болмақ
Мектеп - баланың дамуының жақсы-жақтарын жүйелі түрде қалыптастырып отыратын негізгі орын болып саналады.Мектеп өмірі балалардың мінез-құлқыларының қалыптасуында айрықша рөл атқарады.Баланың жеке тұлға ретінде мінез-құлқын тәрбиелеу және қалыптастырудағы басты міндет - олардың жан-жақты тұлға болып өсуінде. Балалардың мектепке бейімделуі оқытудың мазмұны мен оқыту әдістемесі сияқты факторлармен анықталады. Бағдарламалық материалды таңдап ала отырып, балалардың жас ерекшеліктерін толық ескеру қажет. Физиологиялық тұрғыдан алғанда, кіші мектеп жасы-бұл баланың жүйке-психикалық дамуын айқын басып озған кезде, дене дамуында дисгармония айқын байқалғанда, балалар тез жоғары қарай созылғанда, қатты физикалық өсу уақыты. Бұл жүйке жүйесінің әлсіреуіне әсер етеді,бұл шаршағыштық, мазасыздық, қозғалысқа қажеттілік жоғары. Осының барлығы бала үшін жағдайды қиындатады, оның күшін жояды, бұрын пайда болған психикалық білімдерге сүйену мүмкіндігін төмендетеді. Осыған байланысты ата-аналар мен дәрігерлердің баланың мектепке бейімделуі барысы туралы ескертуі түсінікті болады.
Қазіргі уақытта бірінші сынып оқушысының мектепке бейімделу мәселесі ең өткір мәселелердің бірі болып табылады. Бірінші сынып бала үшін қиын және қиын өмір кезеңі болып табылады. Оқушылардың денсаулығын сақтау, оқытуда қиындықтары бар балаларға арналған бейімделген білім беру жүйесін құру, мектептегі бейімделудің пайда болуы мен дамуы өзекті мәселе болып отыр.Баланың мектепке алғаш келуі,оның жаңа жағдайға әлеуметтік-психологиялық бейімделу мезгілі болып табылады.Әдетте, бұл процестегі қиыншылықтар балабақшаға бармаған, әсіресе, отбасында жалғыз өскен балаларда кездеседі.Бұл балалар достарымен қарым-қатынаста тәжірибесі болмаса,олар сыныптастарынан және мектеп мұғалімдерінен үйінде қалыптасқан қарым-қатынасты күтуі мүмкін.Мұндай балалар үшін жағдайдың өзгеруі жиі стресске әкеліп соғады.Біршама уақыттан кейін бұл балалар құрбыларымен қарым-қатынас жасай алмаса,ата-аналар баласының мектепке барғысы келмейтіндігін айтып,баласын мұғалім жақсы көрмейді деп шағымдануы мүмкін.
Бастауыш мектептің негізгі міндеті - баланың бастапқы жеке басын қалыптастыруды қамтамасыз ету,оны қабілеттерін аша білу және дамыту.Баланың бастапқы жеке басын қалыптастыру үшін біз баланы мектепке бейімделуін қамтамасыз етуіміз қажет.Мектепке бейімделу бастауыш сынып оқушылары үшін аса маңызды рөл атқарады.Себебі,баланың бастапқы іс-әрекетінің түрі өзегереді,бала тап болған әлеуметтік топ өзегереді.Бала сыныбына ғана емес,сонымен қатар,мектептің ережелеріне,талаптарына,мұғалімдерг е бейімделуіне тура келеді. Кіші мектеп жасындағы балалардың назарды дамытуда елеулі өзгерістер орын алады, оның барлық қасиеттерінің қарқынды дамуы жүріп жатыр: әсіресе назар аудару артады, оның тұрақтылығы артады. 9-10 жасқа қарай балалар ұзақ уақыт сақтауға, назар аударуға және ерікті түрде берілген іс-қимыл бағдарламасын орындауға қабілетті болады
Зерттеушілердің бағалауы бойынша, мектеп түріне байланысты, бастауыш сынып оқушыларының 20-дан 60% - ға дейін мектепте оқыту жағдайларына бейімделуде елеулі қиындықтар бар. Бұқаралық мектепте бастауыш сыныптарда оқу бағдарламасын игере алмайтын және қарым-қатынаста қиындықтарға ие балалардың едәуір саны оқиды. 6 жастағы балалардың мектепке бейімделуі ұзағырақ созылады - оларда ағзаның барлық жүйелерінің жоғары кернеуі, анағұрлым төмен және тұрақсыз жұмыс қабілеттілігі байқалады. 6 - 7 жастағы балалар үшін бұл кезең проблемалы болып табылады, себебі баланың ата-анасы оған мектепке дейінгі кезеңмен салыстырғанда қатаң талаптар қоя бастайды, ал құрдастарымен қарым-қатынас проблемалар тудыруы мүмкін, себебі баланың әлі достары жоқ, сондықтан барлық балалар оқуға бейімделу кезеңінен оңай өтпейді
Алты жасар баланы оқыту және олардың даму ерекшеліктеріне қарай құрылуы керек екенін білеміз. 6 жастағы баланы 7 жастан бөліп тұратын жыл психикалық даму үшін өте маңызды, өйткені "дәл осы жылы көптеген маңызды психологиялық жаңа түзілімдер тез қалыптасады: өз мінез-құлқын еркін реттеу, әлеуметтік нормалар мен талаптарға бағдарлау қарқынды дамиды; логикалық ойлау негіздері қаланады, ішкі іс-қимыл жоспары қалыптасады. Физиологиялық тұрғыдан алғанда, кіші мектеп жасы-бұл баланың жүйке-психикалық дамуын айқын басып озған кезде, дене дамуында дисгармония айқын байқалғанда, балалар тез жоғары қарай созылғанда, қатты физикалық өсу уақыты. Мектепке дейінгі педагогикада балаларды мектепке дайындау туралы мәселелерді қарастырған Ш.А.Амонашвили,Р.С.Буре, Л.А.Венгер еді.Олар мектепке яғни,оқуға дайындаудың міндеттерін және мазмұнын екі бағытта қарастырды: жалпы және арнайы дайындық.Мектепке арнайы дайындық - ең негізігі пәндер(оқу,жазу,математика,бізді қоршаған әлем)бойынша оқу материалының мазмұнын толықтай меңгеруді қаматамасыз етіп,баланың білім мен білікті меңгеруді жүзеге асыру процесі.
Ал,жалпы дайындық - баланы жан-жақты үйлесімді етіп дамытуды мақсат етеді.Бұл процестің нәтижесінде дене,мотивация,адамгершілік,ой-өріс ін,қарым - қатынас аясында қалыптастыру және баланың іс-әрекет түрлерін дамыту болмақ.Мектепке аяқ басқан сәт - бала өмірінде ең үлкен жаңалықтардың бірі, қоғамдағы жаңа орны,оның өсіп-жетілуінің бір бастамасы.Баланы мектепке дайындауда көптеген ата-аналар балаға әріптерді ,санауды үйретумен ғана шектеледі.Көптеген ата-ана баланың дайындығын тек ақылойымен шектеп,оқуға психологиялық жағынан даярлауды қарастыру қажет екенін естен шығарып жатады.Бұл баланың болашақта мотивациялық-қажеттілік және психикалық үрдістерінң дамуы оқуда,қарым қатынаста қиындыққа жолықпауына мүмкіндік береді.
Бала мектепке қадам басқан сәттен бастап,оқу оның негізгі іс-әрекетіне айналатыны бізге белгілі. Бaлaны мeктeпкe жaн-жaқты дaйындaу -- өтe жaуaпты әрi мaңызды iс...Мeктепкe aлғaш бaру бaла өмiрінe үлкeн жaңaлық, өзгеріс енгізеді, қоғамдағы жаңа орынға бейімделуі мен өсіп-жетілуінің бір бастамасы болады.Мектепте бала белгілі бір уақыт аралығында қабілеттілік пен икемділіктің белгілі мөлшерін меңгеріп оларды талдауды үйренетін болады.Жалпы білім беретін мекемелердің алғашқы сыныбына қабылданатын балалар оқу жүйесінң айтарлықтай қиындықтарды басынан өткізеді.Балалардың қиындықтарының алғашқы себебі- мектептегі оқуға қызығушылықтарның төмендігі және психологиялық тұрғыдан дайын еместігі.Мектептегі өмір бастауы,балаларды мектептің шарттарына,жаңа қарым-қатынастарға және жаңа міндеттерге үйретеді.Осыған орай бала өмірі түбегейлі өзегереді:бәрі оқуға тікелей байланысты, іс-шараларға бағынышты болады.Ол өте маңызды кезеңдердің бірі.
Алғашқы күннен мектеп балаларға интеллектуалдық және физикалық күшті қажет ететін тапсырмалар жүктейді.М.М.Мұқанов, баланы оқуға итермелейтін күш екі түрлі түрткіден құралатындығын айтады:
Біріншіден, сыртқы түрткіден; бұл жағдайда бала өзгелерден қорыққаннан оқитын болады,бала өзі талпынып оқымайды.
Екіншіден, оқуға іштей талпыну түрткісінен; мұндағы түрткі баланың өзіндік ықыласы мен сан алуан құбылыстардың өзіне тән сырларын білуге ұмтылуынан болады. Л.С.Выготский, содан кейін А.Н.Леонтьев, кіші оқушының көптеген психикалық процестері жанама сипатқа ие болатындығын көрсетті. Балалар саналы түрде қоғам қалыптастырған нормаларды пайдаланады,олардың көмегімен өз іс-әрекеттері мен іс-әрекеттерін меңгеру мүмкін болады.
Балаларды мектепке дейінгі дайындыққа кеткен уақыт пен күшке қарамастан, бастапқы оқу кезеңінде барлық балалар белгілі бірнеше қиындықтарды басынан кешіреді.Бұл балалардың мектепке бейімделу кезеңі мектепке дейінгі және мектептегі өтпелі кезеңді айтуға болады. Балалардың әлеуметтік бейімделуінің ерекшеліктері мыналар болып табылады: адамдардың қоғамдық функцияларына, олардың мінез-құлқының нормалары мен мағынасы, әлеуметтік құндылықтарға субъективті көзқарас, мектеп ұжымына тиесілігін түсіну, өзін қызмет субъектісі ретінде сезіну, әлеуметтік байланыстарды кеңейту, балалардың бір топтарына ізгі қарым-қатынас жасау және басқалармен қарым-қатынастан бас тарту."Бейімделу" терминімен қатар мектепке бейімделудің қиындықтары бар балаларға қатысты "дезадаптация" термині кеңінен қолданылады. "Дезадаптация" термині адамның қоршаған ортамен өзара іс-қимыл үдерістерінің бұзылуын білдіреді, мектеп бейімсіздігіне, мектеп тәртібінің бұзылуына, мұғалімдер мен сыныптастармен жанжалдарға байланысты мектеп бейімсіздігінің диагнозы қойылады.
В. В. Ковалев дезадаптация жағдайын әртүрлі қолайсыз факторлардың әсерінен қалыптасатын қандай да бір аурудың пайда болуына ағзаның жоғары дайындығы ретінде сипаттайды.
Д. Б. Эльконин мектеп оқуына дайындық мәселесін талқылай отырып: бірінші орынға: а) психикалық үдерістердің еркіндігін Б) ойлауды дамыту
в) маңызды оқу іс-әрекеттерінің қалыптасуын г) сөйлеуді дамытуды қойды.
Танымдық саласы: бірінші сынып оқушылары объектілерді тұтас ретінде қабылдайды, бөлшектерді нашар ұстап, оларды өзара байланыстырмайды, яғни қабылданатын қасиеттерді жүйелі талдау балаларда қиындық туғызады. С. Д. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин бойынша 6 жасқа дейінгі балалар көрнекі материалды қолдану кезінде оларды жеңіл жағынан қарастыруға қабілетті деп есептейді. Балаларды қарапайым ой-пікірлерді жасауға үйретуге болады. С.Мұхинов бірінші сынып оқушыларының жадының жетекші түрі-еріксіз жады, яғни материалды тікелей түсіру және ойнату болып табылады деп есептейді.
Н. Поддъякованың пікірінше, 1-сынып оқушылары 10 минуттан артық белсенді назар аудара алмайды, демек, осындай уақыт аралығында қызмет түрін өзгерту қажет. Баланың қиялы көптеген бейнелерге толы,жаңа бейнелер ең аз сыртқы ынталандыру кезінде өте оңай пайда болады.
Тұлғалық сала: мектепке дейінгі және кіші жастағы мектеп жасындағы жаңа әлеуметтік ұстанымды қабылдауға дайындығын қалыптастыру - құқықтары мен міндеттер шеңбері бар оқушының жағдайын қамтиды.
Жеке дайындық балаға мектепке, оқу қызметіне, мұғалімдерге, өзіне қатысты көрінеді:
Тұлғалық даму: - Бала өзін құрдастарымен және ересектермен қалай ұстау керектігін түсінеді. Бала достық қарым-қатынас орната білуі керек.
Т. Ю. Андрущенконың пікірінше, басқа балалармен қарым-қатынас басқаның көзқарасын қабылдау қабілетін қалыптастыру, өз атына сын қабылдай білу үшін өте маңызды. Ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас барысында оң қарым-қатынасты орнатуға және сақтауға ұмтылады. Ересектердің қатысуынсыз, өз бетінше жұмыс істей алады. Ұжыммен санасу, жұпта, топта жұмыс істей білу. Г. М. Шашлова егер басқа балалармен қарым-қатынас ерекше шиеленістікпен ерекшеленбесе, егер ол құрдастарымен іскерлік қарым-қатынасты салыстырмалы түрде оңай орнатса, онда мектепте оқыту үшін қарым-қатынасты дамытудың жеткілікті деңгейі туралы сеніммен айтуға болады деп санайды.
Т. А. Нежнованың пікірінше, бірінші сынып оқушысы сабақта және сыныптан тыс жұмыста белсенді және дербес болуы тиіс. Кез келген субъективті қатынас қызмет арқылы көрінеді. Жаңа әлеуметтік мәртебеге ұмтылу, оқушы ретінде өзіне деген қарым-қатынас, бағалау критерийлері мен т.б. жүйесінің өзгеруі,мінез-құлықтың тиісті жаңа ішкі позициясының қалыптасуына әсер етеді. "Жақсы деген не және жаман деген не" деп саралап, өз іс-әрекеттерін бағалай алады, бірақ бағалаудың өзі көбіне ересектердің пікіріне байланысты. О. В. Карабановтың пікірінше, қызметтің негізгі түрі-оқу, бірақ көп уақытты ойындық плюс еңбек қызметі алады (әдетте ересектермен бірге).
Жеке жетістіктерге ұмтылу. Баланың оқуға және мектепке баруға ықыласы болуы тиіс. Жеке дайындыққа мотивациялық саланы дамытудың белгілі бір деңгейі де кіреді.
Сынып және мектептегі әлеуметтік және этикалық мінез-құлық нормаларын қабылдау және сақтау.
Қақтығыстарды бейбіт жолмен өз бетінше шеше білу.
- Мұғалімге құрмет көрсету.
Н.И.Гуткина пікірінше мектепке жақсы дайындалған балалар мұғалімнің рөлін өте айқын түсінеді. Олар үшін мұғалім-бұл өз сұрақтарына жауап алудың жаңа көзі, бұл өсудің жаңа тәсілі. Бала сабақта және сабақтан тыс іс-әрекетте өзінің жүріс-тұрысы мен қимыл белсенділігін өзі қадағалауы тиіс. Ересектер мен құрдастардың ауызша ескертулерін есту және оларға жауап беру. Жеке басының дайындығы баланың эмоционалдық саласын дамытудың белгілі бір деңгейін болжайды. Мектепте оқытудың басында балада салыстырмалы жақсы эмоционалдық тұрақтылыққа қол жеткізу керек, оның аясында оқу іс-әрекетінің дамуымен өтуі мүмкін.
О. А. Қарабановтың пікірінше, баланың мектепке жеке дамуы бастауыш білім берудің табыстылығының ең маңызды өлшемдерінің бірі болып табылады. Екіншіден, коммуникативтік дайындық, үшіншіден, өзін-өзі бағалауды қалыптастыру маңызды болып табылады
Әлеуметтік сала: Л. И. Божовичтің пікірінше, бұл дайындық компоненті балаларда басқа балалармен, мұғалімдермен қарым-қатынас жасай алатын қасиеттерді қалыптастыруды қамтиды. Бала мектепке, сыныпқа келеді, онда балалар ортақ іспен шұғылданады және оған басқа адамдармен өзара қарым-қатынасты орнатудың икемді тәсілдеріне ие болу қажет, балалар қоғамына кіру, басқалармен бірге әрекет жасау, басқалардан басқаға беру және қорғау қабілеті қажет.
Әлеуметтік дамыту :
- Бала ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас жасауға тыныш барады, басқалармен қарым-қатынас жасау қажеттілігі дамиды, балалар тобының қызығушылықтары мен дәстүрлеріне бағыну қабілеті дамиды, мектептегі оқыту жағдайында оқушының рөлімен жұмыс істеу қабілеті дамиды. Баланың ортасы айтарлықтай өзгереді.
- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.