Ойлаудың логикалық формасын үйрету

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Сан және санау ұғымын қалыптастыруда логикалық ойындардың маңызы

Мазмұны

Кіріспе бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 бет.
І-тарау.
0.1. Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлауын
ойындар арқылы дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5 бет.
0.2. Ойлаудың логикалық формасын үйрету ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .8 бет.
0.3. Балалардың санау арқылы танымдық логикалық ойлауын
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11бе т.

ІІ-тарау. Іс тәжірибе
2.1. Санай білуге үйрету тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..18 бет.
2.2. Сергіту мен саусақ жаттығулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27 бет.
2.3. Математикалық есептер мен тақпақтар және жұмбақтар ... ... .31 бет.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38 бет.
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39 бет.

Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Мектепке дейінгі балаларда ойлау қабілетін дамыту мәселесі жалпы білім беру саласында маңызды орынға ие болатын мәселелердің бірі болып табылады, себебі, ойлау қабілетінің даму деңгейі баланың келешекте мектепте оқытудың нәтижелілігіне ықпалын тигізеді. Мектепке дейінгі балаларда өз өмір тіршілігі мен күнделікті іс-әрекетінде әр алуан мәселелерді шешіп отыруына тура келеді. Осындай мәселелер мен күрделі істерді шешу жолында кездесіп отыратын қиыншылықтар қоршаған ортамызда бізге әлі де беймәлім құбылыстар мен, сыры ашылмаған нәрселердің көп екендігін көрсетеді. Айналадағы дүниедегі заттар мен құбылыстар еш уақытта жеке-дара ұшырамайды. Олар бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста, байланыста болып отырады, бірақ осы байланыс, қарым-қатынастың барлығы бірдей әр уақытта адам санасында сәулелене бермейді. Ал мектепке дейінгі балаларда қабылдауы дүниедегі жеке-жеке нақты заттарды ғана қабылдайтын болса ойлауда кісі олардың арасыңдағы қатынас, байланыстарды танып-білуі керек. Ең алдымен таным көзі - сезім арқылы қабылдауы, бала өз тәжірибесінен бақылап, көріп тануынан тұрады. Сезіну процессі кезінде бала бір нәрсені немесе заттың қасиетін, құрылымын таниды. Баланың логикалық ойлау түсінігі ең алдымен, оның сезінуімен байланысты. Баланың математикалық түсініктерді дұрыс меңгеруі, баланың дамуы, жас ерекшеліктеріне байланысты болып табылады.Балаларға математикалық қарапайым ұғымдарды түсіндіру, бекіту.Сондай-ақ бала заттың санын, затты салыстыру (көлемін), теңестіру, орналасуын, саны мен сыңарын (белгілеріне қарай) табу тәсілдерін меңгереді. Мектеп жасына дейінгі балалардың кішігірім математикалық терминдері: геометриялық пішіндердің атауларын (дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш т.б.) және олардың элементтері (қыры, бұрышы) болатынын, (қосу, алу, тең) ұғымдарын үйренеді. Балалар қарапайым математикалық дәлдікті шешуді үйренеді. Сонымен қатар балалардың математикалық білімге деген қызығушылығы артады, берілген есепті шешуге өз күш (ерік) - жігерін жұмсайды. Балада алғашқы түсініктер индуктивті және дидуктивті ойлау қалыптасады. Бала бір заттың құрылысына, қасиетіне (пішініне, түсі т.б.) қарай талдау, сараптау, салыстыру, кеңістікті бағдарлап, салыстырмалы түрде ойлай алады. Жаңа материалдарды бағдарламаның кез келген бөлігінде (Сан және санау, Көлем, Пішін, т.б.) кезектестіріп 2-5 сабақтан бірінші бөлігінде, кейін 2-ші бөлімінде оқытқан жөн. Тәрбиеші әр түрлі жастағы топтардың бағдарламасының (программалық) құрылымын білуге тиіс. Бұл, тек өз тобының математикалық дамуы деңгейін біліп қана қоймай, сондай-ақ мектепке дейінгі балаларда математиканың рөлін және әрбір сабақтың құрлымын өз ісінде дамыту арқылы, балаларда қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруына көмектеседі. Математикалық түсініктерді қалыптастырудың негізгі жұмыс формасы - сабақ. Сабақ барысында бағдарламаның үлкен бөлігі шешімін табады. Балаларда бір ізді жүйе қалыптасады. Күнделікті өмірде және сабақта дидактикалық ойындар мен ойын жаттығулар қолданылады. Дидактикалық ойындардың оқу іс-әрекетінен тыс уақытта ұйымдастыру, баланың математикалық түсінігін кеңейтеді, тереңдетеді, ойын бекітеді. Дидактикалық ойындар негізінен оқыту барысында жан - жақты, бағыт - бағдар беріп отырады. Дұрыс ұйымдастырылған оқыту ісі жаңа материалдармен жұмыс жасау, қайталау, кезектестіріп оқыту түрлерін қолдану, баланың белсенділігін арттырады.
Зерттеу мақсатына сай міндеттер анықталды:
Зерттеу тақырыбы бойынша арнайы әдебиеттермен жұмыс істеу;
Мектепке дейінгі балаларда ойлаудың психологиялық және логикалық ерекшеліктерін ашу;
Мектепке дейінгі балаларда сан және санау ұғымын қалыптастыруда логикалық ойлауын қалыптастыру және дамыту ерекшеліктерін зерттеу;
Тәжірибелік бөлімде мектепке дейінгі балаларда сан және санау ұғымына логикалық ойындардын әдістемесі қарастырылған.

Зерттеу объектісі: мектепке дейінгі балаларда ойлау процессі.
Зерттеу болжамы: адам ақыл-ойының дамып жетілуі мен білімнің өсуі әрбір ұрпақ жасаған білім қорын меңгеріп, оларды әлеуметтік өмір қажеттіліктерін қанағаттандырып отыруға пайдаланады, сондықтан ойлау процесстерін зерттеу өте маңызды болып табыладыБаланың логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары

І - тарау.
1.1. Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлауын ойындар арқылы дамыту.
Ересек адамдардың ісі, жұмысы, қызметі сияқты ойын да бала өмірінде маңызды болып саналады. Бала ойында қалай болса, ол өскенде де, жұмыста да сондай адам болады. (А.С. Макаренко)
Мектепке дейінгі жастағы балаларға қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру геометриялық пішінмен санауды үйрету, 20 көлеміндегі сан туралы түсініктерін дамыту, шартты өлшеуіштің көмегімен өлшемдерді жүргізу, көзбен қабылдау, шамалау қабілетін жеткізу, кеңістікті бағдарлай білу дағдыларын қалыптастыру, затты тең екі бөлікке бөлу деген мәселелерге назар аударылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін логикалық ойындардың орны ерекше. Ойын - мектеп жасына дейінгі кезден басталып адаммен өмір бойы ілесіп жүретін ерекше қызмет түрі. Логикалық ойын - балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Логикалық ойындар баланың психикасында сапалы өзгерістер тудырады: бала зейінінің, жадының қалыптасуына ойлау, қиялдау қабілетінің дамуына әсер етеді. Ойлау шығармашылық және таным әрекетінің негізі болып табылады. Логикалық ойлау - адамның интелликтуалдық қабілеттерінің негізін құрайды. Дамытушы ойындар балалардың логикалық ойлау дағдыларын арттырады. Сол себептен балаларға логикалық ойындарды кеңінен және жүйелі пайдаланудың маңызы ерекше. Ойын балалардың негізгі іс-әрекеті ретінде психологиялық, анатомиялық-физиологиялық, педагогикалық маңызы зор қызметтер атқарады. Ойын баланың даму қуралы, та-ным көзі, білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мәнге ие бола отырып, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Ойынды әрбір адам ойнап өседі, ойынды көп ойнаған адамның дүниетанымы кең, жаны таза, жүрегі нәзік, нағыз сезімтал тұлға болмақ. Әрине, ойын адамның дамуына, қалыптасуына әртүрлі әсер береді. Кей бала ойында шынайы өмірді бейнелесе, кей бала ішкі сезімін білдіреді. Ойынның дамуына және баланың ойынға араласуына әсер ететін факторлар өте көп. Мысалы, үлкендердің ойынға басшылық жасауы, ойыншықтар, баланың өсетін ортасы, балалар ұжымы, баланың тәрбиесі т.б. Дегенмен де ойын тек әрекет емес, балалардың да, үлкендердің де қызығушылық ермегі, адамды рахат және қанағат сезіміне бөлейтін іс-әрекеті. Балалар тұрмақ, үлкен адамдар да әлі күнге дейін ойнайды, әрине ойынның түрлері өте көп. Балалар ойынына талдау жасайтын болсақ, оның өзгеріп отыруы балалардың жас және жеке дара ерекшеліктеріне бай-ланысты. Мысалы, сюжеттік рөлді, қимыл-қозғалыс, драматизациялық, музыкалық, дидактикалық, құрастыру, ұлттық, спорттық, дамытушы ойындардың түрлері бар. Әрқайсысының өзіндік мәні, ерекшеліктері, мазмұны, ережелері, тәртібі, білімдік, тәрбиелік, дамытушылық функциялары бар. Оның әрқайсысына жеке тоқталатын болсақ, сюжеттік рөлді ойындар ойынның алғашқы танымы десек, артық болмас.
Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазды: Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан сондай болады. Сондықтан келешек қайраткерді тәрбиелеу алдымен ойында басталады. Мысалы; сюжеттік - рөлді ойындар.
Ойынның негізгі ерекшелігі ол балалардың қоршаған өмірді - адамдардың қимылын, іс-әрекеттерін бейнелеу болып табылады. Ойында бөлме теңіз, аспан кеңістігі де, темір жол вагоны да болуы мүмкін. Балалар жағдайға ойынның өздері ойлаған түпкі ниеті мен мазмұнына лайықты маңыз береді.
Ойын іс-әрекетінің тағы бір ерекшелігі - оның әрекеттік сипаты. Балалар ойын шығарушылар, ойынды жасаушылар болып табылады. Олар ойында өздеріне мәлім өмір құбылыстары мен оқиғалары туралы білімдерін бейнелейді, оларға өзінің қатынасын білдіреді.
Балалар ойынының ерекшелігі сондай-ақ бейненің, ойын әрекеті мен сөздің ұштасуымен өзара байланыстылығында. Бұл оның сыртқы белгісі емес, шын мәні. Ойында бала өзі бейнелеген қаһарманның іс-әрекетімен, сезімімен тыныстайды. Кейде бейненің баланы баурап әкететіні соншалық, ол тіпті өзін әдеттегідей шақырғанға жауап та қатпайды.
Балалар үн-түнсіз ойнамайды. Тіпті бала жалғыз болғанның өзінде ойыншықтармен сөйлесіп жүреді. Ойынға қиялдағы қатысушылармен әңгімелеседі, өзі мен мамасы үшін, науқас кісі мен дәрігер үшін сөйлеседі және т.б. Сөз нақ бір ойын әрекетін сүйемелдеуші болып табылады, бейнені, оған баланың өз қатынасын толығырақ ашады.
Ойын процесінде сөйлесу қарым-қатынасы үлкен рөл атқарады. Сөйлесе жүріп балалар пікірлесіп, әсер алысып, ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды. Ойында сөзбен уәделесу ұйымдастырушылық қызмет атқарады, балалар арасында өзара түсінісу мен достықтың, қоршаған өмірдің қайсыбір фактілері мен құбылыстарына бірдей көзқарастың пайда болуына және дамуына көмектеседі.
Бейненің, ойын әрекеті мен сөздің өзара байланысы ойын қызметінің өзегі болып табылады, шындықты бейнелеудің құралы қызметін атқарады.
Ойынның негізгі құрылымдық элементтері мыналар: ойынның түпкі ниеті, сюжеті немесе мазмұны; ойын әрекеттері, рөлдер; ойынның өзінен туатын және балалар жасайтын немесе ересектер ұсынатын ойын ережесі. Бұл элементтер өзара тығыз байланысты және ойынды балалардың өзінше бір іс - әрекеті ретінде көрсетеді.
Ойынның түпкі ниеті - бұл балалардың нені және қалай ойнайтынының жалпы анықтамасы, мәселен: дүкен, аурухана, әскер, қызы мен шешесі, мектеп және т.с.с. болып ойнау. Ол сөзде тұжырымдалып, ойын әрекеттерінің өзінде бейнеленеді, ойынның мазмұнында қалыптасады және ойынның өзегі болып табылады.
Ойынның түпкі ниетіне қарай ойындарды азды-көпті мынадай типтік топтарға бөлуге болады:
а) тұрмыстық құбылыстарды бейнелейтін ойындар (отбасы, мектеп, балабақша және т.б. болып ойнау);
ә) жасампаз еңбекті бейнелейтін ойындар (корабль салу, үйлер, стадиондар тұрғызу және т.б.);
б) қоғамдық оқиғаларды, дәстүрлерді бейнелейтін ойындар (мерекелер, демонстрациялар, қонақтарды қарсы алу, саяхаттар т.т.).
Ойындарды бұлай бөлу, әрине, шартты ғана, өйткені ойын өмірдің алуан түрлі құбылыстарын бейнелеуді қамтуы мүмкін.
Ойынның сюжеті, мазмұны - бұл оның жанды тұлғасын құрайтын, ойын әрекеттерінің, балалардың өзара қарым-қатынастарының дамуын, көп жақтылығын және өзара байланысын анықтайтын. Ойынның мазмұны оны қызықты етеді, ойнауға деген ықылас пен ынтаны қоздырады.
Ойынның құрылымдық ерекшелігі мен түйіні - бала атқаратын рөл. Ойын процесінде рөлге берілетін маңызына қарай көптеген ойындар рөлді немесе рөлді-сюжетті ойындар деп аталады. Рөл әрқашан адамға немесе жануарға, ол қиялдағы қылықтарға, іс-әрекеттерге, қарым-қатынастарға қатысты болады. Солардың бейнесіне енген бала сол өзі қалап алған нәрсеге айналады, яғни белгілі бір рөлді ойнайды.
Ойын процесінде балалардың өздері (ал кейбір ойындарда - ересектер) ойнаушылардың мінез-құлқы мен өзара қарым-қатынасын анықтайтын және реттейтін ереже белгілейді. Ереже ойынға ұйымшылдық, тұрақтылық сипат береді, оның мазмұнын баянды етеді және қарым-қатынас пен өзара қарым-қатынастардың одан арғы дамуын, күрделене түсуін айқындайды. Сонымен бірге ойын ережесі жасқаншақ, ұялшақ балалардың ойынға белсендірек қатысуына көмектеседі.
Ойынның осы құрылымдық элементтерінің бәрі типтік болып табылады, бірақ олардың түрлі маңызы бар және әртүрлі ойындарда түрліше арақатынаста болады. Әрине ойынның әр түріне сипаттама беруге болады, дегенмен ойынның ішінде дидактикалық ойындардың білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мәні зор.

1.2. Ойлаудың логикалық формасын үйрету
Логикалық ойлауды дамыту үшін іс-әрекеттерді нақтылы заттар мен жағдайлардың орнына белгілер түріндегі сөздер сандар арқылы игерудің алғы шарттары, бұрын айтылғандағыдай, сәбилік шақтың соңында, бала санасының белгілер функциясы қалыптаса басталғанда қаланады. Бұл уақытта бала бір затты белгілеуге өзге бір заттың, суреттің, сөздің көмегімен оның орнын ауыстыруға болатындығын түсіне бастайды. Әйтседе сөз бен белгілердің басқа түрлерін бала өздігінен ойлау міндеттерін шешуге қолдана алмайды. Көрнекі-әсерлі әсіресе көрнекі-бейнелі ойлау сөйлеумен тығыз байланысты. Сөйлеудің үлкендер баланың іс-әрекетіне басшылық жасайды, олардың алдында практикалық және танымдық міндеттер қояды, оларды шешудің тәсілдерін үйретеді. Баланың өзінің сөйлеу арқылы айтып жеткізетіндері, осы әрекеттің өту барысы мен нәтижелерін баланың түсіне білуі жағдай жасайды, міндеттердің жолын іздестіруге көмектеседі. Сөйлеу жоспарлаушы функцияға ие болғанда оның мәні бұрынғыдан да арта түседі. Бұл арада бала естіртіп ойлайтын сияқты. Әйткенмен бала шындығында бұл кезеңде де өзін ойлау іс-әрекетінде сөзбен емес бейнелермен пайдаланады. Бұл балалар алдарынан шығатын көбіне ойлау іс-әрекеттерін орындауды талап ететін міндеттерді шешетіндіктен және өз ойын сөзбен айтып жеткізе алмайтын жағдайларға әдейі бұрын бұзып қойған ойыншықтарды бергенде, көп жағдайда бұзылудың бебін дұрыс анықтап, оларды жөндей білді, бірақ неліктен сол істелгенін сөзбен атып бере алмайды, тек ойыншықтардың болмашы белгілерін көрсетті. Осындай жағдай кнопканы баса отырып қуыршақты ойыншық қаланың ішімен жүргізілетін ойын ойналғанда да болады. Балалар қуыршақтың қимылын басқарады жақсы үйреніп алды, оларды тағайындалған орындар мүлтіксіз дұрыс жеткізеді, бірақ әдеттегінше жеке кнопкалар қуыршақтың қозғалыстарымен қалай байланысқанын айтып алмайды.
Сөз бейнелерді пайдаланбай-ақ ақыл-ой мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін дербес ойлау құралы ретінде қолданылып бастауы үшін бала адамзат жасаған ұғымдарды сөз арқылы бекіген заттардың белгілері мен болмыс құбылыстарының жалпы әрі маңызды белгілері жөнінде білімдерді игеру тиіс.
Ұғым өзара бір білімнен екінші білім шығарарлықтай үйлесімді жүйелерге біріккен. Ол жүйе заттардың өзінің не бейнелердің көмегінсіз-ақ ақыл-ой мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Мысалы: барлық сүт қоректілер өкпемен демалатындығы жөнінде жалпы ережені біле отырып және киттің де сүт қоректі екенің түсінгеннен кейін оның да өкпесі бар екендігі жөнінде қорытынды шығарамыз.
Балалар игеретін сөздердің мәні бұл сөздерге үлкендердің беретін мәніне біртіндеп жуықтай бастайды. Баланың ойлауы көрнекі бейнелі болып қалып отырғанда сөздер ол үшін заттар, іс-әрекеттер, қасиеттер, қатынастар жөнінде түсінік білдіреді. Үлкендер балалармен қарым-қатынаста жиі қателеседі, өйткені олар сөздердің үлкендер үшін де, мектеп жасына дейінгі балалар үшін де, мәні бірдей деп шамаламайды. Шындығында балалар, белгілі заттарға, жағдайларға, оқиғаларға қатысты сөздерді дұрыс бағыттай білуді біршама терең тез меңгере де егжей-тегжейлі зерттеу балалардың түсінік сөздері мен үлкендердің ұғым сөздерінің арасында айтарлықтай айырмашылықтар балатынын көрсетті. Түсінік ұғымға қарағанда болмысты қунақы әрі айқын белгілейді, бірақ ұғымға тән айқындыққа, анықтылыққа, жүйелікке ие бола алмайды.
Балаларда бар түсініктер өздігінен ұғымдарға айнала алмайды. Ұғымдарды қалыптастыру үшін түсініктерді пайдалануға болады. Ұғымдардың өзінде және оларды қолдануға негізделген ойлаудың логикалық формаларын да балалар ғылыми білімдер негізделген барысында меңгереді.
Ұғымдарды жүйелі меңгеру мектептегі оқу процесінде басталады. Бірақ кейбір ұғымдарды мектепке дейінгі ересек балалар арнайы ұйымдастырылған оқыту жағдайларында үйреніп алатындығын зерттеулер көрсетті. Мұндай оқытуда алдымен оқылатын материалдарға балалардың ерекше сыртқы бағдарлау іс-әрекеттерінің көмегімен заттардан және олардың қатынастарынан ұғымның мазмұнына кірерліктей басты белгілерді айыра білуге керекті әдістер мен құралдарды алады. Мектепке дейінгі баланы мұндай әдісті дұрыс қолдануға және алынған нәтижені оған түсінікті схемалық формада ұстап қалуға үйретеді.
Мысалы: бұйым сандық қасиеттері мен қатынастары туралы ұғымдарды қалыптастырғанда балаларды өлшемдер сияқты құралдармен пайдалануға үйретеді. Өлшемдер шаманың қабылдау мен түсініктігі бірігіп кеткен көлемнің түрлі параметрлерін - (көрсеткіштерін) ұзындық бір түрлі өлшеммен, аудан екінші түрлі өлшеммен, көлем үшінші түрлі өлшеммен, салмақ төртінші өлшеммен өлшенетіндерін - бір-бірінен бөліп, ажырата білуге мүмкіндік береді. Өлшемнің арқасында сан сыртқы әсердің ықпалсыздығын объективті түрде анықталады. Балалар, өлшеу нәтижесін белгілі бір таңбамен белгілеп бөліп қояды, мысалы, өзара бірдей таяқшаларды қатарға тізеді. Егер баларға берілген көрсеткіш бойынша екі затты өзара өлшеу арқылы салыстыру қажет болса, онда балалар таяқшаларды екі қатарға орналастырады және әр қатардағы таяқшаға екінші қатардың таяқшасы дәл келетіндей етіп тізеді. Шаманың берілген көрсеткіші бойынша (ұзындық, аудан, көлем, салмақ) заттардың қатынастарының схемалық бейнесі шығады. Егер таяқшалардың бір қатары ұзынырақ болып шықса, онда осы қатарға бірдей екендігі байқалады.
Ұғымды бұдан әрі қалыптастырудың барысы баланың сыртқы іс-әрекеттерінен ойша іс-әрекеттерге өтуді ұйымдастырудан тұрады. Мұнда сыртқы құралдар сөздік белгілеулермен алмастырады.
Тиісті міндеттерді ала отырып бала нақтылы өлшемді пайдалануды доғара бастайды, оның орнынан өлшеу мүмкіндігін көздей отырып сан жөнінде пайымдай бастайды.
Бұл пайымдауларда баланы заттардың сыртқы түрінің өзгеруі шатыстыра алмайды, білім тікелей әсерден күштірек болып шығады.
Ұғымдар жасалуда көрнекі-бейнелі ойлауды меңгергенге қарағанда сыртқы бағдарлау іс-әрекетінің формасы ғана өзгеріп қоймайды, бой үйрену процесі де басқаша сипатта болады. Нақтылы іс-әрекеттің сөз арқылы толықтай ой жүгіртуімен алмастыру, сол іс-әрекеттің көздерін сөз арқылы көз алдында елестету бала үшін міндетті сала бола бастайды. Ақырында, пікір айту есіттіріліп емес, іште жүргізіле бастайды, пікір айту азая келеді де дерексіз логикалық ойлау іс әрекетіне айналады. Мектепке дейінгі шақта баланың дерексіз логикалық ойлау іс-әрекеттерінің ерекше түрлі математикалық сандармен және таңбалармен (+,-,=) жасайтын амалдар жатады. Сөздерді қолдану сияқты балалардың сандармен математикалық таңбаларды қолдану да логикалық ойлаудың тиісті нормаларын меңгергендігін көрсете бермейді. Бала сандар мен математикалық таңбаларды нақтылы заттардың топтарымен немесе сондай заттар жөніндегі түсініктерді орындайтын іс-әрекеттермен байланыстыра, бөле және біріктіре отырып қолдана алады. Бірдей жастағы балалар сандарды қолдану мен есептеудің, қарапайым арифметикалық есептерді шығарудың түрлі тәсілдерін қатар қолданып жүреді.
Бұл мысалда бала бірдей сан қатарлы амалын, екіншіде бейнелерді пайдаланады.
Бірақ бастапқы математикалық білімді бейнелерге сүйене отырып меңгеру кейінірек балалар мектепке математиканы жүйелі түрде үйренуге кіріскенде айтарлықтай қиындықтар туғызады. Сондықтан мектеп жасына дейінгі баларға кез келген заттардың сандық қатынастарының сипаттамасы ретінде таңбалармен іс-әрекет жасауды бейнелерге сүйенбей үйрету ретінде қалыптастыру, мектепке дейінгі шақта ақыл-ой дамуының маңызды жағы болып саналады. Мектепке дейінгі бұған қоса математикалық ұғымдар мен амалдарды игеру жағдайында толықтай қол жеткізуге болатындығын зерттеулер көрсетіп отыр.
Ойлауды дамытудың оқытуға тікелей байланысы осы дамуды мақсатқа бағыттап басқаруға, оқытудың ойлау іс-әрекеттерінің белгілі типінің қалыптасуына себепкер боларлықтай етіп құруға мүмкіндік береді. Бұл мектепке дейінгі балалық шақта келешек өмірі үшін ең басты мән алатындығы жөніндегі мәселені қоюға түрткі болады.
Психикалық дамудың жалпы заңдылықтары туралы мектепке дейінгі шақ бейнелі ойлаудың дамытуға бағытталған үйретуге ерекше сезімтал, нәзік келетіні, ойлаудың логикалық формаларын меңгерудің шамадан тыс жылдамдату амалдары бұл жаста қолайлы болмайтындығы жөнінде айтылған.
1.3. Балалардың cанау арқылы танымдық, логикалық ойын дамыту

Негізінде баланың логикалық ойлау қабілеті қарапайым математикалық алғашқы ұғымдарды меңгеруден басталады. Себебі,бала сөйлей бастаған кезден өзінің мекен-жайын, телефон нөмірін жаттайды. Міне, сан, санау да осыдан басталады. Оны жүйелі түрде дамыту ата-ана мен тәрбиешінің, қоршаған адамдардың - басты міндеті.Сезім тәрбиесі-түйсік пен қабылдаудың қатар дамуы. Сәбилік шақтың алғашқы күндерінен бастап-ақ бала өзін қоршаған заттардың қасиетін түсінуге талпыныс жасайды. Балада заттарды қабылдайтын көру дағдысы оянады.Бұл кезде затты танып білу үшін бүлдіршіндер оның түр-түсіне мән бермейді,заттың құрылымына (пішініне) көңіл бөледі. Бүлдіршіндердің логикалық ойлау ұғымдарын ойын арқылы үйретудің,математикалық диктант жазудың,заттарды әр түрлі геометриялық пішіндерден құрастырудың, ауызша есеп шығарудың, көру арқылы салыстырудың,қиялдаудың, жұмбақтар жаттаудың маңызы өте зор.Өйткені, жасырын тұрған ойдың нені меңзеп тұрғанын ойлап табу үшін баланың ми қыртыстырының жұмысы шыңдалады. Яғни, логикалық ойлау сезімін қалыптастырады. Ойын арқылы мектеп жасына дейінгі балалар іс-әрекет кезінде айналадағы өмірден алған білімдерін, әсерлерін,жинақтаған тәжірибелерін өз бетінше іс жүзіне асырады. "Ойын арқылы бала өз еркімен қоршаған ортаның негізгі ерекшеліктерін зерттейді "-деген Э.Эриксонның сөзі дәл және анық айтылған.
Қоршаған орта, қоғамдық өмірдегі құбылыстар, олардың арасындағы байланыстары мен қатынастары, адамның алар орны,табиғат пен оның құбылыстары,өсімдіктер мен жануарлар туралы білімдері дамиды. Оларды орындау барысында бала заттар мен құбылыстардың мәнді белгілерін айқындайды, кейбір дерексіз ұғымдарды сипаттауды, уақыт қатынасын, себеп-салдар, көлем, өлшем туралы түсініктерді игереді. Олар сөздерді еркін қолданады,өз пікірін айтуды, оны негіздеуді,қарапайым заңдылықтарды анықтауды, салыстыруды,талдауды, пайымдау логикасын,ойлауды үйренеді. Сөздік қоры,тіл байлығы артады,сюжетті әңгімелер құру қабілеті дамиды.
Балабақшада балалармен қарапайым математикалық түсінікті дамытуға бағытталған арнайы оқу іс-әрекеттері өткізіледі.Балалардың танымдық есептерді ұғына білу қабілетін одан әрі дамытудың маңызы зор. Баланың білімін нақтылау және тереңдетумен қоса оларда сандық түсініктерді қалыптастыру қажет,геометриялық пішіндерді атап, айыра білуі тиіс.
Логикалық,дидактикалық ойындар ұйымдастыруды қажет етеді. Балаларды санауға үйрету үшін мынадай ойындарды ұсынуға болады. Реттік сандарды ата, Қай сан қалып қойған?, Әрі қарай сана ойындары балаларды санауға жаттықтырады, сан белгілерін, сандар және шектес сандардың ара-қатынасы туралы тиянақтайды. Қазақ халқының халық ауыз әдебиеті үлгілерін бұрынғы бабалардың көрген-білген,көңілге түйген ғасырлар бойы уақыт елегінен өткізген ақыл-ойдың жиынтығын,балалар бойына дарыту арқылы олардың ой-өрісін дамыту мақсатында,қысқа сандардан бастап,ұзын шумақты сандарды жаттап үйретуді,санамақтарды үнемі оқу іс-әрекеттерінде пайдаланған жөн. Халқымыздың ауыз әдебиетін,ертегілер мен аңыздарды балалар сүйіп, қызығып тыңдайды. Бесік жыры, хайуанаттар айтысы, ертегілер, жұмбақтар, өтірік өлеңдер де балаларды қызықтырады. Балалар өлеңнен кейін құстардың аттарын біліп және дыбыстарын айтуға икемделеді. Бүгінгі жас бүлдіршіндерді тәрбиелей отырып,олардың ойлау қабілетін дамыту,математикалық ұғымдарын толықтай қалыптастыру,өздерін қоршаған ортаны дәл,анық ажырата білуге үйретудің маңызы зор."Ойын- бұл өзінше бір мектеп.Осы ойын түрлері арқылы балалардың мінез-құлқы,олардың өмірге,қоршаған ортаны танып білуге деген,бір-біріне деген танымдық көзқарасы қалыптасады". В.А. Сухомлинскийдің осы сөзі ойын арқылы баланың логикалық ойлау қабілеті шыңдалатынын дәл көрсетеді. Ойындарды қолдану іс-әрекеттің әсерлігін арттырып,балалардың логикалық ойлауын,математикалық қабілеттерін дамытады. Тәрбиеші ойындарды шығармашылықпен түрлендіре отырып,балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеріп,жаңа тақырыпты өткенде, бұрынғы материалды қайталағанда, білімді тиянақтау негізінде топтағы барлық балалармен жүргізілетін бағдарламалар арасында жұмыс жүргізгені абзал.

1. Саяхатшы ойыншық
Ойын барысы.
Бала өзіне ұнайтын ойыншықты алып ортаға шығады. Айналасына әр түрлі түстегі пішіндердің қоямыз.
Тапсырма
Балаға кеңістікте қайдай бағытта қалай жүру керек екенін айтып отырамыз. Саяхат барысында кездескен пішіндерді атау керек.
Мысалы .
Алмастың ойыншығы қоян орманды аралауға шығыпты.Бір кезде адасып қалады. Үйге бару үшін бірлесе тапсырманы орындайық

1. Алмас қояныңмен бірге алдыға қарай 3 қадам жүресің.. Қандай пішінді кездестірдіңдер?
2. Оңға жүрсең алдыңнан бақшада өсіп тұрған көкөністерді кездестіресің.Қоян сәбізді ұнатады. Сәбіздерді сопақша ыдыстарға жинап алайық.
3. Солға жүрсең ойыншығыңа арналған әдемі үйшік тұр. Шатыры қандай пішінге ұқсайды?

Күтілетін нәтиже: Бала пішінді ғана емес кеңістік туралы ұғымын да толықтырады.

2. ҰШҚЫШ КІЛЕМ

Балаларға ұшқыш кілем туралы ертегіні айтамыз.
Еденге әр түрлі пішіндегі қағаздарды қоямыз. Бұлар кілемдер.
Кіші топқа әр зат 3 талдан болу керек.
Барысы.
-Міне балалар бізде де ұшқыш кілем бар,кілемге өзінің түсіне сәйкес зат қойғанда ғана ұшады екен.
1. Мысалмен көрсетеміз. Көк кілемге көк түсті шарды, көк допты, көк қарандашты қоямын, енді кілем ұшуға әзір.
2.Келесі бір бала шығып өзінің іс-әрекетін көрсетеді.Түстерді бірлесе қайталаймыз.
3. Әр бала өзінің алдындағы заттарының түсіне қарай кілемге орналастырады.
Аяқ астынан боран соғып, кілемді басқа жаққа ұшырып кетеді, ал ойыншықтар құлап, шашылып қалыпты..Балалар ұайымдайды
Сол кезде мейірімді сиқыршының дауысы естіледі.
- Балалар, егер сендер ойыншықтарды түсіне қарай дұрыс топтастырып, жинастырсаңдар, кілемдерің өздеріңе қайта ұшып келеді
Күтілетін нәтиже: Түстердің атауын қайталап, есіне сақтайды, тапсырманы өздері орындауға дағдыланады.
**
3. МАГНИТТЕР ЖӘНЕ ҚАҒАЗДАР
Тапсырма.
Магниттің түсіне қаорай сәйкес түсті қағазды магнитті тақтаға жапсыру.
Барысы.
Балаларға әр түстегі қағаздар таратылады.
Тәрбиеші үлгімен таныстырады Мынау қызыл магнит, енді мен осының түсіне ұқсас қызыл қағазды тауып, тақтаға орналастырамын
Күтілетін нәтиже. Түс туралы түсініктері дамиды, зейін қойып тапсырманы дұрыс орындауға тырысады, магнит қасиетімен танысады.

4. БАҒДАРШАМ.
Тәрбиеші сандыққа түстерін атай отырып, домалақ пішіндегі қағаздарды салады.
Тақтаға Қызыл, сары, жасыл түсті парақ ілінеді. Төртбұрышты
Тапсырма.
Балаларға сандықтан 3 қағаз алуға рухсат етіледі. Балалар өздеріндегі пішіннен апай көрсеткен пішінді тауып , тақтадағы сәйкес төртбұрышқа орналастырады.

Сұрақ. Біз нені құрастырып шықтық?
Күтілетін нәтиже: Түстерді ажыратады, олардан белгілі бір зат құрастыруға болатынын ұғынады.

5. Орнын тап
Тапсырма: Адасқан кішкентай пішіндерді сәйкес ойықтарға салу.
Күтілетін нәтиже. Түсті , пішінді ажыратады. Сәйкестікті табуға дағдыланады.

Ойнайық та ойлайық
Таным білім саласы.
Орта топ балаларына арналған дамытушы сабақтар
№ 1. Сабақ.
Қораптағы қарандаштар таласып қалады.
Көк қарандаш:
-Балалар мені жақсы көреді. Мен ең қажетті түспін.Менімен аспан, теңізді бояйды.
-Жоқ, ең қажетті түс менмін,-деді қызыл қарындаш. Жемістер, мерекелік жалаушалар менің көмегіммен боялады !
-Қарандаштар , бекерге таласапңдар,мен ғой ең қажеттісі, ағаш, гүл жапырақтары, жазы орман салу үшін мен керекпін!-деп жасыл қарындаш мақтанады.
-Ия, таласа беріңдер мен өзім-ақ білемін кімнің қажетті түс екенін, ол мен! Менімен күнді бояйды. Ол сары түс еді
СҰРАҚ?
Қорапта неше қарындаш бар еді?

№2 Сабақ.
Құмырсқаның туған күні болады. 1-ші жыбырлап 2 қоңыз келеді.Асығып 2 көбелек ұшып келіп есік қағады. Секіріп 2 шегіртке келді.
Шай ішіп отырғанда кешігіп жұлдызқұрт келіп, дастарханға жайғасады.

СҰРАҚ?
Құмырсқаның туған күніне неше қонақ келді?
**
№3сабақ
Сауысқан ормандағы жануарларға:
-Асығыңдар, аралар бәріңе бал таратады,-дейді
Бірінші бөшкені көтеріп аю келеді.
Екінші кесе алып ақтиін келеді.
Үшінші келген қоян табақ көтеріп келеді.
Төртінші түлкі құмыра әкеледі.
Бесінші қасқыр кастрол көтеріп келеді.

СҰРАҚ?
1. Қоян несінші келді?
2. Ең кіші ыдыскімдікі?
3. Ең үлкен ыдыс кімдікі?

№4сабақ.
Салонға суретке түсуге бір отбасы келіпті.
Суретші оларды реттеп отырғыза бастайды.
Папасы мен мамасын орындыққа, апасын креслоға отырғызады. Атасы апасының қасына тұрады, ал інісі қарындасымен скамейкаға алдына отырады. Ең кішкентай бөпені мамасының қолына ұстатып, сурет шығарып береді.

СҰРАҚ?
1. Отбасында неше адам?
2. Балалар қаншау?

№5сабақ.
Орманда бір үйшікте тату -тәтті аңдар тұрып жатыпты. Сендер олардың атын сипаттамасына қарай тауып көріңдер.
-өзі қу, жүрген жері шу түлкі
-көзі қитар, құлағы ұзын және қорқақ қоян
-кішкене ғана бойы бар, домаланған түрі бар. Үнемі арқасында тасып жүрген инесі бар. кірпі
-түсі сұр, тістері ақсиған, сондай қорқыныштықасқыр
-қорбаңдаған, епсіз, өзі балды сондай жақсы көреді.аю

СҰРАҚ?
Үйшіктегі достар қаншау?
**
№6сабақ.
Орманға Данияр мен Дана жидек теруге келеді. Олар шырша түбінен бүлдірген тапты. Қайың жанынан қарақат терді. Терек ағашының түбінде итмұрын өсіп тұр екен.
СҰРАҚ?
Балалар жидектің неше түрін кездестірді?

**
№7сабақ
Қарақаттың туған күніне Дана тотықұс силады.Досжан табиғат суретін, Жансая үлкен қуыршақ силады.

СҰРАҚ?
1. Қарақатқа неше силық әкелінді?
2. Қанша досы келді?

**№8сабақ
Елік теледидар сатып алыпты. Барлық дос аңдарды Балапан бағдарламасын көруге шақырады.Бірақ үйлерінде 2-ақ скамейка бар екен.
Үлкенге аю мен түлкі отырыпты.
Кішіге ақтиін, кірпі, қоян, тышқан, борсық отырады.

СҰРАҚ?
1. Теледидар көруге неше аң келді?
2. Қандай скамейкаға көбі отырды? Неліктен?

**№9сабақ
Біз жаңа үйге көшетін болдық. Бәріміз бір-бір заттан көтеріп машинаға тасыдық.
Папам мен мамам шкафты көтерді.
Екі ағам диванды, інім екеуміз столды, сінілім 4 орындықты тасыды.

СҰРАҚ?
1. Үйде неше жихаз бар еді?
2. Қанша адам тасыды?

ІІ - тарау. Іс тәжірибе
2.1. Санай білуге үйрету тәсілдері.

Балаларды әрі дұрыс, әрі тез санауға үйретудің алуан түрлі жолдары бар.
Қандай сан қалып қойды
Ойын сабағында тәрбиеші фланеллограф бетіне сан ретімен карточкаларды қояды. Сонан соң балаларға карточкалардың қалай тұрғандарын есіне сақтап қалуды ескертеді. Олар көзін жұмады, сол кезде тәрбиеші бір карточканы алып қояды. Балалар көзін ашады да, қай санның жоқ екенін табады. Кім бірінші жоқ санды атайды, сол бала жалауша алады.Ойын бірнеше рет қайталанып ойналады.
Көршілес сандарды тап
Көршілес сандарды тап атты ойында аталған санның көршілес сандарын атау мақсат етіп қойылады. Ең алдымен балалар шеңбер құрып тұрады. Жүргізуші шеңбер ортасында тұрып допты бір балаға лақтыра отырып, ойына келген бір санды атайды. Доп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.