МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ОҚУШЫЛАР ТӘРБИЕСІНЕ ЫҚПАЛЫ
МҰҒАЛІМ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТӘРБИЕСІНЕ ЫҚПАЛЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1. Қазіргі заман мұғалімнің тұлғалық белгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Мұғалім педагогикалық іс-әрекеттің субъектісі ретінде ... ... ... ... ... 12
1.3. Мұғалім тұлғасына заман талабына сай қойылатын талаптар ... ... ... 15
ІІ тарау МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ОҚУШЫЛАР ТӘРБИЕСІНЕ ЫҚПАЛЫ
2.1. Жеке тұлғаны қалыптастыру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...25
2.1. Тұлғаның белсенділігін арттыру. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезінде Елбасы Н.Ә.Назарбаев "Құрылымдық өзгерістер мұғалімдер кадрлерін әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңаформациядағы педагог қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен жоғары болуы тиіс - бұл уақыт талабы", -деп атап көрсетті. Қазіргі кезде білімберудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудіңәдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалытехнологиялардың, педагогикалық жұмыста қалыптасқан нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жолсалуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Жаңа формациядағы педагог даярлау барысында төмендегідей қарама-қайшылықтар туындай бастайды:
* Кейбір оқытушылардың өзіне қолайлы педагогикалық технологияны пайдалануда қиындықтарға тап болуы;
* Педагогикалық технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуге колледж басшылары тарапынан әдістемелік көмектің жеткіліксіздігі;
* Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды меңгертуге материалдық базаның әлсіздігі;
* Педагогикалық технология негіздерін болашақ оқытушының жоғары оқу орнында толықтай меңгермеуінен жас маманның педагогикалық технологияның ерекшеліктерін ұға алмауы;
* Оқытушылардың қысқа арнайы курстардада оқып келген технологияны оқу-тәрбие үрдісіне ендіруде білім алушының даярлық деңгейін ескермеуі.[3.10]
Зерттеудің мақсаты: Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастырудың теориялық-әдіснамалық негіздерін анықтау
Зерттеудің міндеттері:
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру бойынша жүргізілген педагогикалық зерттеулерге талдау жасау;
* " Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру" ұғымының мәнін ашу;
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығынқалыптастырудың педагогикалық принциптерін ашып, айқындау;
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығынқалыптастырудың әдіс-тәсілдерін, формаларын, құралдарын, жолдарын айқындау;
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығынқалыптастыру бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар әзірлеу.
І тарау ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.2. Қазіргі заман мұғалімнің тұлғалық белгісі
Қазіргі заман мұғалімнің тұлғалық белгісі - ой өрісінің кеңдігі мен оның ауқымды дүниетанымы. Заман ағымымен теңдей қадам басамын деген әрбір адам өте көп ақпараттан хабардар болуы қажет.
Қазіргі заман оқу әдістерін жеке меңгеру де осы шеберліктің бір қыры. Енді бір қыры - шәкіртпен қарым - қатынастың, шәкірттің іс-әрекетін қуаттау немесе тежеу болып табылады. Ұстаз өмір бойы бала тәрбиесіне ықпал етумен яғни дәлелдеп сендіру, шәкірттің қызығушылығын дамыту, талап ете білу. Осы ықпал түрлерін іске асыруда ұстаз нағыз шебер болуы керек.
Педагогикалық шеберліктің қалыптасу мәселесі, оның мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастағы рөлі жайында педагогика мен психология саласында Ю.П.Азаров, Ю.К. Бабанский, Н.В.Кузьмин, С.Д.Смирнов, В.А.Сластенин, Н.Д.Хмель, Шкутин Л.А, Н.В. Александров жұмыстары, Н.В. Кухарев, А.В.Мудрик, А.В.Петровский, В.И.Слуцкий, П.И.Пидкасистый, Л.И.Рувинский, А.А.Гин, А.П.Чернявская, А.А.Калюжний, Н.В.Мирза, Т.П.Смолькина және басқа да ғалымдардың еңбектерінде педагогикалық шеберлікті жетілдірудің жолдары ашылып, зерттелді.
Жаңашыл-ұстаздардың Ш.А.Амонашвили, В.Ф.Шаталов, Ю.П.Фокин, Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенковая және де басқалардың үлкен жаттығу тәжiрибесi мұғалім - тәрбиеленуші жүйесінде қарым-қатынастың тиімді болуына жоғарғы педагогикалық шеберлік әсер ететіндігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді[1.5].
Қазіргі таңда жасөспірімдер мен ұстаздар арасындағы өзара қарым-қатынас жасау мәселесі-психология ғылымындағы және тәлім-тәрбие ісіндегі әрі маңызды, әрі күрделі проблемалардың қатарына жатады. Бұл салада жүргізілген бірсыпыра зерттеулер мен осы бағытта жинақталған тәжірибелердің нәтижелері жасөспірімдер мен ұстаздар, оқушылар мен тәлімгерлер арасындағы қарым-қатынас орнатуда айтарлықтай ерекшеліктер мен сипаттар түрліше түсініктер бар екендігін көрсетті. Міне, мұндай мәселедегі елеулі жәйттің бірі-мұғалім мен шәкірттер арасындағы қарым-қатынас жасауда әрқилы қиыншылықтардың үнемі кездесіп отыратындығы.
* Егер кіші мектеп жасындағы балалар үшін мұғалім барлық бейнесімен ерекше із қалдырып, оларға күшті әсер ететін тұлға болып саналатын болса, ал ересек балалар мұғалімнің әрбір қимыл-қозғалысына, іс-әрекеті мен сөйлеген сөзіне, оның ақыл кеңесіне, өзге адамдармен қарым-қатынасына, оқушылардың қоятын түрлі талаптарына өздерінше іштей сын көзімен қарайды. Осы мәселені анықтау бағытында арнайы жүргізілген психологиялық және педагогикалық зерттеулер төменгі сынып оқушыларынан гөрі ересек оқушылар арасында үлкендердің айтқан сөздеріне құлақ аспау және айтқанынан қайтпайтын мінез көріністерінде әрқилы кедергілер мен себептер болатындығын анықтады. Әрине, мұндай мәселенің түпкі себептерін психологиялық жағынан тереңірек зерттеу-тәлім-тәрбие ісінде маңызды мәселе болып саналады. Бізде, атап айтқанда, Қазақстанда, әсіресе қазақ мектептері мен арнаулы білім беретін орта дәрежелі оқу орындарында мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас орнату, олардың арасында кездесіп қалатын қиыншылықтар психологиялық тұрғыдан әлі де қызу қолға алынып, тиянақты іздестірілмеген мәселелердің қатарына жатады. Ал, мұғалім мен оқушылар арасындағы қатынасты іздестірудегі ғылыми-педагогикалық бірең-сараң әдебиет пен мақалаларда тек ұстазға қажетті сапаларды сөз етумен шектеледі. Осы кезде тәлім-тәрбие ісіндегі жасөспірімдермен қарым-қатынас жасауда мұғалімнің өзіндік сапа ерекшеліктерімен қатар, оның өзге адамдармен, әсіресе шәкірттердің даралық ерекшеліктерімен санасып отыру қажеттігіне баса мән беріледі. Осындай талапты анықтап оны жүзеге асыру жолында мұғалімнің бойында өзіндік сапа, ұстаздық қасиет және арнайы білімі болу керек деген міндет қойылады. .[4.120]
Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың бірсыпыра жәйттерін психологиялық тұрғыдан анықтау мақсатымен Қарағанды қаласындағы бірнеше мектептерде арнайы тәжірибелік зерттеулер жүргізіліп, онда мақсат етіп қойылған мәселенің жай-жапсары іздестірілді. Бұл зерттеуде негізгі мәселе - мұғалімдік мамандыққа қойылатын жасөспірімдердің талабын психологиялық тұрғыдан негіздеп, ұстазға тән сапалар мен ерекшеліктердің сырын ашып көрсету және оны педагогикалық және әдістемелік жағынан алып талдау.
Жастардың мінез-құлқындағы жағымсыз қылықтарын жөндеуге күш жұмсап, әрбір оқушының даралық ерекшеліктеріне баса көңіл аударады. Мұғалім мен оқушылар арасында кейде бірін-бірі жете түсінбей өзара келіспеушілік сияқты қолайсыз жәйттер кездеседі. Мұндайда баланың даралық ерекшеліктері мен жан дүниесінің сырына терең бойлап, олардың мінез-құлық ерекшеліктерімен санасқан тиімді. Бала психикасының қарқынды дамып отыруына орай түрлі тілек талаптары мен қажеттіліктері, әрбір нәрсенің сырын білуге құштарлығы арта түседі. Тәлім-тәрбие ісінде баланың санасы мен ақыл-ойының дамуындағы саналы өзгерістерді ескеру керек[2.24].
Зерттеу барысында арқылы іздестірілетін мәселенің түйінін шешу үшін мынадай тәсіл қолданылды. Мұғалімнің ұстаздық қызметіндегі барлық іс-әрекеттерін оқушылардың ой-пікірлері бойынша қалайша бағаланатынын анықтау ниетімен ұнамды және ұнамсыз жақтары деп екі топқа бөлінді. Осы сапалар мен ерекшеліктерден мұғалімнің ұстаздық қызметіндегі даралық қасиеттері мен мамандық біліктілігіне қойылатын талаптар айқындала түсер деген жорамал жасалды.
Соның нәтижесінде оқушылар тарапынан мұғалімге қойылатын талаптар мен тілектердің мән-жайын қарастырып мынадай төрт топқа бөліп іздестірілді де, олардан тиісті қорытындылар жасалды.
Төртінші топтағы оқушылардың ұстаз бойындағы сапалары мен ерекшеліктері туралы көзқарастары мен өзіндік пайым-түсініктерін мынадай төрт топқа бөліп анықтап көрсетейік:
1. Мұғалімнің адамгершілік сапалары мен өзіндік қасиеттері; оқушыларға деген қатынасы;
2. Мұғалімнің өз пәнін жетік меңгеруі мен ұстаздық шеберлігі;
3. Мұғалімнің класс ұжымын басқарып,оған жетекшілік ете алуы;
4. Мұғалімнің мінез-құлқындағы даралық сапалары, бойындағы қасиет ерекшеліктері.
Арнайы зерттеу нәтижелерін талдай отырып, мұғалім жайындағы оқушылардың пікірлерін топтастыра отырып қарастырылғанда мұғалімге тән 27 ұнамды сапалармен бірге 27 ұнамсыз ерекшеліктердің бар екендігін атап көрсетуге болады. Сол оқушылардың мұғалімнің мінез-құлқы жайындағы ұнататын сапалары мен қарым-қатынас жасауда талап етілетін жағымды сипаттар мынадай:
Бірінші топқа жататын сапалық ерекшеліктер:
а) шәкірттердің адами қасиеттерін ескеріп онымен үнемі санасып отыруы;
ә) жасөспірімдер мен ересек адамдарға бірдей деңгейде қарым-қатынас жасап, олардың пікірлерімен санасу;
б) оқушыларға сенім білдіру;
в) шәкірттердің бойындағы кемшіліктерді көпшілік талқысына салмай,жеке өзіне оңаша айтуы;
г) шәкірттермен сөйлескенде үнемі сыпайылық пен әдептілік үлгісін көрсету;
ғ) кімге де болса игі тілекпен ықыласты көмек көрсету;
д) шәкірттердің жан дүниесін (психикасын) айтпай-ақ түсініп,үнемі сезімталдық көрсетуі; е) әрбір істе үнемі әділетті болуы;
ж) шәкірттердің табысы мен ықылас-ынтасын тез аңғарғыштығы;
з) әркімге лайықты орынды талап қоюы.
Екінші топтағы сапаларға:
а) өз пәнін жетік біліп, бағдарламалардан тыс материалдарды қамти алатындығы;
ә) өзінің мамандығын өзге ғылымдармен ұштастыра білуі мен білімінің әр тараптығы;
б)сабақты түсінікті әрі нақты жүргізуі;
в) өз ынтасымен қосымша әдебиет оқыған шәкірттерді тез аңғарып, оларды көтермелеп отыруы;
г) өз пәніне деген оқушылардың ықылас-ынтасын арттыра білуі;
ғ) сабақты шебер ұйымдастырып, әрбір оқушының дербес жұмыс істеуін, сабаққа кластың түгел қатысып отыруын қамтамасыз еру.
Үшінші топтағы сапалар:
а)қоғамдық ұйымдар мен кластан тыс жүргізілетін жұмыстарды қызықты әрі тартымды етіп өткізуі;
ә) оқушылардың белсенділігі мен дербестігін бағалап,балалардың бастамасын үнемі қолдауы;
б) балалардың пікірлерімен санасып, оған мән беруі және олардың талап-тілектерін ылғи ескеріп отыратындығы;
в) оқушыларға берген уәдесін қалайда орындайтындығы;
г) балалардың өзара қарым-қатынасына мән бере зер салуы, тату болуға бағыттай білетіндігі;
ғ) ұлдар ммен қыздар арасындағы достық қатынастарды дұрыс қалыптастырып, қамқорлық жасауы;
д) әрбір нәрсені істей білетін шебер ұстаз шәкірттеріне де көп нәрсе алатындығы.
Төртінші топтағы сапалар:
а) әрбір істі көңілді орындап сөзді тапқыр сөйлейтіндігі;
ә) мінез-құлқының қарапайымдылығы;
б) өзін-өзі меңгеріп, ұстамдық үлгісін көрсететіндігі.
Осындай топтастырып көрсетілген сапалар оқушылардың мұғалімдер жайындағы шынайы ой-пікірлерін білдіреді. Мұндай ұнамды сапалармен қатар, оқушылар өз ұстаздарының іс-әрекеті мен мінез-құлқындағы және шәкірттермен қарым-қатынасындағы ұнамсыз ерекшеліктері мен жағымсыз сипаттарын атап көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда ұстаздың ұнамсыз ерекшеліктерін де мынадай төрт топқа бөліп жіктеп көрсетуге болады.
Бірінші топтағы ерекшеліктер:
-шәкірттерге немқұрайлы қарап, дара ерекшеліктермен санаспай, оларды балаға санайды;
-ақыл-есі жетілмеген деп санап,оқушыларға көбінесе ақыл айтады;
-оқушыларға сенімсіздікпен қарап, олардан тек өз айтқандарын ғана бұлжытпай орындауды талап етеді;
-оқушылардың ағат сөздері мен кемшіліктеріне мысқыл күлкімен ескертулер жасайды;
-шәкірттерге дауыс көтере зекіп сөйлеп, олардың айтайын деген сөзі мен жауабын толық тыңдамай, бөліп тастайды;
-оқушылардың қиыншылықтары мен мұңын жете түсінгісі келмей, атүсті жауап береді;
-шәкірттерінің көпшілік арасында ұялатын құпия сырларын ішінде сақтамайды;
-кейбір оқушыларды ғана бөлектей көрсетіп, алалап, әділетсіздік білдіреді;
оқушылар бойындағы ұнамды қасиеттерді аңғармай, олардың қабілеті мен күш-жігерін жете бағаламайды;
-оқушылардың мінез-құлқынан үнемі мін іздеп, оның әрбір жаза басқандығын жазалап отыруды қолдайды.
Екінші топқа жататын кемшіліктер:
-оқу материалдарын оқулық шеңберінде ғана түсіндірумен шектеледі: ә)оқушылардың бағдарламадан тыс қойған сұрақтарына көмескі және шала жауап береді;
-сабақты нақты түсіндіре алмайды;
-сабақты қызықсыз әрі жалаң өткізеді;
-оқу материалының түйінді мәселелеріне көңіл аудармай, оны түрлендіре отырып түсіндіруге жете мән бермейді;
-оқушыларға бір талабын орындатпай жатып екіншісін қойып, сабақтың берекесін алады.
Үшінші топқа жататын кемшіліктер:
-мектептегі және кластағы қоғамдық жұмыстардың жүргізілуіне жеткілікті көңіл аудармайды, олармен қоян-қолтық араласып кетпейді;
-балалардың әлі жетерлік қоғамдық жұмыстарды өзі істеп,оқушыларға сенімсіздік білдіреді;
-оқушылардан тек өзінің ғана айтқанын орындауды талап етеді;
-класс ұжымына берген уәдесін дер кезінде орындамайды; г)балалардың көкейтесті мәселелеріне мән бермейді, олардың жеке басының істеріне араласпайды, өйткені мұндай істер оқушылардың өз жұмыстары деп санайды;
-ұлдар мен қыздар арасындағы жолдастық, достық қарым-қатынастың дұрыс қалыптасу мерзімі ерте деген пікірде болады;
-қоғамдық жұмыстарды орындаудың жолын жете түсіне бермейді.
Төртінші топқа жатын кемшіліктер:
-ашуланшақ, күйгелек;
-тұйық, оқушылармен қарым-қатынасы салқын;
* -жүріс-тұрысының бәрі асығыс, үнемі өз жұмыстарымен ғана шұғылданады. .[5.19]
Оқушылардың мұғалімдерге қойылатын мұндай талаптарын ұстаздар үнемі ескеретін болуға тиіс. Ұстаз бен шәкірттер арасындағы қарым-қатынасты күнделікті тәлім-тәрбиенің нақтылы фактілерінен алынып, оларды салыстыра отырып, өзара топтастырып көрсетілді.Осындай аталған ұнамды, ұнамсыз деген сапалар мен ерекшеліктер шәкірттер тарапынан көрсетілген өз пікірлері.
* Солай дегенмен де бұл қасиеттердің бәрі оқу-тәрбие ісінде жиі кездесіп отырады. Мұндай жәйттердің бәрі шәкірттердің жүрегін жарып шыққан пікірлері мен жанашырлық ниетімен айтылған олардың жан дүниесін тебіренткен мәселелер екенін әрбір ұстаз, тәлім-тәрбиеші ақыл-ойға салып, өз қабырғасымен кеңесіп, таразылап көруі қажет. .[3.10]
*
1.2. Мұғалім педагогикалық іс-әрекеттің субъектісі ретінде
Педагогтардың әлеуметтік және кәсіби позицияларының позицияларының нақты болуы педагогикалық мамандыққа қойылатын маңызды талаптардың бірі. Білім беру жүйесін одан әрі жетілдіру міндеттері әдетте мұғалімге қойылатын талаптардың өсуімен және сапасын дамытумен байланысты. Көп жылдар бойы педагог іс-әрекетінің объектісі ретінде оқушы саналды. Ал, мұғалім педагогикалық іс-әрекетінің объектісі ретінде көрінеді.
Педагог позициясы - интеллектуальды, ерік, эмоционалды-бағалы қатынастардың қоршаған ортаға, педагогикалық шындыққа, педагогикалық іс-әрекетке қатынастарының жүйесі. Ол бір жағынан, қоғам қоятын талаптардан көрінсе, екінші жағынан, белсенділік сапаларынан - педагогтың мотив, мақсат, бағалы құндылықтары, дүниеге көзқарасы, мұраты арқылы көрінеді.
Педагог позициясынан оның жеке басы, әлеуметтік бағалы сапасы, азаматтық мінез-құлқы, әрекеті көрініс береді.
Педагогтың әлеуметтік позициясы жалпы білім беретін мектепте қалыптасқан пікір, түсінік, бағалы құндылықтары жүйесінен туындайды. Кәсіби даярлық негізінде оларда педагогикалық мамандыққа, мақсатқа, педагогикалық іс-әрекет құралдарына деген мотивациялық-бағалы қатынас қалыптасады. Педагогикалық іс-әрекетке деген мотивациялық-бағалы қатынас мұғалім бағыттылығынан көрінеді.
Педагогтың әлеуметтік позициясы кәсіби позицияны да анықтайды. Педагогтың кәсіби позициясының таңдауына көптеген факторлар әсер етеді. Бірақ олардың арасында жеке тұлғаның кәсіби бағдары, дара типологиялық ерекшелік, темперамент, мінез көп әсер етеді.
Педагогтың жеке тұлғасына қойылатын кәсіби талаптар
Педагогтың жеке тұлғасына қойылатын кәсіби талаптар жиынтығы педагогикалық іс-әрекетке кәсіби даярлық ретінде анықталады. Оның құрамында бір жағынан психологиялық, психофизиологиялық, дене даярлығы болса, екінші жағынан ғылыми-теориялық, практикалық жан-жақтылықты атауға болады.
Кәсіби даярлық мазмұны педагогикалық білім беру мақсаты ретінде профессиограммада беріледі, онда жеке бас параметрлері мен мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті көрсетіледі.
Қазіргі кезде мұғалімнің профессиограммасын құрастырудың бай тәжірибесі жинақталған. Бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыра алатын үш кешенді атап көрсетуге болады:
жалпы азаматтық сапа,
мұғалім мамандығын анықтайтын сапалар,
мамандық немесе пән бойынша арнайы білім, іскерлік, дағды.
Психологтар профессиограмманы құрғанда педагогикалық
қабілеттерге тоқталуды ұсынады. В.А.Крутецкий дидактикалық, академиялық, коммуникативті қабілеттерді, педагогикалық шығармашылықты және зейінді бөле алу қабіліттілігін көрсетеді.
А.И.Щербаков маңызды педагогикалық қабілеттерге дидактикалық, құрылымдық, перцептивті, экспрессивті, коммуникативті, ұйымдастырушылықты көрсетеді. Сонымен қатар ол мұғалімнің жеке басының психологиялық құрылымында жалпы адамзаттық сапаны, адамгершілік-психологиялық, әлеуметтік-перцептивті, дара психологиялық ерекшеліктер және практикалық іскерліктер мен дағдыларды бөледі. Практикалық іскерліктер мен дағдыларға:
жалпы педагогикалық (ақпараттық, мобилизациялық, дамытушы, бағдарлаушы),
жалпы еңбек (құрылымдық, ұйымдастырушылық, зерттеушілік),
коммуникативті (әр түрлі жастағы адамдармен қарым-қатынас),
өздігінен білім алу (білімді жүйелеу және қорытындылау, оларды педагогикалық есептерді шешуде, жаңа ақпарат қабылдағанда қолдана алу).
* Мұғалімнің профессиограммасында оның жеке басының бағыттылығы маңызды орын алады. Оның бағыттылығының сипаттамасына: әлеуметтік-адамгершілік, кәсіби-педагогикалық, танымдық бағыттылығы жатады.[15,20]
Педагогикалық бағыттылық негізі мұғалім мамандығына қызығушылық болып табылады. Оның өзі балаға, ата-анаға, педагогикалық іс-әрекетке дұрыс қатынасынан көрінеді. Педагогикалық атағының педагогикалық қызығушылықтан айырмашылығы, ол педагогикалық іске деген қабілеттілік.
Педагогикалық атақ (презвание) болашақ педагогтың теориялық және практикалық тәжірибесінің толықтырылу және педагогикалық қабілетін өзін-өзі бағалау процесінде қалыптасады.
Педагогикалық атақ негізіне балаларға деген сүйіспеншілік жатады. Бұл сапа мұғалімнің кәсіби-педагогикалық бағыттылығын сипаттайды.
Осындай сапалар ішінен педагогикалық борыш пен жауапкершілікті атап кетуге болады. Педагогикалық борышты біле отырып, мұғалім балаларға, ересектерге көмек жасай отырып, өз-өзіне жауап береді, педагогикалық мораль кодексіне сүйенеді.
* Мұғалімнің әріптестерімен, ата-аналармен, балалармен өзара қатынастары педагогикалық такт мәнін түсіндіруге тырысады. Педагогикалық такт көбінесе педгогтың жеке бас сапаларынан көрінеді, атап айтқанда, мәдениетіне, еркінен, азаматтық позициясы мен кәсіби шеберлігінен. Ол мұғалім мен оқушы арасындағы дұрыс қарым-қатынастың негізі болып табылады. Педагогикалық такт, әсіресе, педагогтың бақылау-бағалы әрекетінен көрінеді, ал оның өзіне ерекше зейінділік пен шындық қажет. .[13.26]
Педагогикалық шындық мұғалімнің объективтілігін, адамгершілік тәрбиесінің деңгейін өлшейтін сапа.
Педагогтың кәсіби-педагогикалық бағыттылығын сипаттайтын жеке бас сапасы оның беделінен көрінеді.
Жеке тұлғаның танымдық бағыттылығының деңгейінің негізі рухани қажеттіліктер мен қызығушылықта.
Жеке тұлғаның рухани және мәдени қажеттіліктері білімге деген қажеттіліктен туады. Педагогикалық өзіндік білім алудың үздіксіздігі - кәсіби дамудың қажетті жағдайы. Танымдық қызығушылықтың негізгі факторларының бірі - өз пәніне деген қызығушылық. Қазіргі мұғалім ғылымның әр түрлі саласынан хабардар болу керек, ол өз пәнін жақсы біліп, әлеуметтік-экономикалық, өндірістік, мәдени міндеттерді шешу мүмкіндіктерін білуі керек. Сонымен қатар жаңа зерттеулерді, жаңалықтарды, болжамдарды біліп, ғылымның жақын және алыс перспективаларын білуі керек.
Мұғалімнің танымдық бағыттылығының бірі ғылыми-педагогикалық ойлау мәдениеті. Оның негізгі көрінісі - ол диалектикалық бірлікте. Ол кез келген педагогикалық құбылыстың қарама-қайшылықтарынан тұрады. Педагогикалық құбылыстарға диалектикалық көзқарас мұғалімге оны процесс ретінде қабылдауға көмектесіп, жаңа мен ескінің күресі негізінде үздіксіз даму болады.
1.3. Мұғалім тұлғасына заман талабына сай қойылатын талаптар
Халықтың бай тарихын, мәдени құбылыстарының сан қилы ерекшеліктерін білмей, бүгінгі тәрбие жүйесін қалыптастыру мүмкін емес. Сондықтан болашақ мамандарды кәсіби даярлауда жоғарғы оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне тарихи-педагогикалық және мәдени мұраларды пайдалану барынша қажет болып отыр. Себебі, ол болашақ мамандардың рухани дүниесіне белсенді ықпал етіп, олардың эстетикалық талғамы мен адамгершілік, тұлғалық және сапалық қасиеттерінің қалыптасып дамуына игі әсер етеді. Олай болса, бүгінгі білім жүйесіндегі өнердің басты мақсаты - адам баласының барлық іс-әрекетіндегі сергек сезімталдықты, әдемілік пен әсемдікті тәрбиелеу.
Мемлекетіміздің мәдениет мәелелері мен тарихи өткенін жаңғырту және бағалау мәселелеріне деген көзқарасына 2004-2006 жылдарға арналған Мәдени мұра бағдарламасының қабылдануы дәлел бола алады. Бұл бағдарламаның жасалуы мәдени мұралар саласындағы қалыптасқан жағдайға барынша белсенді түрде әсер етудің қажеттілігімен байланысты болып отыр.
Бұл мәселені зертеудің қажеттілігі мынадай нақты қарама-қайшылықтан туындап отыр. Біріншіден, қоғамның халықтың мәдени мұрасын қайта жаңғыртуына деген қажеттілігінің өсуі, өскелең ұрпақтың бойында өз халқының мәдени және рухани мұрасына деген жағымды қатынасын музыкалық білім, тәрбие және ағарту ісінде қалыптастыруды өзектеумен байланысты. Екіншіден, музыкалық білім беру мен тәрбиені дамытудың аймақтық ерекшеліктерін зерттеумен байланысты педагогика тарихында жинақталған тәжірибенің жеткілікті зерттелмеуі мен ғылыми қорытындыланбауы арасындағы қарама-қайшылықтар болып табылады.
* Бұл мәселелердің көкейтестілігі қазіргі кезеңде музыкалық білім беру мен тәрбиенің аймақтық ерекшелігін зерттеумен байланысты ғылыми еңбектердің жоқтығында жатыр. Қазіргі уақытта жастарлың өз халқының тарихына, өз өлкесінің тарихына деген қызығушылығы өсіп отырғаны байқалады. Еліміздің аймақтарындағы тарихи-педагогикалық жұмыстар - отандық ғылым мен интеллегенция өкілдерінің көңілін аударып, қызығушылық тудырып отырғанын айтуға болады. .[12.35]
Көптеген жылдар бойы Қазақстанда музыкалық ағарту және білім беру дамыды, жетілді әрі белгілі бір жүйеге қалыптасты. Бұл үрдістің жекелеген қырлары П.М.Момынов, С.А.Ұзақбаев, Г.М.Аубакирова, Г.К.Ахметова. А.Б.Мұқашев еңбектерінде зерттелді. Ғалымдар еңбегі Қазақстандағы музыкалық білім берудің қалыптасуы мен дамуын зерттеуде өздерінің сүбелі үлестерін қосты.
Ұлттық, дәстүрлі мәдениеттің эстетикалық тәрбие мазмұнына қосқан үлесі отандық педагогиканың, ғылымның дамуына мүмкіндік туғызды. Дегенмен, өнердің көпқырлылығы, ол өнердің әртүрлі саласын ықпалдастырып қана қоймайды, әрі бүкіл адамзаттық мәдениетті де қамтиды. әлеуметтік саланы дамыту барысында қоғамды ізгілендіру көрінісінің бірі - рухани жағынан бай тұлғаны тәрбиелеу. Бұл бүгінгі күнгі білім беру жүйесінің негізгі мақсаты болып табылады. Демек, өскелең ұрпақтың рухани мәдениетін қалыптастыру - қоғамның мәдениетін жан-жақты дамыту жұмысының маңызды бөлігі.
Шындыққа эстетикалық қатынасты қалыптастыру мәселесі терең зерттеулердің пәні болып қала береді. Ол әртүрлі музыкалық әрекет түрлерімен айналысу үрдісінде, музыка мен қарым-қатынас қажеттілігін дамытуда жүзеге асырылуы мүмкін.
Кең мағанадағы эстетикалық тәрбие міндетттерінің ішінде ең маңыздысы, қоғамның мәдени және рухани потенциалын көтеруде музыкалық педагогиканың қосатын үлесіне тәуелді болады. Өйткені ол оқушы жастардың халықтық музыкалық дәстүрге қызығушылығын қалыптастырады, оны тұлғаның жалпы мәдениетіне біріктіреді.
Педагогикалық көзқарас тұрғысынан адам тұлғасын музыкалық білім беру мен тәрбиелеу арқылы қалыптастыру үрдісі - бұл тұлғаға эстетикалық, этикалық әсер етуі, ол тәрбиеленушіні басқа адамдар қызығушылығына ендіру деген сөз. Тәрбие мақсаты жастарды мәдениетке, оның барлық қабаттарын игеруге баулу болып табылады. Сондықтан, эстетикалық тәрбие маңызды, ал шындықты тарихи қабылдау маңыздырақ мәселе. Музыкалық білім беру әр уақытта да ең танымал және де жалпы көпшілік қол жеткізе аларлық құбылыс бола тұрғанменен, ғылымда жеткілікті талданбаған және аз зерттелген.
Тәжірибе-ғылымилық қағидаларын жүзеге асырудың негізгі жолдары келесілер болып табылатынын көрсетіп отыр:
-- музыка - педагогикалық пәндерінің мазмұнындағы концепция мен идеяларды ашып көрсету; әр тақырыпта студенттер игеруі керек болатын негізгі (базалық) ұғымдарды ажыратып көрсету;
-- музыка саласындағы қазіргі күнгі жетстіктерді, алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені көрсету;
-- зерттеу әдістерін ашып көрсету;
-- түрлі елдердің музыкалық тәрбие беруінің мәселелерін талдау;
-- пәндер арасындағы байланыстарды (педагогика, психология, жас психологиясы, табиғи ғылыми, көркем-эстетикалық цикл пәндерінің арасында) орнату.
Музыка пәні мұғалімі - ерекше тұлға. Өйткені ол - балалар мен үлкендер әлемінің арасындағы сарапшы. Сондай-ақ, ол баланың психикалық құпияларынын жетік біле отырып, білім береді, оны дүниенің әсемдігінің танып білуге үйретеді. Музыка пәні мұғалімінің еңбегін өзінің мәнділігі бойынша ешқандай өзге еңбекпен салыстыруға болмайды, өйткені ол еңбектің нәтижесі - адам. Ең білгір, ең жауапты, ең негізгі болып табылатын сол мұғалімге отбасы мен қоғам ең қымбаттысын, өз елінің азаматтарының тағдырын, оның болашағын табыс еткен. Мұғалімдік қызмет әрбір оқушының, жеткіншек ұрпақтың, қоғам мен мемлекеттің тағдыры үшін жауап беретіндігімен сипатталады. Бүгінгі мұғалім еңбегінің нәтижелері қандай болса, біздің ертеңгі қоғамымыз дәл сондай болмақ.. Әрбір адам мен бүкіл халықтың тағдыры тәуелді дәл өзге қызметті көзге елестету қиын.
Мұғалімдер қандай болса, қоғамы да сондай деген бұлжымас заңдылық ерте уақыттардың өзінде-ақ белгілі болды. Адамзат өркениетінің даму тарихында жақсы мектебімен мұғалімдері бар мемлекеттер ғана алға озып шыққан. Мұғалімнің рөлін төмендету қашанда болмасын мемлекетті аздырып, әдет-ғұрыптарды нашарлататын қынжыларлық жағдайлармен аяқталып отырған.
* Көптеген әдебиеттерде теориялық талдау жасау барысында музыка пәні мұғаліміне қойылатын бірқатар негізгі талаптар бар екені айғақталды. .[7.10]
Алғашқы талап - педагогикалық қабілеттіліктің болуы - оқушылармен жұмыс жүргізуге бейімділіктен; балаларға сүйіспеншіліктен; олармен қарым-қатынаста қанағаттанудан көрінетін тұлғалық сапа. Көбіне педагогикалық қабілеттер сөз сөйлеу мәдениетін, ән айту, балаларды ұйымдастыру және т. б. нақты әрекеттерді орындай білумен сипатталады.
Мәселен, В. А. Сластелин қабілеттердің мынандай негізгі топтарын бөліп көрсеткен:
1) Ұйымдастырушылық. Мұғалімнің оқушыларды топтастыра алуы, оларды іске араластыру, міндеттерін бөліп беру, жұмысты жоспарлау, атқарылған істің қорытындысын шығыру және т. б. біліктерінен байқалады.
2) Дидактикалық. Оқу материалын көрнекілік, құрал-жабдықтарды іріктеу және дайындау; оқу материалын ұғынықты, анық, мәнерлі, сенімді және бірізділікпен баяндау;танымдық қызығушылықтар мен рухани қажеттіліктердің дамуын ынталандыру, оқу -танымдық белсенділігін арттыру және т. б.
3) Рецептивтік. Тәрбиеленушілердің рухани әлеміне ене алу, олардың эмоциональдық көңіл-күйін объективті бағалау, психика ерекшеліктерін анықтау біліктерінде көрініс береді.
4) Коммуникативтік. Мұғалімнің оқушылармен, олардың ата- аналарымен, әріптестерімен, оқу орнының жетекшілерімен педагогикалық мақсатқа сәйкес қарым-қатынастар орната алу білігінен байқалады.
5) Сугессивтік. Оқушыларға эмоциональды-еріктік ықпал жасаудан көрінеді.
6) Зерттеушілік. Педагогикалық ситуациялар мен процестерді танып білу және объективті бағалау білігінен көрініс береді.
7) Ғылыми-танымдық. Мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме салаларындағы жаңа ғылыми білімдерді меңгеруге саяды.
Мұғалімдер арасында жүргізілген толып жатқан сауалнамалар нәтижелері бойынша жетекші педагогикалық қабілеттерге педагогикалық қырағылықты (байқағыштық) жатқызуға болады, ал дидактикалық, ұйымдастырушылық, экспрессивтік, басқалары қосалқы, көмекші топқа санала алады.
Гуманизм - бұл мұғалім үшін міндетті сапа, яғни, өсіп жетіліп келе жатқан адамға жер бетіндегі жоғары құндылық ретінде қарым-қатынас жасау, бұл қарым-қатынасты ол нақты істер мен қылықтарында көрсетеді.
Мұғалім мамандығында тұлғалық сапалар кәсіби сапалардан ажыратылмайды. Кәсіби сапалар арнайы білімдер, біліктер, ойлау жолдарын, әрекет әдістерін игерумен байланысты.
Өзінің кәсіби еңбегіне сүйіспеншілік - өз ісіне адалдық пен аямай берілгендік, тәрбие нәтижелеріне қол жеткізгенге қуану, өзіне, өзінің педагогикалық мамандығына ұдайы арттырып отыратын талап қоюшылық деп санаймыз.
Өзге мамандықтарға дәл осы мұғалімдік секілді соншалық жоғары талаптар қойылмайды.
Сондай-ақ, музыка пәні мұғалімінің жұмысын талдауға мұғалімдік шеберлік деп аталатын интегральды (біріктірілген) сапа алдыңғы орынға шығады. Педагогикалық шеберліктің анықтамасы көп. Ең жалпы мағынада ол - тәрбиелеу мен оқытуды жоғары және ұдайы жетілдіру өнері. Шеберліктің негізіне мұғалімнің жеке мәдениеті, білімі мен ой-өрісінің педагогикалық техникамен, сондай-ақ алдыңғы озық тәжірибемен ұштасып, қорытылуы алынған. Шеберлікті меңгеру үшін көп нәрсені білу және істей алу қажет. Теорияны білу, оқу-тәрбие процесінің тиімді технологиясын пайдалана білу, оларды нақты жағдай үшін дұрыс таңдау, тиісті деңгей мен сапаны белгілеу, болжау және жобалай алу қажет.
Педагогикалық шеберлікті құрайтындар аз емес. Ол, ең алдымен, оқу процесін барлық, тіпті жағымсыз жағдайлардың өзінде қажетті деңгейдегі тәрбиелік даму және білімге қол жеткізуге болатындай етіп ұйымдастыру білігінен көрінеді. Мұғалімнің шеберлігі, әсіресе, сабақтарда үйрете білуден білінеді.
Шеберліктің тағы бір маңызды көрсеткіші - ол, оқушылардың белсенділігін арттыра алуы, олардың қабілеттерін, өз бетімен жұмыс істеуін, білуге құмарлығын дамытуы, балаларды сабақта ойлануға мәжбүр ете білуі.
Я.Коменскийдің айтуы бойынша мектептегі оқыту мен тәрбиелеу жұмыстары тікелей мұғалімге байланысты. Мұғалім қазіргі кезде мектептің негізгі басты ұлғасы болып есептеледі. Мектеп мұғалімі қандай болса, болашақта қоғам да сондай болады.
Қоғамда ұстаз ролінің төмендеуі оқу сапасына әсерін тигізгені анық. Р.Безделина зерттеуі бойынша 85 пайыз мұғалім өзінің функциясын білімді беруде, ал А. Орловтың пікірінше 10 пайыз мұғалім өздерінің оқушылары арқылы жеке тұлғаны бағалайды. С. Рескина 85 пайыз мұғалім өздерінің оқушыларын танып білмеу салдарынан оларға мамандық таңдауда ешқандай кеңес бере алмайды десе, ал И.Скрипюк 70 пайыз мұғалім оқушылармен дұрыс қарым-қатынас орната алмайтынын, Е.Захарова 60 пайыз мұғалімнің авторитарлық бағытты таңдағанын айтады. Осы фактілірдің бәрі педагог кадрлардың біліктілігін арттыруды қажет етеді.
Қазіргі мектеп оқушыларын тәрбиелеуде үлкен орын алатын мәселе - ол мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Осыған байланысты В.Симоновтың мамандық шеберлігінің мінездемесін қарастыруғы болады.
Ол мына төмендегідей:
Кесте 4 В.Симоновтың мамандық шеберлігінің мінездемесі
Рс
Оңтайлы деңгей
Қалыпты деңгей
Сыни деңгей
1. Жеке тұлға ретінде индивидуалдық мінез бітісі
1.1
Жоғарғы жүйке жүйесінің күшті, тепе-тең типі.
Жоғарғы жүйке жүйесінің күшті, тепе-теңдігі қозғалмалы.
Жоғарғы жүйке жүйесі инертті, әлсіз тип.
4 -- кестенің жалғасы
1.2
Басшылыққа ұмтылу.
Қаталдық.
Шамадан тыс қаталдық.
1.3
Өзіне сенімділік.
Өз-өзіне сенімділік.
Өзін- өзі жақсы көру.
1.4
Қатаң талап қоюшылық.
Талапқа бағынбау.
Қаталдық.
1.5
Тіліктестік, ықыластық.
Дербестіліктің жеткіліксіздігі.
Шамадан тыс конформизм.
1.6
Гипертимдік.
Тақуалық.
Демонстративтік, қызбалық.
1.7
Эмотивтілік.
Бөгелуші.
Дистимділік, қобалжушылық.
2. Қарым - қатынас құрылысындағы мінез бітістері
2.1
Демократиялық қарым - қатынас.
Авторитарлық қарым - қатынас.
Либералды қарым - қатынас.
2.2
Ұстанымды сұрақтарға байланысты конструктивті дау - жанжал.
Оқушылармен ұжым мүшелерімен дау - жанжалға түспеу.
Көптеген сұрақтарға байланысты деструктивті дау-жанжал.
2.3
Ұжым мүшелерімен бірлесуге ұмтылу.
Ұжым мүшелерімен қарсылықта болу.
Компромисс, үнемі бейімделу.
2.4
Өзін-өзі бағалауы қалыпты.
Өзін-өзі бағалау төмен.
Өзін-өзі бағалауы жоғары.
2.5
Ұжымда бөлектену деңгейі 0-ге тең
Бөлектену деңгейі 10 %.
Бөлектену деңгейі 10 % жоғары.
3. Оқушының мамандық шеберлігінің бітістері
3.1
Материалды еркін жеткізу.
Тек өз пәнін білу.
Тек қана конспект бойынша жұмыс жүргізу.
3.2
Оқушының психологиялық жас ерекшелігімен, іскерлігімен санасу.
Оқушының жас ерекшелік, педагогикалық психологиясы туралы білімнің болуы.
Жас ерекшелік, педагогикалық психология туралы білім жоқ.
3.3
Оқушылардың атын атайды.
Оқушылардың фамилиясын атайды.
Оқушыларға қарым-қатынасы тексіз.
4 -- кестенің жалғасы
3.4
Мәнерлі қимыл қозғалыс, сырқы пішімі әдемі.
Қимыл-қозғалысы мәнерсіз, киім пішіні стандартты.
Шамадан көп қимыл-қозғалыс, киім пішіні қисынсыз, салақ.
3.5
Сөйлеу қарқыны 1 минутта 120-130 сөз.
Сөйлей қарқыны 1 минутта 120 сөзден төмен, дауысы ақырын, қыстырма сөздерді көп пайдаланады.
1 минутта 150 сөзден жоғары, сөзі ұғынықсыз, сөздерінің аяғын жұтады.
3.6
Тез жауап қайтару, шешім таба білу.
Абдырап қалу, жауапқа шешім табудағы реакция.
Реакция әлсіздігі, шешімнің жоқтығы.
3.7
Нақты мақсатты анық анықтау.
Жалпы мақсатты ғана бағдарлау.
Мақсат тұтастығының болмауы.
3.8
Барлық оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыра алу.
Көптеген оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыра алу.
Көпшіліктің пассивтігі, тек қана жекелеген оқушылармен жұмыс.
3.9
Оқу материалын түсінгенін үнемі тексеру.
Түсіну деңгейін үнемі тексермейді.
Түсіну деңгейін ешқашан тексермейді (түсіндіру барысында)
4. Мамандық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І тарау ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1. Қазіргі заман мұғалімнің тұлғалық белгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Мұғалім педагогикалық іс-әрекеттің субъектісі ретінде ... ... ... ... ... 12
1.3. Мұғалім тұлғасына заман талабына сай қойылатын талаптар ... ... ... 15
ІІ тарау МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ОҚУШЫЛАР ТӘРБИЕСІНЕ ЫҚПАЛЫ
2.1. Жеке тұлғаны қалыптастыру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...25
2.1. Тұлғаның белсенділігін арттыру. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезінде Елбасы Н.Ә.Назарбаев "Құрылымдық өзгерістер мұғалімдер кадрлерін әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңаформациядағы педагог қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен жоғары болуы тиіс - бұл уақыт талабы", -деп атап көрсетті. Қазіргі кезде білімберудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудіңәдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалытехнологиялардың, педагогикалық жұмыста қалыптасқан нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жолсалуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Жаңа формациядағы педагог даярлау барысында төмендегідей қарама-қайшылықтар туындай бастайды:
* Кейбір оқытушылардың өзіне қолайлы педагогикалық технологияны пайдалануда қиындықтарға тап болуы;
* Педагогикалық технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуге колледж басшылары тарапынан әдістемелік көмектің жеткіліксіздігі;
* Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды меңгертуге материалдық базаның әлсіздігі;
* Педагогикалық технология негіздерін болашақ оқытушының жоғары оқу орнында толықтай меңгермеуінен жас маманның педагогикалық технологияның ерекшеліктерін ұға алмауы;
* Оқытушылардың қысқа арнайы курстардада оқып келген технологияны оқу-тәрбие үрдісіне ендіруде білім алушының даярлық деңгейін ескермеуі.[3.10]
Зерттеудің мақсаты: Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастырудың теориялық-әдіснамалық негіздерін анықтау
Зерттеудің міндеттері:
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру бойынша жүргізілген педагогикалық зерттеулерге талдау жасау;
* " Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру" ұғымының мәнін ашу;
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығынқалыптастырудың педагогикалық принциптерін ашып, айқындау;
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығынқалыптастырудың әдіс-тәсілдерін, формаларын, құралдарын, жолдарын айқындау;
* Оқытушының инновациялық іс-әрекетке даярлығынқалыптастыру бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар әзірлеу.
І тарау ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.2. Қазіргі заман мұғалімнің тұлғалық белгісі
Қазіргі заман мұғалімнің тұлғалық белгісі - ой өрісінің кеңдігі мен оның ауқымды дүниетанымы. Заман ағымымен теңдей қадам басамын деген әрбір адам өте көп ақпараттан хабардар болуы қажет.
Қазіргі заман оқу әдістерін жеке меңгеру де осы шеберліктің бір қыры. Енді бір қыры - шәкіртпен қарым - қатынастың, шәкірттің іс-әрекетін қуаттау немесе тежеу болып табылады. Ұстаз өмір бойы бала тәрбиесіне ықпал етумен яғни дәлелдеп сендіру, шәкірттің қызығушылығын дамыту, талап ете білу. Осы ықпал түрлерін іске асыруда ұстаз нағыз шебер болуы керек.
Педагогикалық шеберліктің қалыптасу мәселесі, оның мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастағы рөлі жайында педагогика мен психология саласында Ю.П.Азаров, Ю.К. Бабанский, Н.В.Кузьмин, С.Д.Смирнов, В.А.Сластенин, Н.Д.Хмель, Шкутин Л.А, Н.В. Александров жұмыстары, Н.В. Кухарев, А.В.Мудрик, А.В.Петровский, В.И.Слуцкий, П.И.Пидкасистый, Л.И.Рувинский, А.А.Гин, А.П.Чернявская, А.А.Калюжний, Н.В.Мирза, Т.П.Смолькина және басқа да ғалымдардың еңбектерінде педагогикалық шеберлікті жетілдірудің жолдары ашылып, зерттелді.
Жаңашыл-ұстаздардың Ш.А.Амонашвили, В.Ф.Шаталов, Ю.П.Фокин, Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенковая және де басқалардың үлкен жаттығу тәжiрибесi мұғалім - тәрбиеленуші жүйесінде қарым-қатынастың тиімді болуына жоғарғы педагогикалық шеберлік әсер ететіндігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді[1.5].
Қазіргі таңда жасөспірімдер мен ұстаздар арасындағы өзара қарым-қатынас жасау мәселесі-психология ғылымындағы және тәлім-тәрбие ісіндегі әрі маңызды, әрі күрделі проблемалардың қатарына жатады. Бұл салада жүргізілген бірсыпыра зерттеулер мен осы бағытта жинақталған тәжірибелердің нәтижелері жасөспірімдер мен ұстаздар, оқушылар мен тәлімгерлер арасындағы қарым-қатынас орнатуда айтарлықтай ерекшеліктер мен сипаттар түрліше түсініктер бар екендігін көрсетті. Міне, мұндай мәселедегі елеулі жәйттің бірі-мұғалім мен шәкірттер арасындағы қарым-қатынас жасауда әрқилы қиыншылықтардың үнемі кездесіп отыратындығы.
* Егер кіші мектеп жасындағы балалар үшін мұғалім барлық бейнесімен ерекше із қалдырып, оларға күшті әсер ететін тұлға болып саналатын болса, ал ересек балалар мұғалімнің әрбір қимыл-қозғалысына, іс-әрекеті мен сөйлеген сөзіне, оның ақыл кеңесіне, өзге адамдармен қарым-қатынасына, оқушылардың қоятын түрлі талаптарына өздерінше іштей сын көзімен қарайды. Осы мәселені анықтау бағытында арнайы жүргізілген психологиялық және педагогикалық зерттеулер төменгі сынып оқушыларынан гөрі ересек оқушылар арасында үлкендердің айтқан сөздеріне құлақ аспау және айтқанынан қайтпайтын мінез көріністерінде әрқилы кедергілер мен себептер болатындығын анықтады. Әрине, мұндай мәселенің түпкі себептерін психологиялық жағынан тереңірек зерттеу-тәлім-тәрбие ісінде маңызды мәселе болып саналады. Бізде, атап айтқанда, Қазақстанда, әсіресе қазақ мектептері мен арнаулы білім беретін орта дәрежелі оқу орындарында мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас орнату, олардың арасында кездесіп қалатын қиыншылықтар психологиялық тұрғыдан әлі де қызу қолға алынып, тиянақты іздестірілмеген мәселелердің қатарына жатады. Ал, мұғалім мен оқушылар арасындағы қатынасты іздестірудегі ғылыми-педагогикалық бірең-сараң әдебиет пен мақалаларда тек ұстазға қажетті сапаларды сөз етумен шектеледі. Осы кезде тәлім-тәрбие ісіндегі жасөспірімдермен қарым-қатынас жасауда мұғалімнің өзіндік сапа ерекшеліктерімен қатар, оның өзге адамдармен, әсіресе шәкірттердің даралық ерекшеліктерімен санасып отыру қажеттігіне баса мән беріледі. Осындай талапты анықтап оны жүзеге асыру жолында мұғалімнің бойында өзіндік сапа, ұстаздық қасиет және арнайы білімі болу керек деген міндет қойылады. .[4.120]
Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың бірсыпыра жәйттерін психологиялық тұрғыдан анықтау мақсатымен Қарағанды қаласындағы бірнеше мектептерде арнайы тәжірибелік зерттеулер жүргізіліп, онда мақсат етіп қойылған мәселенің жай-жапсары іздестірілді. Бұл зерттеуде негізгі мәселе - мұғалімдік мамандыққа қойылатын жасөспірімдердің талабын психологиялық тұрғыдан негіздеп, ұстазға тән сапалар мен ерекшеліктердің сырын ашып көрсету және оны педагогикалық және әдістемелік жағынан алып талдау.
Жастардың мінез-құлқындағы жағымсыз қылықтарын жөндеуге күш жұмсап, әрбір оқушының даралық ерекшеліктеріне баса көңіл аударады. Мұғалім мен оқушылар арасында кейде бірін-бірі жете түсінбей өзара келіспеушілік сияқты қолайсыз жәйттер кездеседі. Мұндайда баланың даралық ерекшеліктері мен жан дүниесінің сырына терең бойлап, олардың мінез-құлық ерекшеліктерімен санасқан тиімді. Бала психикасының қарқынды дамып отыруына орай түрлі тілек талаптары мен қажеттіліктері, әрбір нәрсенің сырын білуге құштарлығы арта түседі. Тәлім-тәрбие ісінде баланың санасы мен ақыл-ойының дамуындағы саналы өзгерістерді ескеру керек[2.24].
Зерттеу барысында арқылы іздестірілетін мәселенің түйінін шешу үшін мынадай тәсіл қолданылды. Мұғалімнің ұстаздық қызметіндегі барлық іс-әрекеттерін оқушылардың ой-пікірлері бойынша қалайша бағаланатынын анықтау ниетімен ұнамды және ұнамсыз жақтары деп екі топқа бөлінді. Осы сапалар мен ерекшеліктерден мұғалімнің ұстаздық қызметіндегі даралық қасиеттері мен мамандық біліктілігіне қойылатын талаптар айқындала түсер деген жорамал жасалды.
Соның нәтижесінде оқушылар тарапынан мұғалімге қойылатын талаптар мен тілектердің мән-жайын қарастырып мынадай төрт топқа бөліп іздестірілді де, олардан тиісті қорытындылар жасалды.
Төртінші топтағы оқушылардың ұстаз бойындағы сапалары мен ерекшеліктері туралы көзқарастары мен өзіндік пайым-түсініктерін мынадай төрт топқа бөліп анықтап көрсетейік:
1. Мұғалімнің адамгершілік сапалары мен өзіндік қасиеттері; оқушыларға деген қатынасы;
2. Мұғалімнің өз пәнін жетік меңгеруі мен ұстаздық шеберлігі;
3. Мұғалімнің класс ұжымын басқарып,оған жетекшілік ете алуы;
4. Мұғалімнің мінез-құлқындағы даралық сапалары, бойындағы қасиет ерекшеліктері.
Арнайы зерттеу нәтижелерін талдай отырып, мұғалім жайындағы оқушылардың пікірлерін топтастыра отырып қарастырылғанда мұғалімге тән 27 ұнамды сапалармен бірге 27 ұнамсыз ерекшеліктердің бар екендігін атап көрсетуге болады. Сол оқушылардың мұғалімнің мінез-құлқы жайындағы ұнататын сапалары мен қарым-қатынас жасауда талап етілетін жағымды сипаттар мынадай:
Бірінші топқа жататын сапалық ерекшеліктер:
а) шәкірттердің адами қасиеттерін ескеріп онымен үнемі санасып отыруы;
ә) жасөспірімдер мен ересек адамдарға бірдей деңгейде қарым-қатынас жасап, олардың пікірлерімен санасу;
б) оқушыларға сенім білдіру;
в) шәкірттердің бойындағы кемшіліктерді көпшілік талқысына салмай,жеке өзіне оңаша айтуы;
г) шәкірттермен сөйлескенде үнемі сыпайылық пен әдептілік үлгісін көрсету;
ғ) кімге де болса игі тілекпен ықыласты көмек көрсету;
д) шәкірттердің жан дүниесін (психикасын) айтпай-ақ түсініп,үнемі сезімталдық көрсетуі; е) әрбір істе үнемі әділетті болуы;
ж) шәкірттердің табысы мен ықылас-ынтасын тез аңғарғыштығы;
з) әркімге лайықты орынды талап қоюы.
Екінші топтағы сапаларға:
а) өз пәнін жетік біліп, бағдарламалардан тыс материалдарды қамти алатындығы;
ә) өзінің мамандығын өзге ғылымдармен ұштастыра білуі мен білімінің әр тараптығы;
б)сабақты түсінікті әрі нақты жүргізуі;
в) өз ынтасымен қосымша әдебиет оқыған шәкірттерді тез аңғарып, оларды көтермелеп отыруы;
г) өз пәніне деген оқушылардың ықылас-ынтасын арттыра білуі;
ғ) сабақты шебер ұйымдастырып, әрбір оқушының дербес жұмыс істеуін, сабаққа кластың түгел қатысып отыруын қамтамасыз еру.
Үшінші топтағы сапалар:
а)қоғамдық ұйымдар мен кластан тыс жүргізілетін жұмыстарды қызықты әрі тартымды етіп өткізуі;
ә) оқушылардың белсенділігі мен дербестігін бағалап,балалардың бастамасын үнемі қолдауы;
б) балалардың пікірлерімен санасып, оған мән беруі және олардың талап-тілектерін ылғи ескеріп отыратындығы;
в) оқушыларға берген уәдесін қалайда орындайтындығы;
г) балалардың өзара қарым-қатынасына мән бере зер салуы, тату болуға бағыттай білетіндігі;
ғ) ұлдар ммен қыздар арасындағы достық қатынастарды дұрыс қалыптастырып, қамқорлық жасауы;
д) әрбір нәрсені істей білетін шебер ұстаз шәкірттеріне де көп нәрсе алатындығы.
Төртінші топтағы сапалар:
а) әрбір істі көңілді орындап сөзді тапқыр сөйлейтіндігі;
ә) мінез-құлқының қарапайымдылығы;
б) өзін-өзі меңгеріп, ұстамдық үлгісін көрсететіндігі.
Осындай топтастырып көрсетілген сапалар оқушылардың мұғалімдер жайындағы шынайы ой-пікірлерін білдіреді. Мұндай ұнамды сапалармен қатар, оқушылар өз ұстаздарының іс-әрекеті мен мінез-құлқындағы және шәкірттермен қарым-қатынасындағы ұнамсыз ерекшеліктері мен жағымсыз сипаттарын атап көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда ұстаздың ұнамсыз ерекшеліктерін де мынадай төрт топқа бөліп жіктеп көрсетуге болады.
Бірінші топтағы ерекшеліктер:
-шәкірттерге немқұрайлы қарап, дара ерекшеліктермен санаспай, оларды балаға санайды;
-ақыл-есі жетілмеген деп санап,оқушыларға көбінесе ақыл айтады;
-оқушыларға сенімсіздікпен қарап, олардан тек өз айтқандарын ғана бұлжытпай орындауды талап етеді;
-оқушылардың ағат сөздері мен кемшіліктеріне мысқыл күлкімен ескертулер жасайды;
-шәкірттерге дауыс көтере зекіп сөйлеп, олардың айтайын деген сөзі мен жауабын толық тыңдамай, бөліп тастайды;
-оқушылардың қиыншылықтары мен мұңын жете түсінгісі келмей, атүсті жауап береді;
-шәкірттерінің көпшілік арасында ұялатын құпия сырларын ішінде сақтамайды;
-кейбір оқушыларды ғана бөлектей көрсетіп, алалап, әділетсіздік білдіреді;
оқушылар бойындағы ұнамды қасиеттерді аңғармай, олардың қабілеті мен күш-жігерін жете бағаламайды;
-оқушылардың мінез-құлқынан үнемі мін іздеп, оның әрбір жаза басқандығын жазалап отыруды қолдайды.
Екінші топқа жататын кемшіліктер:
-оқу материалдарын оқулық шеңберінде ғана түсіндірумен шектеледі: ә)оқушылардың бағдарламадан тыс қойған сұрақтарына көмескі және шала жауап береді;
-сабақты нақты түсіндіре алмайды;
-сабақты қызықсыз әрі жалаң өткізеді;
-оқу материалының түйінді мәселелеріне көңіл аудармай, оны түрлендіре отырып түсіндіруге жете мән бермейді;
-оқушыларға бір талабын орындатпай жатып екіншісін қойып, сабақтың берекесін алады.
Үшінші топқа жататын кемшіліктер:
-мектептегі және кластағы қоғамдық жұмыстардың жүргізілуіне жеткілікті көңіл аудармайды, олармен қоян-қолтық араласып кетпейді;
-балалардың әлі жетерлік қоғамдық жұмыстарды өзі істеп,оқушыларға сенімсіздік білдіреді;
-оқушылардан тек өзінің ғана айтқанын орындауды талап етеді;
-класс ұжымына берген уәдесін дер кезінде орындамайды; г)балалардың көкейтесті мәселелеріне мән бермейді, олардың жеке басының істеріне араласпайды, өйткені мұндай істер оқушылардың өз жұмыстары деп санайды;
-ұлдар мен қыздар арасындағы жолдастық, достық қарым-қатынастың дұрыс қалыптасу мерзімі ерте деген пікірде болады;
-қоғамдық жұмыстарды орындаудың жолын жете түсіне бермейді.
Төртінші топқа жатын кемшіліктер:
-ашуланшақ, күйгелек;
-тұйық, оқушылармен қарым-қатынасы салқын;
* -жүріс-тұрысының бәрі асығыс, үнемі өз жұмыстарымен ғана шұғылданады. .[5.19]
Оқушылардың мұғалімдерге қойылатын мұндай талаптарын ұстаздар үнемі ескеретін болуға тиіс. Ұстаз бен шәкірттер арасындағы қарым-қатынасты күнделікті тәлім-тәрбиенің нақтылы фактілерінен алынып, оларды салыстыра отырып, өзара топтастырып көрсетілді.Осындай аталған ұнамды, ұнамсыз деген сапалар мен ерекшеліктер шәкірттер тарапынан көрсетілген өз пікірлері.
* Солай дегенмен де бұл қасиеттердің бәрі оқу-тәрбие ісінде жиі кездесіп отырады. Мұндай жәйттердің бәрі шәкірттердің жүрегін жарып шыққан пікірлері мен жанашырлық ниетімен айтылған олардың жан дүниесін тебіренткен мәселелер екенін әрбір ұстаз, тәлім-тәрбиеші ақыл-ойға салып, өз қабырғасымен кеңесіп, таразылап көруі қажет. .[3.10]
*
1.2. Мұғалім педагогикалық іс-әрекеттің субъектісі ретінде
Педагогтардың әлеуметтік және кәсіби позицияларының позицияларының нақты болуы педагогикалық мамандыққа қойылатын маңызды талаптардың бірі. Білім беру жүйесін одан әрі жетілдіру міндеттері әдетте мұғалімге қойылатын талаптардың өсуімен және сапасын дамытумен байланысты. Көп жылдар бойы педагог іс-әрекетінің объектісі ретінде оқушы саналды. Ал, мұғалім педагогикалық іс-әрекетінің объектісі ретінде көрінеді.
Педагог позициясы - интеллектуальды, ерік, эмоционалды-бағалы қатынастардың қоршаған ортаға, педагогикалық шындыққа, педагогикалық іс-әрекетке қатынастарының жүйесі. Ол бір жағынан, қоғам қоятын талаптардан көрінсе, екінші жағынан, белсенділік сапаларынан - педагогтың мотив, мақсат, бағалы құндылықтары, дүниеге көзқарасы, мұраты арқылы көрінеді.
Педагог позициясынан оның жеке басы, әлеуметтік бағалы сапасы, азаматтық мінез-құлқы, әрекеті көрініс береді.
Педагогтың әлеуметтік позициясы жалпы білім беретін мектепте қалыптасқан пікір, түсінік, бағалы құндылықтары жүйесінен туындайды. Кәсіби даярлық негізінде оларда педагогикалық мамандыққа, мақсатқа, педагогикалық іс-әрекет құралдарына деген мотивациялық-бағалы қатынас қалыптасады. Педагогикалық іс-әрекетке деген мотивациялық-бағалы қатынас мұғалім бағыттылығынан көрінеді.
Педагогтың әлеуметтік позициясы кәсіби позицияны да анықтайды. Педагогтың кәсіби позициясының таңдауына көптеген факторлар әсер етеді. Бірақ олардың арасында жеке тұлғаның кәсіби бағдары, дара типологиялық ерекшелік, темперамент, мінез көп әсер етеді.
Педагогтың жеке тұлғасына қойылатын кәсіби талаптар
Педагогтың жеке тұлғасына қойылатын кәсіби талаптар жиынтығы педагогикалық іс-әрекетке кәсіби даярлық ретінде анықталады. Оның құрамында бір жағынан психологиялық, психофизиологиялық, дене даярлығы болса, екінші жағынан ғылыми-теориялық, практикалық жан-жақтылықты атауға болады.
Кәсіби даярлық мазмұны педагогикалық білім беру мақсаты ретінде профессиограммада беріледі, онда жеке бас параметрлері мен мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті көрсетіледі.
Қазіргі кезде мұғалімнің профессиограммасын құрастырудың бай тәжірибесі жинақталған. Бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыра алатын үш кешенді атап көрсетуге болады:
жалпы азаматтық сапа,
мұғалім мамандығын анықтайтын сапалар,
мамандық немесе пән бойынша арнайы білім, іскерлік, дағды.
Психологтар профессиограмманы құрғанда педагогикалық
қабілеттерге тоқталуды ұсынады. В.А.Крутецкий дидактикалық, академиялық, коммуникативті қабілеттерді, педагогикалық шығармашылықты және зейінді бөле алу қабіліттілігін көрсетеді.
А.И.Щербаков маңызды педагогикалық қабілеттерге дидактикалық, құрылымдық, перцептивті, экспрессивті, коммуникативті, ұйымдастырушылықты көрсетеді. Сонымен қатар ол мұғалімнің жеке басының психологиялық құрылымында жалпы адамзаттық сапаны, адамгершілік-психологиялық, әлеуметтік-перцептивті, дара психологиялық ерекшеліктер және практикалық іскерліктер мен дағдыларды бөледі. Практикалық іскерліктер мен дағдыларға:
жалпы педагогикалық (ақпараттық, мобилизациялық, дамытушы, бағдарлаушы),
жалпы еңбек (құрылымдық, ұйымдастырушылық, зерттеушілік),
коммуникативті (әр түрлі жастағы адамдармен қарым-қатынас),
өздігінен білім алу (білімді жүйелеу және қорытындылау, оларды педагогикалық есептерді шешуде, жаңа ақпарат қабылдағанда қолдана алу).
* Мұғалімнің профессиограммасында оның жеке басының бағыттылығы маңызды орын алады. Оның бағыттылығының сипаттамасына: әлеуметтік-адамгершілік, кәсіби-педагогикалық, танымдық бағыттылығы жатады.[15,20]
Педагогикалық бағыттылық негізі мұғалім мамандығына қызығушылық болып табылады. Оның өзі балаға, ата-анаға, педагогикалық іс-әрекетке дұрыс қатынасынан көрінеді. Педагогикалық атағының педагогикалық қызығушылықтан айырмашылығы, ол педагогикалық іске деген қабілеттілік.
Педагогикалық атақ (презвание) болашақ педагогтың теориялық және практикалық тәжірибесінің толықтырылу және педагогикалық қабілетін өзін-өзі бағалау процесінде қалыптасады.
Педагогикалық атақ негізіне балаларға деген сүйіспеншілік жатады. Бұл сапа мұғалімнің кәсіби-педагогикалық бағыттылығын сипаттайды.
Осындай сапалар ішінен педагогикалық борыш пен жауапкершілікті атап кетуге болады. Педагогикалық борышты біле отырып, мұғалім балаларға, ересектерге көмек жасай отырып, өз-өзіне жауап береді, педагогикалық мораль кодексіне сүйенеді.
* Мұғалімнің әріптестерімен, ата-аналармен, балалармен өзара қатынастары педагогикалық такт мәнін түсіндіруге тырысады. Педагогикалық такт көбінесе педгогтың жеке бас сапаларынан көрінеді, атап айтқанда, мәдениетіне, еркінен, азаматтық позициясы мен кәсіби шеберлігінен. Ол мұғалім мен оқушы арасындағы дұрыс қарым-қатынастың негізі болып табылады. Педагогикалық такт, әсіресе, педагогтың бақылау-бағалы әрекетінен көрінеді, ал оның өзіне ерекше зейінділік пен шындық қажет. .[13.26]
Педагогикалық шындық мұғалімнің объективтілігін, адамгершілік тәрбиесінің деңгейін өлшейтін сапа.
Педагогтың кәсіби-педагогикалық бағыттылығын сипаттайтын жеке бас сапасы оның беделінен көрінеді.
Жеке тұлғаның танымдық бағыттылығының деңгейінің негізі рухани қажеттіліктер мен қызығушылықта.
Жеке тұлғаның рухани және мәдени қажеттіліктері білімге деген қажеттіліктен туады. Педагогикалық өзіндік білім алудың үздіксіздігі - кәсіби дамудың қажетті жағдайы. Танымдық қызығушылықтың негізгі факторларының бірі - өз пәніне деген қызығушылық. Қазіргі мұғалім ғылымның әр түрлі саласынан хабардар болу керек, ол өз пәнін жақсы біліп, әлеуметтік-экономикалық, өндірістік, мәдени міндеттерді шешу мүмкіндіктерін білуі керек. Сонымен қатар жаңа зерттеулерді, жаңалықтарды, болжамдарды біліп, ғылымның жақын және алыс перспективаларын білуі керек.
Мұғалімнің танымдық бағыттылығының бірі ғылыми-педагогикалық ойлау мәдениеті. Оның негізгі көрінісі - ол диалектикалық бірлікте. Ол кез келген педагогикалық құбылыстың қарама-қайшылықтарынан тұрады. Педагогикалық құбылыстарға диалектикалық көзқарас мұғалімге оны процесс ретінде қабылдауға көмектесіп, жаңа мен ескінің күресі негізінде үздіксіз даму болады.
1.3. Мұғалім тұлғасына заман талабына сай қойылатын талаптар
Халықтың бай тарихын, мәдени құбылыстарының сан қилы ерекшеліктерін білмей, бүгінгі тәрбие жүйесін қалыптастыру мүмкін емес. Сондықтан болашақ мамандарды кәсіби даярлауда жоғарғы оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне тарихи-педагогикалық және мәдени мұраларды пайдалану барынша қажет болып отыр. Себебі, ол болашақ мамандардың рухани дүниесіне белсенді ықпал етіп, олардың эстетикалық талғамы мен адамгершілік, тұлғалық және сапалық қасиеттерінің қалыптасып дамуына игі әсер етеді. Олай болса, бүгінгі білім жүйесіндегі өнердің басты мақсаты - адам баласының барлық іс-әрекетіндегі сергек сезімталдықты, әдемілік пен әсемдікті тәрбиелеу.
Мемлекетіміздің мәдениет мәелелері мен тарихи өткенін жаңғырту және бағалау мәселелеріне деген көзқарасына 2004-2006 жылдарға арналған Мәдени мұра бағдарламасының қабылдануы дәлел бола алады. Бұл бағдарламаның жасалуы мәдени мұралар саласындағы қалыптасқан жағдайға барынша белсенді түрде әсер етудің қажеттілігімен байланысты болып отыр.
Бұл мәселені зертеудің қажеттілігі мынадай нақты қарама-қайшылықтан туындап отыр. Біріншіден, қоғамның халықтың мәдени мұрасын қайта жаңғыртуына деген қажеттілігінің өсуі, өскелең ұрпақтың бойында өз халқының мәдени және рухани мұрасына деген жағымды қатынасын музыкалық білім, тәрбие және ағарту ісінде қалыптастыруды өзектеумен байланысты. Екіншіден, музыкалық білім беру мен тәрбиені дамытудың аймақтық ерекшеліктерін зерттеумен байланысты педагогика тарихында жинақталған тәжірибенің жеткілікті зерттелмеуі мен ғылыми қорытындыланбауы арасындағы қарама-қайшылықтар болып табылады.
* Бұл мәселелердің көкейтестілігі қазіргі кезеңде музыкалық білім беру мен тәрбиенің аймақтық ерекшелігін зерттеумен байланысты ғылыми еңбектердің жоқтығында жатыр. Қазіргі уақытта жастарлың өз халқының тарихына, өз өлкесінің тарихына деген қызығушылығы өсіп отырғаны байқалады. Еліміздің аймақтарындағы тарихи-педагогикалық жұмыстар - отандық ғылым мен интеллегенция өкілдерінің көңілін аударып, қызығушылық тудырып отырғанын айтуға болады. .[12.35]
Көптеген жылдар бойы Қазақстанда музыкалық ағарту және білім беру дамыды, жетілді әрі белгілі бір жүйеге қалыптасты. Бұл үрдістің жекелеген қырлары П.М.Момынов, С.А.Ұзақбаев, Г.М.Аубакирова, Г.К.Ахметова. А.Б.Мұқашев еңбектерінде зерттелді. Ғалымдар еңбегі Қазақстандағы музыкалық білім берудің қалыптасуы мен дамуын зерттеуде өздерінің сүбелі үлестерін қосты.
Ұлттық, дәстүрлі мәдениеттің эстетикалық тәрбие мазмұнына қосқан үлесі отандық педагогиканың, ғылымның дамуына мүмкіндік туғызды. Дегенмен, өнердің көпқырлылығы, ол өнердің әртүрлі саласын ықпалдастырып қана қоймайды, әрі бүкіл адамзаттық мәдениетті де қамтиды. әлеуметтік саланы дамыту барысында қоғамды ізгілендіру көрінісінің бірі - рухани жағынан бай тұлғаны тәрбиелеу. Бұл бүгінгі күнгі білім беру жүйесінің негізгі мақсаты болып табылады. Демек, өскелең ұрпақтың рухани мәдениетін қалыптастыру - қоғамның мәдениетін жан-жақты дамыту жұмысының маңызды бөлігі.
Шындыққа эстетикалық қатынасты қалыптастыру мәселесі терең зерттеулердің пәні болып қала береді. Ол әртүрлі музыкалық әрекет түрлерімен айналысу үрдісінде, музыка мен қарым-қатынас қажеттілігін дамытуда жүзеге асырылуы мүмкін.
Кең мағанадағы эстетикалық тәрбие міндетттерінің ішінде ең маңыздысы, қоғамның мәдени және рухани потенциалын көтеруде музыкалық педагогиканың қосатын үлесіне тәуелді болады. Өйткені ол оқушы жастардың халықтық музыкалық дәстүрге қызығушылығын қалыптастырады, оны тұлғаның жалпы мәдениетіне біріктіреді.
Педагогикалық көзқарас тұрғысынан адам тұлғасын музыкалық білім беру мен тәрбиелеу арқылы қалыптастыру үрдісі - бұл тұлғаға эстетикалық, этикалық әсер етуі, ол тәрбиеленушіні басқа адамдар қызығушылығына ендіру деген сөз. Тәрбие мақсаты жастарды мәдениетке, оның барлық қабаттарын игеруге баулу болып табылады. Сондықтан, эстетикалық тәрбие маңызды, ал шындықты тарихи қабылдау маңыздырақ мәселе. Музыкалық білім беру әр уақытта да ең танымал және де жалпы көпшілік қол жеткізе аларлық құбылыс бола тұрғанменен, ғылымда жеткілікті талданбаған және аз зерттелген.
Тәжірибе-ғылымилық қағидаларын жүзеге асырудың негізгі жолдары келесілер болып табылатынын көрсетіп отыр:
-- музыка - педагогикалық пәндерінің мазмұнындағы концепция мен идеяларды ашып көрсету; әр тақырыпта студенттер игеруі керек болатын негізгі (базалық) ұғымдарды ажыратып көрсету;
-- музыка саласындағы қазіргі күнгі жетстіктерді, алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені көрсету;
-- зерттеу әдістерін ашып көрсету;
-- түрлі елдердің музыкалық тәрбие беруінің мәселелерін талдау;
-- пәндер арасындағы байланыстарды (педагогика, психология, жас психологиясы, табиғи ғылыми, көркем-эстетикалық цикл пәндерінің арасында) орнату.
Музыка пәні мұғалімі - ерекше тұлға. Өйткені ол - балалар мен үлкендер әлемінің арасындағы сарапшы. Сондай-ақ, ол баланың психикалық құпияларынын жетік біле отырып, білім береді, оны дүниенің әсемдігінің танып білуге үйретеді. Музыка пәні мұғалімінің еңбегін өзінің мәнділігі бойынша ешқандай өзге еңбекпен салыстыруға болмайды, өйткені ол еңбектің нәтижесі - адам. Ең білгір, ең жауапты, ең негізгі болып табылатын сол мұғалімге отбасы мен қоғам ең қымбаттысын, өз елінің азаматтарының тағдырын, оның болашағын табыс еткен. Мұғалімдік қызмет әрбір оқушының, жеткіншек ұрпақтың, қоғам мен мемлекеттің тағдыры үшін жауап беретіндігімен сипатталады. Бүгінгі мұғалім еңбегінің нәтижелері қандай болса, біздің ертеңгі қоғамымыз дәл сондай болмақ.. Әрбір адам мен бүкіл халықтың тағдыры тәуелді дәл өзге қызметті көзге елестету қиын.
Мұғалімдер қандай болса, қоғамы да сондай деген бұлжымас заңдылық ерте уақыттардың өзінде-ақ белгілі болды. Адамзат өркениетінің даму тарихында жақсы мектебімен мұғалімдері бар мемлекеттер ғана алға озып шыққан. Мұғалімнің рөлін төмендету қашанда болмасын мемлекетті аздырып, әдет-ғұрыптарды нашарлататын қынжыларлық жағдайлармен аяқталып отырған.
* Көптеген әдебиеттерде теориялық талдау жасау барысында музыка пәні мұғаліміне қойылатын бірқатар негізгі талаптар бар екені айғақталды. .[7.10]
Алғашқы талап - педагогикалық қабілеттіліктің болуы - оқушылармен жұмыс жүргізуге бейімділіктен; балаларға сүйіспеншіліктен; олармен қарым-қатынаста қанағаттанудан көрінетін тұлғалық сапа. Көбіне педагогикалық қабілеттер сөз сөйлеу мәдениетін, ән айту, балаларды ұйымдастыру және т. б. нақты әрекеттерді орындай білумен сипатталады.
Мәселен, В. А. Сластелин қабілеттердің мынандай негізгі топтарын бөліп көрсеткен:
1) Ұйымдастырушылық. Мұғалімнің оқушыларды топтастыра алуы, оларды іске араластыру, міндеттерін бөліп беру, жұмысты жоспарлау, атқарылған істің қорытындысын шығыру және т. б. біліктерінен байқалады.
2) Дидактикалық. Оқу материалын көрнекілік, құрал-жабдықтарды іріктеу және дайындау; оқу материалын ұғынықты, анық, мәнерлі, сенімді және бірізділікпен баяндау;танымдық қызығушылықтар мен рухани қажеттіліктердің дамуын ынталандыру, оқу -танымдық белсенділігін арттыру және т. б.
3) Рецептивтік. Тәрбиеленушілердің рухани әлеміне ене алу, олардың эмоциональдық көңіл-күйін объективті бағалау, психика ерекшеліктерін анықтау біліктерінде көрініс береді.
4) Коммуникативтік. Мұғалімнің оқушылармен, олардың ата- аналарымен, әріптестерімен, оқу орнының жетекшілерімен педагогикалық мақсатқа сәйкес қарым-қатынастар орната алу білігінен байқалады.
5) Сугессивтік. Оқушыларға эмоциональды-еріктік ықпал жасаудан көрінеді.
6) Зерттеушілік. Педагогикалық ситуациялар мен процестерді танып білу және объективті бағалау білігінен көрініс береді.
7) Ғылыми-танымдық. Мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме салаларындағы жаңа ғылыми білімдерді меңгеруге саяды.
Мұғалімдер арасында жүргізілген толып жатқан сауалнамалар нәтижелері бойынша жетекші педагогикалық қабілеттерге педагогикалық қырағылықты (байқағыштық) жатқызуға болады, ал дидактикалық, ұйымдастырушылық, экспрессивтік, басқалары қосалқы, көмекші топқа санала алады.
Гуманизм - бұл мұғалім үшін міндетті сапа, яғни, өсіп жетіліп келе жатқан адамға жер бетіндегі жоғары құндылық ретінде қарым-қатынас жасау, бұл қарым-қатынасты ол нақты істер мен қылықтарында көрсетеді.
Мұғалім мамандығында тұлғалық сапалар кәсіби сапалардан ажыратылмайды. Кәсіби сапалар арнайы білімдер, біліктер, ойлау жолдарын, әрекет әдістерін игерумен байланысты.
Өзінің кәсіби еңбегіне сүйіспеншілік - өз ісіне адалдық пен аямай берілгендік, тәрбие нәтижелеріне қол жеткізгенге қуану, өзіне, өзінің педагогикалық мамандығына ұдайы арттырып отыратын талап қоюшылық деп санаймыз.
Өзге мамандықтарға дәл осы мұғалімдік секілді соншалық жоғары талаптар қойылмайды.
Сондай-ақ, музыка пәні мұғалімінің жұмысын талдауға мұғалімдік шеберлік деп аталатын интегральды (біріктірілген) сапа алдыңғы орынға шығады. Педагогикалық шеберліктің анықтамасы көп. Ең жалпы мағынада ол - тәрбиелеу мен оқытуды жоғары және ұдайы жетілдіру өнері. Шеберліктің негізіне мұғалімнің жеке мәдениеті, білімі мен ой-өрісінің педагогикалық техникамен, сондай-ақ алдыңғы озық тәжірибемен ұштасып, қорытылуы алынған. Шеберлікті меңгеру үшін көп нәрсені білу және істей алу қажет. Теорияны білу, оқу-тәрбие процесінің тиімді технологиясын пайдалана білу, оларды нақты жағдай үшін дұрыс таңдау, тиісті деңгей мен сапаны белгілеу, болжау және жобалай алу қажет.
Педагогикалық шеберлікті құрайтындар аз емес. Ол, ең алдымен, оқу процесін барлық, тіпті жағымсыз жағдайлардың өзінде қажетті деңгейдегі тәрбиелік даму және білімге қол жеткізуге болатындай етіп ұйымдастыру білігінен көрінеді. Мұғалімнің шеберлігі, әсіресе, сабақтарда үйрете білуден білінеді.
Шеберліктің тағы бір маңызды көрсеткіші - ол, оқушылардың белсенділігін арттыра алуы, олардың қабілеттерін, өз бетімен жұмыс істеуін, білуге құмарлығын дамытуы, балаларды сабақта ойлануға мәжбүр ете білуі.
Я.Коменскийдің айтуы бойынша мектептегі оқыту мен тәрбиелеу жұмыстары тікелей мұғалімге байланысты. Мұғалім қазіргі кезде мектептің негізгі басты ұлғасы болып есептеледі. Мектеп мұғалімі қандай болса, болашақта қоғам да сондай болады.
Қоғамда ұстаз ролінің төмендеуі оқу сапасына әсерін тигізгені анық. Р.Безделина зерттеуі бойынша 85 пайыз мұғалім өзінің функциясын білімді беруде, ал А. Орловтың пікірінше 10 пайыз мұғалім өздерінің оқушылары арқылы жеке тұлғаны бағалайды. С. Рескина 85 пайыз мұғалім өздерінің оқушыларын танып білмеу салдарынан оларға мамандық таңдауда ешқандай кеңес бере алмайды десе, ал И.Скрипюк 70 пайыз мұғалім оқушылармен дұрыс қарым-қатынас орната алмайтынын, Е.Захарова 60 пайыз мұғалімнің авторитарлық бағытты таңдағанын айтады. Осы фактілірдің бәрі педагог кадрлардың біліктілігін арттыруды қажет етеді.
Қазіргі мектеп оқушыларын тәрбиелеуде үлкен орын алатын мәселе - ол мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Осыған байланысты В.Симоновтың мамандық шеберлігінің мінездемесін қарастыруғы болады.
Ол мына төмендегідей:
Кесте 4 В.Симоновтың мамандық шеберлігінің мінездемесі
Рс
Оңтайлы деңгей
Қалыпты деңгей
Сыни деңгей
1. Жеке тұлға ретінде индивидуалдық мінез бітісі
1.1
Жоғарғы жүйке жүйесінің күшті, тепе-тең типі.
Жоғарғы жүйке жүйесінің күшті, тепе-теңдігі қозғалмалы.
Жоғарғы жүйке жүйесі инертті, әлсіз тип.
4 -- кестенің жалғасы
1.2
Басшылыққа ұмтылу.
Қаталдық.
Шамадан тыс қаталдық.
1.3
Өзіне сенімділік.
Өз-өзіне сенімділік.
Өзін- өзі жақсы көру.
1.4
Қатаң талап қоюшылық.
Талапқа бағынбау.
Қаталдық.
1.5
Тіліктестік, ықыластық.
Дербестіліктің жеткіліксіздігі.
Шамадан тыс конформизм.
1.6
Гипертимдік.
Тақуалық.
Демонстративтік, қызбалық.
1.7
Эмотивтілік.
Бөгелуші.
Дистимділік, қобалжушылық.
2. Қарым - қатынас құрылысындағы мінез бітістері
2.1
Демократиялық қарым - қатынас.
Авторитарлық қарым - қатынас.
Либералды қарым - қатынас.
2.2
Ұстанымды сұрақтарға байланысты конструктивті дау - жанжал.
Оқушылармен ұжым мүшелерімен дау - жанжалға түспеу.
Көптеген сұрақтарға байланысты деструктивті дау-жанжал.
2.3
Ұжым мүшелерімен бірлесуге ұмтылу.
Ұжым мүшелерімен қарсылықта болу.
Компромисс, үнемі бейімделу.
2.4
Өзін-өзі бағалауы қалыпты.
Өзін-өзі бағалау төмен.
Өзін-өзі бағалауы жоғары.
2.5
Ұжымда бөлектену деңгейі 0-ге тең
Бөлектену деңгейі 10 %.
Бөлектену деңгейі 10 % жоғары.
3. Оқушының мамандық шеберлігінің бітістері
3.1
Материалды еркін жеткізу.
Тек өз пәнін білу.
Тек қана конспект бойынша жұмыс жүргізу.
3.2
Оқушының психологиялық жас ерекшелігімен, іскерлігімен санасу.
Оқушының жас ерекшелік, педагогикалық психологиясы туралы білімнің болуы.
Жас ерекшелік, педагогикалық психология туралы білім жоқ.
3.3
Оқушылардың атын атайды.
Оқушылардың фамилиясын атайды.
Оқушыларға қарым-қатынасы тексіз.
4 -- кестенің жалғасы
3.4
Мәнерлі қимыл қозғалыс, сырқы пішімі әдемі.
Қимыл-қозғалысы мәнерсіз, киім пішіні стандартты.
Шамадан көп қимыл-қозғалыс, киім пішіні қисынсыз, салақ.
3.5
Сөйлеу қарқыны 1 минутта 120-130 сөз.
Сөйлей қарқыны 1 минутта 120 сөзден төмен, дауысы ақырын, қыстырма сөздерді көп пайдаланады.
1 минутта 150 сөзден жоғары, сөзі ұғынықсыз, сөздерінің аяғын жұтады.
3.6
Тез жауап қайтару, шешім таба білу.
Абдырап қалу, жауапқа шешім табудағы реакция.
Реакция әлсіздігі, шешімнің жоқтығы.
3.7
Нақты мақсатты анық анықтау.
Жалпы мақсатты ғана бағдарлау.
Мақсат тұтастығының болмауы.
3.8
Барлық оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыра алу.
Көптеген оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастыра алу.
Көпшіліктің пассивтігі, тек қана жекелеген оқушылармен жұмыс.
3.9
Оқу материалын түсінгенін үнемі тексеру.
Түсіну деңгейін үнемі тексермейді.
Түсіну деңгейін ешқашан тексермейді (түсіндіру барысында)
4. Мамандық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz