Адам құқығын қорғау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мемлекет және құқық теориясы негіздері пәнінен
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Адам құқығын қорғау
Экономика-заң колледжі Нұр-Сұлтан қаласы Білім басқармасы

Орындаған: мамандығы Құқықтану біліктілігі заңгер-кеңесші ПК-2 А тобы студенті
Қарабаев Жасұлан
Тексерген: ЭЗК Құқықтану мамандығы оқытушысы Сүлейменов Ж.Т.

Бағасы:_____________
Оқытушы қолы:____________

Н Ұ Р - С Ұ Л Т А Н - 2020
Мазмұны
Кіріспе_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2
I ТАРАУ. ҚҰҚЫҚТЫҚ СТАТУС_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 5
0.1. Адам құқығы статусының жүйесі _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 5
0.2. Орта ғасырларда азаматтық бостандықтар _ _ _ _ _ _ _ _ _ 6
0.3. Адам құқығы жайлы жалпы түсінік _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7
II ТАРАУ. АДАМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ДАМУЫ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 8
2.1. Құқықтың даму тарихы_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 8
2.2. Құқықтық нормалар_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 14
2.3. Халықаралық қатынастардың субъектілері_ _ _ _ _ _ _ _ _ 17
Қорытынды_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 28
Пайдаланылған әдебиеттер_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 32

Кіріспе
Курстық жұмысымның өзектілігі: Адам құқықтарын қорғауды жүзеге асыру саласында мемлекеттердің халықаралық ынтымақтастығы. Адам құқықтарын қорғау өте өзекті тақырып. Адам дүниеге келгеннен бастап белгілі бір құқықтарға ие болады. Ол ең алдымен өмір сүру құқығы. Өмір сүру құқығы осы саладағы қалыптасатын басқа барлық құқықтар мен бостандықтың бастапқы негізін қалайды. Ол әлемдік өркениеттіңең жоғарғы құндылығы болып табылады, өйткені адам мерт болған жағдайда басқа құқықтың маңызы жойылады. Адамның өмір сүру және жеке басына қол сұғылмау, еркін жүріп тұру, ар-ождан мен діни сенім бостандығы, бірлесу, бейбіт жиналыстар мен митингтер бостандығы, сөз және наным, денсаулық сақтау мен медициналық көмек алу құқықтарының сақталуы мәселелері егжей-тегжейлі танылады. Сондықтан, адам құқықтарын қорғауды жүзеге асыру саласында мемлекеттердің халықаралық құқықтық ынтымақтасуының рөлі маңызды.
Курстық жұмысымның объектісін екі мағынада қарастыруға болады. Тар мағынада бұл - адам құқықтары. Кең мағынада алғанда адам құқықтарын қорғауды жүзеге асыру саласында мемлекеттердің халықаралық құқықтық ынтымықтастығы. Сонымен қатар бұл тақырып өте ауқымды болып келеді.
Курстық жұмысымның мақсаты: Адам құқықтары саласындағы қолданыстағы құжаттар мен ұйымдарды мемлекеттер ынтымақтастығының нысаны ретінде талдау және тарихтың осы кезеңіндегі мемлекеттердің құқықтық ынтымақтастық проблемаларын анықтау және оларды шешу жолдары.
Курстық жұмысым кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және де пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Адам қоғамы мыңдаған жылдар бойы - сонау көне дәуірден қазіргі заманға дейін әлеуметтік нормалар арқылы басқарылып келді. Сондықтан, жеке адамның құқығы мен бостандығы туралы теорияның мыңдаған жылға созылған тарихы және мол тәжірибесі бар.
Біз осы тарихқа, осы мол тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік нор-малардың диалектикалық объективтік даму процесімен танысамыз. Адам қоғамының әр формациясында азаматтардың қандай құқығы, қандай бостандығы болғанын білеміз.
Адам құқығы -- тарихи, табиғи, объективтік құбылыс. Сондықтан, әлеуметтік норма әр уақытта даму процесінде болады. Әлеуметтік норма адам қоғамымен бірге дамып, бірге өзгеріп, бірге өмір сүріп келеді. Қоғамдағы жүздеген, мыңдаған қарым-қатынасты реттейтін, басқаратын әлеуметтік норма. Қоғам дамып, нығайып, жақсарған сайын әлеуметтік норма да дамып, нығайып жақсарады, оның әділеттік, бостандық, демократиялық шеңбері де, кеңістігі де молаяды, күрделенеді.
Жеке адамның құқығы қоғамдағы құқықпен тығыз байланысты. Бірі болса екіншісі де болады. Бірі болмаса екіншісі де болмайды. Бұл екеуін бір-бірінен ажыратып қарауға болмайды.
Сонымен адамның құқығы, бостандығы олардың мазмұндық дәрежесі қоғамның даму деңгейімен байланысты.
Алғашқы қоғамдағы бостандық:
- құл иелену қоғамдағы бостандық пен шектеулер;
- феодалдық қоғамдағы бостандық пен шектеулер;
- буржуазиялық қоғамдағы бостандық пен шектеулер;
- қазіргі замандағы бостандық түсінігі мен мазмұны.

I ТАРАУ. ҚҰҚЫҚТЫҚ СТАТУС
3.1. Адам құқығы статусының жүйесі
Құқық пен жеке тұлғаның өзара байланысын тек құқықтық статус арқылы толық түсінуге, білуге болады. Онда олардың санқырлы байла-нысының түсінігі, мазмұны, құрылымы, мақсаты, талаптары, мемлекет пен қоғамдық ұйымдармен арақатынасы көрсетіледі.
Құқықтық статус - жеке тұлғаның қоғамда заңды түрде қалыптасқан бостандығы, табиғи және саяси құқықтары, әлеуметтік кемеліне келген жағдайы, рухани, мәдени білімі. Бұл статустың мазмұны адамның қоғамның әлеуметтік құрылысындағы алатын орны, ал статустың нысаны - сол адамның қоғамдағы алатын орын заңды түрде сипаттауы. Статус латын тілінен аударғанда положение - жағдай - деген ұғымды көрсетеді.
Сонымен, құқықтық статус - құкықтық жағдай - бір мағынадағы ұғым. Оның негізгі мазмұны мемлекеттің Конституциясында бекітілген жеке тұлғаның бостандығы, құқықтары мен міндеттері.
Құқықтық статус объективтік тұрғыдан бостандықтың, демократияның жетістіктері мен кемшілігінің көрінісінің айнасы деуге болады. Адам қоғамының көне дәуірден даму кезеңдерінде құқықтық статус әртүрлі болды. Бірақ бұл процесс үнемі прогрестік жолмен дамыды.
Сонымен кұқықтық статус - кешенді, интеграциялық категория. Ол адам мен қоғамның, азамат пен мемлекеттің, жеке тұлға мен еңбек ұжымының ара байланысының көрініс - айнасы.
Құқықтық статустың негізгі түрлері:
1) Жалпылама құқықтық статус - бұл азаматтық статус, қоғамның мүшесі, Конституциялықстатус.
2) Арнаулы құқықтық статус - студемттер, зейнеткерлер, шахтерлер т.б. статус.
3) Жеке тұлғаның құкықтық статусы - бір адамның өмірбаянының реквизиттері: білімі, қызметі, отбасы, аты-жөні т.б. Олардың қоғамның қай саласында кызмет атқаруы, соған сәйкес саяси және арнаулы жеңілдіктер болуы.
4) Жеке тұлға және заңды тұлғалар статусы.
5) Шет елдердің азаматтарының статусы.
6) Қазақстан Республикасыиың шетелдердегі азаматтарының статусы.
7) Жүйелік статустар: азаматтық, әкімшілік т.б.
8) Кәсіпқойлық, лауазымды тұлғалар статусы.
9) Статус - қиын жағдайда жұмыс атқаратын адамдар (солтүстікте, қиыр-шығыста, қорғаныс өндірісінде, құпия өндірістет.б.)
Қазіргі заманда жеке тұлғаның кұкықтық статусы заң ғылымының бір саласына айналды және жалпы тсорияның жеке тақырыбы болып отыр.
1.2. Орта ғасырларда азаматтық бостандықтар
Адамдар тек құқықтық жүйедегі қоғамда өмір сүре алады. Бұл объективтік тұжырымға адамдар мыңдаған жылдар өмір тәжірибесінен сезініп білді. Біздің заманымыздан бұрынғы V -- IV мыңжылдықтан бастап адам қоғамы әлеуметтік нормасыз өмір сүре алмайды. Норма объективтік тұрғыдан қоғамның өмір сүруінің ең қажетті құралы болды. Осы тәжірибеге сүйене отырып гректің ойшыл-ғалымдары Ликофрон, Антифон ( V- ІV мың жылдықта) адамның табиғи бостандығы, құқықта-ры бар, оны ешкім жоя алмайды - деген. Бұл пікірді кейін Аристотель, Локк, Монтескье, Руссо, Канттар да қостаған. Сөйтіп Табиғи кұқықтық теория өмірге келген.
Бұл теория Англияның 1215 ж. бостандық партиясында, 1689 ж. құқық петициясында; АҚШ 1776 ж. декларациясында, 1791 ж. Конституциясында, Францияның 1789 ж. Конституциясында мемлекеттік заңға айналды. Біріккен Ұлттар Ұйымының 1948 ж -- Декларациясында адамның Табиғи құқық теориясы қабылданып, эр мемлекеттің кұқығының негізі болсын деп қаулы қабылдады. 1966 ж. БҰҰ Халықаралық пакт атты қаулы қабылдап, онда адамдардың экономикалық, әлеуметтік жэне мәдени құқықтарын әлем көлемінде дамытуды, жақсартуды міндеттеді.
Қазіргі заманда адамдардың бостандығы мен құқықтары барлық мемлекеттердің Конституциясына, Декларациясына енгізіліп, ең негізгі ресми саясатқа айналды. Қазақстан Республикасының 1993-1995 жж. Конституциялары адамның бостандығы мен құқықтарына арнаулы бөлім беріліп бұл мәселені жан-жақты дамыту, жақсарту өзінің мемлекеттік міндеті деп жариялады.
Сонымен, адам қоғамы мыңдаған жылдар бойы сонау көне дәуірден қазіргі заманға дейін әлеуметтік және құқыктық нормалар арқылы басқа-рылып келеді.Сондықтан, жеке адамның құқығы мен бостандығы туралы теорияның мыңдаған жылға созылған тарихы және мол тәжірибесі бар. Оның даму мазмұны, шеңбері қоғамының даму деңгейімен байланысты. Әр формацияда адам бостандығы мен құқығы әр түрлі болады. Бірақ оның дамуы объективтік прогрестік жолмен дамыды. Қоғам дамып, нығайып жақсарған сайын құқықта, бостандық та нығайып жақсарады, оның әділеттік, демократиялық мазмұны да, кеңістігі де күрделенеді, жақсарады. Егерде бұл бостандыққа, құқыққа шектеу қойылса оны іске асыруға кедергілер жасалса, адамдардың табиғи бостандықтарына мән берілмесе ондай қоғамда антидемократиялық (фашизм, тоталитаризм, деспотизм) мемлекет орнап саяси, экономикалық дағдарысқа ұшырайды. Адам қоғамының тарихында бұған мысал жеткілікті. Осы XX ғасырдың өзінде осындай дағдарыс екі дүниежүзілік соғысты өмірге әкелді.
1.3. Адам құқығы жайлы түсінік
Сонымен, адам құқығы - жеке тұлғаның табиғи мүмкіншіліктері арқылы қоғамның барлық саласында іс-әрекет жасап өздерінің қадір-қасиетін, ар-намысын, абырой беделін корғап, жақсы өмір сүруін қамтамасыз етуі.
Заң ғылымында адам құкығы, азамат құқығы, жеке тұлға құқығы деген ұғым бар. Оларға қысқаша түсінік берейік.
Адам кұқығы - табиғи қүқық, табиғи бостандықтар субъектілері оған мемлекеттің ешқандай қатысы жоқ. Егерде ол табиғи құқықтарды мемлекет бекітсе онда ол адам сол мемлекеттің адамы болады.
Азамат құқығы - табиғи кұкықтар жинақталып, жүйеге келтіріліп мемлекеттің заңдарында, нормативтік актілерде көрсетіліп, мемлекеттің қорғауында болып адамдар сол қоғамныц азаматы болу.
Жеке тұлғаның құқығы - жеке адамның құзыреті, іс-әрекет жасау мүмкіншілігі. Оның шеңбері жеке тұлғаның саяси-қоғамдық, әлеуметтік, экономикалық статусының шеңберіне байланысты. Жеке тұлғаға жата-тындар: адам, азамат, шет елдердің азаматы, азаматтығы жоқ адамдар, саяси-экономикалық, әлеуметтік тұрғыдан қашқындар.
Қазіргі заманда мемлекеттердің көпшілігі бұл үш ұғымды бір мағынада қолдана береді. Жеке адамдардың кұкықтарында объективтік және субъективтік деген түсініктср бар. Елді солардың мазмұнына тоқтайық.
Объективтік құқық - заңды пормалардың бір жүйесі, оның мазмұны, нормалардың өмірге келуі жекс адамдармен қатысы жоқ. Субъективтік құкық - субъектілердің бостандығы мен құқықтары объективтік құқықтағы іс-әрекеттерді орындауға байлаиысты.
Азаматтардың, адамдардың негізгі құқықтарымен бостандығы халық-аралық актіде және әр мемлекеттің Конституциясында толық көрсетіледі. Оныңтүрлері: азаматтық, экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени, эколо-гиялық, ақпараттык құқықтар. Енді оларға қысқаша түсінік берейік.
Азаматтық құқық - адамиың табиғи бостандығы мен құқықтары. Адам не істесе де ерікті. Тек қоғамға жеке азаматтарға зиян келтірмеуге міндетгі.
Экономикалық құқық-табиғи бостандық пен кұқықтың экономикалық талаптары - жеке меншік кооперацияға мүше болу, акционерлік ұйымдарға қатысу, жұмыс істеу, бизнеске қатысу т.б.
Саяси құкық - қоғамды, мемлекетті, өндірісті, шаруашылықты басқару, қоғамдық ұйымдар, партия құру, жиналыс, митинг, демонстрация өткізу, сайлауға қатысу, сайлану т.б.
Әлеуметтік құқық - қоғамның экономикалық, материалдық дамуы сол арқылы адамдардың әлеуметтік жағдайын жақсарту, еңбек, үй құқығы, денсаулықты жаксарту т.б.
Мәдени құқыктар - білім алу, рухани сананы жақсарту; әдебиет, өнермен шұғылдану; тіл, дін құкықтары т.б.
Экологиялық кұқық - адамды қоршаған ортаны, табиғатты жақсарту, ол туралы мәліметтер алу, зиянға ұшыраса төлету т.б.
Ақпараттық құқық - ойлау, сөйлеу бостандығы, газет-журнал шығару, мақалалар жазу т.б. қүқықтар.
Халықаралық құқықтар - жоғарыда көрсетілген құқықтардың кепшілігі адамдар басқа елдерге барғанда да пайдаланады. Адамдардың саяхат жасауына, жүріп тұруына шектеу қойылмайды.
Адамдардың негізгі міндеттері - адамдардың құқықтары мен міндеттері тығыз байланыста болады. Мысалы: сөз, ойлау бостандығы мен қате, бұрыс ойламау, сөйлемеу міндеттері. Адамдардың міндеттерін екі топқа бөледі: табиғи және заңды міндеттер.
Табиғи міндеттер табиғи құқықтар мен сәйкес болады. Заңды міндеттер - нормативтік актілер арқылы қалыптасқан міндеттер. Мысалы: азаматтардың табиғатты жақсарту, қоғамдық тәртіпті сақтау т.б.
Азаматтардың негізгі міндеттерінің көпшілігі Конституцияда көрсетіледі. Адамдар құкықты қалай талап етсе, олар сол дәрежеде міндеттерді орындауы қажет. Құқықпен міндет бірге қалыптасады, өмірге бірге келеді, бірге дамиды. Бұл объективтік процесс. Адамдар өз міндеттерін дұрыс, уақытында жақсы орындаса құқықтары да кедергісіз орындалуға тиісті.
Адам құқығы - азаматтың басты игілігі. Қазіргі заманда өркениеттің басты жетістігі адам құқығы мен бос-тандығын нақты қалыптастыру болып табылса, барлық мемлекет оны қорғап, оған кепіл болуы тиіс. Осындай ізгілікті үрдістен тәуелсіз Қазақстан да шет қалып отырған жоқ. Қазақстан Ата заңының 1-бабында: Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостан-дықтары, - деп атап көрсетілген. Осы заң сөздері Қазақстанға әлемнің дамыған елдерінің қатарында тұруға моралдік құқық береді.
II ТАРАУ. АДАМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ДАМУЫ
2.1. Құқықтың даму тарихы
Адам құқықтары мен бостандықтары туралы заңдарды дамыту жолында Қазақстан басқа өркениетті елдердің тәжірибесін қолдана бастады. Соның бір айғағы ҚР Президентінің жарлығымен Президент жанында елдегі адам құқығы мен бостандығын сақтауға бақылау жасайтын, өкілеттік қызмет жөніндегі комиссияның құрылуы. Қоғамның өтпелі кезеңінде еліміздегі адам құқықтары жөніндегі заңдар қызметін үйлестіріп, олардың осал түхтарын ретке келтіріп, қалпына келтіруде қазақстандықтар комиссияға зор үміт артады. Бұрынғы кеңестік дәуірде азаматтар өз құқықтарын қорғау үшін жоғары билік орындарына, тіпті Коммунистік партияның Бас хатшысына жүгінетін. Қазіргі уақытта адамдар өздеріңің бұзылған құқықтарын қорғау үшін құқық қорғау орындарына, сотқа, Адам құқығы жөніндегі комиссияға шағымданатын болды. Бұл біздің қоғамның құқықтық мемлекет құруға бет бұрғандығымызды көрсетеді.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алып, дүниежүзілік қауымдастық қатарына қосылғаннан бері адам құқығына қатысты бірнеше халықаралық конвенцияларға қосылды. Қазақстаи ең алдымен 1949 жылы қабылданған Женева конвенциясына (Комвемцияға қосылу ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1993 жылғы 31-ші наурызындағы қаулысымен бекітілді), 1989 жылы қабылданған Сәби құқығы туралы конвенцияға (ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 8-ші наурызындағы қаулысы) қосылды. Осы конвенцияларға косылып, Қазақстан адам құқықтары мен бостандықтары басты қазынасы болып саналатын, демократиялық ел болуға деген ұмтылысын бекіте түсті.
Еліміз егемендік алып, Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекетке айналды. Тәуелсіз мемлекеттің бүтіндігін қорғап, ішкі жэне сыртқы сая-сатының да пәрмендігін арттыру үшін, оның мызғымас заңы жэне заңцы қорғайтын әділ сотының болуы басты шарт. Сот оділдігін жүзеге асыру мемлекеттік өкімет билігінің ерекше түрі. Азаматтар құқығы -- заңдармен қорғалады, ал заңдар бұзылса әділ сот билігімен қорғалады. Сондықтан сот билігі жүйесіндегі мәселелер терең қамтылып, заңдарымыз уақыт ағымымен сәйкестірілу бағытында. Жоғарыда айтқанымыздай Қазақстан Республикасы адам құқықтарын қорғау саласында оң қадамдар жасауда. Біздің республикамыз келешекте де адам құқығы жөніндегі айтулы халықаралық, экономикалық, және саяси фактілерге қосылуға бет бұрып, үнемі басты назарда ұстауға кепілдік берді. Адам дүниеге келген күннен бастап өзінің құқықтарына ие болары белгілі. Қазакстан Республикасы Конституциясында былай делінеді: Адам құқығы мен бостандығы әркімге тумысынан бастап беріледі, абсолюттігі мен ажырамастығы мойындалады, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын анықтайды.. Кұкық -- адам бойына енгізілген өзіндік құндылық, құкық -- бұл адам бостандығының өлшемдері. Бостандық -- бұл өз құқықтарыңды жұзеге асыру мүмкіндігі Адам құқығы, деп көрсетеді В.М. Корельский мен В.Д. Перевалов, -- бұл жеке адамның өмірін, адами касиеттері мен қоғамдық өмірдің барлық саласындағы іс-өрекет бостандығын камтамасыз ететін табиғи мүмкіндіктер...
Адам құқығы шектеулі, ол ешкашан абсолютті бостандықта бола алмайды. Тек құқық қана өлсізді күштіден корғауға бағытталған. Құқыктық реттеу белгілі бір қоғамның мүшесі ретінде де, әлеуметтен тыс нәрсе ретінде де адамға және нақты бір мемлекеттік құрылыс мүшесі ретінде азаматқа да катысты бола алады. Кез келген елдің кез келген азаматы адам, ал кез келген адам нақты бір мемлекеттің азаматы бола алмайды. Мұны Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабында әркімнің құкығы бар деп көрсетілген мысалдан көруге болады. Мұндағы Қазақстан азаматтары құқылы деп айтылған кезде, бұл тек Қазақстан Республикасы азаматтарының құқыұтық статусына катысты екендігі көзделеді. Азаматтық деген терминнің өзі адамның нақты бір мемлекетке жататын-дығын, содан барып өзара құқықтар мен міндеттемелер туындайтындығын білдіреді.
Адам, азамат қандай құқықтарды иелене алады? Адам құкығының казіргі күнгі халықаралық құжаттарда көрсетілген тізімі - қазіргі қоғамның нормаларына арналған эталондар мен стандарттардың ұзақ тарихи қалыптасуының нәтижесі. Адам құқығы дамуының шешуші кезеңі 17-18 ғасырлардағы Еуропадағы буржуазиялык-демократиялық революция болды. Ол адам құкығының кең жиынтығын ұсынып қана қоймай, сондай-ақ, адам құқығының әмбебаптығы негізіне ай-налып, оған нағыз демократиялық мән берген формалды түрдегі тендік принципін ұсынды. Формалды тендестікке негізделген адам құқығы коғамдык дамудың басты құнды бағыттарының біріне айналды, олар мемлекет сипатына зор әсер етті, онын билікшілдігін шектеушілер болды, мемлекет өкімет пен жеке адамнын арасындағы демократиялык өзара іс-әрекетгің орнауына ыкпал етті, жеке адамды биліктік құрылымдар тарапынан шектен тыс қорғаншылық жасау жөне ерік-күші мен мүдделерін жаншудан босатты. Құқықтық мемлекет калыптастыру қоғамдық сана мен тәжірибеде адам құқығын бекітпейінше мүмкін болмас еді.
Адам құкығы адамдар әрекетінің бірнеше рет қайталанылатын актілерінен, қайталанылатын байланыстар мен қарым-қатынастардың тұрақты формаларынан қалыптасқандығының езі қызықты.
Ең әуелі адам кол жеткізуге ұмтылатын құндылықтар болды. Бұл құндылыктар адам баласынын дүниеге келуінен бастап-ақ бойына енгізілген еді. Шөліркеу, аштық сезімдері жеке адамды сұраныстарды қанағаттандыруға, осы құндылықтарға кол жеткізуге ұмтылуға итермеледі. Алғашкы қауымдык құрылыста адам жалғыз жүріп өз мүдделерін жүзеге асыра алмайтын еді. Сондықтан ол баска адамдармен бірігуге мәжбүр болды. Қауым мүшесі ретінде адам өз мүдделерін шектеп, кысым жасамйу үшін басқалардың да мүдделерін мойындауға мәжбүр еді. Бүкіл тайпа болып азық таба отырып, адамдар оны өзара бөлісті, сол арқылы бір-бірінің мүддесін тани білді. Индивидті кауымға бірігуге итермелейтін баска да көптеген факторлар болды. Қалыптасқан коғамдағы жеке адамдардын (индивид) әр түрлі мүдделері, сұраныстары, максаттарының жиі қақтығысуы, соғыстар, шиеленістер туғызып, қылмысты қоздырады. Дегенмен, қоғам мүшелерінің істері мен әрекеттері өртүрлі болса да адам бойындағы құндылықтар әртүрлі индивидтердін мүдделерін орайластыра отырып адамдардың өзара әрекеттері процесін реттей алады.
Бірақ дүние бір орнында тұрмайды, қоғамның мәдени прогресі егер ол жеке тұлғаның жағдайына жаңалык енгізбесе, егер адам дамудың әрбір жаңа сатысынан, мейлі, тарихи шектеулі болсын, бірақ тарихта үнемі кенейе түсетін жаңа еркіндік минимумын алмаса мүмкін емес. Мәдени прогрестін осы аса маңызды аспектісін қоғамның жаратылыстық тарихи дамуына қарай моралдың, құқықтың, діннің, философияның бастауының өсуінен байқауға болады. Ежелгі дөуірдегі құл алғашқы қауымдық жабайыға қарағанда еркіндеу, ортағасырлық басыбайлы шаруа ежелгі дәуірдегі құлға қарағанда еркіндеу, ал ерте буржуазиялык қоғамның жалдамалы жұмысшысы ортағасырлық шаруаға қарағанда еркіндеу. Еркіндік жолымен қоғам дамуы тек прогрестік бастамалардың үдемелі, өсе түсуі ғана емес деп Е.А. Лукашов әділ көрсеткендей, тарихи прогресс - объективті-детерминацияланған, өлеуметтік дамудың үйме-жүймесі мен барлык кездейсоқтықтар арқылы езіне жол салатын құбылыс.
Алғашкы қауымдық құрылыстың кластар пайда болу дәуіріндегі қорытынды құлау сатысында кұқық нормалары туындайды. Дегенмен, құкық нормалары мен адам құқығы -- өртүрлі кезеңдік құбылыс. Әлемнің көптеген аймақтарының құқықтық жүйелері ірі қоғамдык еңбек бөлінісіне, оның өнімділігінің артуына байланысты қалыптасты. Бұлар артык өнімнің пайда болуы және қоғамдық байлыкты қалыптасып үлгірген артықшылығы бар туыстық ұйымдар арқылы басқару процесін жүзеге асырушы жоғарғы топтардың қолына жинау мүмкіндігін жасады. Олар үстем тап екілдерінің қоғам мүшелерінің көпшілігіне колданатын зорлық, күштеу өдістеріне баса негізделген еді. Еркіндік деңгейі өте төмен болып, ол тек билік жүргізуші жоғарыдағыларды ғана қамтыды.
Еркіндік сөзінің өзін колдану, айтушыларға карағанда, б.д.д. XXIV ғасырда пайда болған. Ол кезде монарх Шумер өзінің қол астындағылар үшін, арсыз салық жинаушыларға қарсы санкция қолдану, билікке ие адамдардың әділетсіз істерінен жесірлер мен жетімдерді қорғау және первосвященниктердің храм қызметшілерін қүлға айналдыру тәжірибесін тоқтату арқылы еркіндік белгіледі. Б.д.д. V-IV ғасырларда ежелгі полистердегі (Афинада, Римде) адам қүқығы идеяларының тууы, азаматтық принципінің пайда болуы прогресс пен еркіндікке карай жылжу жолындағы ірі қадам болды. Римдіктер әуелі билікті қарапайым бөлуді жүзеге асырып, содан кейін табиғи құқық концепциясын жасай отырып азаматтық бостандықтың дамуына өз үлестерін косты. Демократ еңбектерінде (б.д.д. 460-370 жыддар) адамның пайда болуы мен қалыптасуын, оның тегі мен қоғамды әлемдік дамудың табиғи процестердің бір бөлігі ретінде қарастыруға алғашқы талпыныстардың бірі кездеседі. Софист Ликофрон мемлекеттік қауымды адамдардың арасындағы өзара одақ жөніндегі келісімдерінің нәтижесі ретінде сипаттады. Оның ғылыми тұжы-рымдамасында заң да жөй келісім жене жеке кұқыктың жөй кепілі болып шығады. Римнің көрнекті ойшылдарынын бірі Цицерон (б.д.д. 106-43 ж.) бойынша ізгі азаматтың міндеттері акиқатты тану, әділдік, рух ұлылығы мен сыпайылық сияқты ізгіліктерді ұстану кажеттілігімен белгіленеді. Азамат өзі басқаға кесір келтірмеуімен қатар жапа шегушіге жөрдем беруі тиіс.
Орта ғасырларда азаматтық бостандықтар аздап қана нақты керініске ие болды. Абсолюттік табиғи құқық идеясын Аврелий Августин және айрықша, Фома Аквинский езінің Сумма теологии атты шығармасында дамыта түсті. Бұл кезеңде еркіндік өте шектеулі еді, өйткені феодалдык қоғам -- бұл жалпыға бірдей тәуелділік қоғамы. Сыртқы экономикалық мәжбүрлеу, әлеуметтік иерархия, көпшіліктің құқықсыздығы, озбырлық, күштеу, қорқыту үнемі зорлық-зомбылық туғызды. Дегенмен осы кезеңнің өзінде Англияда монарх құқығын шектеу, монархияны сословие өкілдррімен біріктіруге ұмтылыстар жасалып, монархтың өктемдік жүргізуі үшін ол қадағалауға тиісті ережелерді белгілеуге тырысу пайда болды. Монорхия, барондардың, рыцарлардың бір-біріне қарсы тұруы еркіндіктің Ұлы хартиясын кабылдаумен аякталады. Онда король шенеуніктерінің өктемдігін ауыздықтауға бағытталған статьялар, сот, шерифтер және констебтер қызметіне занды білмейтіндерді, не оны орындағысы келмейтіндерді тағайындамау талаптары енгізілді. Ұлы хартияның 39-бабы ерекше орын алды, онда еріктілерге қатысты шара колдану теңдестердің занды үкімі жөне ел заңы бойынша қарастырылды.
Англиядағы буржуазиялык күрылыс қалыптасу кезеңіне жататын Құқық туралы петиция монархка қол астындағыларды король өкімшілігінің озбырлығынан корғауға тиісті нақты міндеттер жүктеді. Адам құқығын қамтамасыз етудің келесі кадамы тиісті процедуралар ұғымын енгізген Хабеас корпус акті болды. Ол жеке адам еркіне кол сұғыл-мау кепілдігін, кінәсіздік презумпциясы принципін жөне басқа да жеке адам құқығын корғауға арналған аса маңызды институттарды белгіледі.
Нығайған буржуазия мен жер өндеушілердін баскарушыларының арасындағы бекіген ымыраластықтың, конституциялық монархияның беку актісі Билльдін құқық туралысы болды. Билль парламентке үлкен рел берді, оның келісімінсіз заң әрекетін тоқтатуға, так пайдасы үшін салыктар мен түсімдер ендіруге, бейбіт кезде тұракты әскер ұстауға тыйым салды. Сонымен катар Билль адам құқына бағалы үлес косып, парламентте сөз бостандығы мен пікірталас еркіндігін, парламентке сайлау еркіндігін, қол астындағылардың монархқа петиция беру құкығын бекітті.
Көрсетілген нормативтік актілер -- адам құкығы мен оларды корғау үшін кажетті билік бөлісі саласында Англияның алғашкы жол салушы екендігінін айғағы. Жөнге салу жөніндегі акт парламенттің заннама саласындағы үстемдігін, соттардын ауыстырылмау принципін, король министрлерінін парламент мүшелері болуына тыйым салуды бекітті. Мұндай жанашылдыктар буржуазиялык қатынастардың қаркынды дамуына, феодалдық озбырлык, пен шексіздікке тыйым салуды талап еткен буржуазиялык сословие билігінің күшеюіне байланысты мүмкін болды.
Белгілі тарихи құжаттарда көрініс тапкан адам құқығы мен еркіндік идеяларын одан әрі дамыту АКШ-та орын алды. Бұл құбылыстың қайнар көзі ағарту философиясында, ежелгі грек философтарының ілімдерінде, күкыктык доктриналарда Англиядағы буржуазиялык өұрылыс қалыптасу кезеңінде пайда болған Еркіндіктің ұлы хартиясы, туралы петиция, Билль құық туралы, Хабеас корпус акті тәрізді актілерден түзілген.
Табиғи құкық туралы ілімді Т. Пейн мен Т. Джеферсон өздерінін Англияға тәуелсіз ел кұруға негізделген, АКШ-тағы буржуазиялық-демократиялык және орталыкка қарсы революциядағы жеңістері үшін күресте колданды. Т. Джеферсон бала дүниеге еркін болып келеді, бұл еркіндік табиғат сыйы, ол еркіндік туралы білетіндердікі ғана емес, балалар кішкентайынан және балалық шағында үлкендердің қамкорлығына берілген, сондықтан кажеттігіне байланысты олардың шектеулі билігі аясында болады. Бұл билік пен камкорлык баланың жағдайы мен оның қамы үшін қолданылуы тиіс. Бала өз әкесінің ешуакытта жеке меншігі болмайтындығы себепті, ол ересек адам болған кезде өзі жеке құқық субъектісі бола отырып, езінің дене куаттық және рухани күштері мен өз еңбегінін жемісін қалауынша пайдалану құкығына ие болады деп атап көрсетті.
Пейн мен Джеферсон идеяларынын қуаты тек демократиялық мемлекеттікті бекітуге ғана емес, сондай-ақ адамның ажырамас табиғи құкықтарын корғауға да бағытталды. Вирджиний құқық декларациясының маңызы өте зор. Ол табиғаттағы барлык адамдар тең дәрежеде еркін және тәуелсіз, тумысынан нақты құқықтарға ие, сондықтан олар қоғамдық калыока енген кезде өздерін және өздерінің ұрпактарын қандай да бір келісім арқылы шектей алмайды, атап айтканда, меншікке ие болу мен кол жеткізу қүралдары аркылы өмір сүру және бостандык қүкынан, бакыт пен кауіпсіздікке ұмтылу және оларға қол жеткізу ажырата алмайды деп жариялады. Вирджиний кұкык декларациясы адам құқығының алғашқы мемлекеттік анықтамасы болды.
Осы тарихи құжатка баға бере отырып К. Маркс былай деп жазды: Америка -- бұл алғаш рет үлы демократиялық республика идеясы пайда болған, адам күкығының алғашкы декларациясы жарияланған және XVIII ғасырдағы революцияға бірінші дүмпу берілген ел АҚШ Конституциясында алғашында табиғи ажырамас Адам құқығының тізбесі болған жок. Кейіннен 1789 жылы Билль құқық туралы құрастырған Конституцияға алғашқы 10 түзетулер ұсынылып, ол 1791 жылы бекітілді .
Табиғи ажырамас адам құқкығы идеялары Ж.Ж. Руссоның, Г. Гроцияның, Д. Локканың, Ш. Монтескьенің доктриналарында да дамытыла түсті. Заң, жалпы айтқанда, -- деп жазды ІІІ. Монтескье, - адам ақыл-ойы, өйткені ол жер бетіндегі бар халыктарды баскарады; ал өр халыктың саяси және азаматтық заңдары осы акыл-ойға косымша жекелеген окиғалар ретінде ғана болуы тиіс ...
Д. Локктың айтқандарын ескермей кетуге болмайды: Адам, бұрын дәлелденгендей, толық бостандық пен табиғи заңның барлық құкықтары мен артықшылыктарын барлық басқа адам-дар сияқты шексіз пайдалануға құқылы болып туады. Бұл докториналар өзінің тарихи маңызы жағынан баға жетпес құкықтық акт -- адам және азамат құкығы декларациясын жасаған ұлы француз революциясының күшті факторына айналды. Онда Надандық, адам құқығын ұмыту немесе оны елемеу қоғамдық қасірет пен үкіметтің бұзылғандығының бірден бір дәлелі болып табылады делінген. Саяси құқықтық тарихи ой-пікірлер нәтижелерінің мысалы ретінде, яғни адам, азаматқа кажетті құқықтарды іздеу нәтижесі деп тарихи құжаттар - заңды және жеке тұлғалардың енбектерінің жемісі аталынды. Олар адам құқығы идеялары калыптасуынын жалпы тарихында тарихи кесінділер делінеді.
Сонымен, біз адам құкығының пайда болуы мен дамуының ұзак. тарихы барлығын, ол белгілі бір елге тән доктриналар мен дәстүрлердің күресімен бірге жанаса жүретіндігін көріп отырмыз. Адам құкығы идеясының ежелден пайда болуына қарамастан, ол өзінің шын мәніне мемлекет демократизм, еркіндік, әділдік, тендік және адам бағасын мойындау сияқты принциптерді қамтамасыз еткен кезде ғана ие болады
2.2. Құқықтық нормалар
Кейбір құқықтық нормалардың мазмұны мен әрекет ету тетігі құқықтық емес нормалармен ұқсас болады, мысалы, халықаралық сыпайыгершілік (өнеге) нормасына ұқсайды. Аталған соңғы норма заң тұрғысынан міндетті емес, оларсыз халықаралық теңіз және дипломатиялық құқық өмір сүре алмайды. Мәселен, ашық теңіздегі кемелердің өзара салют беруі, дипломатиялық салтанат рәсімі.
Халықаралық сыпайыгершілік - меймандостық, тату көршілік актілерін, мемлекеттердің өз еріктерімен ерекше көңіл аударып, құрметтесуін көрсетеді.
Алайда халықаралық сыпайыгершілік ережелері халықаралық-құқықтық қатынастың қатысушылары үшін заңдық тұрғыда міндетті болуы да мүмкін. Мұндай жағдай халықаралық шартта да (құқықтың шарттық нормасы), сондай-ақ халықаралық құқықтық дәстүрде де (құқықтың әдеттегі нормасы) бекітілуі мүмкін.
Халықаралық құқықтық нормалар ұлттық-құқықтық нормалармен тығыз байланысты, бұл тезистің дәлелі ретінде өзара әрекеттесу процесін айтуға болады (нақтырақ 1-тараудың 1.6-тармақтарында)
Халықаралық-құқықтық нормалар - бұл халықаралық жария құқық субъектілері тәртіптерінің белгілі бір ережелері.
Ондай нормаларға мынадай сипат тән:
- біріншіден, халықаралық құқық субъектілерінің арасындағы қатынастарды реттеуі;
- екіншіден, міндетті сипаты, яғни құқықтық нормалардың заңдық күші, себебі құқықтық емес нормалардың өзіндік міндетті күші болады;
- үшіншіден, жалпы сипаты, яғни норманың әрекет етуі көптеген жағдайларды ескере қарастырылған.
Осы заманғы халықаралық-құқық ғылымының маңызды мақсаттарының бірі халықаралық құқық нормаларының тиімділігі проблемалары болып отыр. Бұл проблеманың қолданбалы сипатта екені сөзсіз. Ол тиімділік объектілермен және реттеу әдістерімен қамтамасыз етіледі. Себебі, сараптау объектісі ретінде халықаралық субъектілердің әрекеттері, олардың құқыққа сай немесе құқыққа қайшы тәртіптерін анықтау болса, зерттеудің негізгі әдістері болып әлеуметтік әдістер табылады. Халықаралық құқықтық реттеудің соңғы нәтижесі тек субъектінің тәртібімен емес, сонымен қатар халықаралық қатынастардың белгілі бір түрлерінің қалыптасуынан да көрінеді. Сол себепті, халықаралық жария құқықтың тиімділігін арттырудың маңызды шартының бірі норма құру процесін жетілдіру болып табылады. Бұған, халықаралық құқықтық нормаларда халықаралық қатынастардың дамуының объективті заңдылықтары көрінгенде, нормативтік ережелердің айқындығы мен нақтылығы болғанда, құқықтағы олқылықтарды зерттегенде ғана қол жеткізуге болады. Халықаралық құқық нормаларының тиімділігін анықтағанда осы жүйенің ерекшеліктерін ескеру қажет.
Г.И. Тункин "маңызды ерекшеліктердің бірі... деп норманы" бұл құқық жүйесі субъектілерінің өзара жасайтындығын әділ атап өткен. Осындай ерекшелігіне байланысты халықаралық құқықтағы норма құру процесін жеке мемлекеттердің ұлттық құқықтарындағы норма құру процесімен салыстырғанда әлдеқайда күрделі болып шыға келеді.
Халықаралық құқықтық нормалар санының артуы оларды жіктеу қажеттілігіне әкеледі. Оның ішінде көп таралғаны бұл нормалардың шарттық және әдеттегі болып бөлінуі. Дегенмен, оның күрделілігіне және көп қырлылығына байланысты басқа да маңызды белгілерді ескеру қажеттілігі туындайды:
а) әрекет ету өрісі бойынша - әмбебаптық, аумақтық, партикулярлы (бытыраңқы).
Әмбебаптық нормалардың болуы халықаралық әмбебап актілермен қамтамасыз етіледі, олар халықаралық құқықтың көпшілік мақұлдаған нормалары деген атқа ие. Әмбебап нормалар БҰҰ Жарғысында, 1970 ж. халықаралық құқық қағидаларының Декларациясында бар, БҰҰ Бас Ассамблеясының көптеген қарарлары көпшілік мемлекеттердің оның заңдық күшін қабылдағанынан кейін халықаралық құқықтың көпшілік таныған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.