Экологиялық және экологиялы - географиялық картографиялау

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экология кафедрасы

Баяндама
Тақырыбы:
Геоэкологиялық картография

Орындаған: Ерланқызы Ж.
Тексерген: Үсенова Г.

Алматы-2020ж

Жоспары:
Кіріспе
Негізгі бөлім
Геоэкологиялық картографиялаудың ғылым және практикадағы рөлі
Экологиялық және экологиялы-географиялық картографиялау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Экологиялық картографиялау - жас жаңа дамып келе жатқан оқу және ғылыми пән, оның тарихы екі онжылдықтан сәл артық. Бірақ бұған қарамастан әртүрлі вариациялы атауда картографтар мен экологтарды дайындау оқу бағдарламаларына орнықты кірді деуге болады, ал ғылыми-теориялық жарияланымдар мен нақтылы жасалған карталар бойынша тематикалық картографияның көптеген байырғы бөлімдерінен кем емес. Экологиялық картографиялау түйіскен пән болып саналады және осы жағдайда қоршаған ортаның жай-күйі туралы мәліметтерді алу мен оларды аумақтық тұрғыдан түсіндіру, сонымен қатар ақпараттарды жалпы географиялық тәсілдері арқылы дұрыс бейнелеу сияқты арнаулы тәсілдердің бірлігін құрайды. Экологиялық картографиялаудың негізгі айырмашылығы оның дамуы тек өзінің салаларымен шектелмей басқа да көптеген тематикалық карталардың мазмұнын экологиязациялаумен бейнеленеді.
Экологиялық проблемаларды зерттеу мен шешуде әртүрлі, тіпті әртүрлі ілімдер саласындағы мамандар (биологтар, географтар, дәрігерлер, инженерлер, заңгерлер, саясаткерлер және т.б.) қатысады. Бұл жағдайда көбінесе карта әртүрлі ғылым мамандарының жалғыз-ақ қарым-қатынас тілі болып саналады. Кеңістікте сипаттамалары өзгеретін кезкелген құбылыстарды бейнелеуде карта ең ұтымды тәсіл болып саналады. Адамның жылыстауы, тірі организмдердің жайылуы, сол сияқты олардың мекендеу ортасының жай-күйі кеңістікте өзгеру қасиетіне иеленеді. Сондықтан экологиялық жағдайды талдау экологиялық картографиялаудан тыс қарауға болмайды немесе мүмкін емес. Карталарды талдау табиғи ландшафттардың қасиеттері және олардың ластайтын заттардың таралуы мен экожүйелердің тұрақтылығына әсерін ескеруге мүмкіндік жасайды. Дегенмен, картографиялауда табиғат ерекшеліктерін жеткіліксіз есепке алу өкінішке орай әзірше көп таралған және қате пікірлер қалыптасуына әкеліп соғады. Мысалы, ластағыш заттардың шығарындылары мен төгінділерін, ауруларды және т.б. сипаттауда олардың ішкі айырмашылығын ескермей әкімшілік-аумақтық бірліктерге жатқызады. Экологиялық проблемалардың кеңістікте жиналуы (локализация) жайында дұрыс емес кейіннен олардың шешу жолдарын сұрыптауда қателіктер жіберуге әкеліп соғады.

2.1. Қазіргі кезде білім жолында картографиялық әдіс биосфера және оның жекеленген құрауыштарының жай-күйін зерттеуде ең негізгі әдістердің бірі болып саналады. Оны қолдану мұнан былай экологиялық зерттеулерді тиімді жоспарлауды қамтамасыз етеді. Сондықтан табиғатты қорғау мен табиғатты пайдалануды зерттеу және жоспарлау тиісті картографиялық қамтамасыз етусіз тиімді емесе және қиынға түседі.
Экологиялық картографиялау - жас жаңа дамып келе жатқан оқу және ғылыми пән, оның тарихы екі онжылдықтан сәл артық. Бірақ бұған қарамастан әртүрлі вариациялы атауда картографтар мен экологтарды дайындау оқу бағдарламаларына орнықты кірді деуге болады, ал ғылыми-теориялық жарияланымдар мен нақтылы жасалған карталар бойынша тематикалық картографияның көптеген байырғы бөлімдерінен кем емес. Экологиялық картографиялау түйіскен пән болып саналады және осы жағдайда қоршаған ортаның жай-күйі туралы мәліметтерді алу мен оларды аумақтық тұрғыдан түсіндіру, сонымен қатар ақпараттарды жалпы географиялық тәсілдері арқылы дұрыс бейнелеу сияқты арнаулы тәсілдердің бірлігін құрайды. Экологиялық картографиялаудың негізгі айырмашылығы оның дамуы тек өзінің салаларымен шектелмей басқа да көптеген тематикалық карталардың мазмұнын экологиязациялаумен бейнеленеді.
Экологиялық проблемаларды зерттеу мен шешуде әртүрлі, тіпті әртүрлі ілімдер саласындағы мамандар (биологтар, географтар, дәрігерлер, инженерлер, заңгерлер, саясаткерлер және т.б.) қатысады. Бұл жағдайда көбінесе карта әртүрлі ғылым мамандарының жалғыз-ақ қарым-қатынас тілі болып саналады.
Кеңістікте сипаттамалары өзгеретін кезкелген құбылыстарды бейнелеуде карта ең ұтымды тәсіл болып саналады. Адамның жылыстауы, тірі организмдердің жайылуы, сол сияқты олардың мекендеу ортасының жай-күйі кеңістікте өзгеру қасиетіне иеленеді. Сондықтан экологиялық жағдайды талдау экологиялық картографиялаудан тыс қарауға болмайды немесе мүмкін емес. Карталарды талдау табиғи ландшафттардың қасиеттері және олардың ластайтын заттардың таралуы мен экожүйелердің тұрақтылығына әсерін ескеруге мүмкіндік жасайды. Дегенмен, картографиялауда табиғат ерекшеліктерін жеткіліксіз есепке алу өкінішке орай әзірше көп таралған және қате пікірлер қалыптасуына әкеліп соғады. Мысалы, ластағыш заттардың шығарындылары мен төгінділерін, ауруларды және т.б. сипаттауда олардың ішкі айырмашылығын ескермей әкімшілік-аумақтық бірліктерге жатқызады. Экологиялық проблемалардың кеңістікте жиналуы (локализация) жайында дұрыс емес кейіннен олардың шешу жолдарын сұрыптауда қателіктер жіберуге әкеліп соғады.
Экологиялық жағдайларды сипаттауда экологиялық карталарды дұрыс пайдалануда ең негізгі мәселе көрсеткіштердің кеңістік пен мезгілдік өзгеруінің физикалық мағынасы мен олардың факторларын талдау болып саналады және олардың дұрыстығы. Әртүрлі көрсеткіштерді салыстыру экологиялық жағдайлардың кеңістік-мезгілдіктегі динамикасын, сонымен қатар оларға табиғи және техногенді факторлардың әсерін талдауға мүмкіншілік жасайды.
Қазіргі кезде экологиялық картографиялаудың мазмұны мен оның география және экология мамандықтарын дайындаудағы орнын түсінуде екі негізгі әдіс-амал қалыптасқан. Біріншісі геоинформациялық немесе технологиялық және ол тематикалық картографиялаудың түршесі болып қаралады да дайын экологиялық мазмұны бар материалдарға (мониторинг нәтижелері, ластану көлемдері жайындағы мәліметтер базалары, дистанциондық суретке түсіру материалдары және т.б.) осы заманғы геоинформациондық технология қолданылады.
Екіншісі географиялық тұрғыдан қарастырылады және интегративтік пән түрінде экология мен табиғатты пайдалану принциптері, географиялық тұрғыдан биосфераның вертикалды (құрауыштар бойынша) және горизонталды (геожүйелі немесе ландшафттық) құрылымына негізделген табиғаттық және әлеуметтік жүйелердің функцияларының атқару заңдылықтары жайындағы ілімдерді біріктіруге бағытталған. Бұл екі әдіс-амал бір-біріне қайшы емес, біріншісі картографтарды, ал екіншісі эколог мамандықтарын дайындауда орынды.
Экологиялық картографиялау курсының негізгі бөлімдері (Стурман бойынша, 2003):
- экологиялық картографиялаудың теориялық негіздері (қоршаған ортаны қорғауда картографияның рөлі және орны, картографиялауда экологиялық заңдардың және басқа да ғылымдар принциптерінің маңызы);
- экологиялы-картографиялау көздерін тану (экологиялық жағдайлар жайындағы ақпараттардың ерекшеліктері, артықшылығы және шектелуі, мысалы дистанциондық зондылау, ластану көздерінің параметрлері, шашырау немесе таралу процестерін математикалық тұрғыдан моделдеу, табиғи орта құрауыштарының ластану көрсеткіштері, биоиндикаторлар);
- экологиялық картографиялаудың әдіснамасы-методология (экологиялық жағдайдың мағыналы жүктемесі және оның көрсеткіштерін картографиялық бейнелеу тәсілдері, оларды аумақтық пайымдау, түсіндіру, кеңістік пен мерзімде ықпалдастыру-интеграция;
- экологиялық карталардың мазмұны және құрастыру тәсілдері (ауаның, жер бетіндегі және жер асты суларының химиялық, биологиялық параметрлерінің, ортаның физикалық факторларының, экологиялық проблемалардың биологиялық және геологиялы-геоморфологиялық аспектерінің ұзақ және қысқа уақытқа ластануын есептеу және картографиялық тұрғыдан көрсету, комплекстік немесе кешендік экологиялық картографиялау);
- қолданбалы экологиялық картографиялау және экологиялық карталарды пайдалану (инженерлі-экологиялық іздестірулерді картографиялық қамтамасыз ету, ҚОӘБ-ды картографиялау, кадастрлік картографиялаудың экологиялық аспектері, экологиялық проблемаларды географиялық талдау).

2.2 Экологиялық картографиялаудың мақсаты экологиялық жай-күйді және оның динамикасын талдау, былайша айтқанда адамның денсаулығы мен экожүйелерге әсер ететін табиғи орта факторларының кеңістік пен мезгілдегі өзгерістерін айқындау. Бұл мақсатқа жету үшін көп мағыналы, кей жағдайда салыстырылуы қиын болатын экологиялық ақпараттардан географиялық тұрғыдан дұрыс түсініктер құрау үшін оларды жию, талдау, бағалау, біріктіру, аумақтық пайымдау қажет етіледі.
Экологиялық картографиялау адам мен басқа да биологиялық түрлердің мекендеу ортасының жай-күйі жайындағы ақпараттарды жию, талдау және картографиялық түсініктер беру тәсілдері туралы ғылым.
Экологиялық картографиялаудың негізгі өнімі болып нақтылы аумақтық бірлік шегіндегі экологиялық проблемалардың құрылымын мен шиеленісуін бейнелейтін экологиялық карталар саналады.
Бұл карталардың міндеті картографияланатын аумақта қалыптасқан экологиялық проблемаларды шешуге көмектесу және қайтадан пайда болуын болдырмау. Мұндай карталарды экологиялық комитеттер, санитарлы-эпидемиологиялық қадағалау, табиғатты қорғау ғылыми-зерттеу ұйымдарының мамандары қоршаған ортаның сапасын жақсарту үшін нақтылы шешімдер қабылдауда қолданады.
Экологиялық картографиялау көбінесе мемлекеттік, аймақтық және жергілікті бағдарламалар мен табиғатты қорғау жобаларын қамтамасыз етуге бағытталған. Сонымен қатар қай табиғатты қорғау іс-әрекеті болмасын нақтылы бір аумақтың деңгейінде жүргізіледі. Сондықтан табиғатты қорғау іс-әрекеттерін жоспарлау, іске асыру және нәтижелерін бақылау экологиялық жағдай мен оның аумақтың әртүрлі бөлімдеріндегі динамикасы жайында шынды мәліметтерді талап етеді. Осыған орай ақпараттардың картографиялық түрін пайдаланбау мүмкін емес.
Экологиялық ақпарат шыққан тегі және мазмұны жағынан көп мағыналы. Олар ресми және ресми емес көздерден түседі және әртүрлі тәсілдерді пайдалана отырып жүргізілген зертттеулер арқылы алынады. Оған қашықтықтан зондылау материалдары, ластағыш заттардың санды және сапасы жайындағы сипаттамалары және олардың қоршаған ортаға түсетін мөлшерлері мен жағдайлары туралы статистикалық деректер, ластанудың нақтылы деңгейі мен құрамының кеңістік пен мезгілдегі динамикасы, халықтың денсаулығы, өсімдік жамылғысы мен жануарлар әлемі жайындағы материалдар жатады. Осындай әртүрлі мәліметтерді біріктіретін бір жағдай олардың белгілі бір аумаққа қатыстылығы. Сондықтан қоршаған ортаны қорғаудың қазіргі сатысында 1960-1970 жылдары басталған оқиғаларының бірі экологиялық ақпараттарды талдаудың әмбебап тәсілі болып экологиялық картографиялаудың дамуы.
Табиғатты қорғау іс-әрекеті бағытында картографиялық қамтамасыз етуін талап ететін негізгі құрамдас бөліктері мыналар:
ғылыми-зерттеу жұмыстары (табиғи орта құрауыштары, зерттеу тәсілдері, әртүрлі иерархиялық деңгейдегі аумақтық бірліктерде немесе ғаламдық масштаб бөлімшелерінде);
атмосфералық ауаны, жер асты және жер үстіндегі суларды, топырақтар мен жер қойнауларын, өсімдіктер мен жануарлар әлемін, жалпы ландшафтарды-экожүйелерді (құқықтық, экономикалық, технологиялық, гигиеналық аспектерді қоса локалды немесе жергіліктік, аймақтық, ұлттық және халықаралық масштабтарда);
экологиялық білім және тәрбие (сабақ беру, экологиялық білімдерді насихаттауды қоса және жеке адам мен қоғамның ақпараттқа деген құқығын жүзеге асыру).

Табиғатты қорғау бағытындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын картографиялық қамтамасыз ету басқа да осындай міндеттері бар басқа да Жер туралы ғылымдардан айырмашылығы жоқ және картаның танып білуге қатысты функцияларының бір түрі болып саналады.
Практикалық іс-әрекеттерге арналған карталар бағытына қарай былай бөлінеді:
- түгендеу-бағалау (жекеленген құрауыштар мен жалпы ландшафттың жай-күйі, әсер ететін факторлардың аумақта таралу сипаттамалары);
- болжам жасау (кейбір даталарға келешекте жорамалдау нәтижелері);
- ұсынылатын (ұсынылатын шараларды аумақтық орналастыру);
- бақылау, немесе мониторинг карталары (жағдайларды қадағалау үшін).
Экологиялық ағарту, білім беру және тәрбиелеуді картографиялық қамтамасыз ету экология мен табиғатты қорғау курстары, сонымен қатар географияның сәйкесті бөлімдерімен келісілген оқу бағдарламаларының картографиялық материалдарын құрау болып саналады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.