Мүсіндеу өнерінің даму тарихы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Балабақшада мектеп алды даярлық топтарында сюжет
бойынша тақырыптық мүсіндеуді үйрету

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І. Мүсіндеу өнері.
1.1.Мүсіндеу өнерінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 4
1.2. Мүсіндеу өнерінің бөлімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

2. Балабақшада мектеп алды даярлық топтарында сюжет
бойынша тақырыптық мүсіндеуді үйрету.
2.1.Балабақшада мүсіндеудің әдіс-тәсілін үйрету ... ... ... ... ... ... ... . ... ..10
2.2.Мектепке жасына дейінгі балаларды мүсін өнеріне үйретудің
негізгі шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.3. Мектеп алды даярлық топтарында мүсіндеуді үйрету
бағдарлама мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Егеменді еліміздің қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық бет бұрыстарына қарай болашақ ұрпақты тәрбиелеуде басты шығармашыл тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл тұлғаны тәрбиелеуде бейнелеу өнерінің орны ерекше. Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы Заңында" жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі деп көрсетілген.
Балалардың бейнелеу шығармашылығы баланың қоршаған ортадағы шынайылықты суреттеуі, мүсіндеуі, құрастыруы, өзінің бақылағандарын, қиялындағыны бейнелеуі. Қоршаған ортамен таныстыру арқылы баланың түсінігі мен білімін кеңейту шығармашылығын дамытудағы негізгі қорек болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балаларды зейін қойып бақылауға, қарауға үйрету, нақты және толық түсінік алуға көмектеседі. Мысалы: ағаштың суретін салу үшін, оны қарау, бөліктерін ажырату, атай білуі, жыл мезгілдеріне байланысты өзгерістерін көре алуы және сипаттай білуі керек.
Зерттеудің мақсаты: мүсін және қыш материалдарынан бұйымдар жасату арқылы болашақ маманның кәсіби біліктілігін қалыптастырудың теориялық тұрғыдан негіздеу және тәжірибе жүзінде тексерістен өткізу.
Зерттеудің міндеті:
1. Мектеп жасына дейінгі балаларға мүсін жасау туралы түсіндіру.
2. Сюжетті мүсін туралы түсінік қалыптастыру, мүсін жасау әдіс-тәсілдерін түсіндіру.
3. Бейнелеу өнері мәдениетін қалыптастыру.
Зерттеудің нысаны: Құлыншақ тобы
Зерттеу орны: Тараз қаласы, № 5 балабақшасы
Зерттеудің әдісі: тапсырмалар, анықтау, қалыпқа келтіру, тексеру..көзідері жетіп келешекте жақсы мүсін жасаушы шығуы мүмкін.
Зерттеудің жетекші идеясы. Ермексаз материалдарынан дайындалған мүсін бұйымдарды болашақ мамандарға жаңа технология арқылы жасату, олардың кәсіби біліктілігін қалыптастыру.
Зерттеу әдістері - зерттеу алдына қойған мәселелерді шешу және ғылыми болжамды тексеру - философиялық, психологиялық-педагогикалық еңбектерге теориялық талдау жасау, салыстыру, нақтылау мен жинақтау, моделдеу, диагностикалау әдістері, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жасау, арнайы сауал-сұрақ, сұхбат, әңгіме, нәтижелерді графикалық түрде бейнелеу әдістері арқылы қамтамасыз етілді.
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

І. Мүсіндеу өнері.
1.1.Мүсіндеу өнерінің даму тарихы

Қола ғасыры мен темір ғасыры адамзат дамуындағы асқаралы баспалдақтар болды.Археологтар белгілі дәуірлердегі еңбек құралдары дайындалған негізгі материалдардың өзгеріп отыруына сәйкес алғашқы қауымдық құрылыс тарихын бірнеше сатыларға бөледі:тас,қола және темір дәуірлері.
Тас дәуірі палеолит ерте тас ғасыры және неолит жаңа тас ғасыры болып бөлінді. Палеолит төменгі ертеректегі және жоғарғы кейініректегі болып бөлінеді.Палеолит пен неолиттің арасындағы кезенді энеолит деп атайды.Сексен мың жыл шамасында табиғат жағдайы түбегейлі өзгерді.Жердің жедел салқындауының нәтижесінде мұз дәуірі басталды:мұз Скандинавиядан оңтүстікке қарай Вельнюс-Орша-Вышний Волошок қалаларына созылды. Осындай қатал табиғат жағдайында адамдар өмір сүрді. Полиолит дәуірі мұз дәуірінің соңында аяқталды. Оны б.з.б 14-12 мың жылдықтан 6-5мың жылдыққа созылған мезиолит(орта тас ғасыры) алмастырды. Мұз дәуірінің аяғында ірі жануарлардың үйірі көп болған жоқ. Аң аулаушылыр толық тамақтарын тауып ала алмағандықтан терімшілікке көшті балық аулау кең тарай бастады. Аң аулау шаруашылығы дағдарысқа ұшырады. Жануарларды қолға үйрете бастады: бірінші итті, сосн ұзақ жәнеірі малдарды үйретті. Мезиолит кезінде біздің еліміздің оңтүстігінде қарудығң жаңа түрі жасалды. Жүзі шақпақ тасты, жебемен садақты ойлап тапты. Жоғарғы полиеолит мезиолит кезеңінде өмір сүрген аналық ру неолит дәуірінің өзінің жоғарғы дамуына жетті. Неолит шаруашылығы иемдеу формасынына өндіру формасына бірте бірте көше бастады.Бұл кезенде тас құралдарың жасау техникасы одан әрі жетілдірілді.Адамдар тас балталарды,түрлі сүйек құралдары кең пайдалана бастады.Неолит үшін бұрғылап тесілген және қырнап өндірілген сапты құралдардың қолданылуы,тоқу станогының пайда болуы,балшықтан ыдыс жасай білуі,ағашты алуан түрлі етіп өндеу,қайық жасау,ау тоқу тән болды.Егіншіліктегі табыс отаршылдыққа әкелді.Үйлердің түрлері пайда болды,керамика кең етек алды.Қола ғасырдың бастамасы болып саналатын энеолит кезені басталды.Энеолит адамдарының сыртқы бейнесінде қазіргі адамдарының сыртқы бейнесінде қәзіргі адамдардан айырмашылығы болмады. Мүсін, яғни Скульптура латынша scuiptura сөзі алғашқыда қатты материалдардан фигураларды қашап жасауды білдірген.Кенінен пішіндеу арқылы жасалған шығармалар да осы ұғыммен білдірілген. Мүсіннің басқа бейнелеу өнері түрлерінен айырмашылығы сол,оның басты әсерлік құралы аймақтық форма.Мұның өзі оны жасаған кезде ағаш,металл,тас сияқты ұзақ сақталатын материалдарды пайдалануға мүмкіндік береді. Түрлі халықтар мен дәуірлердің толып жатқан мүсіндік шығармалары бізге дейін жетті.Ежелгі Мысырдың,Үндістан мен Американың мүсіндері мен барельефтері кенінен мәлім.Антиқалық Грекия аса көрнекті мүсіншілер-Фидийдің,Мирон мен Поликлеттің мәңгі өшпейтін шығармаларын әлемге тарту етті. Мүсін жұмыр оны барлық жағынан қарауға болады және бедерлі болып келеді.Жұмыр мүсінді адамды бейнелей отырып тек маскамен,яғни бетпен,баспен ғана шектеліп қала алады,Басты иықпен бірге кеудеге дейін мүсіндеу кеуіт болып табылады.Адамды беліне дейін бейнелеу жартылай фигура,ал бүкіл бойымен бейнелеу мүсінше деп аталады. Көпфигуралы композиция мүсіндік топ немесе ансамбль деп аталады. Рельеф-тек бір жағынан қарағанда жақсы көрінетін,жазық беттегі мүсіндік бейне.Рельеф екі түрге бөлінеді;фигуралар фонның жазықтығынан өз көлемінің жартысынан көбірек шығып тұрса ол горельеф деп аталады. Мүсін шығармалары жанды бейнедегі сияқты,станокты және монументті-сәндік болып бөлінеді.Станокты шығармалар айналадағыларға тәуелсіз өмір сүреді,сондықтан түрлі жағдайларда қоюға болады.Монументті-сәндік шығармалар әдетте жеке ансамбльдін,алаңның немесе саябақтын сәулет композициясының құрамдас бөлігі болып табылады. Мүсін өнері қазақ жерінде кең етек алды.Мүсіндер Торғай өзені мен Ұлытау төңірегінен бастап, Сарыарқадан күн шығысқа қарай созылып Алтай, Тарбағатай тауларына дейін, Оңтүстік Қазақстанда Қаратаудың жақ етегінде Буырлтау, Талас тауларында, Алатаудың жазық алаңқайларында ұшырасады. Мүсіндер түркі дәуіріндегі (6-8ғ) және қыпышақ замандарындағы (7-13ғ) мүсін тастар болып екі топқа бөлінеді. Көпшілігі адам бейнесінің нобайын ғана көрсететін дөрекілеу етіп жасалғанмен, ішінара бет-әлпеті мен тұлғасы айқын суреттелген жұмыр мүсіндер де кездеседі. Бұл ескерткіштер жергілікті рулардың рухани мәдениетін, тұрмысын, салт-санасын көрсететін өнер нұсқаларына жатады. Қыпышақ заманындағы мүсін жасау өнері (ата-баба, аруақ, кейелі санлған аңдардың мүсінін қашау, ішінара қасиетті әйел-ананы пішіндейтін қола мүсін құю) кең етек алды. 19-18 ғғ. Тас мүсін қашау өнері жойылып, оның орнына ою-өрнекпен және араб жазуларымен әсемделген құлптастар көптеген жасала береді. Көшпелі шаруашылықтың дамуна байланысты қолөнершілер мал шарушылығына қажетті желі,шылбыр ,кісіне, қада, ер-тұрмандар, ноқта,құрық,жүген,бұғалық жасаумен шұғылданады. Олар құмнан,тастан, саздан құмыра мен ыдыс-аяқтар, мүйізден, сүйектен, мал мен аң терілерінен әшекейленген нақышты бұйымдар,домбыра қобыз,сыбызғы,шаңқобыз сияқты музыка аспаптарын жасайды. Мүсіндеу -көркемөнердің бір түрі. Мүсін өнері -- латынша кесу, шабу, жону деген мағынаны білдіреді. Мүсіндеудің сызба мен кескіндемеден айырмашылығы-барлық көлемін ,пішінін анық көрсетеді.Мүсіндеудің негізгі объектісі - адам. Мүсін өнері ежелден келе жатқан көне өнердің бір түрі болып табылады. Ол тас дәуірінен бастап қалыптасқан, өңделе келіп классикалық өнерге айналған. Мүсіндеудің түрлері: Монументті мүсіндеу және рельеф. Монментті мүсіндеуде оның барлық жағынан қарауға болады. Рельевті мүсіндеуде жазықтық бетінде орындалады. Қазақ мүсін өнерінің қалыптастырушысы Хакімжан Наурызбаев (1925-2009ж.ж) Парасат кавальер орденінің иегері. 300 ден астам жұмысы бар. Солардың ішінде ен танымал жумыстары: Абай Құнанбаев (1960) ескерткіші, Ш .Уәлиханов (1969) Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының алдында орналасқан биіктігі 8 м, Ж.Жабаев ескерткіштері тұлғалық мүсінге жатады. Астана қаласындағы Есіл өзені арқылы өтетін көпірлерде орналасқан Төлеген Досмағанбетовтың Барыс мүсіндері, бұлар да сәндік монументальды мүсінге жатады. Мүсін тек бір ғана фигурадан емес екі немесе одан да көп фигурадан тұруы мүмкін. Солардын бірі,біздің қаламызда Достоевский мұражайының іргесін де орналасқан қоладан жасалған Ш. Уәлиханов пен Ф.Достоевский мүсіндері . Бұл мүсіндердің авторы Мәскеулік мүсінші Д.Г.Эльбакидзе. Д.Г. Эльбакидзенің Семей қаласындағы тағы бір жұмысы 1972 жылы жасалған Абай көшесінде орналасқан Абай ескерткіші. Келесі рельефті мүсін түріне тоқтала кетейік. Рельефті мүсін жоғарыда айтылып кеткендей белгілі бір жазықтық бетінде орындалады, ғимараттар қабырғаларында,тыйнның бетынде. Мүсін сомдауға көптеген заттар негізгі материял бола алады. Мысалыағаш, түрлі тастар , саз балшықтар, металл, пластилин т.б. Осылардың ішінде мүсіндеуге үйрену үшін оқушыларға ең ыңғайлысы-саз балшық пен пластелин. Олардың жақсы бір қасиеті ырыққа көнгіш, тез иленеді, жасаған мүсін формасын қалай өзгертем десең де ыңғайлы. Мусін жасағанда қолданылатын басты қаолданылатын құралдар: тақтайша,қарқаз, қалақша т.б. Мүсін орындағанда арнайы кйім немесе алжапқыш кию керек. Өйткені олардың мектеп формасыбылғанбауы тиіс. Мүсін кезінде айналмалы станокты пайдалану орынды. Бұл станокпен жұмыс істеу өте қолайлы. Жан-жақты бұрып көруге болады. Мүмкіндігінше бір түсті пластелинді қолданған немесе саз балшықты қолданған дұрыс. Бұл біртұтаскөруге ықпал етеді. Әр түрлі ала-құла болып кеткен пластелин көзді алдайды. Сомдалған мүсін пішінін жоғалтып алады. Жұмысты аяқтағаннан кейін жұмыс орнын жинап ,қалған пластелин немесе саз балшық қалдықтарын жинап қорапқа салу керек. Қолды жылы сумен сабындап жуу қажет.Латынның Sculptura - қашау, кесу,шабу, пластика сөзінен шыққан.[2]

1.2. Мүсіндеу өнерінің бөлімдері

Мүсін дегеніміз - тас, ағаш, металл, саз балшық және ермексаздан сомдалған бейнелер.Мүсін түрлері: жұмыр мүсін, бедерлі мүсін. Мүсіннің барлық жағынан көрінетін түрінжұмыр мүсіндеп атаймыз. Жазықтық бетінен жартылай шығыңқы түрінбедерлі мүсіндеп атаймыз.Барлық кезеңдегі суретшілер хайуанаттарды мүсіндеп, суретін салып бейнеленген.Бейнелеу өнерінің анималистикалық жанры осылай пайда болған. Анималистер құстар, жәндіктер мен жануарлар өмірінен сурет салып, табиғат туралы кітаптарды олардың бейнесімен безендірген. Олар өздері бейнелеп отырған жәндіктер мен жануарлардың, құстардың тіршілігін, мінез - құлқын, түр- тұлғасын жақсы білген. Қазақстан анималист - суретшілер:Бапанов Әлімбай, Телжанов Канафия Темір -- Болатұлы, Шаяхметов Кәмил Махмұдұлы, Наурызбаев Хакімжан Исмаханұлы Досмағамбетов Төлегенді айтсақ, Есіл жағасындағы барыс бейнесін және баланың өмірін қасқыр құтқарған қасқыр мүсіндеген мүсіндері бар Анималист - суретшілердің жануарларды, құстарды бейнелеу барысындағы жұмыс кезеңдері:
Дене мүшелерінің негізгі пішінін талдау:
Оларға тән қозғалысты анықтау. Олардың жүріс- тұрысымен, қозғалу қылығымен таныстыру:
Сыртқы түр - тұлғасының ерекшелігі (терісі, түгі,қауырсыны)
Есіңе сақта! Қауіпсіздік ережесін еске түсіру.
Мүсіндеу жолдары
1.Мүсіндейтін хайуанатымыздың түсіне сәйкес ермексазымызды таңдап аламыз.
2.Ермексаздыбөліктергебөлу.
3.Алақанарасынасалыпилеу, жұмсарту.
4.Алдымен жануарлардың денесін, одан соң басын, аяғын, құлағын, құйрығын дайындап алу.
5.Бөліктерді жапсырып біріктіру. Мысалы: қоянның денесіне басын жапсырамыз, содан кейін құйрығын, аяғын, құлағын жапсыру; Біріккен жерлерін тегістеу.
Мүсіндеу - көркем өнердің бір түрі. Мүсіндеудің графика мен кескіндемеден айырмашылығы кескіннің барлық жағынан анық көрсетілуі.Мүсіншілер өз шығармашылығын тастан қашап (әсіресе мәрмар мен граниттен), ағаштан жонады.Қазіргі уақытта мүсінді болаттан, бетоннан,пластмассадан және т.б материалдан жасауға болады.
Мүсіндеудің негізгі объектісі - адам.
Қазақстан аумағында ежелгі мүсін өнері ескерткіштері тас дәуірінде пайда болған.
Жұмыр мүсінді барлық жағынан қарауға болады.
Мүсіншілер өздерінің шығармаларын жасау барысында адам мен жануарлардың мүсіндерін жан - жақты қарап отырып сомдайды.
Мысалы: Хакімжан Наурызбаев (27. 08. 1925 жылы туған, қазіргі Қостанай облысы, Ленин ауданы) -- қазақтың тұңғыш кәсіпқой мүсіншісі, қазақ халқының көрнекті қайраткері. Оның қолынан А. Иманов, Ж. Жабаев, А, Ш.Уалихановтың , А. Құнанбаевтың монументалды бюстері шықты. 2.рельеф.(бедерлі)Монументтік мүсіндеу - бұл ұлы адамдардың немесе тарихи оқиғаларға орнатылған, асқақ, келісті ескерткіштер. Монументті - сәндік шығармалар әдетте жеке ансамбльдің, алаңның немесе демалыс орындарының сәулеттік композициясының жиынтығы болып табылады. Жаңа терминдерге түсінік беру. Анималистік жанр -(лат. Жануар ) хануанаттар дүниесін бейнелеу өнеріАнималист мүсінші - Жануарларды бейнелейтін мүсінші. Мүсіндеме түрлеріМүсіндеме негізінен адамды, кейде жан-жануарды немесе басқа пішіні бар заттарды бейнелейді.
Мүсіндеменің негізгі жанрлары
Мүсіндеменің негізгі жанрларға бөлінеді: 1.портрет 2.тарихи мүсіндер
3.тұрмыстық мүсіндер 4.символикалық мүсіндер 5.аллегориялық фигуралар 6.анималистикалық жанр. Техникасына байланысты түрлері Мүсіндеме негізінен 2 түрге бөлінеді: 1.жұмыр (мүсінді жан-жағынан түгел көрсету) және 2.рельефті (тегіс заттың бетіне бедер түсіру). 3.барельеф (фигураның жартысынан көбі сыртқа шығып тұрады); горельеф(фигураның жартысы сыртқа шығып тұрады); 4.контррельеф (фигура сыртқа емес, ішке кіріп тұрады) Рельефті бедермен ойылып жасалған күрделі композициядағы мүсіндерді тек монументтік туындыларда ғана қолданады (мысалы,үйіндегі "Кітап бейнесі" атты монументтік мүсін). Мүсіндеме мазмұнына қарай: 1.монументтік-декоративті, 2 .қондырғылы немесе шағын пішінді болып екіге бөлінеді. Шағын пішінді Мүсіндеменің әрқайсысы бір-бірімен мазмұндық жағынан тығыз байланыста болғанымен олардың өздеріне тән ерекшеліктері болады. Өңдеу тәсіліне қарай Өңдеу тәсілдері: ою, құю, шеку, т.б. болып келеді. Мүсіндеменің ерекшелігі көп жағдайда жасау техникасы мен пайдаланатын материалдарына (тас, металл, саз, балауыз, ағаш, гипс, тағы басқа) байланысты. Архитектуралық және табиғи ортамен байланысты: монументтік Мүсіндеме(ескерткіштер, монументтер, мемориалды құрылыстар) идеялық мазмұнының мәні мен көлеміне қарай ерекшеленеді. Монументтік-декоративті Мүсіндеме архитектуралық құрылыс пен кешендерде (атланттар, кариатидалар, фриздер, фронтондық, бақ-саяжайлық мүсіндер) қала көшелері мен алаңдарда, тағы басқа мекеме ғимараттарының алды мен интерьерлерінде орналасқан. Архитектурамен тікелей байланысы жоққондырғылы Мүсіндеменіңкөлемі түпнұсқаға сай немесе одан кішілеу болып келеді. Олар негізінен тұрғын үйді көркемдеуге, мұражайлар мен көрмелерге қоюға арналады. Мұндайда ол Мүсіндеменің пластик. мүмкіндігін, көлемін, жанрының ерекшелігін ескеріп, көбінесе декоративтік-сән және қолөнері түрінде қолданады. Мүсіндемеде пайдаланатын материалдар Мүсіндеме жасауда әр түрлі материалдар қолданылады және оларды ұқсату тәсілі де түрліше болып келеді: Мүсіндеме жасауда саз, балауыз, пластилин қолданылады. Бірақ бұлардан жасалған мүсіндемелер тез тозатын болғандықтан, көбінесе гипстен көшірме жасалады. Мүсіндеме жасар алдында темірден, ағаштан, сүйектен болашақ образдың қаңқасы пішінделіп, соған татлған материалдың бәрін жабыстыру арқылы мүсінші ойындағысын орындап шығады. Металдар (қола, мыс, қалайы, шойын, болат т.б.), гипс, бетон, пластмасса сұйық (ерітілген, араластырған) күйінде алдын ала жасалған қалыпқа құйылады. Металдар қатты күйінде де қақтау, бедерлеу әдістері арқылы өңделеді. Ежелгі Грекияда хрисоэлефантинналық бедерлі алтын қаңылтыр мен ағаш қаңқаға жапсырылған піл сүйегінен жасалды. Тас (мәрмәр, гранит, әк тасы, құмайт тас, базальт, диорит т.б.), ағаш және сүйектен де жасауға болады. Ол үшін материалдың іші-сыртындағысы образ жасауға қажетсіздерінің бәрі қашау, шеку, егеу, бедерлеу арқылы алынып тасталады. Тас мүсіндеме қашауға саймандар (тескіш, кескіш, балға т,б,) қолданылады. Ағашты пайдаланғанда қашау, пышақ т.б. өткір құралдар пайдаланады. Керамикадан да мүсіндеме жасалады. Ол үшін саздан істелген мүсінше үлгілерді арнайы пештерде күйдіріліп, оған ақ немесе түрлі түсті жылтырақ (майолика, фаянас, фарфор), кейде жылтырамайтын бояулар (терракота, фарфордың бисквит деген түрі) жалатылады. Мүсіншінің жұмыс тәсілі негізінен төмендегіше: пластилиннен не саздан кішкене нұсқа жасалып, ол одан кейін сазға үлкейтіп көшіріледі. Үлкен мүсіндемелерді жасарда ең алдымен айналмалы қондырғыға металл діңгек бекітіліп, діңгекке сымнан, ағаштан мүсіндеме қаңқасы жасалады. Қаңқаға саз жапсыру арқылы болашақ образ сомдалады. Саздан жасалған үлгі бойынша екіге немесе бірнешеге бөлінген бедерлі гипс қалып алынады. Осы қалып бойынша кейіннен гипс көшірме құйылады. Саз мүсіндеме тасқа көшірілетін жағдайда, қалыптың шығыңқы және ойыңқы жерлері түгел өлшеніп, тас соған қарай қашалады. Мүсіндемені металдан құю өте ұзақ және күрделі жұмыс. Мүсіндеме тарихы ертеден бастау алады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде жауынгерлерді, балалы ананы бейнелейтін тас мүсіндер кеңінен тараса, біздің заманымыздан бұрын 8 - 2 ғасырларда дамыған "Аң стилі" ежелгі мүсіндеменің көрнекті мысалы бола алады. Көктегі күш пен жердегі билеушілердің құдіретін бейнелеу үшін жасалынған мүсіндеме ежелгі дәуірдегі өркениеттердің (Грекия,,,) ажырамас бөлігіне айналды. Көлемдері өте үлкен, тылсым күшті сипаттаған және ғұрыптық бағыттағы мүсіндеме тек құдай мен билеушілердің, жеке тұлғалардың, аңыздық кейіпкерлердің (,,,, тағы басқа) бейнесін жасауға бағытталды. Орта ғасырлардағы мүсіндеменің негізгі бағыттары шіркеулерді, ғибадатханаларды көркемдеуге (Құдай ана ғибадатханасы,; Буддистік шіркеулер,) арналды. Қайта өркендеу дәуірінде, мүсіндеме адамзаттың ерлікке, еркіндікке деген ұмтылысын, тұлғалық қасиеттерін, табиғат сұлулығын бейнеледі.,,Гужон,, тағы басқа туындылары соңғы орта ғасырларда және жаңа дәуірде Еуропаның көптеген қала-қамалдарының іші-сыртын көркемдеу үшін кеңінен қолданылды. 18 - 19 ғасырларда мүсіндеме адам бейнелері мен ескерткіш тұрғызу бағытында дамыды. Оның құрамында, классик., примитивизм, кубизм (П.Пикассо), конструктивизм (Н.Певзнер), сюрреализм, абстракционизм, тағы басқа бағыттағы мүсіндеме бар. Қазақстан жеріндегі мүсіндеменің пайда болу тарихы 3000 жылға созылады. Ол палеолит дәуірінде пайда болып, сақтар ментұсында кеңінен дамыды. Ата-баба рухына сену, жер, су, от иелеріне табыну (Көк Тәңірі, Жер-Су иесі, өмай ана, балбал тас, тағы басқа) және исламдық сенім (құлпытас, қойтас; кесенедегі бейнелер) мүсіндеменің көптүрлілігіне әкеліп соқты. Кеңес дәуіріндегі мүсіндеме өкілдерінің (Б.Төлеков, Е.Сергебаев, Х. Наурызбаев, Б. Төленов, Т. Досмағамбетов, тағы басқа) еңбектері халық батырлары, еңбек ерлері және соғыс ардагерлерін бейнелеуге арналса, соңғы кезеңдегі мүсіндеме бағыты әлемдік құндылықтар мен жергілікті салт-дәстүр ерекшеліктерімен ұштаса отырып дамып келеді (Е.Рахмадиев, Н., Ш.Төлешев).

2. Балабақшада мектеп алды даярлық топтарында сюжет бойынша тақырыптық мүсіндеуді үйрету.

2.1.Балабақшада мүсіндеудің әдіс-тәсілін үйрету.

Мүсіндеу балалардың сезінуін, қабылдауын және көрнекі түсінігін дамыту үшін қажет. Нақты дүние заттарын тануда көру басты деп саналады, бірақ балаларда бейне қалыптасуының алғашқы кезеңдерінде көрудің тірегі затты түйсіну болып табылады. И.М. Сеченов: Заттардың денелік пішінін көзге қарағанда қол басқаша айқындайды және де біз қолдың алақанын әрдайым көзден біршама таса заттардың бүйір беттеріне , сондай-ақ көз мүлдем көре алмайтын артқы жақтарына тигізе алудың арқасында , оны толығырақ айқындайды. Мектеп жасына дейінгі балаларға затты білу ұшін оның кейбір жалпы белгілері ғана жеткілікті Мүсіндеу алдында затты белсенді зерттеу -- балалардың сезімдік тәжірибесін ұйымдастырудың педогогикалық әдісі.Бұл кезеңді шартты түрде төрт кезеңге бөлуге болады.
1 кезең- бұл затты қабылдауды ұйымдастыру.
Ол жоғары нүктеден бастап төмен қарай, негізгі сипаты сызықтар бойынша саусақтар мен көздің бір қалыпты және үздіксіз қозғалысы. Зат әрдайым белгілі бір күйде тұрады(сол қолымен затты ұстап тұрады, оң қолымен оны зерттейді, зат столда қозғалыссыз тұра алады).
2 кезең- Затты қолмен және көзқараспен зерттеу оның негізгі бөліктерін саралаумен және олардың қасиеттерін айқындаумен қоса жүреді, саусақтардың қозғалысы тереңдік қатынасын өлшегендей болады және
бөліктердің кеңістіктегі өзара қатынасын анықтайды.
3 кезең- заттың ең ұсақ бөліктерін көрсету және оларды формасынының , көлемінің, негізгі бөліктерге қарағанда кеңістіктегі орнын анықтау.
4 кезең- затты қайтадан тұтас қабылдау. Қолдың жалпы ақтық қозғалысы мен жоғарыдан төмен қарай көзбен шолып шығу сезімдік жолмен алынған деректерді тұтас бейнеге біріктіруге мүмкіндік береді.Зерттеу заттың беткі жағы құрлымын саралауға да бағытталуы мүмкін. Бұл жағдайда қолдың барлық саусақтары жұмыс істеуі тиіс.Ма териалдық құрылымын анықтау үшін заттың бетіне қолды батыруға тура келеді. Мүсіндеу кезінде заттарды зерттеуге өзіндік ерекшелігі бар, өиткені мүсіндеуде заттың формасы көлем күйінде беріледі.Мүсіндеу алдында затты зерттеудің жоғарыда ұсынылған жүйесі сабақ, ойын немесе арнаулы жаттығулардың барысында жүзеге асады. Бұл жағдайда затты зерттеуге,яғни затты жедел қабылдау мен бақылауды үйретуде екі жастан бастаған жөн. Затты қабылдауда, сондай-ақ затты ажырата білуге мүмкіндік беретін оның кейбір қасиеттерін тануға балаларды 2-3 жастан үйрету қажет.Мұндай жаттығулар өткізе отырып, тәрбиеші зат сапасын анықтайтын бейнелі сөздерді іріктейді.Мәселен ол балаларға алманы қолына ұстауды, оны қолмен сипауды , оның салмағын, тығыздығын (алма ауыр,үкен, домалақ) сезінуді ұсынады, заттпен таныстықтан кейін баланың өзі осындай домалақ алма (немесе осындай жұмыр допты және т.б.) жасау керек.Затты бейнелеуден бұрын оны зерттей отырып, біз бала назарын осы затқа аударамыз, оның нақты қасиеттерімен таныстырамыз, яғни баланың сенсорлық тәжірбиесін қалыптастырамыз.Тәрбиеші төрт және бес жасқа аяқ басқанда балаларды тұтасс заттарды , ал содан кейін заттың жеке ерекшеліктерін бейнелеуге мүмкіндік беретін қасиеттерін қабылдауға үйретеді.Мүсіндеген кезде балалар әдетте негізінде геометриялық пішіндермен бар заттармен жұмыс істейді. Мүсіндеуді Ойлан,тап, мынау не?, Дүкен, Осындай затты тап, жасырылған затты тап, Ғажайып дорба деген дидактикалық ойындармен бастаған жөн. Тірі обьектілерді жүйелі бақылаған жөн. Мысалы: Тасбақамен таныстырғанда ең алдымен балалардың назарын тасбақаның сыртқы пішініне аударған мақұл,содан кейін тасбақаны топта қалдыру керек.
Екінші сабақта балалар тасбақаны тұла бойын тұрпатын, дене бөлшектері жайлы егжей-тегжейлі әңгімелейді, қол аяғын жиғанын-созғанын жіті бақылайды. Содан кейін балалар тасбақаны жасауға кіріседі.Төменгі,ортанғы топтарда балалар мүсіндеудің мынандай қарапайым операциясы болып табылатын негізгі қозғалыстарын игеруі тиіс: жаю, домалақтау, жалпайту, тарту, созу, бүктеу, қосу, шымшу.Кейде заттың түрлі формасын, мәселен, дөңгелек формаларды (жұмыртқа, қияр, картоп) мүсіндеу кезінде мүсіндеудің бірнеше формасын бірден қолдануға тура келеді. Бұл жерде мынадай тәсілдерді: шиыршақтап орауды, содан кейін аздап жайып жіберуді неғурлым дәл форма шығару үшін саусақтармен жөндеп қоюды қолдану керек.
Бірінші кіші топта қолына иленген саз балшығын ала отырып , олар барлық саусақтарымен сықпалай бастайды, оны үзіп - үзіп, тақта үстіне жайғастырады және оны қайтадан оны тұтас етіп жинайды , саусақтарымен шұқыр жасайды. Шын мәнінде балалар сазбен ойнап отыр. 2-3 жасар балаларды оқытудың әдістері сенсорлық зерттеу жолымен заттардың формасын меңгеруге, сабақ үстінде эмоциялы көңіл-күй орнықтыруға бағытталады, мұның өзі мүсіндеу кезінде балалар бойында образ жасау нышандарының байқала бастауына байланысты болады.
Бірінші кіші топтағы пішіндеу сабақтардың өзінде-ақ тапқырлықты дамыту жөніндегі міндеттерді қоюға болады.Мәселен, балалар бірнеше форманы бейнелеуді, меңгергеннен кейін, оларға тәрбиеші күні бұрын жасалған шардан, дискіден,цилиндер-таяқшадан кез келген заттың пішінін жасауды ұсынады.Мұндай тапсырма балалар заттарды бейнеленген кезде бөліктерді өздігінен қиыстыру үйретілуі тиіс. Сабақтардың алғашқы нәтижесі әрдайым ойдағыдай бола бермейді, бірақ білімді жинақтай келе бала қарапайым заттарды бейнелей отырып, дербестік көре бастайды.
Екінші кіші топтағы мүсіндеудің сипаты үш жасар балалардың жасағанымен салыстырғанда әлде қайда мәнді. Бірақ мүсіндеудің бастамасында түпкі ой болмайды. Бала өз бұйымдарын тақта үстіне бір-бірден орналастырады немесе бірінің үстіне бірін үйіп, жинай бастайды : егер тәрбиеші дер кезінде келмесе , бала өз бұйымдарын жалпы саз кесегіне айналдырып, бәрін мыжып тастай салады. Бұл топтардағы сабақтардың әрдайымғы басты міндеттерінің бірі балалардың зеректігін, ойлау шапшаңдығын және дербестігін дамыту болып табылады. Мәселен балалар бағандарды мүсіндейтін болса, тәрбиеші оларға, бұлардан не жасауға болатынын анықтауды ұсынады.Үлкендердің көмегімен бағандардан, көпір, үй, самолет және тағы сол сияқты заттарды жасайды. Тәрбиешімен баланың бірлескен жұмысы бүкіл сабақ бойы жалғаса береді. Тапсырылған тақырыпты әрқайсының жүзеге асыруына көмектесе отырып , ол балаларға сұрақ береді, ой салады. Мүсіндеу барысында кіші топтағы балалардың біршама дербестік, белсенділік көрсетуі үшін оларды жұмыс нәтижесімен ынталандырып қойған жөн. Мәселен, балалар жасаған балапанды жасыл қағаз парағы үстіне қоюға болады, құламайтын қуыршақ жасаған кезде қолдарына жалауша ұстатып қою керек. Сәбіз жасаған кезде қоянды әкеліп қою керек.Бұл қосымша заттарды тәрбиеші алдын ала дайындап қояды.
Естияр топтарында балалар жасаған оброздардың екінші кіші топтағы балалар жасағандардан айырмашылығы шамалы болады. Мусіндеп жасалған екі, үш кескінін немесе түрлі ыңғайда басқа заттарды көрсете алады. Заттың қимылына немесе қалпына байланысты бөлшектер орналасуының өзгеретінін балалардың көруі қажет. Образды жасау балаларға оның мазмұнының қалай түсіндірілгеніне байланысты болады. Мәселен,қоянның кескінін жасаған кезде балаларға олардың біреуі түлкі жортып келе жатқан жоқ па екен деп елеңдеген қоянды, ал басқалары қорыққан қоянды (бірінші қоян құлағын делдитіп, тыңдап тұр, ал екіншісі құлағын арқасына басып, тыныш отыр) жасайтындығын айтуға болады. Мүсіндеу әдісін көрсетпеуге де болады,бірақ сабақтың бастамасында фарфордан немесе ағаштан жасалған қоян тұлғаларын, ал егер олар жоқ болса - түрлі қалпында бейнелеп, тәрбиеші жасалған қоянның екі тұлғасын міндетті тіүрде көрсету керек.Мүсіндеудің мұндай методикасы ортаңғы топтағы балалардың сабақты түсіндіру үстіне белсенді болуына тәрбиешіні тыңдауға, оның сұрақтарына жауап беруге,мүсіндеу үшін тақырыпты өз бетінше таңдай білуге үйретеді.Сонымен,бұл тапсырмаларда оқып үйрену сәті де,творчесволық сипат сәті де бар.Олар балаларды қай затты бейнелейтінін және қалай бейнелейтінін ойластыруға және оны шешуге мәжбүр етеді. Мүсіндеудегі образдылыққа жете отырып, тәрбиеші балаларға тұлғаның беткі жағын өңдеудің әдістерін көрсетеді. Мәселен балықтың пішінін көрсететін болса, тәрбиеші таңба таяқшамен белгілей отырып, қабыршықты қалай бейнелеуге болатынын көрсетеді.Өңделген фигура тартымды, сәнді болып шығады.Одан әрі балалар бұл әдісті өз бетімен пайдалана алады және ол жөнінде тәрбиеші тек еске салып отырса болғаны. Ыдыстарды бейнелегенде, ортаңғы топтағы балаларға заттың беті саусақтармен қалай тегістелетінін көрсетуге болады. Бірте-бірте олар жасалған заттың беті кейде тегістеуді қажет етедігінде, ал кейде мәселен, жануарларды бейнелегенде, ол кедір-бұдырлы болатынын түсінеді. Мүсіндеу іскерлігінің шындала түсуі жыл ортасына қарай түпкі ой бойынша өткізілетін сабақтарда балалар дербестігінің көрінуі үшін зор мүмкіндіктері ашады, бұл кезде сабақ сипаты біршама өзгереді.Образдарды көз алдына елестету және жабыстыру тәсілдеріне үйрету жөнінде балалармен жүиелі жұмыс жүргізілсе, онда балалар бейнелеу әдістерін еркін пайдалана бастайды, тіпті шағын компазициялар да жасайды. Балықты жасап, бала оның төңірегіне бірнеше ұзын таяқшалар қояды. Ол, мынау теңіз,толқып жатыр, ал балық жүзіп келеді-деп түсіндіреді. Екінші бала сол сабақта құсты жабыстырып шығарды , ал оның жанына дән салынған ыдысты қояды. Айқынырақ болуы үшін ол бірнеше дәнді ыдыстың айналасына тастайды. Мұнысын құс шоқығанда, балалар шашылып қалды деп түсіндірді. Бұл мысалдар ортаңғы топтағы балалардың образды терең шешуде инициатива көрсетуге қабілетті екенін білдіреді, бірақ әдетте олар қозғалысты өздігінен сирек бейнелейді: олар пішіндеген тұлғалар көбіне қозғалыссыз қалпында болады .
Ересек топтарында балалар пішінді анықтауда онша назар аудармайды, тек оны бөлшектермен толықтырады. Балалар тарту мен қысу тәсілдерін әрдайым дәл орындамайды, қателерін көбіне түзетпейді . Мұны былай түсінуге болады :бір жағынан , образ жасауға еліккен олар фигура бейнеленетін затқа ұқсасын деп , оны қажетті бөлшектермен тезірек толықтыруға талпынады , екінші жағынан, балалар үшін негізгі сыртқы белгілері (бастың,дененің, қолдың және тағы басқалар) зор роль атқарады, ал барлық ерекшеліктеррімен форманы , оның құрлымын егжей-тегжейлі бейнелеу балаға қиын. Бес жастағы балалар өздерінің жұмыстарын әрқашан өздері немесе үлкендердің басшылығымен бақылаған образдан бастайды, бірақ бейнелеу үстінде үйлесімділікті сақтау жолында қателіктер жіберіп алады. Мәселен олар адамның немесе жануардың басын қазандай ,аяғын шидеи етіп жасап қоюуы мүмкін ,өиткені бөлшектерді өзара салыстыру оларға оңай түспейді, бірақ оларда қол-аяқтың денеге қарағандағы ұзындығын салыстыру қажеттілігін қалыптастыруға болады және қалыптастыру керек те. Бейнелеу құралдарының ішінен балалар таяқшамен (тереңдетілген рельеф) бейнелеу немесе бетіне саздың ұсақ кесектерін салу арқылы фактураны өңдеуді жие қолданады. Балалардың бұл талпынысы олардың бейнелеу қызметінің образды екенін көрсетеді, зат қандай болса, сондай етіп орындауға ниет білдіреді. Жасалатын образды ұсақ тетіктермен толықтыра отырып, балалар көлемді бейнелеумен жие әуестенеді. Мәселен, олар көзді екі кішкентай шарик түрінде,құлақ,ауыз ,балық қабыршағын жалпиған күйінде жабыстырады. Бұл жастағы балалардың пішінді мұқият өңдеуге талпынбайтындығына байланысты, сабақ кезінде олардың басқа немесе біртекті заттардың (мәселен, мысықты жасай отырып, бала бір мезгілде табақты немесе сүт құятын ыдысты жасай алады) пішінін жасауға уақтылы қалады.Ересек балалар тобындағылар сазбен жұмыс істеу ұқыптылықты қажет ететінін: сазды стол үстіне шашып тастауға, еденге түсіруге болмайтынын жақсы біледі.Кіші топ пен ортанғы топтағы балалар пішіндеуде тақтада жасаса, бұрынғыдан күрделірек бейнелер талап етілетін ересек балалар тобында стол үстінне қойылатын айналмалы станоктарды енгізуге болады, олар мұны жақсы орынды пайдалана алады.Станокта жұмыс жасау мүсінді қолмен айналдырмай-ақ оның барлық жағынан өңдеуге мүмкіндік береді. Оның үстіне мұның өзі балаларға қызғылықты болады, олар станокпен қуана жұмыс істейді. Сонымен, біз ортанғы топтағы балаларға қарағанда, ересек топ балаларының творчестволық мүмкіндіктері кең екенін көреміз.
Мектепке даярлау тобы. Бұл топтағы балаларды мүсіндеуге үйретуде тәрбиеші олардың өз жұмыстарын жоспарлауға, заттың пішіні мен динамикасын бейнелеуді алдын ала ойластыруға көп көңіл бөледі. Бұл балалардың дербестігі мен шығармашылық белсенділігін дамыту үшін қажет. Ересектер тобындағы тәрізді мұнда да мүсіндеудің мазмұнын, бейнелеудің кейбір тәсілдерін, тіпті материалдың өзін де сабаққа дейін алдын ала ойластыру қарастырылады. Мысалы, балаларға өз калауы бойынша зоопарктегі кез келген хайуанатты мүсіндеуді ұсынады. Тәрбиеші балаларға бейнелейтін затының мазмұнын, пропорцияларының пішінін, орналасуын, сондай-ақ қаңқалардың ұзындығын, қанша саз балшык, қажеттігін таңдау және ойлас-тыру жөнінде тапсырма береді. Балалар міне, осылардан соң барып мүсіндеуге кіріседі. Балалардың көзбен қабылдауын қалыптастыру үшін, тәрбиеші оларға адамдарды, жануарларды бейнелейтін ойыншықтарды, ертегілер мен әңгімелердегі жекелеген заттар мен эпизодтарды таныстыратын суретті кітапшаларды көрсетеді. Балалардың заттардың ерекше белгісін көре білуге, оларды таңдап алуға үйренгені өте маңызды, ол үшін оларды мүмкіндігінше есте жеңіл сақталатып мәнерлі бейнелерімен піл, бегемот тәрізді және иттердің кейбір тұқымдарымен (боксер, овчарка, такса) тапыстыру кажет. Балалар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.