Сағыздың мөлшері мен сапасы

Мазмұны:

І. Кіріспе . . . 3

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Кəсіпорынның сипаттамасы . . . 5

2. 2. Өңделінетін шикізатты қабылдау көрсеткіштері . . . 7

2. 3. Астықтың сапалық көрсеткіштерін анықтауға қажетті жабдықтар . . . 11

ІІІ. Технологиялық бөлім

3. 1. Ұн өндірісі . . . 15

3. 2. Өндірілетін өнімнің технологиясы мен ассортименті . . . 17

3. 3. Өнімнің сапасына қойылатын талаптар . . . 20

3. 4 Кəсіпорынның техникалық қауіпсіздік ережелері . . . 26

Қосымшалар . . . 29

ІV. Қорытынды . . . 30

Пайдаланылған əдебиеттер тізімі . . . 31

Кіріспе

Ұн - бидайды ұнтақтау нәтижесінде кебекпен немесе кебексіз шығатын ұнтақ тәрізді өнім. Ұнды түрге, типке және тауарлық сортқа бөледі. Ұнның түрі қандай дақылдан алынғанына байланысты анықталады. Ұнның негізгі түрлеріне бидай және қара бидай ұндары жатады.

Әр түрлі типті ұн бөлшектерінің үлкендігі, химиялық құрамы, технологиялық ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Ұн типтері: нан пісіруге арналған, макарондық, тұтынуға дайын. Түр мен типтің деңгейіне қарай ұнды тауарлық сортқа бөледі. Ұн сорты дән ұлпасының арақатынасы мөлшерімен, өңдеу технологиясымен ерекшелінеді.

Бидай нанын пісіретін ұнды бес тауарлық сортқа бөледі: майда ақ ұн, жоғарғы, бірінші, екінші, ерекше тартылған қара бидай ұны.

Ұнның сапасы келесі параметрлер арқылы бағаланады:

• тағамдық және биологиялық құндылығы;
• органолептикалық ерекшелігі;
• физикалық-химиялық;
• қауіпсіздік.

Бірінші және жоғарғы сорттың бидай ұны витаминдерден болуы мүмкін, егерде оған В1, В2, РР витаминдері қосылса. Ұнның құндылығы дәнді дақылда болатын заттарға байланысты. Ұнның әртүрлі сорты дәннің әр бөлігінен жасалынып, оның тағамдық құндылығына әсер етеді. Ұнның сорты жоғары болған сайын ұнда көмірсу көбейіп, белок және басқа заттар аз болады. Витаминдердің, минералды элементтердің алыстырылмайтын амин қышқылдарының құрамы ұнның сорты төмендеген сайын көбейе түседі. Екінші сортты ұн құрамында жоғарғы сорт ұнына қарағанда витаминдер 2-3, 5 есе көп. Екінші сортты ұн, жоғарғы сорт ұнынан екі есе фосфор мен кальцийге, 4 есе натрийге бай. Ұнның сорты төмендеген сайын клетчатканың мөлшері көбейе түседі. Жоғарғы сорт ұнымен салыстырғанда бірінші сортта клетчатка екі есе көп. Төменгі сорт ұндарында липидтер көп. Қанықпаған май қышқылдары 74-81%, линол май қышқылдары көбірек кездеседі. Ұнның май қышқылдық құрамының сипаттамасы наубайханадағы ұнның сапасына және оны сақтау кезіндегі өзгеруіне әсер етеді. Ұнды сақтау кезінде липидтер тез тотығып қышқылданады.

Өндірістік практикадан өту мақсаты:

• білім беру мекемесінде алған білімді тереңдету;
• меңгерілетін мамандық бойынша тікелей жұмыс кезінде оқу орнында, практикада алған білімді қолдану мүмкіндігін тексеру;
• ұжымдағы жұмыс дағдыларын меңгеру;
• өз бетінше жұмыс істеу үшін өзінің кәсіби жетілуін бағалау;
• болашақ дипломдық жұмыстың тақырыбын анықтау.

Өндірістік тәжірибенің міндеттері:

• университетте оқу кезінде және оқу практикасынан өту кезінде

алған білімдерін бекіту, сондай-ақ жаңа білімді меңгеру;

• кәсіптің практикалық дағдыларын меңгеру;
• жұмыс технологиясын меңгеру, кәсіби дағдыларды алу;

2. 1 Кəсіпорынның сипаттамасы.

Кəсіпорынның орналасқан жері жəне меншігі. Комбинаттың құрамына кіретін диірмен зауыты 1910 жылы көпес Карев жəне Старовпен салынған, крупозавод 1898 жылы қойшы Овчинниковпен салынған, Қазан социалистік революциясына дейін оның жеке диірмені болды. 1919 жылы Орал қаласында Кеңес өкіметі орнағаннан кейін диірмен мен просообдир Орал Губсинархозына бағынуымен мемлекеттік меншікке өтті.

1924 жылдан 1996 жылға дейін комбинат Республиканың əр түрлі ведомстволары мен шаруашылық серіктестіктерінде болды.

1961 жылы комбинат диірмен зауытының аумағында құрама жем зауытын салды.

Ұжым тəжірибесінде зауыттарды дақылдардың басқа түрлерін қайта өңдеуге жəне басқа өнімдерді өндіруге көшіру бойынша тəжірибесі аз емес. Ұн тарту-жарма комбинатының ұжымы облыстың колхоздары мен совхоздарына бірнеше рет көмек көрсетіп, зауыттарда дақылдарды - жемдік дақылдарды өңдеуге, мал азығына өзінің негізгі жоспарларын өзгертпей көшірді жəне əр жолы бұл жолдастық көмек өндірістің негізгі жоспарын орындауға кедергі болған жоқ.

Комбинат зауыттары өндіретін өнім біздің Отанымыздың барлық қалалары мен елді мекендеріне жөнелтілді.

Комбинат - Белорусия пен Сахалинге, алыс Норильскке жəне ыстық Кушкаға тары жеткізуші. Оралдық нан республиканың барлық қалалары мен кенттерінде пісірілді.

Құжаттық материалдар, жылдық есептер Кеңес өкіметі орнаған алғашқы жылдары жəне кейінгі кезеңде зауыттардың өсуі, жабдықталуы, өнімділігі туралы баяндайды. Ұлы Отан соғысы жылдарында, майдан даласында, зауыттар ұжымдары зауыттарды бір күнге тоқтатпай еңбек етті. Барлық өнімдер майдан мен тылдағы адамдарды қамтамасыз етіп отырды.

Кешеннің сипаттамасы:

1. Бидайдың жұмсақ сұрыптарын өңдейтін диірмен зауыты.

Диірмен кешені - 2006 жылы шығарылған, Mill Servis итальяндық фирмасының диірмен кешені 2006 жылдың желтоқсанында пайдалануға берілді, өндірістік қуаты 220 т/тəулік астық, кешен толығымен автоматтандырылған.

Өндірістік қуаты айына 6000 тонна астықты өңдеуге мүмкіндік береді, бұл ұнда 4500 т құрайды, өнімнің кепілді шығуымен: жоғары сорт - 55%, 1 сорт - 15%, 2 сорт - 5%.

1. Макарон желісі.

Макарон фабрикасы 2001 жылышыққан PAVAN SpA итальяндық фирмасының желісімен жабдықталған, 2002 жылдың сəуірінде пайдалануға берілді. Өндірістік қуаты 20т/тəул, бұл айына 600 тонна макарон өнімдерін құрайды. Желі толығымен автоматтандырылған.

2. Элеватор-қойма шаруашылығы.

Элеватор-қойма шаруашылығына бірқатар қоймалар кіреді. Силос түріндегі қоймалар астықты сақтауға, өңдеуге жəне оны одан əрі өңдеу үшін диірмен зауытына тасымалдауға мүмкіндік береді, сақтау көлемі 9000 тонна астық.

3. Жердегі сақтау қоймалары.

Бұл қоймада сыйымдылығы 9000 тонна астық бар.

4. Дайын ұн өнімдерін сақтау қоймалары.

Жалпы сақтау көлемі 2000 т болатын 2 дайын өнімді сақтау қоймасы бар.

6. Макарон өнімдерінің дайын өнімдерін сақтау қоймасы.

Дайын өнімді сақтау қоймасы бар - 400 т.

Сондай-ақ, элеватор-қойма шаруашылығы бар, ол 4 тоннаға дейін астықты өңдеуге жəне сақтауға мүмкіндік береді. Оның ішінде көлемі 9 000 тонна сүрлем түріндегі қойма жəне көлемі 31 000 тонна жер бетіндегі астықты сақтау қоймалары бар.

Макарон фабрикасы

Соңғы жылдары макарон өнімдеріне сұраныс өте өсті. Бұндай табысқа жету себебі - макарон өнімдері үнемді жəне оңай дайындалған, сондықтан өнім танымал. Қазақстан Республикасы ТМД елдерінің нарықтарына шикізатты экспорттаушы жəне дайын тауарларды импорттаушы болып табылады. АҚ «Аққайнар» компаниясы қалыптасқан үрдістерге өзгерістер енгізеді. Азық-түлік өнеркəсібіне арналған жабдықтарды өндірушілер нарығында зерттеулер жүргізе отырып, олар "Паван С. п. а. " (Италия) фирмасының жабдықтарына тоқтады. "Паван С. п. а. " фирмасының жабдығы өндірілетін өнімнің сапасы жəне оның гигиеналық сипаттамалары бойынша əлемдік стандарттарға сəйкес келеді. Жабдық өндіріс қалдықтарының аз мөлшері бар экологиялық таза өндірісті жүргізуге мүмкіндік береді. Бес жыл бойы "Паван С. п. а. " фирмасымен Қазақстан Республикасының аумағында мынадай макарон желілері орнатылды: Ақтөбе қаласында - өнімділігі 700 кг/сағ болатын желі, Шымкент қаласында - өнімділігі 1000кг/сағболатынжелі, Алматы, Қарағанды, Петропавл қалаларында - престерге арналған дөңгелек матрицалар. АҚ «Аққайнар» кəсіпорыны өнімділігі сағатына 1000 кг макарон желісінде өз таңдауын тоқтатты. Ол айына 720 тонна макарон өнімдерін шығара алады. Өнімділігі 1000 кг/сағ қысқа макарон өнімдерін өндіретін автоматты желі.

Өндірістік тізбек ұнды сақтауға жəне механикалық беруге арналған сыйымдылықтан басталады, ол оны өндірістік желіге береді, сонымен қатар ұнды пневмокөлік жүйесі де бар.

Бірінші фаза прессте өтеді. Ұн мен су мөлшерленеді жəне алдын ала араластырғышта өзара араластырылады, содан кейін бөлшектерді гомогендеу процесі аяқталатын илеу сыйымдылығына жіберіледі; бұл операция вакууммен жүргізіледі. Содан кейін қамыр цилиндр-шнек-түйініне түседі, онда қысылып, матрица арқылы сығылады.

Келесі кезең-бір-бірінен ерекшеленетін 2 бөлікке бөлінген макарон өнімдерін кептіру: өнімнің жекелеген бөліктері жанасқанда бір-бірімен жапсырылмайтындай етіп жасалған өнімнің бетін алдын ала кептіреді. Бұл фазада, матрицадан шығатын өнім, ылғалдылығы 29-30 пайыз, бүкіл процесс кезінде булануы тиіс судың жалпы санының 2/3-нен көп жоғалтады. Осы операциядан кейін кептірудің соңғы фазасы басталады.

Кептірілген өнім жылдамдығымен, дəлдігімен жəне гигиеналық нормаларымен сипатталатын автоматты орау жүйесінен өтеді.

2. 2. Өңделінетін шикізатты қабылдау көрсеткіштері.

Өндіріс орнының зертханалық бөліміне машина көмегімен түрлі бидай сорттары əкелінеді. Қабылданатын əр партиядан үлгі алынып, əрі қарай зертханада көрсеткіштері бойынша сарапталады.

Астықтың технологиялық қасиеттері негізінде үш топқа жататын көрсеткіштер:

1) Астықтың жалпы сапалық көрсеткіштері - дəмі, иісі, түрі-түсі, ылғалдылығы, сондай-ақ шөп-шалаң, жұқпалы аурулармен жəне зиянды жəндіктермен зақымданған дəндердің мөлшері, 2, 0х20 мм електен өткен заттар;

2) Дəнді ұнтақтауға əсерін тигізетін көрсеткіштер - дəннің шынылығы, ірілігі, біркелкілігі, көлемдік өлшемі, 1000 дəннің массасы, күлділігі, тығыздығы;

3) Наубайханалық көрсеткіштер. Астыққа жалпы баға беруге арналған көрсеткіштер - оның ұн тартуға жарамдылығын көрсететін жалпы қасиеттері. Егер астықтың сапалық көрсеткіштері белгіленген көрсеткіштерден кем немесе артық болса, онда оны диірмендерге тартуға жіберуге болмайды.

Бидай мен қарабидайдың шектік көрсеткіштері, %

1-кесте

Бұл шектік көрсеткіштерден басқа да астыққа белгілі талаптар қойылады. Оған бидай сағызының мөлшері мен сапасы жатады. Жоғары сұрыпты ұн тартуға арналған бидайда оның мөлшері 25%-дан, жай ұн тартуға арналған бидайда 20%-дан, ал оның сапасы 2 топтан төмен болмауы керек.

Диірменге жіберілген астықтың ылғалдылығы 13, 5%-дан аспауы тиіс. Егер одан артық болса, ұн тарту үдерісі қиындайды да, зауыттың жұмыс өнімділігі төмендейді, электр энергиясының шығыны өседі жəне оның сапасы кемиді. Егер ылғалдылығы 13, 5%-дан төмен болса, оны дайындау кезінде жоғарылатуға болады. Бұл қосымша ылғалдау ұн дайындауда оның қабыршықтарын айыруды жеңілдетіп жəне ұнның шығымын көбейтіп, сапасын жақсартуға мүмкіншілік береді.

Астықты жалпы бағалағанда, оның кұрамындағы ұсақ дəндерді де есепке алады. Ұсақ дəнге 2, 0х20 жəне 2, 2х20 мм електерден өткен дəндерді жатқызады. Мұндай бидайдан алынатын ұнның түсімі төмендеп, сапасы нашарлап, кебегінің шығымы өседі. Сондықтан оны бөліп алып, құрама жем шығаруға пайдаланады.

Ұнның, кебектің жəне қосалқы өнімдердің шығымын есептегенде осы тұрақты көр сеткіштегі астықтан алынатын ұнның, кебектің жəне қосалқы өнімдердің мөлшерін үйлестіру арқылы не қосып, не кемітіп есебін табады. Астықты қабылдағанда да осы негізгі (тұрақты) көрсеткіштерді пайдаланып есеп қайырады.

Астыққа жалпы баға беру үшін шектік көрсеткіштерден басқа негізгі (тұрақты) көрсеткіштер қолданады. Олар 2-кестеде көрсетілген.

Бидайға жəне қара бидайға қойылған негізгі (тұрақты)

талап көрсеткіштері, %

2-кесте

Дəннің ұн тартуға əсер ететін көрсеткіштері

Төменде берілген бұл көрсеткіштер дəнді ұнтақтап, ұнға айналдыру кезінде ұнның шығымы мен сапасына, электр энергиясының шығынына үлкен əсер етеді. Олар:

Дəннің шынылығы. Бидай мен қара бидайдың эндоспермінің құрамы дəннің құрылысына, ал дəннің құрылысы өз кезегінде ұн тартуға дайындауға, ұнның түсіміне көп əсер етеді. Эндоспермнің құрамына байланысты бидай дəні шынылығына қарай үш топқа бөлінеді:

• Шынылығы 60%-дан жоғары;
• 40%-дан 60%-ға дейін;
• 40%-дан төмен астық партиялары.

Бірінші топқа жататын дəндер салыстырмалы түрде қаттылау болады да, оны ұсату үшін көп энергия жұмсалады, одан ұнтақтау жүйесінде көп жəне сапасы жоғары жарма алынады. Ал шынылығы үшінші топқа жататын дəндер жұмсақ болғандықтан, жеңіл ұнтақталады, электр энергиясы аз жұмсалады, ұнның шығымы өседі. Астықты ұн тартуға дайындау кезінде шынылығы əртүрлі астық партияларын араластырып, шынылығы орташа 50-60% қоспа ұн тартылатын партиялар дайын-дайды.

Дəннің ірілігі жəне біркелкілігі. Ұсақ дəнге қарағанда ірі дəнде ақуыздың мөлшері көптеу, сапасы жоғарылау болады. Ұсақ дəнмен салыстырғанда ірі дəннің күлділігі төмендеу эндоспермнің көлемі үлкен келеді. Ұнтақтау кезінде ірі дəннен жоғары сапалы көп жарма алынады. Ірілігі бойынша біркелкі дəнді тазалау жəне ұн тартуға дайындау, ұнтақтау едəуір жеңіл түседі. Сонымен қатар, олар диірменнен жақсы өтеді.

Салмағы жоғары бидай мен қара бидайдың дəндері ірі, толық, біркелкі, эндосперм мөлшері үлкен болады. Ондай дəндерден ұнтақтау кезінде көп мөлшерде жоғары сапалы ұн алынады. Сондықтан бұл көрсеткішті шығымды есептеп анықтау үшін қолданады.

1000 дəннің массасы. Бұл көрсеткіш дəннің ірілігін, біркелкілігін көрсетеді. Сондықтан оны дəннің ұнға айналу қасиетінің көрсеткіші деп есептейді. Егер 1000 дəннің массасы жоғары болса, онда одан алынатын ұнның түсімі де көп болады.

Дəннің тығыздығы. Ол ірілігімен, 1000 дəннің массасымен жəне оның химиялық құрамымен тығыз байланысты. Сондықтан дəннің технологиялық қасиеттерінің катарында өзіндік орны бар.

Дəннің күлділігі. Бұл көрсеткіш дəннің құрамындағы минералдық заттардың мөлшерін көрсетеді. Дəнде минералдық заттар əртүрлі орналасады. Көбіне олар дəннің алейрон қабатында, қабыршақтарында, тұқым бөлшегінде орналасады, ал эндоспермде олардың мөлшері аз болады. Бұл заттар дəнді ұнтақтаған кез-де қабыршақтармен бірге кебекке шығып кетеді де, ұнның күлділігі төмендейді. Сондықтан ұнның сапасын оның күлділігі арқылы бағалайды. Бұл тек жорамал баға болып есептеледі.

Дəннің күлділігі дақыл өскен топырақтың химиялық құрамына, ауа райына жəне дəннің сұрыпына . Жұмсақжəнеқатты бидайдың күлділігі 1, 44-2, 10%, алейрон қабаты мен қабыршақтарының күлділігі 5, 76-9, 12% аралығында болады. Дəннің эндоспермінің күлділігі (бидай) 0, 36-0, 60% болса, қара бидайдікі 0, 36-0, 7% болады. Дəнді тартудағы негізгі міндет - эндоспермін таза бөліп, күлділігі төмен ұн алу. Қазіргі уақытта диірмендерде 70%-ға дейін, күлділігі эндоспермнің күлділігіне жақын, жоғары сапалы ұн тартылады.

Қара бидайды диірменде тарту көрсеткіштері бидайға қарағанда, едəуір төмен. Қара бидайдың шынылығы 15-40%, салыстырмалы тығыздығы 1000 дəннің массасы 10-40 г, яғни бидайға қарағанда аз. Сондықтан оны ұнтақтау кезінде қабыршақтарынан айырып алу өте қиын жəне энергияны көп қажет етеді. Қара бидайдан алынатын ұн мөлшері мен сапасы да бидайдікінен төмен.

Дəннің наубайханалық қасиеттерін бағалайтын көрсеткіштер. Олар дəннің технологиялық қасиеттерін бағалауға керекті көрсеткіштердің ішіндегі, ерекше маңыздысы. Ол көрсеткіштер келесі сапалық межелер арқылы сипатталады.

Сағыздың мөлшері мен сапасы. Дəннің сағызы ақуыздың суға ерімейтін бөлшектерінен тұрады. Оның құрамында ақуыз бен мықты байланысқан аздаған крахмал, май жəне басқа заттар бар. Сағыз көбінесе ақуыздан тұратын болғандықтан, ұнның мөлшері мен сапасы сағыздың мөлшері мен сапасымен тығыз байланысты.

Ұндағы сағыздың сапасына қарай бидай төрт топқа:

• Сағыздың мөлшері жоғары - 30%-дан астам;
• Орташа - 26%-дан 30%-ға дейін;
• Сағыздың мөлшері ортадан төмен - 20%-дан 25%-ға дейін;
• Сағыз мөлшері өте аз - 20%-дан төмен болып бөлінеді.

Еліміздегі кейбір бағалы күшті бидайларда сағыздың мөлшері 45%-ға дейін жетеді.

Дəннің ұндық қасиеттеріне жəне нанның сапасына сағыздың сапасымен қатар оның түсі, тығыздығы, серпімділігі əсер етеді. Сондықтан дəн серпімді жəне сапасы өте төмен деп ажыратылады. Сағыздың мөлшері мен сапасын бидайды диірменге жіберер кезінде ескереді. Жоғарғы бағалы ұн тартуға арнап диірменге жіберілетін дəнде сағыздың мөлшері 25%-дан, ал жай ұн тартуға арналған дəнде 20%-дан, ал сапасы екінші топтан төмен болмауы керек. Сондықтан диірменге жіберілетін астықтағы сағыздың мөлшері мен сапасын əрдайым ескереді.

Қамырдың ашу кезінде газ түзу қабілеті. Бұл - дəннің ұндық жəне одан алынған ұнның негізгі қасиеттері. Ол қамыр ашыған кезде жəне нан пісіргенде пайда болатын көмірқышқыл газының көлемін көрсетеді.

Қамырдың физикалық қасиеттері. Бұл көрсеткіш арқылы дəннің ұндық қасиеттеріне жəне одан алынған ұнға толық мінездеме беріледі. Бидай ұнынан иленген қамырдың физикалық қасиеттерін арнаулы аспаптарды пайдаланып тексереді. Оларға альвеограф, фаринограф, валориграф, т. б. жатады. Бұл аспаптар арқылы қамырды илеген кездегі реологиялық (физикалық) қасиеттерін - тығыздығын, серпімділігін, су сіңіру қабілетін, газды ұстап тұруын, тағы басқаларын анықтайды. Қамырдың жоғарыда келтірілген көрсеткіштеріне қарай бидай дəні: қасиеті өте жоғары жақсартқыш; қасиеті жақсыжақсартқыш; қасиеті орташа жақсартқыш; жақсы қасиетті толықтырушы; орташа қасиетті толықтырушы; төмен қасиетті толықтырушы сияқты алты топқа бөлінеді. Бұл көрсеткіштерді əртүрлі сападағы бидай партияларынан стандартқа сəйкес алғанда қолдануға болады.

2. 3. Астықтың сапалық көрсеткіштерін анықтауға қажетті жабдықтар

Жалпы жоғарыда көрсетілген бұл көрсеткіштерді зертханада арнайы құрал-жабдықтармен анықталады. Солардың бірегейіне тоқтала кетсек.

Құлайтын жүгі бар ПХ-1 пуркасы.

ПХ-1 пуркасы астықтың заттай - көлемдік салмағын (граммен бір литр салмағы) анықтауға арналған. Астық өңдеу кешендері мен ауылшаруашылығы кəсіпорындары зертханаларында сапасы мен толық салмағын бағалау үшін пайдаланылады.

Натураны өлшеу екі сатыда өтеді:

1) Қажетті көлемді бөлу (осы аспапта - бір литр) .

2) Екі шеттік таразыда өлшеу.

Өлшеу əдістемесі. Ең алдымен натураны анықтау үшін астықтын орташа сынамасын саңылауының Ø 6 мм електен өткiзiп iрi жарамсыз қоспаларың алып тастайды, əбден араластырады. Жұмыс жағдайына дайындап пурканы жинайды. Пурканың жəшігінің ішінде əр деталдың өзінің орны бар. Оларды шығарып алып, жəшіктің қақпағындағы өз орындарында орналастырылады.

Пуркамен жұмыс істеу үшін құрастырғанда, əр пурканың барлық бөлшектерінде бір нөмір болады жəне пурканың ішінде 450 - граммдық жүгі мен таразының екінші басына ілетін ыдысының салмағы бірдей болатынын тексеріп алу керек.

Тексеріп алған соң пурканы өз орнына орналастырады, оның үстіңгі жағындағы ойыққа пышақты орналастырады да, оның үстіне жүкті орналастырады. Содан соң оның үстіне толтырғышты қояды. Воронкалы цилиндрге аз толтырмай бидай салып, толтырғыштың үстіне орналастырады. Содан кейін ақырын, сілкімей воронканы ашады, астық толтырғышқа түседі. Міне содан кейін пышақты суырып алу керек. Сонда жүк өз салмағымен пурканың ішінде төмен құлап түседі, онымен бірге астық та құйылады. Астық құйылып болған соң пышақпен кеседі, яғни жүктің үстінен дейін дəл бір литр. Пышақтың үстіндегі артық дəнді төгіп тастап, пышақты шығарып қойып бір литр дəннің массасын өлшеп табады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс