Қазақ газетін зерттеушілер

МАЗМҰНЫ:

1. Алғы сөз
2. Пән бойынша негізгі ұғымдар
3. Пәннің типтік бағдарламасы
4. Пәннің студентке арналған силлабусы(Syllabus)
5. Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз ету картасы
6. Арнаулы дәрісхана, кабинет, зертханалар саны
7. Оқу сабақтарының бағдарламалық және мультимедиалық қамтамасыз етілуі
8. Дәрістер тезисі
9. Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары
10. Білім алушының өзіндік жұмыстарына арналған материалдар
11. Білім алушының өзіндік жұмысына берілетін тапсырмалар
12. Пән бойынша емтихан сауалдары
13. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Алғы сөз

«Қазақ журналистикасының тарихы» - 5В050400-журналистика мамандығы бойынша журналистика факультеті студенттеріне оқытылатын міндетті пән. Ғылыми пән бәсекеге қабілетті маман дайындауда студенттерге қазақ баспасөзінің ілкі белгілері мен алғашарттары, алғашқы газет-журналдардың жарыққа шығуы мен ұйымдастырудағы ерекшеліктер, сыртқа саяси-идеологиялық шектеу мен цензуралық бақылаудың қиыншылықтары, қалыптасуы мен даму үдерістері, кемелденуі мен жаңа технологиялық өркендеу жолындағы сапалық өсуі, шығармашылық және зияткерлік деңгейі, шеберлік машығының жинақталған мол тәжірибелерін меңгеріп, кәсіби журналистік білігін арттыру мен ұштауға арналған.

«Қазақ журналистикасының тарихы» пәнін оқыту нәтижесінде студенттердің кәсіби журналистік шеберлігін шыңдау мен ұлттық идеялық бағыт-бағдарын қалыптастыруына ықпал етеді.

Пән бойынша тапсырмалар кестесі

Ескерту: Пән бойынша берілетін тапсырмалар арнайы практикалық сабақтардың жоспарында және білім алушымен өткізілетін оқытушының өзіндік жұмыс жоспары, білім алушының өзіндік жұмысының кестесінде айқын көрсетілген.

«БЕКІТЕМІН»

Кафедра меңгерушісі Ғ. Ә. Тұяқбаев

«___» 2018ж.

пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы (ПОӘҚК)

«Қазақ журналистикасының тарихы»

Оқытушы: Г. Ш. Әшірбекова

ДӘРІСТЕР КЕШЕНІ

№1 дәріс

Ежелгі төрік руникалық алфавитімен бәдізделген ескерткіштердегі ұлттық ақпараттың тегі мен түрлері

1. Ұлттық журналистиканың бастау көзі.

2. Есік Алтын Адамы жанынан табылған күміс тостағандағы жазу мәтінінде (б. ж. с. д. 5-6 ғасыр), Орхон, Енисей, Талас өзендері бойындағы тас бітіктерде сақталған журналистикаға тән белгілер.

3. Білге қаған, Күлтегін, Тоныкөк, Күлі Чор, Мойын Чор т. б. жәрігерлердегі сюжеттер мен оқиғалар желісі.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Қ. Аллаберген., Ж. Нұсқабайұлы., Ф. Оразай. Қазақ журн- тарихы. А., Рауан. 1996. 3-23бб.

2. Н. Омашев. Қазақ журналистикасы А., Таймас баспасы. 2009ж. 1-том. 256б.

Ежелгі түрік руна алфавитімен бәдізделген Есік Алтын Адамы жанынан табылған күміс тостағандағы жазу мәтінінде (біздің жыл санауымызға дейінгі 5-6 ғасыр), Орхон, Енисей, Талас өзендері бойындағы тас бітіктерде сақталған журналистикға тән белгілер. Білге қаған (683-731), Тоныкөк, Күллі Чор, Мойын Чор т. б. жәдігерлердегі сюжеттер мен оқиғалар желісі, образдар бейнесі мен жер-су атауларына байланысты суреттеулерден публицистік белгілердің нышанын, ақпарат таратудың көшпелілерге ғана тән ерекшеліктерін талдау.

Руна таңбасы - Тәңірдің демі салынған қазақтың рухы, қазақ даналығының өріс жаятын негізі, өсіп-өнетін киелі кеңістігі. Зады, сөз қадірін, ұлттың рухани келбетін таныту үшін ұлттық алфавитке ерекше мән берілуі тиіс. Қазақтың әріп кескінін түземей, ұлттық болмыс қалпын түзей алмасымыз айдан анық.

Руна жазуы - жаһандану дәуіріндегі технологиялық жойқын тасқынның Қазақтың өзіне тән бітім болмысы мен бояу нақышынан, қадір-қасиеті мен тәлім-тәрбиесінен, салт- дәстүрі мен әдет - ғұрпынан жуып - шайып кету қаупіне Берік Қорған, жоғалмауының кепілі, ұлттық рухы мен намысының жебеушісі, құтқарушысы демеушісі.

Енді РУ сөзінің түп - төркініне үңілетін болсақ, Қазақтың көшпелі тұрмыс - тіршілігін, әдет - ғұрпын, салт - санасын көзі көріп өскен академик - жазушымыз Сәбит Мұқанов «ұрығтан» - «ұрық», одан «ру сөзі ұру - ұрық - ұрығ - ұру» болып өзгергенін дәйектейді. Байырғы қабыр басында қойылған эпитафиялық құлыптастардағы әр заманның табы қалған емлелік жазу заңдылығына сәйкес «ру» лексемасының «ұрығ-ұру» пішінінде тұлғаланғаны әлгі пікірлерді құптайды. Яғни, РУ сөзі ұрығ «қ», тұқым, қан, ген ұғымдарымен мәндес.

Руна сөзінің түп-төркінін ғылыми пайымдаған әлемдік лингвистиканың ортақ тұжырымы Еуропаның ежелгі алман, кельт, гот, скандинав, соксон тілдеріндегі «құпия», «сабыр» мағыналарын білдіретін ұғымдармен байланыстырылған топшылауға саяды. Дүниежүзілік жазу үлгілерін жинақтап, шығу тарихын арнайы зерттеген көрнекті ғалымның іргелі еңбегінде: «Ежелгі скандинав пен ағылшын - сақсондарының рун сөзі, бағзы исландтардың рунар мен немістің руна лексемасы байырғы германның ру түбірімен байланысты және готтың «құпия» деген мағынадағы руна, сондай-ақ, ежелгі немістің рунер мен қазіргі тіліндегі раунер «құпия сыбырлау» дегенді білдіреді. Бұл қарастырып отырған жазулардың руна деп аталуының, ықтимал себебі, ежелгі германдардың барша алғашқы қауымның халықтарына тән магиялық күштің құпиясын қару-жараққа, бағалы әшекейлерге, қабір үстіндегі тастарға және т. б. қашап, таңба белгілеріне көшіргені сияқты» - деген қорытындыға келеді. Бір ғажабы, рунологияның туған отаны неміс, өріс жайған мекені бағзы көшпелі түрік елі болғаны соңғы жылдардағы ғылыми елеулі табыс, сенсациялық жаңалық. Бұл жөнінде рунатанудың бірегей білгірі Тайжан Досанов: «Көк төрүктердің тілінде іні сөзі руна құпиясына төмен түсу, яғни терең ой дегенді білдіреді. Ал, Руна концепциясында ой - сананың өте терең қабілеті арқылы графика тілінде кодталған, яки жасырынды бейнеленген орграфикалық композицияны рулық таңба іні деп атауға әбден болады. Сонда руна сөзі ру қосылған іні сөзінің калькасы деп түсінген абзал» - деп түйінді тұжырым жасайды.

1893 жылдың 15-желтоқсанында Дат профессоры Вильгельм Томсен Орхон-Енисей есерткіштерінің құпиясын шешті. Ол тастағы белгілерді салыстыра отырып, дыбыстардың ыңғайына қарай белгілер алдыңғы және артқы қатардағы болып екі топқа бөлінетіндігін айқындады. Бұл түркі тілінің құрылысына тән. Академиктер В. В. Бартольд пен А. Н. Самойлович бұл оқиғаны ХІХ ғасырдың ұлы жаңалығына жатқызды. 1896-1897ж. Қазақстандағы Тараз қаласына жақын жерде көне түркі жазулары түріндегі бес тас ескерткіш табылып, олардың ең ежелгі жазбаларға жататындығы дәлелденді. Көне түркі жазуының түйіні шешілгеннен кейін Монғолиядан - 33, Енисейдің Орхон аймағынан - 85, Шығыс Түркістанда, Талас бойында -12, Ферғана мен Шығыс Еуропада бірнеше көне түркі ескерткіштері табылды. Түрколог ғалымдар С. Т. Кляшторный мен А. Н. Кононовтар оларды 7 топқа бөлді.

Күлтегін жазбасы тарихи тұрғыдан да, әдеби шығарма ретінде де зерттеліп жүр. Ең алдымен ескерткішті публицистикаға жақындадатын - жазбада көне түркілердің қоғамдық-саяси өмірі туралы нақты дерек, дәйектердің келтірілуі.

М: Биікте Көк тәңірі

Төменде қара жер жаралғанда

Екеуінің арасында адам баласы жаралған.

Адам баласы үстіне ата-тегім,

Бумын қаған, Істемі қаған отырған.

Отырып, түркі халқының ел-жұртын,

Қалыптастырған, иелік еткен.

Күлтегін жазбасындағы назар аударатын жайт - сол уақытта жаугершілік заман болғандығын, «төрт бұрыштағы халықты көп алған, бәрін бейбіт еткендігін», Ілгері Қадырхан қойнауына дейін, кері Темір қақпаға дейін жайлағандығын аңғарамыз. Осы тұста Қадырхан қойнауы, Темір қақпа сол кездегі жер аттары.

Жазбадағы келесі бір бетбұрысты кезең Елтеріс қағанның ел басына келуімен байланысты сипатталды. Табғаш халқына қарсы қан майданды бастайды. Елтеріс қаған бастаған қол жауға қарсы «қырық жеті рет аттанды, жиырма айқас жасады» деп нақты деректер ұсынады. Жазбада бірнеше оқиға бірінен кейін бірі хронологиялық нақтытылықпен жалғасын тауып отырады. Онда Буммын қаған, Естеми қаған, Елтеріс қаған, Білге қаған, Күлтегін ерліктері уақыт жағынан кезек-кезегімен, өмірдегі билік құру уақытымен баяндалады. Сондай-ақ Күлтегіннің өмірде болғандығы, оның ерліктері, өмір жайлы мәліметтер нақытылықпен дәріптеледі. Ол 684-731 жылдар аралығында өмір сүрген. Күлтегін ескерткішінің басты идеясы - түркі халқын ауыз бірлікке, ынтымаққа шақыруы.

Тоныкөк ескерткіші Күлтегін жырымен бір мезгілде жазылғаннан кейін жазылу стилі, композициялық құрылымы, баяндау тәсілі, сөз қолдану ерекшеліктері, түрік тіліне тән екпінді пафосы жағынан ұқсас. Оның басты ерекшелігі, оқиғалар тізбесі, жойқын шабуылдар мен түркі мемлекеттігін сақтап қалу жолындағы жанталас ұрыстар басты кейіпкер Тоныкөктің атынан баяндалғанмен, мұнда тркі халқы бастан кешірген қанкешті күндер көрініс тапқан.

Көне түркі ескерткіштеріндегі жер-су аттары, ру-тайпа аттары, өмірде болған тарихи тұлғалардың аттарының атаулы- публицистикаға жақындатады.

Орхон ескерткіштерінің ішіндегі мазмұны мен көлемі жағынан өзгеше саналатын жазба - Күлтегінге арналған ескерткіш. Жазбада өмірде болған тарихи оқиға баяндалады. Құтлығ қаған (Ілтеріс) тұсында түркі мемлекетінің күш-қуаты артып, ерекше қарқынмен дамыған. Ол 682 жылы қайтыс болғаннан кейін балалары Могилян мен Күлтегін жас болып, дүниеден қайтқан соң, таққа Білге қаған отырады. Дәл осы кезде Білге түркі мемлекетінің күш-қуатын арттыруға көп еңбек сіңірді.

Тағы бір публицистикалық сарын «Бектерінің, халқының, ымырасыздығынан табғаш халқының алдауына сенгендігінен, ыдырағандығы туралы тұтас көрініс. Бұл да тарихи шындық. Көршілес Қытай мемлекетіне бек ұлдары құл болды, пәк қыздары күң болды». Ол заман да өтті. Осы тасқа қашалған рух пен пафосқа толы өршіл сөздер - бүгінгі ұрпақты бабалар қателіктерімен тәрбиелеп тұр, сабақ болатындай саяси ахуалды баян етіп тұр.

Қазақ публицистикасының туу арналары - осы жалынды леппен тасқа қашалып жазылған «Күлтегін», «Тоныкөк» ескерткіштерінде жатыр деуге толық құқымыз бар. Кеңес дәуірінде бұндай ғылыми байламдарды айту - басын қатерге тігумен бірдей еді. Қазақ публицистикасының зерттелуіне бүкіл ғұмырын арнаған, профессор Т. Амандосов та өз еңбектерінде бұл мәселеге жанамалап болса да соқпай кеткен жоқ. Ертеректе жазған «Қазақ публицистикасын зерттеу туралы» атты мақаласында: «Арғы тамырын көне дәуірден бастаған қазақ публицистикасы (ХІХ ғасырдың екінші жартысында демократиялық бағытта қалыптаса бастады) », - деп жазыпты. Арғы тамырын көне дәуірден бастаған дегенде профессор Амандосовтың ойы да осы жазбаларға бағытталған болса керек.

Бақылау сұрақтары:

1. Көне түркі жазбаларындағы дерек, ақпарат, оқиғаны тауып талдау.
2. Көне түркі жазба ескерткішткерін зерттеушілер еңбектерінен конспект жасау.

2 дәріс

ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ мерзімді баспасөзі. «Тәржіман» газеті

1. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қоғамдық-саяси жағдай.

2. Ш. Уәлихановтың хат, мақала, ғылыми мақалалары мен жолсапар очерктері.

3. Ы. Алтынсаринның «Оренбургский листок» газетінде жарияланған мақала, корреспонденция, очерктері және этнографиялық мақалалары.

4. А. Құнанбаевтың еңбек, білім, тәлім-тәрбие тақырыбына арналған өлеңдеріндегі публицистикалық сарын. Қазақ публицистикасының көшбасылары.

5. «Тәржіман» газетінің тарихы.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. М. И. Фетисов. Зарождение казахской публицистики А., 1961.

2. А. Құнанбаев Шығармалар жинағы А., 1995.

3. Қ. Аллаберген, Ж. Нұсқабайұлы Алты алаштың ардақтылары А., 1994.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ елін, жерін патшалы Ресейдің толықтай билеп алуына байланысты қазақстанның ташкент, Орныбор, Омбы, Орал сияқты кейбір ірі қалаларында патша өкіметінің жергілікті әкімшілік орындарының жеке ресми органдары ретінде жергілікті ұлт тілдеріндегі алғашқы газеттер шығарыла бастады.

Дегенмен қазақ публицистикасының көшбасында тұрған Шоқан, Ыбырай, Абай шығармашылығына тоқталмай тарихты бастау мүмкін емес.

Ш. Уәлиханов өзінің публицистикалық мақалалары мен очерктерінде өзі өмір сүрген тұстағы қоғамдық маңызы бар мәселелерді қозғады. Мәселен, Шоқан «Сот реформасы» атты мақаласында 1864 жылы қазақ елін билеу және онда сот жүргізуге патша өкіметінің жасаған өзгерістеріне қарсылық білдіріп, батыл сынға алды. Сөйтіп ол комитеттің қазақ халқының ұлттық ерекшелігін ескермей, бұқараның пікірімен санаспай, жобаны тек қана билер мен сұлтандардың пікіріне сүйеніп, солардың пайдасына лайықтап жасап отырғанын әшекерледі. Ш. Уәлиханов халық бұқарасының мүдделеріне сай келетін, Россияның озат экономикасы мен мәдениетіне қазақ халқының қолы жетуіне септігін тигізетін ел басқарушылық тәртіп пен өзгерістер болуын күтті. Ш. Уәлиханов әдет-ғұрыпқа негізделген билер сотын уақытша сақтауды жақтады, өйткені ол илерді сайлау тәртібін енгізу жолсыздықтың күшеюіне, парақорлықа, сатып алушылыққа, жік таласына әкеліп соқтырады деп есептеді.

Шоқан -публицист «Сахарадағы мұсылманшылық туралы» мақаласына әйел теңдігі мәселесін арқау етті. «Қазақтардағы шамандықтың қалдықтары» атты публицистикалық мақаласы патша өкіметінің жерді бөліске салудағы теңсіздігін сынады. Ол «Қырғыздар туралы» деген мақаласында «Барлық көшпелі халық абйлығының бірден-бір негізі мал екені даусыз, малды өсіру - оның негізгі басты кәсібі» деді. Ал «Қазақтарды қонысы туралы» атты мақаласында ол патша үкіметінен жерді бөлгенде көшпелі қазақтар мен қоныс аударып келген егінші орыс шаруаларынына бірдей тиімді болатын жағын ескеруді талап етті.

Шоқан Уәлихановтың журналистикаға көзқарасы «Современниктің», Н. Г. Чернышевскийдің әсерімен қалдыптасты. Оның «Абылай», «Қырғыздар туралы», «Жоңғар очректері» сияқты 4-5 мақаласы өзінің көзі тірісінде 1861 жылы жарық көрді. Шоқанның 1865 жылы Лондонда ғылшын тілінде басылып шыққан кітабы осы күнге дейін Британия музейінің кітапханасында сақтаулы. Журналистикамен шындап айналсқысы келетін Шоқанның ниеті майковқа жазған 1862 жылғы хатында айқын көрініс табады.

Алтынсарин көтерген ауқымды қоғамдық мәселелердің бірі - отырқшылыққа үндеу. «Қазақ даласындағы ашаршылық жайында» деген мақаласында жұт болып, аштық жайлаған қазақ халқының аянышты халін суреттеп, патша өкіметіне қарсы шыққан. Алтынсарин 70-80 жылдары «Оренбюургский листок» газетіне мақала жазып тұрған, оның редакторы Ефимовский-Мировицкиймен тығыз байланыста болған. Алтынсарин баспасөзді халықты ағартудың, қоғамдық пікірді дамытудың аса маңызды құралы деп таныды. Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясын» жұрт газет, журналдың орнына пайдаланды. Оның бұл кітабы әрі оқулық, әрі көпшілікке арналған публицистика және көркем әдебиет шығармаларының жинағы, халыққа әр түрлі білім беретін энциклопедияның ролін атқарды.

«Таза бұлақ», «Бай мен жарлы баласы», «Киіз үй мен ағаш үй» тағы басқа да осындай очекртерінде де Алтынсарин арам тамақтықты, әділетсіздікке қарсы шықты, адамгершілікті, тапқырлықты өнеге етіп ұсынды. Оның хаттарынан публицистика айқын көрінеді. Хаттарының басым көпшілігінде қоғамдық-саяси маңызы бар мәселелер жөнінде көзқарасын, сырын неғұрлым еркін айтады. Алтынсариннің журналистік және публицистік қызмет іжоғарыда айтылғандай, «Оренбургский листокта» кең өріс алды. Осы газеттің бетінде 1880-1884 жылдарда оның бірнеше корреспонденциялары, мақалалары, очерктері басылды. Алтысариннің қазақ халқының әдет-ғұрпы жөнінде екі этнографиялық еңбек жариялады. «Орынбор ведомоствосы қазақтарында құда түсу, қыз ұзату және той жасау дәстүрінің очеркі».

Қазақ бойындағы келеңсіз кемшіліктерді сылып алып тастауды көздейтін Абай өлеңдері мен қарасөздері қоғамдық, азаматтық ойларға толы. Бұл қазақ публицистикасының тамаша бастамасы болды. Абай қарасөздері қоғамдық, азаматтық ойларға толы. Абайдың «Күлембайға» атты өлеңде сайлаушыларын сатып алу жолымен мансап иесі болған болыстарды, пара алған шенеуніктерді сынайды. Абайдың «Есек» деген памфлет өлеңін Салтыков-Щедриннің «Бір мұжықтың екі генералды қалай асырағаны туралы хикая» деген шығармасымен салыстырсақ, идеялық байланыстылығын көреміз. Стиль, идеялық мазмұны жағынан алғанда Абайдың қарасөздері нағыз публицистикалық шығарма. Абайдың көзі тірісінде оның «Жаз», «Күлембайға» деген екі өлеңі 1889 жылы «Дала уалаяты» газетінде басылып шыққан. Осы кезде оның «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат» деген тағы бір өлеңі Қазан қаласында басылған бір жинаққа енгізілген. Мұнда Абайдың өзгеге ұқсамайтын өз үні, өршіл публицистің өз идеалдары бар. Бүгінгі қазақ публицистикасының табиғаты сол ұлылар Шоқан, Ыбырай, Абай ойларынан өріс алып жатыр.

Ел мен елдің, соның ішінде түркі халықтарының арасындағы тарихи, мәдени, әдеби достық жолдары, байланыстары ешқашан үзілмек емес. Достықты, тамырластықты насихаттау, зерттеу үлкен міндеттердің бірі болып қала береді.

Түркі әлемінің бай да, асыл рухани-мәдени мұраларын түгел қамтып, жаңғыртып, жаңалап, қалпына келтіру, ұрпаққа оның тұтастығын, ауқымдылығын, мән-мәнісін таныту, паш ету бүгінгі түркі қауымының ХХІ ғасырда алдында тұрған ең абзал парыздарының бірі болмақшы.

Отаршылдық езгіден құтылу жолын іздеген түрікшілдік идеяны уағыздаған қайраткерлер қатары дүниеге келіп, барлық түркі мұсылмандарын азаттық жолына шақырды. Түрікшілдік қозғалыстың белді қайраткерлерінің қатарына қырым және қазан татар ұлттарының азаматтары С. Мақсұдов, Ғ. Исхаков, М. Бигиев, Ә. Топшыбашев түрік бірлігі мен исламдық ынтымақтастықтың идеологиясы негізінде азаттық күресте түркі-мұсылман халықтарының саяси күштерін тұтас бір майданға біріктіруді көздеді.

Түрікшілдіктің көш басында Қырым топырағында дүниеге келген, Мәскеудегі кадет корпусында білім алып, Еуропа мен мұсылман елдерінде болып Шығыс мәселесімен жете танысқан И. Гаспринский тұрды.

И. Гаспринский Ресей мұсылмандарының өзге жұрт мәдениетінен төмендігін, бұлай бола берсе жоғалатынын біліп, оның себебін іздеген.

Ол үшін:

1. Балаларды бастауыш мектепте оқыту, мектептерді заманға муафақ тәртібіне салу, сол тәртіпті Ресейде жалпы мұсылман мектептеріне жүргізу;

2. Ресейдегі түрік қауымдарының ортасында бәріне ортақ түсінікті әдеби тіл тудыру, Еуропа өнер-білімін медреселерде сол ортақ тілмен оқыту;

3. Пақырлық себебінен оқусыз, білімсіз, өнерсіз қалуы мүмкін болған нашарларға қарасып, оларды да оқудан, өнер-білімнен махрұм етпес үшін «Жамиған хабарие»-лар, «Жәрдем жамиатларын» ашу керек деп ойлайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс