Балалар балабақшасында өсірілетін өсімдіктер және олардың ерекшелігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Ересек балалар тобында өсімдіктермен таныстыру үрдісінде дидактикалық ойындарды қолдану
Жоспары:
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1.Балалар балабақшасында өсірілетін өсімдіктер және олардың ерекшелігі
2.2.Ересек топтағы балаларға өсімдіктерді таныстыру әдістері
2.3.Ересектер тобындағы балаларға өсімдіктерді таныстыру барысында қолданылатын дидактикалық ойындар
III.Қорытынды
IV.Пайданылған әдебиеттер тізімі

I.Кіріспе
Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық сана,экологиялық тәрбие беру.
Табиғат адам баласының еңбек етіп,өмір сүріп отыратын ортасы.Қоршаған ортадағы суы да,әсем сұлу жерін жырламаған адам жоқ.Расында да табиғат тек байлық көзі.Адам баласы қызығының сарқылмас қазынасы ғана емес,көркемдік пен сұлулықтың әлемі.Табиғаттың ғажайып құбылыстарымен таныстыру арқылы бөбектерді жан-жақты тәрбиелеуде нақтырақ айтқанда,олардың дүниетанымын,зейінін,ойын дамытуға болады.Демек,табиғат негізі тәрбие құралының бірі.Олай дейтініміз,нәресте дүниеге келгенде алғаш ата-анасының ыстық құшағы мен мейірімінен кейін үнемі бетпе-бет кездесіп,танитыны табиғат,оның заттары мен құбылыстары.Сол себепті де педагогика саласында табиғаттың негізгі ерекшеліктерін балаға көрсету,сезіндіру,байқату арқылы оның ақыл-ойын,адамгершілік қасиетін,эстетикалық талғамын арттырып,денесін жетілдіріп,еңбекке баулу мақсатында пайдалануға көп мән берілген.Педагог ғалымдар Ж.Ж.Руссо,Пестолоций,Дистерверг баланың табиғатпен қарым-қатынасын қалыптастыру арқылы білім беру,тәрбиелеу дүниетанымын орнықтыру заңдылықтарын негіздеді.Баланы жастайынан Табиғатты сезіне білуге тәрбиелеу туралы айта келіп оның адамгершілігін,эстетикалық дамуындағы табиғаттың маңызын ашты.Ал,жаратылыстың сұлу көріністері жыл мезгілдеріндегі жағымды құбылыстар арқылы жас ұрпақты тәрбиелеуге қазақ халқының көрнекті ағартушылары Ы.Алтынсарин,Ш.Уәлиханов,А.Құнанбае в өздерінің еңбектерінде жете көңіл бөліп,табиғатқа қамқорлық сезімінің ұлттық тәрбиеден бастау алатынына үлкен мән берді.Мектепке дейінгі дене тәрбие саласында болашақ ұрпақтың денсаулығын сақтау туралы әрекеттестігін қарапайым ұғымдар арқылы түсініп,жеткізу ұсынылады.Балабақшада тәрбие бағдарламасына сәйкес балаларды табиғатпен таныстыру барысында өзара тығыз байланысты білімділік және тәрбиелік міндеттер жүзеге асырылады.Балаларды табиғатпен таныстыру және шынайы қамқорлыққа алу жағдайына адамгершілік және эстетикалық тәрбие беру мақсаты да өтеледі.Балабақшада балалардың өздері бақылап,бағып,күтіп жүрген жануарлар мен өсімдіктердің болуы оларда қоршаған ортаға ұқыптылықпен қарауға еңбекке деген сүйіспеншілікке және соған дағдылануға үйретеді.Сондай-ақ бала бойында тапсырылған іске жауапкершілік сияқты қасиеттер қалыптаса береді.
Адам өмірі табиғат аясында өтеді,ол табиғаттың тынысын,ішкі сырын білуге,ғасырлар бойы арман еткен.Баланың қызығушылығын байқап,жеткіншектің туған табиғат әлемін сан алуан сырларын ұсынуға тереңдеп түсінуге ерте заманның өзінде-ақ ұлағатты тәлімгерлер зер сала көңіл бөлген.Шығыстың екінші ұстазы атанған Әл-Фараби,Ш.Уәлиханов,Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаевтың мұралары,А.Байтұрсынов,Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев еңбектері орасан мол қазына.Абай 38 қара сөзінде табиғат байлықтарының өзара бір-бірімен байланысын өте шебер бере білген және табиғатқа қамқоршылықпен қарауға,табиғат туындыларына қиянат жасауға болмайтындығын ескере келіп,қиянатшыл адам мұсылман емес дейді.
Республикамыздамектеп жасына дейінгі балалар табиғат жайында ұғым беру мәселесін нақтылай сөз етсек,бізде бұл мәселе әлі де болса түбегейлі зерттеле қоймаған.Дегенмен,жекелеген ғалымдардың білім беру,тәрбиелеу мәселелеріне арналған еңбектерінде баланы дамыту жолдарын,табиғаттың оқу-тәрбие үрдісіндей орны мен қазақ халқының халқына ғана тән қасиет деп қараған.
Жас ұрпақтың жан-жақты үйлесімді дамып,қалыптасуына білім мен тәрбие ғана емес,әсем табиғат аясы,көгілдір ну орман,көк майса төңірек,түрлі түсті гүлдерге толы алқап,асау өзен,тұңғиық теңіз,сылдырлап аққан бұлақ,тау-тас,жемісті бау-бақша,жеті қат көк,жер нұрын төккен ай мен күн,жымыңдаған жұлдыздар,құпия сырға толы тылсым дүние мен жаратылыс күштерінің ықпалы және жоғары мәдениетте дамыған қоғамдық әлеуметтік отбасы әсері керек.
Экологиялық тәрбие бала шақтан басталуы тиіс.Баланың алғашқы қалыптасуы көзқарасының азаматтық санасының жүйеге түсуі экологиялық жауапкершілікті сезінумен бірге тәрбиеленуі керек.Жас ұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие беру міндеттерін шешу олардың қоршаған ортаны және сезім арқылы түсініп,тәжірибелік іс-әрекеттерінің қамқорлығына мүмкіндік жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымы мен ойлау әрекеттерін дамытуда ересек адамдармен күнделікті өмірдегі іс-әрекеттеріне еліктеп отыруының ерекше маңызы бар. Ата-аналар мен балабақша тәрбиешілерінің жетекшілігімен бала өзінің қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстар жайында қарапайым мағлұматтар алып жинақтайды, олардың арасында түрлі әрекеттер жасаудың әдіс-тәсілдерін меңгереді. Мектеп жасына дейінгі балалардың мұндай білім жүйесін игеруі олардың қоршаған ортасы жайындағы бір қатар ұғымдар мен түсініктердің қалыптасуы өмір тәжірибиесінен жинақтаған білімі деп саналады
Бала күнделікті өмірде өзін қоршаған ортадағы бейтаныс заттармен де жиі-жиі кездесіп отырады. Сол заттар жөнінде баланың ұғынып түсінген мәліметтері түрліше болуы мүмкін. Кейбір нәрселердің сыры балаға мүлдем түсініксіз болып қалуы да ықтимал. Дегенмен бала күнделікті өмір жағдайында сол нәрселер жайлы өзіне түсініксіз болып қалған құпияларды қалай да танып білуге ұмтылуы, оның ойлау әрекеттерінің дамуына өзіндік пайдалы әсерін тигізеді. Осы бағытта баланың өзіндік қабылдауына қиын тиіп, ой-өрісі жете бермейтін құбылыстарды кездестіргенде ересектерге Неге?, Не үшін? , Неліктен? Ол қалай?-деген сұрақтарды жиі қояды.
Ересектерге қойылатын мұндай сұрақтар баланың танымдық әрекеттерін дамытып, қоршаған орта жайлы білімдері мен мағлұматтарын өрістетіп отыруға жетелейді. Жоғарыда айтып өткендей мектеп жасына дейінгі балаларды табиғат жайлы, оны қорғау, күту, баптау, сүю, түсіну, әсемдігі мен сұлулығын ертегілер, әңгімелер, өлең-тақпақтар, жұмбақтар арқылы түсіндіру әрбір тәрбиешіден шеберлік пен сауаттылықты, сол әңгімені, ертегіні түсіндіру барысында тіл байлықты да керек етеді.
Балабақшада экологиялық ұғымдарды саралап, талдай отырып, оларды жас ерекшеліктеріне қарай әрі қысқа, әрі түсінікті жеңіл ұғымдардан бастаймыз. Мысалы, экологиялық тыйым сөздердің өзін табиғат байлықтарына қарай және тақырыптарға жіктеп аламыз.
1. Суға арналған тыйым сөздер: Суға түкірме, Суды сабалама, Суды лайлама, Құдыққа түкірме, Бұлақты былғама және т.б.
2. Өсімдікке байланысты тыйым сөздер: Көкті жұлма, Көкті таптама, Бұтақты сындырма, Аршаны аралама, Бәйтерекке балта шаппа, Жалғыз ағашты кеспе, Көшетті қопарма т.б.
3. Жануарларға қатысты тыйым сөздер: Құмырсқаның илеуін бұзба Құмырысқаның илеуін таптама, Өрмекшіні өлтірме, Жәндікті жәбірлеме, Құстың ұясын бұзба, Балалы үйрекке оқ атпа, Аққуды атпа және т.б.
Экологиялық мақал-мәтелдер, нақыл сөздер:
1. Судың да сұрауы бар, Шөлдегенге су ұстат, ел дегенге ту ұстат, Бұлақтың көзін аша жүр, жақсы істен мұра шаша жүр, Бастауды ыңғайласаң, суға зар боларсың.
2. Бір ағаш кессең оң көшет отырғыз, Бақ өсіргеннің бағы жанады, Бабалар еккен шынарды балалар саялайды, Сақта әр кез есте, жалғыз ағашты кеспе, Ағашқа балта шапқанын, өміріңе залал тапқаның т.б.
3. Киіктің де киесі бар, Арқада қыс жайлы болса, арқар ауып несі бар, Дуадақ шөлін сүйеді, аққу-қаз көлін сүйеді, Жылы жерге жылан үйір Құлан-қырда, құндыз-суда т.б.
Сонымен, қоршаған ортаны қорғау, табиғат байлықтарын ұғымды пайдалану іс-әрекетіне балаларға экологиялық тәрбие беруге үйретудеміз. Мұндай жұмыстарқорытысында балалардың табиғатты қорғау көзқарасының дамуына игі әсер етеді, жемісін береді.
II.Негізгі бөлім
2.1.Балаларды балабақшасында өсірілетін өсімдіктер және олардың ерекшелігі
Балабақша -- мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелейтін мекеме.Балалар бақшасының жер учаскесі,әсіресе қалалық жағдайларда,бұл ойындардың,серуендер мен сабақтардың орны.Күзде,қыста және көктемде балалар күннің көп уакытын учаскеде өткізеді,егер саяжайға (дачаға) кетпесе күні бойы болады.Осындай ойын кездерінде балалардың сезіну қабілеті арта түседі.
Гүлбақшада,бақта,бау-бақшада жұмыс істей жүріп балалар колективті түрде еңбек етуге бейімделеді,еңбекке дағдыланады,олар еңбекті сүюге,құрметтеуге және тапсырылған іске жауапкершілікпен қарауға тәрбиеленеді.Учаскеде балаларды табиғаттың маусымдық құбылыстармен таныстырады,өсімдіктердің өсіп жетілуін сымдық құбылыстармен таныстырады,өсімдіктердің өсіп жетілуінжәне жануарлардың қылықтарын біраз бақылауды ұйымдастырады.Осының бәрі балалардың дүние танымын,едәуір кеңейтіп,өздерін қоршаған өмір туралы білімдерімен байытады,оларды табиғатқа аялай қарауға және ондағы сұлулықты көре білуге тәрбиелейді.
Дұрыс ұйымдастырылған және жақсы көгалдандырылған учаске балалар бақшаларындағы оқу тәрбие міндеттерін іске асырудағы ең қажетті база болып табылады.
Жер учаскесі көгалдандырылуы және балалар ондағы өсімдіктерді өсіруге,оларды бақылауға күнбе күн қатыса алатындай болып ұйымдастырылуы тиіс.Сондықтан әр жастағы балалар топтарының гүлдік,декоративтік,жемістік,жидект ік және овощтық өсмдіктер,сондай-ақ балалар ойнай алатындай шөп те болуы керек.Балалар бақшасының топырақты алаңы жеткілікті болған жағдайда,естияр,ересек топтардың балалары үшін гүлбақша,бау-бақша және бақ ұйымдастырылады.
Көгалдандыруға кіріспей тұрып учаскені қоқыстардан және тастардан тазартып алу керек,оны өлшеп,балалар бақшасының барлық топтары үшін оған өсімдіктерді орналастыру жоспарын жасау керек.
Учаскені әдетте дуалмен қоршайды.Аумақты ағаштар немесе 1-3 қатар етіп бұталар отырғызып,өсімдіктермен қоршаған жақсы.Бұл учаскені көріктендіредіжәне желден,шаң мен түтіннен қорғайтын болады.Ағаштар мен бұталарды отырғызып,әр жас топтарының учаскесін бөлуге болады.
Ағаштар мен бұталарды өсіру үшін бірнеше жыл керек.Сондай-ақ жақсы шөп ұстағышты өсіру де біраз мерзімді қажет етеді.Учаскеден ағаштар мен бұталарды тек олар балалар бақшасы үйіне көлеңкесін түсірген жағдайда,дымқылдандырып немесе қандай да бір ауруға шалдыққанда ғана тастауға болады.Учаскені улы жемісті және тікенекті ағаштармен және бұтақтармен көгалдандыруға болмайды.
Ағаштар-ұшар басына дейін бұтақтана өсетін,діңі қатты көп жылдық өсімдіктер.
Сүйір жапырақты үйеңкі ұшар басы цилиндр формалы,бұтақтары жұптаса орналасқан;діңі ашық сұр қабықты,өркендері ақшыл қоңыр түсті,жуан,бүршіктері құрғақ жалаңаш,жұмыртқадай сопақша,бір-біріне сығылыса орналасқан.Жапырақтары ірі қалақшаланған,ұштары үшкірленген,жазда ашық жасыл,күзде сарғыш қызыл түсті.
Терек-тез өсетін биік ағаш.Қабығы сұрғылт жасыл түсті;бұтақтары жуан.Бүршіктері ірі,шырышты,әтештің тепкісіне ұқсайды;жапырақтары сопақша немесе үлкен жұмыртқадай;жас жапырақтары шырышты,қатты әрі жақсы иісі бар;аталық сырғалар қызғылтым.Бұтақтары бөлмеде жапырақтарының бүршіктерден өсіп жетілуін бақылауға қолайлы;қыстыгүні немесе ерте көктемде кесіп алынған бұтақтары оңа тамырланады.Қос мекенді өсімдік.
Қайың-өте әдемі ағаш.Діңі түзу,атластай аппақ қабықпен қапталған;ұшар басы өрнекті,бұтақтары көбінесе жоғары қарай бітеді.Жапырақтары жылтыр,қара жасыл,сопақша,ұзын сағақты,көктемде жақсы иісі болады;гүлшешектері салбырап тұрады.Жемісі-жаңғақ,тұқымы-қанаты жеміс.
Емен-өте ірі ағаш,діңі биік.Қабат-қабат ірі,қоңыр қабықпен қапталған.Жапырақтары үлкен,тілім-тілім алақтанып келген қара көк жасыл.Гүлшешегі гүлшоғына топталған;жемісі-емен жаңғағы.Аязға төзімді,желге қарсы тұра алатын,ылғалды көп қажетсінбейтін жарық сүйгіш ағаш.
Бұталар-бірнеше қатты сабақтары көп жылдық өсімдіктер.Балалар бақшаларындағы әр түрлі жас топтарының учаскелері шекараларының,жолдардың,дуалдардың бойына отырғызуға бұталарды сипаттап шығамыз.
Ағаштар діңдерінің араларына әдемі гүлдері немесе жемістері бар татар үйеңкісі,кәдімгі шәңгіш,орташа тобылғы,кәдімгі сирень сияқты ағаштар мен бұталарды отырғызады.
Бұларды топтап егу кезінде бір тұқымдастырының көп мөлшерде болуынан сақтану керек.Бір тұқымдастардан,мәселен 3 қайыңды, немесе емен әрі қайың,әрі шырша,қайың,емен және басқа тұқымдардан 2-3-тен алуға болады.
Балабақшаны әдемі етіп безендіру баланың дамуына оң әсерін тигізеді. Балабақшаны безендіру қабылдау бөлмелерін, стендтерді эстетикалық талапқа сай безендіру, тақырыптық бұрыштарды, серуен учаскелерін, спорттық және әуен залдарын заманауи талапқа сай безендіру. Оқыту үрдісінің нәтижесін көру үшін дамыту ортасын лайықты жасақтау қажет. Баланың жан жақты дамуы үшін оларға ең қажеттісі табиғат бұрышы болып табылады.
Табиғат бұрышы топ бөлмесінің ең ойынды және оқытушы аймағы. Топ бөлмесіне сәйкес безендірілген табиғат бұрышы әр топтың нағыз әшекейі болып табылады. Ол жерде балалар зерттеу жұмысын және бақылау жұмысын өткізе алады. Сондай ақ, мектепке дейінгі балалардың жауапкершілік және қамқорлық тәрізді сезімдері дамып, өсімдіктер мен жануарларды күте білуге үйретіледі. Әрбір балабақшаның тобында жеке табиғат бұрышы болу тиіс. Заттардың таңдауы, орналасуы әр баланың жас ерекшелігіне қарай және балабақшаның бағдарламасы мен Санитарлық ережеге сәйкес жасақталуы тиіс. Табиғат бұрышында балаға қауіпсіз өсімдіктер болу қажет. Табиғат бұрышында улы және қауіпті өсімдіктер болмау қажет. Әрине, оларға күнделікті күтім қажет. Әр гүлде атау жазылған жазу болу қажет. Табиғат бұрышының мекендеушілерін әрдайым және уақытша тұрғындар деп бөлуге болады.
Табиғат бұрышының әрдайымғы тұрғындары деп бөлме өсімдіктерін атауға болады:
Кіші жастағы балалар тобында 4-5 қарапайым бөлме өсімдіктерінің түрі болуы қажет. Бұл өсімдіктер айқын көрінетін сабақтарымен,жапырақтарымен және гүлдерімен ұзақ және әдемі гүлдейтін өсімдіктер. Мысалы, фикус, күлгін, геран.
Естиярлар тобында, бөлме өсімдіктерінің саны 5-6 дейін көбейеді. Бұл өсімдіктер әртүрлі пішіндегі және көлемдегі жапырақты болып табылады. Мысалы, аспарагус, хлорофитум
Ересектер тобында,табиғат бұрышында өсімдіктер саны 6-7 ден 2-3 данадан әртүрлі сабақтарымен (бұйраланған, жайылған) тамыр сабағымен және жуасымен болып келеді. Мысалы, трансденсканция, бұйра, амариллис және т.б.

Мектепалды даярлық тобында табиғат бұрышында 6-7 түрлі өсімдіктер, олар әртүрлі жолмен көбейеді; жуашықтарымен және тірілей жарып шығу арқылы. Сонымен қатар, әртүрлі жағдайда өсетін гүлдер. Мысалы, бриофиллюм, тасжарғыш, циперус.
Табиғат бұрышының мезгіл бойынша құралдары олар, уақыт және мегіл ұзақтығының бақылауын көрсететін заттар:
Күзде, бұл күздік гүлдер шоғы және кыша ыдысқа отырғызылған гүлдер. Сондай ақ, гересектер тобында табиғи материалдардан жасалған қолөнер үлгілері.
Қыста, бұл жәшікке отырғызылған пияз бен ағаш бұтақшалары болуы мүмкін.
Көктемде, балабақша бақшасы үшін отырғызылған көшеттер болуы мүмкін және көктемнің алғашқы гүлдері болуы мүмкін.
Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге жеке-жеке тоқталып өтсем:
Күлгін геран гүлінің ғылыми атауы пеларония.Бұл гректін ләйлек,тырна дегенсөзінен шыққан.Оны қазақтар қазтамақ деп атайды.Қазтамақ - қазтамақ тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанда шалғындық жерлерде өзен аңғарында, орманда, тау беткейлерінде өседі, 15 түрі бар. Биіктігі 10-80 см. Сабағы тік, сыртын түк жапқан. Тілімденген жапырақтары қарама-қарсы не кезектесіп орналасады. Қызыл, көкшіл, күлгін, ақ түсті гүлдері, көбінесе шоқталып, кейде жеке дара шығады. Маусым-тамыз айлароында гүлдеп, шілде- қыркүйекте жемістенеді. Жемісі - дәнек. Қазтамақ илік заттарға бай, оның гүлдерінің құрамында, сабағында танин, бояғыш заттар, кальций мен каротин, С дәрумені мен геранин (эфир майы алынады) бар. Қазтамақтың кейбір түрлері: орман қазтамағы, шалған қазтамағы, Роберт қазтамағы және сібір қазтамағы - дәрілік өсімдіктер. Қазтамақтың тамырынан немесе кепкен шөбінен алынған тұнбаны бүйрекке байланған тасты ерітуге, ревматизм мен радикулитті емдеуге, сондай-ақ, баспамен ауырғанда тамақ шаюға, сүйек сынғанда ванна жасауға, түсе бастаса шашты жууға пайдаланады. Кейбір түрлері әсемдік үшін де өсіріледі.Жапырақтарының емдік қасиетімен бірге ауа тазарту қасиеті де өте жоғары. Ол ауадағы зиянды микробтарды, стафилакокк бактерияларын жоюға пәрмені бар өсімдік. Қазтамақ тез өсетін, аса құнарлы топырақты қажет етпейтін, оңай көбейтілетін, күтімі жеңіл гүлдерге жатады. Мамыр айында аулаға шығарып, гүлзарларға егіп қоюға болады. Күзде қайтадан қазып алып, түбекке отырғызып үйге кіргізеді. Қараша айында жапырағы сарғайып, түсе бастағанда сабағын тамырдан жоғары 10-15см-дей биіктікте кесіп, жыл сайын өсімдікті жасартып, жаңартып отыру қажет.
Көбейту әдісі: Тұқымы, түбін бөлу және сабағын қалемшелеу арқылы көбейтіледі.
Хлорофитум - ең пайдалы бөлме гүлдердің бірі. Хлорофитум тұқымдасына жататын өсімдіктердің 215-ке жуық түрі бар. Жапырақтары қияқ тәріздес, гүлдері ұсақ, төрт күлтелі, ақ түсті болады. Жапырақтары уытты заттарды жұтып, ауаны тазартады. Мамандар бұл гүлді, әсіресе, ас үйде және жатын бөлмеге қоюға кеңес береді.
Ала жапырақты хлорофитумды жарық мол түсетін жерге қою керек. Ал, жасыл жапырақтысы көлеңкеде де өсе береді. Құрғақ, ыстық ауада жапырақтарының ұшы қоңырқай тартып, қурап кеуі мүмкін. Сондықтан да су бүркіп тұруды ұмытпағаныңыз жөн. Бұл гүл жазда жиі, қыста сирек суғаруды қажет етеді. Әдемі жапырақтыларға арналған тыңайтқышпен көктемнен күзге дейін екі аптада бір рет қоректендіру қажет.
Көбейту әдісі: Бұл гүлді балапандары және түбін бөлу арқылы көбейтуге болады.
Фикус - ең көп таралған бөлме гүлі. Оның 1500-2000-ға жуық түрі бар. Бұл гүл бөлмедегі көмір қышқыл газын жұтып, оттегіні бөледі. Сондай-ақ, бөлме ішін ылғалдандырып, уытты заттардан тазартады. Жапырақтары арқылы бөлме ішін шаң-тозаңнан сақтайды. Оттегіні күндіз бөліп, түнде жұтатын қабілетке ие фикусты жатын және балалар бөлмесіне қоймағаныңыз абзал. Мамандар фикусты ас бөлмеге немесе терезесі тас жолға қарайтын бөлмелерге қоюға кеңес береді. Жылдың барлық мезгілінде бірқалыпты суғару қажет. Суғаратын судың бөлме температурасы деңгейінде жылы болғаны лазым. Жапырақтарын дымқыл матамен сүртіп тұру керек. Ол фикусқа әрі ылғалдылық беріп, әрі жапырақтарын шаңнан тазартады. Ұсақ жапырақты фикустарға су бүркіп тұру қажет. Фикустың барлығы шіріген көң мен құнарлы топырақты ұнатады. Көктем кезінде топырағының беткі қабатын тазалап алып, жаңа топырақ салып тұрған абзал.
Көбейту әдісі: Қалемшелеу және жапырағы арқылы да көбейтіледі.
Лимон - цитрустар тұқымдасына жататын мәңгі жасыл ағаш. Оның жабайы түрі болмайды, қолдан өсіріледі. Биіктігі 3-7 метрге жетеді. Бұтақтары тікенекті. Жапырағының жоғарғы ұшы үшкірленген, пішіні жұмыртқа тәрізді, шеттері ара тісті болып келеді. Лимон С дәрумені және темір, эфир майы, кальций, калиге бай. Лимонның жемісін шырын және лимон қышқылын алуға пайдаланады. Мамандардың айтуынша, лимон жапырағының 85 емдік қасиеті бар екен. Лимон өсетін бөлмеде түрлі бактериалар мен ауру туғызатын таяқшалар болмайды екен. Сондай-ақ, мамандар қан қысымы жоғары адамдарға үйінде лимон өсіруге кеңес береді.
Көбейту әдісі: Лимонның тұқымы, қалемшесі және өркендері арқылы көбейтуге болады.
Сансевиерия - бөлме гүлінің 66 түрі бар. Бұл гүл адам ағзасының белгілі бір климатқа бейімделуіне көмектеседі және иммунитетті күшейтеді. Сондай-ақ, бөлмедегі ауа қысымын және ылғалдылықты реттеп отырады. Бөлмеде төселген линолеумнан бөлінетін уытты заттарды жоятын қабілеті бар. Сансевиерия тұмау тиюден қорғайды. Бұл бөлме гүлі жарық таңдамайды. Күн көзінде де, көлеңкеде де өсе береді. Жылына 2-3 рет қайта отырғызуды ұмытпағайсыз. Жаз айларында жиі, қыс мезгілінде сирек суғару қажет.
Көбейту әдісі: Гүлді қайта отырғызу кезінде тамырын пышақпен екі бөлікке бөліңіз де, егіңіз. Немесе жанына шыққан балапандарын тамырымен алып отырғызуға да болады.
Қасқыржем немесе Аспарагус (лат. Asparagus) - қасқыржемдер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік; көкөніс дақылы. Табиғатта Еуропа, Азияның шалғындары мен ормандарында өседі. Ақтөбе облысында, Ұлытауда, Алтай өңірінде, далалық және су алабындағы шалғында, қалың бұта арасында, ағаштары сирек қайыңды орманда өседі.Мамыр-шілдеде гүлдейді. Биіктігі -- 70 -- 120 см, сабағының сырты тегіс, бұтақтанып біткен. Жапырағы қабыршақты, 1 -- 2 ұсақ гүлі болады. Құрамында С, Д витаминдері, қант, белок, каротин бар.Оның 300-ге тарта табиғи түрі бар. Соның ішінде 2-3 түрі ғана елімізде үй гүлі, біржылдық өсімдік және әрлендіруші ретінде қолданылады.Әдемілігі ине секілді ұсақ жапырақтары бар. Осы жапырақтарының ерекшелігінің арқасында ол қыста үй жағдайында, жазда бақшада өсірілсе, флорашы мамандар оның сабағын кесіп, гүлдестелерді әрлендіру үшін қолданады. Сондықтан да ол баршаға әрлендіруші гүл ретінде көбірек таныс. Бойының биіктігі 40-150 см аралығында. Үй жағдайында да және бақшада да ақ түсті кішкентай гүл жарып, артынан қызыл түсті кішкене моншақ секілді жидек салады. Үй жағдайында көп өсірілетіні Ине қылқанды аспарагус (лат. Asparagus acutifolius). Бойы биік, жартылай бұтақты болып өсетін бұл түрдің жер асты бөлігі тамыртүйнекті болғандықтан жақсы дамыған. Отаны -- Оңтүстік Африка. Бөлме сәні үшін қауырсынды және Шпренгер аспарагустері өсіріледі.

2.2.Ересек топтағы балаларға өсімдіктерді таныстыру әдістері
Табиғаттың ғажайып құбылыстарымен таныстыру арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды жан-жақты тәрбиелеуге,нақтырақ айтқанда баланың қабылдауын,зейінін,ойын,тілін дамытуға,дүниетанымын кеңейтуге болады.Баланың табиғаттағы әсемдік пен сұлулықты танып,ұғынып және оны ажыратып рухани әспеттеп қабылдай білуі эстетикалық тәрбиемен сабақтас құбылыс.Көріктілік пен көркемдігі халқымыз ежелден-ақ қастерлеп сұлулыққа сұқтанбағанның көзі шықсын деп тегін айтпаған.Олай болса,бүгінгі мектеп жасына дейінгі балаларға эстетикалық тәрбие берудің мақсаты тұлғаның әсемдік жөніндегі қабілетін жетілдіріп,өмірдегі және табиғаттағы сұлулықты сезіне білуге қалыптастыру болып шығады.Балалардың табиғаттағы,адамдардың іс-әрекетіндегі,қарым-қатынасындағы әсемдікті түйсініп,әсерленуі тұлғаның эстетикалық сезіміне тәуелді.Табиғаттағы құбылыстарды танып,одан ләззат алып рахаттану баланың эстетикалық түйсінуі мен біліміне қатысты болғандықтан оның әсері мен ықпалы адамның арман мұратына қозғау салып,түрлі әрекеттерге баруына ұйытқы болады.
Мектеп жасына дейінгі балаларға қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын таныстыру арқылы,олардың бір-бірімен байланысын ғылыми түрде түсіндіру барысында балаларда алғашқы табиғат туралы ұғымы,эстетикалық талғам негіздері қаланады.Балалардың мұндай балабақша қабырғасында табиғат жайында алған қарапайым дүниетанымдық ұғымдары,олардың бастауыш сыныпта дүниетанымды оқыту барысынла және жоғары сыныптарды биологиялық пәндер бойынша берілетін білім жүйесінің алғашқы баспалдағы болмақ.
К.Д.Уишинский баланы табиғатпен жастай таныстыра дамыту,оның өзіндік логикалық ойын,сөз қорының,санасының жетілуіне әсері мол екенін атап көрсеткен.Логикалық ойдың,пікірдің дамуы баланың келешекте рухының жоғары болуына,батыл пікір,нақты шешім айтуына және оны дәлелдеп беруге жетелейді.
5-6 жастағы балалар табиғат және ондағы көптеген заттар,құбылыстар жайлы мағлұматтардан хабардар болады.Жыл мезгілдеріне сәйкес (күз,қыс,көктем,жаз) күзде жапырақтар сарғаятыны,құстардың жылы жаққа ұшаты,тұманды,жаңбырлы күндердің көп болатыны т.б. бала түйсігінде із қалдырмай қоймайды. Күз дегенде жапырақтар сарғайып түседі - деген ойдың пайда болуы оларды күнделікті өмірмен тығыз байланыстырады.Себебі,күзде баланың таза ауада жапырақтармен ойнайтын кезі аз емес.Бес жастағы бала жылдың төрт мезгілін бір-бірінен ерекшеліктерін толық айтып бере алмайды.Бірақ,күзден кейін қыс,көктемнен кейін жаз келетінін біледі.Сонымен қатар бала күнделікті көріп жүрген қой-ешкі,сиыр мен жылқы сияқты үй жануарларын,хайуанттар әлемінен көрген ит,қасқыр,түлкі сияқты аңдар мен құстарды таниды.Олар жайлы өзіндік ой-түйсіктері болады.Мысалы:кірпі қыста ұйықтайды,жазда орманда жүреді,оның үстіндегі тікеніне қандай зат түсетін болса жапырақтар,жидектер т.б. сонымен қоректенеді - деген сияқты.Бес жастағы бала табиғаттағы шындық пен ертегідегі жағдайларды бір-бірімен шатастырады да,оларда мынадай ойлар тууы мүмкін.Мысалы, аю бармағын жалайды, аю жылыну үшін қыста діңіне тығылады.Шындығында аюдың,кірпі,борсық т.б. жануарлардың қыста ұйықтауының өзіндік биологиялық мәні бар.Балаларда табиғаттағы заттарды бір-бірімен салыстыру,олардың бір-бірінен қандай айырмашалығы бар,осы жайлы өзіндік ойлар туа бастайды.
Бес-алты жасар балаларда табиғаттағы заттардың,жануарлардың,өсімдіктерді ң бір-бірінен қандай айырмашылықтары арқылы ерекшеленетінін ғалымдарымыздың мынадай тұжырымдары анықтай түседі.Мысалы:жануарлардың пішіні,түр-түсі,сыртқы жамылғысы т.б. арқылы салыстырады.Бұл жастағы бала мысық пен кірпіні былай салыстырады:кірпінің терісі инелер,мысықта тері,ал тері кірпінің бауырында ғана болады,мысықта мүлде инелер болмайды және т.б..Бала осы сөздермен мысық пен кірпінің ерекшелігін толық сипатадым деп ойлайды,ал шын мәніндегі ой-түйсік кейін келе қалыптасы,жетіле береді.Осыған сәйкес, Өсімдіктер әлемі тақырыбын өткенде,балаларды балабақша ауласындағы ағаштармен,гүлдермен,шөптермен таныстырып,олардың жылдың әр мезгіліне сай өзгеріп отыратындығын түсіндіріп өткен жөн.Мысалы,5-6 жастағы балаға қыста ағаштардың жапырақтары түсіп,қураған сияқты болып көрінеді,бірақ ол ағашта қыста да тіршілк үзілмейтінін айтып түсіндіру керек.Ерте көктемде ағаштың 2-3 бұтағын кесіп,топта суға салып қою арқылы одан бүршік өсіп шығатынын,демек қыста да өсу процесі тоқталмайтынына балалардың көздерін жеткізуге болады.
Бала өсімдікке қамқорлыққа,жануарларды күтуге,табиғи ортаға жанашырлықпен қарауға тәрбиешінің күнделікті тікелей басшылығымен тәрбиеленеді,сондықтан тәрбиешінің күнделікті іс-қимылын бала бақылай отырып қайталайды (тәрбиешінің өсімдіктерге су құйып,жануарларды тамақтандыру т.б.).
Бұл орайда осы жастағы баланың еңбекке деген қабілеті басқа қасиеттерінен басым болатындығын әр тәрбиеші есінде ұстағаны жөн.Сондықтан,оларға жұмыс (тапсырма) бергенде аяғына дейін тиянақты орындалуын қадағалап,мақсатын дұрыс ұғындыруы қажет.Осындай жағдайлардан кейін бала шын көңілмен,ынтамен орындауға кіріседі.Мысалы,өсімдікті суаруда,оған су өте қажет,өйткені ол сусыз өмір сүре алмайды және әр мезгілде суды әрқалай қабылдайды,жазда суды көп қажет етеді,себебі: күн ыстық,қыста керісінше және өсімдіктің жаңадан шығып келе жатқанжапырақтарына зияны болмауы үшін қуарған жапырақтарын алып тастауы керек т.б. ақиқатты баланың есіне салып өту артық емес.
Өсімдіктер туралы ұғымдары кеңейтіліп,оның ішінде күнбағысқа т.б. өсімдіктерге тоқтала,оның күнге қарап өсуіне байланысты аталатын және дәнінен май сығып алып,күнделікті өмірде пайдаланатындығын айтып әңгімелеу,олардың сондай-ақ өсуі үшін белгілі бір жағдайлар - топырақ,ылғал,күннің нұры,жылуы керек екені түсіндіріледі.Кейбір жануарлардың өсіп дамуы жөнінде балалардың білімі толықтырылады,құстар жұмыртқалайды,балапан басып шығарады,оларды азықтандырып асырайды және түйе ботасын,сиыр бұзауын,ит күшігін,мысық баласынөз сүтімен асырайтындығы түсіндіріледі.Балалардың жабайы хайуандар (қасқыр,аю,түлкі,қоян,кірпі) олардың тіршілігі,қорек табу әрекеті жөніндегі ұғымдары кеңейтіледі.
Балалардың өлі табиғаттағы өсімдіктердің, құстар мен аңдардың тіршілігіндегі күзгі өзгерістері туралы нақты түсініктерін кеңейту,балаларға бұрыннан таныс кейбір құбылыстар мен ауа райының жағдайы және өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі арасындағы байланыстың реттілігін анықтап күз ұғымының мәнісін айқындап,қорытындылауға бағыттау.Балалардың жансыз табиғаттағы,құстардың,хайуандардың өмірінде бірте-бірте болатын өзгерістер:жапырақтардың түсуі,құстардың жылы жаққаұшып кетуіжайындағы ұғымдарын бекіту.Күзде балабақша егістігіндегі көкөніс жинау,қазып алу,ауланы тазарту (жапырақтарды жинап бір жерге үю)т.б. жұмыстарға көмектесіп пайдалы еңбекке араластырылады,әңгімелесулерде күз туралы түсініктері нақтылана толықтырылып бекітіледі,диафильмдер көрсетіледі.
Тәрбиеші балаларды әдемі гүлмен,жағымды иісімен қызықтыратын шөптесін өсімдіктермен таныстырады.Ойлау қабілетін дамыту үшін өсімдіктерді атағанда кейбір өсімдіктердің атауларына және олардың ерекшелігіне назар аударған дұрыс,мысалы:жолжелкен - дол бойында өседі,шырмауық - басқа шөптерге оралып,шырмалып өседі,т.б.Сондай-ақ табиғаттағы жаз құбылыстары,ерекшеліктері туралы бүлдіршіндердің ой-өрісін дамытып,толықтыру,өсімдіктерді күту,жануарларға қамқорлық жөніндегі адам еңбегіне тоқталу.
Серуен,экскурсия кезінде жаздың әр кезеңінде гүлдейтін өсімдіктердің,жемістердің пісуін,құстардың көбеюін бақылау.Гүлдерді жинау,шоқгүлдер тобын жасау арқылы топ бөлмелерін безендіру.Табиғат бұрышында балалар бөлме ішіндеөсімдіктерді суарып,гүлдердің түбін қопсытады,сондай-ақ аквариумды,құс торларын тазартады,өсімдіктермен жануарларды дұрыс күту мен олардың жақсы жағдайда болуы арасындағы байланысты анықтауға үйретіледі.
Өсімдіктер әлеміне саяхат тақырыбындағы ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті
Күні: 21.10.2019 ж
Білім беру саласы: Әлеумет
Бөлімі: Қоршаған ортамен таныстыру
Тақырыбы: Өсімдіктер әлеміне саяхат
Мақсаты:
Білімділік: Өсімдіктер әлемінің өзіндік ерекшелігі және оның тіршілік ортасымен байланысы туралы әңгімелеу; кейбір өсімдіктердің өсетін орны туралы түсінік беру (бау-бақша, саябақ, бақша, орман);
Дамытушылық: Табиғат бұрышындағы өсімдіктерге қамқорлық жасай білуге ынталандыру. Бөлме өсімдіктеріне күтім жасау ережелерін әңгімелеу;
Тәрбиелік: өсімдіктерге қамқорлық көрсетуге тәрбиелеу.
Алдын-ала жүргізілетін жұмыс: өсімдіктерге байланысты өлеңдер, мақал мәтел жаттату, бейнефильм көрсету.
Әдіс-тәсілдер: Тәжірибе жасау, әңгімелеу,түсіндіру сұрақ- жауап.
Қолданылатын көрнекі құралдар: суреттер, хрестоматия, дидактикалық материалдар.
Билингвалдық компонент: Бақша-сад-garden, өсімдіктер-растения-plants, су- вода-water, күн- солнце-sun.
Оқу қызмет кезеңі
Тәрбиешінің қызметі
Балалардың қызметі
Мотивациялық-қозғаушылық кезеңі
Балалар музыка әуенімен топқа кіреді.
Шаттық шеңбері:
Шеңбер болып тұрайық жылы жүзбен,
Бізгекелсінқуаныш, нұріздеген.
Шуақтолғанжанымыз, жүрегіміз
Үлгіалсынкөргенжанмынабізден.
- Балалар, бізбүгінұйымшылдықпен Өсімдіктер әлеміне саяхат жасапкөрейікші, қанекейбәріміздайынбыз ба?
Ғажайып сәт.
Топқа үсті басы кір қожалақ болғанДымбілмес кіреді. Қолында жас талдан сындырған бұтағы бар:
- Сәлеметсіздермебалалар? Мен сендергеқонаққакелдім. Меніқонаққыласыңдарма?
-Жоқ мен бұдансендерге рогатка жасапберемін. Болмаймаекен?
-Балалар, дұрысайтасындарағаштысындырыптабиға тқажамандықжасауғаболмайды. Оны бізқорғап, аялауымызкерек.
- Дымбілмес, сен бізбенбірге бол, өсімдіктерәлеміне біргесаяхатжасаймыз. Көпнәрсеніүйретеміз.
- Жарайды.

Балалар бірбірінің қолдарынан ұстап жылы жүзбен қарасады.

-Иә, біздайынбыз

Балалартаңырқапқарайды.

- Сәлеметсізбе!
-Жоқ, өйткенісізжасталдысындырғансызғой.
- Жоқсіздұрысжасамадыңыз, олайболмайды. Бізге рогатка керекемес.

-Иәбізбенбіргебарсаңызжақсыболареді .

Ұйымдастырушылық - ізденушілік
Жұмбақ:
" Қолыжоқ, аяғыжоқ-қозғалады, аузыжоқ- тынысалады, қоректенеді", Бұл не болды? Дұрыстаптыңдар, жарайсыңдар
- Балалар, өсімдіктерқайдаөседі?

- Өсімдіктердіңадамөміріндегімаңызықа ндай?

-Өсімдікөсуүшін не керек?

Біздербаубақшада, ағаштаөсетінөсімдіктердіңқаймезгілд епісіп, қаймезгілдежинапалатынынкөруүшінсая хатқабарамыз.Саяхатқабарғандакедерг ілерден: судан, көпірден, қысқаирекжолдарданөтеміз. Көктем, жаз, күзмезгілдерінекездеседі. Көпірденөтіп, балаларназарынгоршоктеөсіпкележатқа нгүлгеаударады.
-Балаларөсімдіктерөсуүшін не істейміз?
Бүршікжарыпкележатқанағаштардыңсуре тінкөрсету. Олардыңжапырақтары, көшеті, мұртшалары бар. Сабағытарқылыкөбейеді. Өсімдіктердіңиісіболады, гүлдейді, жемісбереді. Олардыңөсуінежарық, ауа, ылғалқажет.
Шығармашылықжұмыс:
Балаларбіздіңтабиғатбұрышымыздағыбө лмегүлдеріміздісуаратынкез де келіпті. Қанекейбөлмегүлдерінарнайытаяқшамен қопсытайық, суарайық, жапырақтарынсүртіптазалайық.
Сергітусәті:
Орнымыздантұрайық,
Гүлдерге су құяйық.
Орнымызданжылжиық,
Басқагүлгеқұяйық.

-Дымбілмессен білесінбе, бөлмежәнебаубақшадаөсетінөсімдіктер адамдардыңкөмегінсізауырады.
-Балалармінекейбізбаубақшаға да келіпжеттік.
Балаларендешеүштілдемынасөздердіқай талапжаттапалайық:
Билингвалдық компонент: Бақша-сад-garden, өсімдіктер-растения-plants, су- вода-water, күн- солнце-sun.
Не қайдаөседі? дидактикалықойыны.
Шарты: жемістер мен көкөністердіажыратып, бақшадаөсетіндерінжерге, бақтаөсетіндерінағашқаіледі.
Балаларсоныменадамдардыңкөмегінсізб өлме, баубақшаөсімдіктеріауырады, қурайды, сарғаядыекен.
Дымбілмессағанбізбенбіргесаяхаттаға нұнадыма?
Иә, рахметсендергебалалар. Сендердіңкөмектерінарқылыкөпнәрсеүй рендім. Меніңқайтатынуақытымболды. Сауболыңдар!

- Бұл -өсімдік.
- Жерде, бөлмеде, ағаштаөседі.
- Адамдарөсімдіктердіазықретінде ,құрылыс материалы ретіндеқолданады, қағазалады. Олауанытазартады.
- Өсімдіктертұқымарқылыкөбейеді.
- Өсімдікөсуүшін су, ауа, жарық,жылукерек.

Жылмезгілдерінкөреді.
Гүлдіңөсіпжатқанынкөреді.
Өсімдіктердісуарып, қопсытып, арам шөптердентазартыпотыруымызкерек.

Бүршік жарып келе жатқан ағаштың суретін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.