Сүт құрамындағы майдың құрамы

«СҮТ ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУ БИОТЕХНОЛОГИЯСЫ»

пәнінің ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ 5В070100 «Биотехнология»

оқу әдістемелік материалдар

Семей 2016

Лекция 1. Кіріспе.

1Биотехнологияның тағам өнімдерінің сапасын қалыптастырудағы ролі

2 Сүт - биотехнологиялық өнімдерді өндіру үшін шикізат ретінде

3Сүттің химиялық құрамы және қасиеттері

1. Биотехнологияның тағам өнімдерінің сапасын қалыптастырудағы ролі

Биотехнология тағам өнімдерінің сапасын қалыптастыруда маңызды роль атқарады. Өйткені өсімдік және жануар шикізаттары микроағзалардың көптеген түрлерінің өсіп-өнуі үшін жақсы орта болып табылады. Бұл роль әсіресе сүт өнімдерін өндіру кезінде жоғары болып табылады. Сүтті ұқсату және сүт өнімдерін өндіру кезінде сүттегі лактозаның ыдырауы негізгі роль атқарады. Латоза сүтқышқылды бактериялар, пропионқышқылды және сіркеқышқылды бактериялардың қатысуымен моносахаридтер мен пировиноград қышқылына ыдырайды. Сүт қышқылды бактериялар мен протеолитикалық микроағзалардың қатысуымен сүт ақуыздары ыдырайды. Липолитикалық бактериялар сүттегі липидтерді ыдыратады. Осы процестердің бағаты мен белсенділігіне байланысты өнімнің сапасы тәуелді болып табылады.

Биотехнология ғылымы осы процестерді зерттеу және реттеу арқылы өнімнің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

2. Сүт - биотехнологиялық өнімдерді өндіру үшін шикізат ретінде

Сүт толық бағалы тағам өнімдерінің бірі болып табылады. Оның құрамына 200-ден артық ір түрлі компоненттер кіреді. Сүттің құрамында ақуыздар, сүт майы, сүт қанты, әр түрлі дәрумендер, 40 түрлі минералдық заттар, әр түрлі ферменттер, гормондар жәте т. б. кездеседі. Және бұл компоненттердің барлығы адам ағзасына сіңу үшін ең қолайлы қатынастарда кездеседі.

Сүттің тағамдық құндылығы оның пайдалы қасиеттерімен білінеді. Қажетті тағамдық заттарының ағзада жеңіл түрді сіңетіндей күйде болуы сүттің балалардың, жас аналардың, егде және ауыру адамдардың тамақтануында ерекше орын алуының себебі болып табылады.

Адам ағзасында сүт ақуыздары жаңа жасушалар мен тканьдардың, биологиялық белсенді заттардың, ферменттердің және гормондардың түзілу көзі болып табылады.

Сүттің жоғары биологиялық құндылығы оның құрамы, құрамдық заттарының үйлесімді (өзара баланста) болуы және ағзада тез сіңуімен байланысты. Сүттегі 18 амин қышқылдарының сегізі алмастырылмайтын амин қышқылдарына жатады. Алмастырылмайтын амин қышқылдары адам ағзасында түзілмейді, бірақ оларсыз ақуыз молекулалары құрастырылмайды. Триптофан, метионин, изолейцин, лейцин, фенилаланин және валин сияқты алмастырылмайтын амин қышқылдары сүт ақуыздарында басқа, ет және балық сияқты өнімдерге қарағанда едәуір көп мөлшерде кездеседі. Сүттің құрамында құрамына күкірт кіретін амин қышқылдары - метионин және триптофан табылады. Метионин қан, холин және фосфолипидтер түзілу, процесіне, ал триптофан ағзада зат алмасу процесіне қатысады.

Сүттің липидтерінде басқа майларда аз кездесетін майда еритын дәрумендер кездеседі.

Сүтте едәуір мөлшерде көмірқышқылды компоненттер кездеседі. Олардың 90 %-ы лактоза түрінде табылады. Лактоза тек сүттен ғана кездеседі. Лактоза адамның жүрегінің, бауырының, бүйректерінің жұмысына қажетті энергия көзі болып табылады.

Негізгі тағамдық компоненттермен қатар сүтте көп мөлшерде суда және майда еритін дәрумендер кездеседі. Олардың адам ағзасының дұрыс жұмыс істеуіндегі және зат алмасу процесіндегі маңызы өте зор болып табылады. Дәрумендер адам ағзасында синтезделмейді (түзілмейді) .

Аз мөлшерде сүтте биологиялық белсенді заттар да кездеседі. Олар ағзаның инфекциялық ауруларға қарсы тұру қабілетін жоғарылатады.

3 Сүттің химиялық құрамы және қасиеттері

1. Сүттің химиялық құрамы. Сүттің құрамына ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералдық заттар, дәрумендер, ферменттер, гормондар және т. б. компоненттер кіреді. Бірақ мал түлігіне байланысты сүттің сандық және сапалық қасиеттері әр түрлі болады (таблица1) .

Таблица 1. Мал сүтінің құрамы

Сүттің құрамы екі негізгі бөліктен: судан және онда жайылған құрғақ заттардан құралады. Су дисперсиялық орта, ал құрғақ заттары дисперстік фаза болып табылады.

Сүт ақуыздарының үлесі 2 - 5 % құрайды. Сүт ақуыздарының негізгі бөлігі болып казеин табылады. Ол 80 % құрайды. Қалған 20 % сарысу ақуыздарының үлесіне келеді және бұнда 15 % альбумен және 5 % глобулин құрайды. Бір аз мөлшерде ақуыздар май түйіршіктерінің қабыршықтарынан табылады.

Сүт қанты - лактоза құрамына глюкоза және галактоза кіретін дисахарид болып табылады. Лактоза екі түрде: α- лактоза және β- лактоза түрнде кездеседі. Лактозаның бұл екі түрі бір-біріне ауыса алады және әр түрлі ерігіштігімен ажырасады.

Сүт майы үш атомды спирт - глицерин және май қышқылдарының күрделі эфирі болып табылады. Сүт майында 140-қа дейін қаныққан және қанықпаған май қышқылдары кездеседі. Сүттен сүт өнімдерін өндіру кезінде сүт майының құрамы маңызды роль атқарады.

Сүтте ағзаның өсуі және дамуына қажетті барлық минералды заттар кездеседі.

Сүт ферменттері ақуызды заттар болып табылады және олардың құрамына дәрумендер мен кейбір микроэлементтер кіреді. Ферменттер ағзада өтетін химиялық реакцияларды жылдамдатады, яғни биологиялық катализаторлар брлып табылады. Микроағзалармен қатар ферменттер көптеген сүт өнімдерін өндіруде үлкен роль атқарады.

Сүт дәрумендері суда еритін және майда еритін дәрумендер түрінде кездеседі. Олар алмастырылмайтын тағамдық заттарға жатады және ағзада зат алмасу процесіне қатысады. Биокатализ және жеке биохимиялық және физиологиялық поцестерді реттеукезінде қажетті компоненттер болып табылады.

Сүттің құрамы сауылу мерзімі (лактация периоды) ішінде едәуір өзгеріп тұрады және үш түрге бөлінеді: уыз, кәдімгі сүт және ескі сүт.

Уыз сүт лактация периодының алғашқы 5 - 7 күнінде сауылады. Құрамы және қасиеттері бойынша кәдімгі сүттен қатты ажырасады. Консистенциясы қою, түсі ақшыл-сары кейде қызыл-сары, тұз дәмі білінеді, иісі ерекше болады. Уыздың құрамында кәдімгі сүтке қарағанда қант аз, темір көп және дәрумендер бірнеше есе көп мөлшерде кездеседі. Уызда иммундық денелер және ферменттер, гормондар лейкоциттер көп болады. Уыз сүт зауыттарына жіберілмейді.

Лактация аяғында сүттің құрамдық заттары қайта өзгеріп уыздың құрамына жақындай түседі. Бұндай сүт те (ескі сүт) зауыттарға қабылданбайды.

Жыл мерзіміндегі өзгерістерден басқа сүттің құрамына мал тұқымы, оның жасы, тамақ рационы, мал ұстау жайы және т. б. факторлар әсер етеді.

2. Сүттің физикалық қасиеттері

Сүттің физикалық қасиеттеріне оның тығыздығы, тұтқырлығы, беттік керуі, оптикалық қасиеттері, осмостық қысымі, жылу сиымдылығы, жылу өткізгіштігі, қайнау және қату температуралары жатады.

Сүттің тығызығы 1, 026 - 1, 032 кг/м ³ құрайды. Орташа мөлшері 1, 032 кг/м ³ . Сүттің тығыздығы оның құрамдас бөліктерінің тығыздығынан тәуелді болып табылады. Ақуыздар, көмірсулар және тұздар неғұрлым көп болса, сүттің тығыздығы соғұрлым оғары болады. Майдың үлесі жоғарылаған сайын сүттің тығыздығы төмендейді.

Сүттің тұтқырлығы . 20 °С температурада сүттің орташа тұтқырлығы 1, 8 х 10 ^-3 Па·с құрайды. Ауытқу мөлшері 1, 2 х 10 ^-3 - 2, 5 х 10 ^-3 Па·с аралығында. Тұтқырлық сүттегі құрғақ заттардың мөлшерімен байланысты және сүттің физика-химиялық қасиеттерінен, лактация периодынан, мал күйінен, сүтті сақту ұзақтылығынан, оның қышқылдығынан, оған көрсетілген механикалық әсірлер дәрежесінен және басқа факторлардын тәуелді.

Сүттің беттік керуі судың беттік керуінен төмен болады және 43, 6 х 10 ^-3 Н/м құрайды.

Сүттің оптикалық қасиеттерінде сүттегі сүт қантының мөлшерін анықтау тәсілі негізделеді.

3. Сүттің химиялық қасиеттері

Сүттің химиялық қасиеттері оның активтік және титрлік қышқылдылығымен сипатталады.

Титрлік немесе жалпы қышқылдылық.

Сүттің құрамында ақуыздық заттардың, органикалық және органикалық емес қышқылдық қосындылардың, тұздардың болатыны белгілі. Осы қосылыстар сүттің қышқылдылығын көрсетеді. Сүттің жалпы (титрлік) қышқылдылығы 100 мл сүттегі қышқылдарды бейтараптауға жұмсалған 0, 1 н натрий тотығы гидратының мөлшерін анықталады. Бейтараптауға қанша 0, 1 н натрий тотығы гидраты жұмсалса, сүттің де сонша қышқыл болғаны. Оны Тернер градусымен есептейді. Жаңа сауған сүттің титрлік қышқылдылығы 16 - 18 °Т болады.

Сүттің активтік қышқылдылығы (рН) . Сүттің құрамында ерітіндіде болатын сутегінің бос иондары кездеседі. Сол бос иондардың қосылымын сүттің активтік қышқылдылығы деп айтады. Ол көрсеткіш 6, 3 - 6, 9 аралығында ауытқиды. Оны тек арнайы аспаппен (рН метр) ғана табуға болады.

4. Сүттің бактерицидтік қасиеті

Жаңа сауылған сүтте әр түрлі микроағзалар болады. Олар сүтке сиырдың емшегінен, желінінің сыртынан, сүт сауатын ыдыстан, болмаса сүт жүретін жүйеден түседі. Бірақ сүт 2-3 сағатқа дейін бөлме температурасында бұзылмайды. Оған сүттің бактерицидтк қасиеті себеп болады. Сүттің бактерицидтік қасиеті оның құрамындағы иммундық заттардың, оксониннің, лактениндер мен лизацимдердің мөлшеріне байланысты мәселе. Аталған заттар сүтке түскен әр түрлі микроағзлардың өсіп-өнуіне белгілі бір уақыт кедергі жасайды. Осы сәтті бактерицидтік фаза деп атайды. Сүтті тез арада салқындатса не болмаса сүт өте таза жағдайда сауылса оның бактерицидтік фазасы да ұзаққа созылады. Негізінде сүттің бактерицидтік қасиеті 65 градустан астам температурада қыздырған кезде ғана бұзылады.

5. Жиналатын сүтке қойылатын талаптар

Сүтке жоғары сапалы өнім дайындау үшін қолданылатын шикізат ретінде ГОСТ 13264 Мемлекетаралық стандартына сәйкес физика-химиялық, органолептикалық және санитарлық-гигиеналық көрсеткіштер бойынша талаптар қойылады.

Сүт өндірісінде технологиялық өңдеу үшін МЕМСТ 13264 талаптарына сәйкес келетін сүтті қабылдайды. Осы стандарт бойынша сүтті дені сау, инфекциялық ауруы жоқ шаруашылықтардың малдарынан алады (кесте - 23) . Малда инфекциялық ауруы бар сүтті ветеринарлы заңдылықпен тағамға пайдалануға рұқсат етілмейді.

Сүт өнімдерін өңдеу үшін жіберілмейтін сүт шикізаты:

• МЕМСТ 13264-88 талаптарын қанағаттандырмаса;
• сиыр туғаннан кейін бірінші жеті күнде алынған сүт (уыз сүт) және

соңғы жеті күнде сауылған сүт;

• бейтараптандыратын және консервілейтін заттар қосылса;
• мұнай өнімі және химикат исі болса;
• өсімдіктер мен малдарды қорғайтын құрамында химиялық заттардың қалдық мөлшері, сондай-ақ антибиотик және ДДТ болса;
• жалған болса (қосылған) ;
• ашыған, борсыған, шіріген иісті және жем шөбіне байланысты өткір

исі болса (пияз, сарымсақ, жусан, күнжара, сүрлем) ;

• сүттің өзіне тән қалыпты түсі өзгерсе, қабыршақ, қойыртпақ,

шырышты-жабысқақ болса;

• бруцеллез, туберкулез, аусыл, сальмонеллез аурулары бар

шаруашылықтан алынған сүт болса;

• сортталмаған, жұқпалы аурулары бар шаруашылықтан алынған жағдайда;
• құрамында нейтралды заттар, ауыр метал, күшала (мышьяк), пестицид мөлшерінің қалдықтары, афлотоксин м1болса.

Шикі сүттің сапасы кесте 2 - де көрсетілген талаптарға сәйкес болуы

тиіс. Сауғаннан кейін шаруашылықтарда сүтті 2 сағаттан артық қалдырмай

механикалық қоспалардан тазалайды (фильтрлейді) және +6ºC тан көп

емес температурада салқындатады. Қабылданатын сүт табиғи, түсі ақ,

немесе әлсіз - крем тәрізді, тұнбасыз және қабыршақсыз. болуы тиіс. Сүтті

мұздату, ингибирлеуші (антибиотиктарды жуғыш - дезинфекцияланған

заттар, формалин) және нейтралдаушы заттардың (сода, аммиак) болуы

жіберілмейді. Сүттің тығыздығы 1027 кг/м ³ төмен болмауы тиіс. Балалар

тағамының өндірісіне және стерилденген сүтті өңдеуге арналған сүт жоғары және бірінші сорттың талаптарына сәйкес, бактериальдің себілуі

300-500 мың/см ³ соматикалық жасуша құрамы 500 мың/см ³ тан көп емес және термотұрақтылығы 2-ші топтан төмен емес болуы тиіс.

Сүттегі майдың және ақуыздың массалық үлесі аймақта бекітілген

базисты нормадан кем болмауы тиіс. Сүттің тығыздығы 1027 кг/м ³ ,

қышқылдығы 16ºТ, 19°Т - тан 21°Т - ға дейін бақылау болғанда, үлгілер

негізінде бірінші немесе екінші сортпен алуға жіберіледі, егер ол органикалық көрсеткіштерімен, тазалығымен, бактериалді себілуімен және соматикалық жасуша құрамымен стандарт талабына сәйкес келсе

жіберіледі. Бақылау үлгісі сынағының әсері 1 айдан аспауы тиіс.

2 кесте - МЕМСТ 13264 бойынша сүттің сипаттамасы

6. Шикі сүт микробтарының негізгі топтары

Жоғарыда көрсетілгендей, сүттің бактериялық ластану көздері болып малдың өзі және оның қоршауы, сауу жабдықтары, ыдыстар, сүт құбырлары және т. б. табылады.

Шикі сүттің микробтық ластануы әр түрлі көздер бойынша былайша сипатталады (1 мл сүттегі микробтар саны) :

1 мл шикі сүтте төмендегі микроағзалар түрлері кездесуі мүмкін:

Бұлардан басқа сүтте аз мөлшерде микробактериялар, пропионқышқылды бактериялар, дрожжилар мен зең саңырауқұлақтары, аэробты споратүзеуші бактериялар (бациллалар) және анаэробты споратүзеуші бактериялар (клостридиялар) табылған.

Дәріс №2 Дайындалатын сүт

Сүт өндірісі зауыттарына келіп түскен сүт МЕСТ 13264 «Сиыр сүті. Дайындау кезінде қойылатын талаптарына» жауап беру керек. Осы МЕСТ-қа сәйкес сүт:

1. Қаймағы алынбаған сүт (цельное молоко) ;
2. Жаңа сауылған сүт;
3. Жоғары сапалы сүт.

Қаймағы алынбаған сүттің химиялық құрамы: май 2, 8-6%, ақуыз 2-5%, қант 4-5, 5%, минералды тұздар 0, 6-0, 8%, тығыздығы - 1, 027-1, 032 г/см ³ . Қаймағы алынбаған сүттің сапасы май мөлшері мен тығыздықты анықтау сараптамаларымен анықталады.

Жаңа сауылған сүт - 16-18°Т қышқылдықтағы сүт, яғни сүт қышқылды ашу процесі басталмаған. Егер қышқылдығы 16°Т-тан төмен болса, онда бұл сүт маститпен ауыратын малдан алынған, ал 18°Т жоғары болу себебі, біріншіден, қышқыл жем (аллос) не жеке мал ағзасына байланысты. Осы жағдайда бақылау үлгісі алынады. Жаңа сауылған сүт сапасы қышқылдығы бойынша анықталады.

Жоғары сапалы сүт тағам ретінде және жоғары сапалы өнімдер өндіруге қолданылады. Жоғары сапалық:

1. Органолептикалық көрсеткіштері бойынша.
2. Тазалық дәрежесі бойынша.
3. Бактерия санына сәйкес анықталады.

Органолептикалық көрсеткіштері бойынша сүт таза, бөтен иіссіз, дәмсіз болуы тиіс. Сыртқы көрінісі мен консистенциясы бойынша біркелкі, тұнбасыз, үлпексіз, ақшыл түстен сарғыш түске дейін болу керек. Тығыздығы 1, 027 г/см ³ , мұздалмаған болуы қажет. Тазалық дәрежесі бойьшша сүтті үш топқа бөледі: I, II, III.

Өлшегіш ожаумен 250 мл үлгі алады. Жақсы араластырылған сүтті (фильтрлеуді тездету үшін сүтті 35- 40 °С қыздырады) құрал ыдысына құяды. Фланельді фильтрде фильтрлеу процесі қысымда өтеді. Фильтрдегі механикалық ластарға байланысты эталон бойынша үш топқа бөледі. Фильтрлеп болғаннан кейін фильтрді қағазға қойып, ауада кептіріп, шаң түспеуін қамтамасыздандырады.

Сүттің тазалығын анықтауға арналған эталон

(0, 25 л көлемде үлгіні фильтрлеген кезде)

Үшінші топқа жататын сүтті зауытқа қабылдамайды.

Бактериялық ластануы бойынша сүт 4 класқа бөлінеді. Бірінші класқа жататын сүт 1-5 сағат аралығында түссізденуі керек және 1 мл сүттегі микроағзалардың жалпы көлемі 5-ға дейін болуы қажет. Екінші класқа жататын сүт 5-22 сағат аралығында түссізденуі керек, 500 000 мыңнан 4 млн. -ға дейін микроағза болады. Үшінші класқа жататын сүт 30-20 минут пен 2 сағат аралығында түссізденеді, микроағзалардың жалпы көлемі 4-20 млн. құрайды. Төртінші класс 20 минуттан аз уақытта түссізденеді, 20 млн. микроағза болады.

Барлық зауыттарда келесі сараптамалар жүргізіледі.

1. Анормальді сүтке үлгі.
2. Пестицидтерге үлгі.
3. Ингибирлеуші заттарға үлгі.

Ірімшік зауыттарында келесі сараптамалар жүргізіледі:

1. Май-қышқылды микроағзаларға үлгі.
2. Ішек таяқшасына үлгі.
3. Ашу үлгісі.
4. Мәйекті ашу үлгісі.
5. Сүт құрамындағы ақуызды анықтау.

Зарарсыздандырылған сүт өндіретін зауыттарда термотұрақтылыққа арналған үлгі жүргізіледі, яғни оның зарарсыздандыруға жарамдығын тексереді. Зауыттарға сүт фильтрленген, 10 С температураға дейін салқындатылған күйінде келіп түседі. Сүттің микробиологиялық құрамы қалыпты болу керек. Егер сүттің құрамында май-қышқылды микроағзалар, ішек таяқшалары мен ашытқылар болса, онда мұндай сүттен жоғары сапалы өнім өндірілмейді. Ауру малдан алған сүт термиялық өңдеуден өткізіліп, жеке партиямен ғана қабылданады, онымен қатар мал дәрігерінің рұқсаты болуы керек. Бұл сүт көбінесе май өңдеуге жіберіледі.

Физика-химиялық және микробиологиялық көрсеткіштері бойынша сүтті I, II сұрыпқа бөледі.

Сүтті сұрыптау кестесі

Сұрыпталмаған сүт. I және II сұрыптың талаптарына сәйкес келмейтін және қышқылдығы 21°С жоғары емес сүт, тазалық дәрежесі 2-топтан, бактериялық ластануы үшінші кластан төмен емес, сонымен қатар термиялық өңдеуден өткен, ауру малдан алынған сүт зауытқа сұрыпталмаған сүт ретінде қабылданады.

Мысалы:

Қышқылдығы - 16 ^° Т

Тазалық дәрежесі - 2-топ

Редуктаза үлгісі - 1-класс

Зауытқа сүтті қабылдаудың ережелері

Май, сүзбе өндіретін шағын зауыттарында сүтті қабылдауды лаборант шебер немесе шебер кемекшісі жүргізеді. Ал үлкен зауыттарда арнайы қабылдаушы айналысады.

Қабылдау тәртібі:

1. Автосүтцистерналардың тазалығын тексеру;
2. Жоғарғы жақтарын шлангамен жуу;
3. Қақпақтағы пломбаның тұтастығын тексеру;
4. Люкті және фляга қақпағын ашып, иісін тексеру;
5. Сүтті араластырып, түсі мен консистенциясын бақылап, температурасын анықтау;
6. Үлгі алып, физика-химиялық көрсеткішін тексеру.

Барлық зауыттарда күнделікті келесі көрсеткіштерді тексереді:

1. Органолептикалық көрсеткіштер;
2. Температура;
3. Майлылық;
4. Қышқылдық;
5. Тығыздық;
6. Тазалық дәрежесі.

Периодты (10 күнде 1 рет)

1. Анормальдігі;
2. Пестицид үлгісі;
3. Антибиотик үлгісі;
4. Редуктаза үлгісі.

Сараптаманы өткізгеннен кейін жүкқұжат (накладной) құрастырылып, сүт мөлшерін анықтауға кіріседі. Мөлшерін есептегіш немесе арнайы таразымен өлшейді. Екінші әдісі нақты. Есептеу килограмда өтеді. Сондықтан арнайы кестелер бойынша сүтті л-ден кг-ға ауыстырады.

G= V ∙p

G - барлық сүт, кг

V -литрдегі көлем

P- г/см ³ массасы

V=1000л

Р = 1, 030 г/см ³

G = V∙p= 1000 ∙1, 030 = 1030 кг

Өлшеп болғаннан кейін кг-дағы сүт мөлшерін жазады.

Базисті сүт - әр әкімшілік аймаққа, республикаға, өлкеге сүттің орташа майлығы ғылыми белгіленген нормасы. ҚР-сы үшін сүт мөлшері формула бойынша анықталады:

Км ^ф ∙Жм ^ф

Км ^ф - сүт мөлшері, кг;

Жм ^ф - сүт майлылығы, %;

Км ^б - базисті сүт мөлшері;

Жм ^б - базисті сүт майлылығы, %.

Км ^ф = 1000 кг

Жм ^ф = 4%

Км ^б =?

Км ^ф ∙ Жм ^ф /Жм ^б = 1000*4 / 3, 7 = 1054 кг

... жалғасы

Майды дайындау технологиясы

МАЙ ЖӘНЕ СПРЕД ӨНДІРУДЕГІ БИОХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТЕР

Майсыздандырылған сүт

Сары майдың жасалу технологиясы

Сүт өндірісіндегі сүт өнімдерінің маңызы

Сүт-сүтқоректілердің сүт безінен бөлінетін химиялық құрамы күрделі биологиялық сұйықтықтарды зерттеу

Түйе сүтінің және шұбаттың липидтері

Сүт алу технологиясы

Негізгі ертіндіні температурасы

Май құрамын анқытау

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс