Эксперименталды оқыту жүйесіндегі оқушының өздік жұмысы

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Ақмола облысы білім басқармасы жанындағы

«Ж. Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжі»

МКҚК

Шетел тілі кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

ИНФОРМАТИКА ПӘНІНЕН ДЕҢГЕЙЛІК ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАТУ АРҚЫЛЫ ОНЫҢ ҚАБІЛЕТІНЕ СӘЙКЕС ЖЕКЕ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ДАМЫТУ

Мамандық атауы: 0111000 «Негізігі орта білім беру»

Біліктілігі: 0111083 «Негізгі мектептің шетел тілі мұғалімі»

Пәні: Педагогика

ОрындағанА. С. Куанышбекова

Ғылыми жетекшісі п. ғ. м.

Курстық жұмысты қорғаған бағасы

Кафедра меңгеруші Г. С. Мынбаева

Хаттама № 20___ж.

Көкшетау, 2019

Н. 05/1-22. Басылым 2

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі: айналадағы ортамен қарым-қатынас кеңейген сайын адам барлық шынайылықтың жаңа заттары және оның әр қырларымен соқтығысады. Қай жағдайларда да адам үшін не нәрсенің болмасын, белгілі бір мәні бола бастаса, ол адам бойында жеке тұлғасына ерекше бағытталған қызығуды тудырады.

«Қызығу» деген сөз көп мәнді. Бір нәрсеге қызығушылық танытуға және бір нәрсеге қызығуға болады. Бұл екі түрлі нәрсе, дегенмен сөзсіз өзара бір-бірімен тығыз байланысты. Өзге тенденциялардан ерекше етіп көрсететін қызығудың өзіндік ерекшелігі - оның белгілі бір затты жақын тануға, оны терең түсінуге, көз алдынан жіберіп алмауға деген ұмтылысын тудыратын ойдың тоқталуы. Жеке дамуы барысында қызығу, балалардың айналадағы ортамен қарым-қатынасының қалай қалыптасқанына орай құрылады және оқу мен тәрбие үрдісінде тарихи қалыптасқан және дамып келе жатқан мәдениетті игереді. Қызығулар оқудың шарты, әрі оның нәтижесі болып табылады. Оқыту балалардың қызығуына сүйенеді және оларды қалыптастырады. Сол себепті қызығу бір жағынан педагогтың оқытуды тиімді етуі үшін қолданатын құралы ретінде, бір жағынан қызығулардың қалыптасуы педагогикалық жұмыстың мақсаты болып табылады. Толық түрде қызығудың қалыптасуы - оқытудың басты міндеті.

Оқыту балалардың қызығуына сүйенеді және оларды қалыптастырады. Танымдық қызығу танымдық іс-әрекетінің түрлі салаларына жатады. Ол біршама кең болуы мүмкін, жалпы ақпаратты алуға, заттар әлемінің әр қырының жаңалықтарын үйренуге және танымның белгілі бір саласын тануға орай тарқаған. Танымдық қызығу мектеп пәндерінде ұсынылған білімді игеруге, тануға бағытталған. Осымен қатар, ол осы пән саласында ғана емес, сол білімді алу үрдісіне, танымдық әрекетіне қатысты, егер адам үнемі барынша белгілі бір іс-әркетпен ғана айналыса берген болса, онда танымдық қызығу бейімділік сипат алуы мүмкін. Танымдық қызығудың әсерімен болатын интеллектуалдық іс-әрекетте белсенді ізденіс, пайымдау, зерттеу әдістемесі, тапсырманы шешуге дайындығы көрініс береді.

Танымдық қызығуға тән эмоционалдық көріністер: таң қалу эмоциясы, жаңалықты күту сезімі, табысты сезуі. Танымдық қызығудың ұйытқысы ойлау үрдісі болып табылады. Мектеп оқушылары бойында қызығудың қалыптасуы алғашқы оқу кезеңінен басталады, оқу үрдісінің өзіне деген қызығуынан бастап кәсіби қызығудың дамуына дейін алып келеді, сондықтан төменгі мектеп оқушыларының жетекші дамуының тақырыбы өте өзекті және уақытылы қолға алынған тақырып болып саналады. Кіші мектеп жасында қызығуды қолдау және дамыту жолдарының бірі - топпен ойнау терапиясы.

Ойын баланың ең негізгі әрекеті, ол баланың психикалық дамуына көп әсер етеді. Ойын кезінде балалар жаңа біліктіліктер, дағдылар мен білімдерді игереді. Тек ойын барысында ғана адами қарым-қатынас ережесін игереді. Ойыннан тыс кезде баланың бойында толықтай адамгершілік пен ерікті дамуы бола алмайды, ойыннан тыс кезде жеке тұлға тәрбиесі жоқ.

Міне, сондықтан да тіпті ең қарапайым деген сұрақтардың өзі: психология саласының шынайы ғылыми зерттеу құралы болды, осы мәселемен Л. Абрамян., А. Варга., И. Выгодская., А. Зхаров., А. Спиваковская., Л. С. Выготский., Д. Б. Эльконин., А. Н. Леонтьев., А. В. Запорожец, Д. Б. Эльконин., П. Я. Гальперин., С. П. Рубейнштейн., М. Кляйн, В. Экслайн., Д. Тафттар айналысты.

Курстық жұмыстың мақсаты : бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру мәселесінің психологиялық ерекшеліктерін эксперименттік тұрғыдан зерттеу.

Курстық жұмыстың міндеттері :

1. бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру мәселесінің теориялық негіздері;
2. бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтарын қарастыру;
3. бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру мәселесінің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу;
4. бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтарын эсперименттік тұрғыдан зерттеу;
5. бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылықтарын анықтауға арналған әдістемелерді іріктеу;
6. алынған нәтижелерге байланысты психокоррекциялық және психотерапиялық бағдарлама құрастыру.

Курстық жұмыстың зерттеу әдісі: Зерттеу бойынша әдебиет көздерінен мәліметтерді жинау және талдау.

1. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ ІС - ӘРЕКЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Оқушылардың танымдық іс - әрекеті, танымдық белсенділігі туралы педагогикалық ой - пікірлердің даму тарихы

ХХІ ғасырдың табалдырығын аттаған еліміз әлемнің дамыған елдерінің қауымдастығына кіруге бет алды. Сондықтан еліміздің туын биікке көтерер білімді, білікті, адамгершілігі жоғары ұрпақ тәрбиелеу біздің алдымыздағы ең басты міндет.

«Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр» - деген Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев.

Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» заңында ұлттық және жалпы азаматтық құқықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамдарды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және жеке адамның шығармашылық, рухани күш - қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан - жақты толысуына жағдай жасай отырып, зерделі азамат даярлау міндеті көзделген.

Жаңа білім алу үрдісі оқытушы мен оқушыға шығармашылықпен жұмыс жасауға итермелейді, себебі, оқушы білімді өздігінен іздену арқылы алу керек болса, мұғалім оқушының білім алуына себептер, жағдайлар тудыру керек. Ол үшін мұғалімнің сабақты жан-жақты дайындауы қажет, сабақ үстінде қандай болмасын оқушы тарапынан әртүрлі сұрақтар туындауы мүмкін, сол жерде мұғалім қажетті бағдар беріп жіберуіне тура келеді.

Сонымен казіргі заман талабына сай мұғалім «білім бұлағы» емес, «білім бұлағына» жеткізуші, яғни білім алу жетекшісі болуы тиіс. Осы кезде мұғалімнің талапқа сай оқушының білім алу белсенділігін жоғарылату мақсатында жаңа технологияларды менгеру қажеттілігі туындап отыр.

Қазір білім саласындағы болып жатқан мемлекетаралық бақылау, ұлттық бірыңғай тест, 12 жылдық оқуға көшу барлығы Қазақстандық білім сапасын көтеруді және халықаралық деңгейге жеткізуді көздейді. Осы проблемалар мектептегі биология пәнінің оқытылуына да тікелей қатысты.

Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыруға бағытталған технологияларға сын тұрғысынан ойлау, жобалау, проблема туғызу, ұжымдық қарым-қатынаста оқыту жатады. Қызығушылық деп - оқушының бір нәрсеге зейін қоюын, кейбір заттар мен құбылыстарды танып білуге ұмтылуын айтамыз.

Өз бетінше білім алу - білім сапасын көтерудің бірден бір жолы екенін естен кетірмеу қажет.

Оқытушының алдындағы мақсат оқушының оқуға ынтасын көтеру, қызығушылығын арттыру, бұл білім сапасын көтеру деген сөз. Сабақты құру негізі - оқушылардың жұмысын ұйымдастыру. Бұл сабақтың маңызың және әдісін анықтайды. Сондықтан таңдалған әдіс сабақ барысының тиімділігін көрсетеді.

Сабақ барысында әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдану кезінде оқушылардың жеке қабілеттерін, білім алу деңгейін тыс қалдырмау қажет. Қиын шығармашылық тапсырмаларды тек қабілеті жоғары оқушыларға беру керек. Шығармашылық деңгейі жоғары тапсырмаларды орта деңгейлі қабілеті бар оқушыларға беру олардың өзі-өзіне деген сенімін түсіріп, келе-келе сабаққа деген ынтасын жоғалтуының себебі болады.

Оқушылар сабақ меңгеру барысында әртүрлі іс-әрекет жасайды: оқытушыны тыңдайды, оқулықты оқып, қосымша әдебиетпен жұмыс жасайды, зертханалық тапсырмаларды орындайды. Жоғарыда аталған әр іс-әрекет бөлек психикалық үрдіске жатады: жады, қабылдау, ойлау, ойша бейнелеу.

Аталған процестер ішінде ойлау ең негізгі болып табылады. Ойлау мен жады арасында тығыз байланыс бар. Ой елегінен өткен материал жадыда жақсы сақталады. Ойлау басқа да танымдық әрекеттерге әсерін тигізеді.

Оқушының танымдық іс-әрекетін белсендіру дегеніміз - ол ойлау қабілетін белсендіру деп айтуға болады. Оқушыға оқу барысында тек берілген танымдық тапсырмаларды орындау әдістерін үйрету ғана емес, сол тапсырмаларды өздігінен орындауға ынталандыру қажет. Оқушылардың оқуға деген ынтасы мен қызығушылығын арттыру казіргі заманғы мектептің басты талабы.

Әр сабақ тақырыптан басталады, тақырыпты жай ауызша мәлімдеу керек емес, тақырып айтпас бұрын қызығушылығын арттыру керек, өтетін тақырыптың маңыздылығын, бұрын өткен сабақпен байланысын көрсету маңызды. Оқушы тақырыптың маңызын түсіну барысында игеруге талпыныс жасау керек, әр сабақтың басты міндеті - білім алушының танымдық құзырлығын дамыту. Ол үшін мыналарды ескеру қажет:

- Оқушының материалды қабылдау ерекшелігін ескеру.

- Оқыту үрдісіндегі ашықтық, еркіндік.

- Оқушының тұлғалық қасиетін қалыптастыру

- Жеке дара оқыту үрдісін ұйымдастыру.

Танымдық қабілетті арттырудың жолдары:

- Ақпаратты өмірмен ұштастыру, байланыстыру

- Мәселелік жағдаятты туғызу.

- Әдеби, ғылыми-көпшілік әдебиеттерді қолдана білу

- Салыстыру, талдау, жинақтауды үйрету

Әр пәннің оқушыларға берер танымдық тәрбиесі мол десек, соның ішінде биология пәнінің де оқушылардың ақыл-ой, танымдық қабілетін дамыту мүмкіндігі зор. Оқушыларға танымдық тәрбие берудің алғашқы баспалдағы деп оқытудағы саналылық принципін атауға болады, себебі табиғатты, сыртқы ортаны, жалпы тіршілікті оқыту барысында тәрбиелік міндеттердің де шешілетіні белгілі.

Табиғат құбылыстарының, қоғамдық-әлеуметтік өмірдің мәнін, заңдылықтарын терең түсінудегі өздігінен өзінің білім дағдылары мен іскерлігін жетілдірудегі оқушының әрбір қадамы оның дүниетанымын кеңейте түседі.

Биологияны оқыту барысында оқушылардың танымдық қызметін белсендіру -білім мазмұнын тереңдетеді, қоғамдық әлеуметтік өмір мен ғылым-білімді ұштастыра келіп шәкірттің дүниетанымын кеңейтеді, өзінше ой-пікір түйіндеуге үйретеді.

Таным үдерісі, біріншіден, оқытушы мен оқушының бірлескен әрекеті арқылы іске асса, екіншіден, олардың әрқайсысы жеке тұлға ретінде түрліше әсерге бөленеді.

Танымдық белсенділік пен оқушының дербестігі бір-бірінен ажыратқысыз. Оқушының таным белсенділігі оның білімге деген қабілетін сипаттайды. Ал басқа қабілет-қасиеттері іс-әрекет барысында айқындалып дамиды. Тиісті жағдай, мүмкіндік болмаса белсенділік те өркен жая алмайды.

Сондықтан да белсенділікті арттыратын әдістерді мейілінше дамыту тәжірибелік іс-әрекеттің өркендеуіне, ақыл-ойға қозғау салады. Мұның өзі білім сапасын көтерумен қатар оны өмірде пайдаланудың жолын кеңейтеді.

Танымдық белсенділік көрсеткіштеріне тұрақтылық, оқу саналылығы, шығармашылық қабілеттері, дәстүрден тыс оқу жағдайларындағы тәртібі, оқу міндеттерін шешудегі өз беттілігі жатады.

Таным үрдістері

Таным үрдісі - өте күрделі үрдіс. Білім қорының молаюы да осыған байланысты. Таным белсенділігін арттыруда биология пәнінің қосар үлесі ерекше. Ал оқушылардың таным белсенділігі артуының негізгі шарты -проблемалық оқыту.

Іздену, оқу таным проблемасын шешуге бағытталған оқушылардың іс - әрекеті. Оны ұйымдастырудың тәсілдері жиынтығынан зерттеу әдісі туады, ал одан проблема шешіледі.

Алдымызға қойған проблеманың басты мақсаты - оқушылардың таным белсенділігін, ойлау қабілетін сабақ үстінде және сабақтан тыс уақыттарда арттыру, өз бетінше еңбектене білуге дағдыландыру. Жеке оқушының таным белсенділігін арттыра түсуге болады. Нәтижесінде:

1. Оқушылардың таным деңгейі кеңейе түседі.

2. Оларға қиын, түсініксіз болып көрінетін тақырыптың өзіне бейімділік

белсенділігі артады.

3. Оқушылардың бойында «Басқа сыныптасымнан кеммін бе, мен де

оқиын» деген сияқты намыс белсенділігі артады.

Білім берудің негізгі сатысында биологияны оқытудың мақсаты - тілдің қызметін жүйелі меңгерген, коммуникативтік біліктілігі дамыған, сөйлеу мәдениеті қалыптасқан, бәсекеге қабілетті дара тұлға даярлауға мүмкіндік туғызу.

Пәнді оқытуда оқушының жан - жақты жұмыс істеу мүмкіндіктеріне жол ашу үшін мұғалімнің алдына мынадай міндеттер қойылады .

Қазіргі заман оқытушысынан тек өз пәнінің білгірі болу емес, жаңалыққа жаны құмар, оқытудың жаңа технологияларын шебер меңгерген, білімі мен білігі жоғары тұлға болу, ақпараттық сауаттылық талап етіледі.

Оқу құрылысын жүйелі талдау негізінде оқушылардың танымдық әрекетінде екі іс - әрекет тобын бөліп шығарады:

• оқушының оқытушымен бірге араласа отырып орындаған әрекеті;
• оқушының дербес іс - әрекет элементтері.

Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамытпай оқыту үрдісін жүзеге асыру мүмкін емес.

Сабақты тартымды әрі сәтті өткізе білу оқытушылар қауымынан көп ізденуді, білімділікті, қабілеттілікті және тапқырлықты қажет етеді. Менің ойымша сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше алғышарттары бар.

Олар:

• сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын жасау;
• тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс - тәсілдерін түрлендіріп отыру;
• қосымша материалды тақырыпқа сай шығармашылықпен іріктеп алу;
• дидактикалы, техникалық құралдарды, электрондық оқулықтарды мақсатқа сай, оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда пайдалану;
• сабақта алдыңғы қатарлы озық іс-тәжірибелер мен жаңа технологияларды пайдалану.

Әрбір сабақ - мұғалімнің шығармашылық жұмысы. Сондықтан да әр сабақты оқушының есінде қалатындай етіп түрлендіріп отырған жөн. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқушылардың білім деңгейін тереңдету, ғылыми тұрғыда дамыту, өз бетімен жұмыс істеуге дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту, сөйлеу шеберліктерін арттыру, өз беттерімен ізденушіліктерін, ақпараттық құралдарды іздестіру және оны пайдалана білу мақсатында жаңа технология әдістерін тиімді пайдалану - ұстаз шеберлігінің белгісі.

1. 2. Танымдық іс әрекет жеке тұлға дамуының негізі

Елімізде қарқын алып жатқан экономикалық-әлеуметтік дамулар келешек ұрпаққа білім берудің мақсаты мен мазмұнын түбірімен жаңартуды талап етіп, жаңа сапаға жеткізу міндетін қойып отыр. Білім беруді жаңарту бұл - үнемі алға қарай ұмтылу мен даму үрдісі болып табылады. Қазақстанның білім саласындағы стратегиялық саясатын айқындайтын ресми құжаттарда, атап айтқанда, Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдар аралығында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында білім беру жүйесін реформалаудың басым бағыттары айқын көрсетілген [2] . Білім беруді жаңарту үрдісі - салт-дәстүрді, мәдени мұраны, жалпы ұлттық құндылықтарды көздің қарашығындай сақтауды көздейтін тұрақты жүйе мен мазмұнға орай құрылымы өзгерген жаңа мектеп құруды талап етеді. Мұндағы басты нәтиже оқушылардың білім, білік, дағдысын қалыптастырып қана қоймай, олардың интеллектуалдық, азаматтық, құқықтық, коммуникативтік, ақпараттық және басқа да салалар бойынша түпкілікті құзыреттердің жиынтығына жету қажет болып отыр. Н. Ә. Назарбаевтың 2007 жылдың 1-наурызындағы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына жолдауында: “Білім беру реформасы табысының басты өлшемі - тиісті білім мен білік алған еліміздің кез-келген азаматы әлемнің кез-келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады. Біз бүкіл елімізде әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз”- делінген [6] . Ал 2008 жылғы 7-ақпандағы “Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты” атты Қазақстан халқына жолдауында: “Заманға сай білім алуға және озық технологияларды игеруге мүмкіндік беретін білім берудің тиімді инфрақұрылымын жасауды аяқтау”, - деп көрсетеді [7] .

Сондықтан да, алдымен “танымдық іс-әрекет” ұғымының мәнін ашқанды жөн көрдік. Мұндағы “таным” ұғымы адам санасын дамытудың негізі және ол арқылы адам өзі мен қоршаған ортаны таниды және оны игеруді үйренеді. Жалпы жас буынға білім беру мен тәрбиелеу мәселесінің ғылыми-практикалық дамуының қай кезеңі болмасын танымдық іс-әрекеттің мәні, оны ұйымдастыру зерттеушілер назарынан тыс қалған емес. Танымдық іс-әрекеттің педагогикалық мәселе ретінде дамуын үш қырынан (философиялық, психологиялық, педагогикалық) қарастыруға болады. Танымдық іс-әрекет туралы ілім ежелгі грек философтарының еңбектерінен бастау алады. Демокрит: “Әрбір адамның дара дамуы ақылдың нәтижесі. Сезім мүшелері қабылдаған түйсіктер күңгүрт, көмескі білім берсе, ақыл-ой осы сезім мүшелері қабылдаған түйсіктерді сараптау арқылы заттар мен құбылыстардың ішкі сырын, мән-жайын, себебін ашып ақиқатқа жеткізеді”-деді [8] .

Қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың басты белгілері, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын бейнелі қабылдау нәтижесінде белгілі бір ұғым туады, ол танымға байланысты. Сондықтан Аристотель «сыртқы дүние заттары алғашқы, ал олар туралы бiлiм соңғы», -дейдi. Ол адам танымы сыртқы дүние заттары туғызатын түсiнiктен басталады, танымның негiзi сезiмдiк қабылдау деп түсiнеді және ақыл-ойдың сезімнің танымдық сатылары (түйсік, қабылдау, бақылау) мен ойлау формаларында (ұғым, пікір, ой тиянағы, соны пікірлер) біртіндеп, сатылап дамитынын дәлелдеді [8] .

Ал Сократ болса оқыту барысында шәкірттің танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен болатын. Ол шәкірттерге білімді жай ғана бере салмай, танымдық белсенділіктің көрсеткіші ретінде сұрақ қоюды ұсынды. Сократ танымды арнайы ұйымдастырылған еске түсіру, ал ол іздену мен тану арқылы жүзеге асады деп түсіндіреді [8] .

Танымдық іс-әрекетті дамыту мәселесінің екінші қырын психолог-ғалымдар дамытты деуге болады. Таным теориясын зерттейтiн психология ғылымының саласы - гносеология немесе эпистемология айналадағы қоршаған дүниенiң адам санасында бейнеленуiн, танымның жалпы шарттары мен мүмкiндiгiн, бiлiмнiң шындыққа қатынасын, қоғамдық тәжiрибе негiзiнде iске асатын таным үрдiсiнiң заңдылықтарын, оның негiзгi түрлерiн, әдiстерiн, жорамалдар мен теорияларды құру және дамытудың жолдарын анықтайды.

Психологиялық ғылыми еңбектердің ерекшеліктері таным мәселесін әрекет тұрғысында қарастырады. Жеке адамның дамуында іс-әрекет жетекші рөл атқарады. Адам қажеттілігінен туған іс-әрекет оның санасын бейнелейді. Ал іс-әрекет ұғымына “қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде”: іс-әрекет - адамның ақиқат дүниемен өзара белсенді әрекеттес-тігінің іс жүзіндегі көрінісі. Ал адамның дамуында шешуші қызмет атқаратын іс-әрекет түріне еңбек жатады және онымен адамның өзге іс-әрекеттерінің барлығы (ойын, оқу, т. б. ) тығыз байланысты деген түсінік беріледі. Адамның іс-әрекеті дене және ой еңбегі арқылы көрінеді. Өнімді еңбек материалдық құндылықтарды, ал ой еңбегі рухани құндылықтарды жасайды. Адам үшін ең маңызды іс-әрекет - үйрену. Тұлға іс-әрекет арқылы тәжірибе жинақтайды, шындықты игереді, оның іскерлігі артады, дамиды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс