Күйіттеуші малдарды дайындау әдістері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Жәңгір-хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлы-техникалық университеті

Ветеринарлық хирургия пәнінен

Курстық жұмыс
Тақырыбы:
КҮЙІТТЕУШІ БҰҚАЛАРДЫ ХИРУРГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДАУ

Орындаған: ВМ-41 топ
студенті Қасымов А.Ж.
Тексерген: доцент м.а. Философия
докторы(phD),Кереев А.К.

Орал, 2020ж.
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Күйіттеуші малдарды дайындау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2.2 Еркек малдың жыныс мүшелерінің анатомиялык құрылысы ... ... ... ... ... .13
2.3 Еркек малдың жыныс мүшелерінің функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .16
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ХАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 23

КІРІСПЕ
Зерттеу өзектілігі. Ауыл шаруашылық малдарьшың акушерствасы, гинекологиясы және қолдан ұрықтандыру пэнінің негізгі мақсаты - мал шаруашылыгы кэсібінде малдың ауруын емдеудің тиімді әдістері мен тэсілдерін үйрену жэне аурудың алдын алу, бедеулікті азайту мен төл алуды молайту жолдарын оқыту болып табылады.
Қазіргі таңда Республикамыздың ауыл шаруашылығы секторының алдына еліміздің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі қойылып отыр.
Малды қолдан ұрықтандыру - мал басын арттырудағы аса жауапты кезең. Оның нәтижесі тек қана ұрықты дұрыс жіберу мен оның сапалылығында ғана емес, сонымен қатар сол ұрықтандырудыңөзі қандай жағдайда жүргізіліп отырғанына байланысты.
Жануарларда тараған жұқпалы және паразитарлық аурулармен қатар, 50% кесел жұқпалы емес болып табылады. Жұқпалы емес аурулардың туындауына себеп болатын: малды қалыпты азықтандырмау, ас қорыту және тыныс алу жүйелерінің, хирургиялық және акушерлік- гинекологиялық аурулар. Осылардың салдарынан ауыр төлдеу, шудың түспей қалуы, жатыр субинволюциясымен қабынуы, аналық жыныс бездерінің қабынуы кездеседі. Аналық мал басының сүттілігі, жоспарлы төлдеуі, жыныс мүшелері мен басқа органдардың қалыпты болуы ұдайыөндірумен тығыз байланысты.
Акушерлік-гинекологиялық аурулар көп жағдайларда сапасы төмен азықтарды қолданып, ұрықтандыру технологиясын сақтамағаннан, жыныс мүшелерінің қабынғанынан және жайылымды дұрыс пайдаланбауға тікелей байланысты. Осыған орай гормондық сипаттағы, дәрумендердің жетіспеушілігі, басқа да кері факторлардың әсерінен аналықтардың жыныс мүшелерінде бедеулік пайда болады.
Сонымен қатар, қолдан ұрықтандыру малдардың жыныс органдары арқылы тарайтын жұқпалы аурулардан сақтандыратын әдістің бірден-бірі болып табылады. Қолдан ұрықтандыру әдісі ветеринария саласының ең үлкен жетістігі.
Табиғи шағылыстыру әдісімен салыстырғанда, қолдан ұрықтандырудың ең басты артықшылығы асыл тұқымды, жоғары сапалыөнім беретін әр қошқардан бірнеше есе көп төл алуға болады. Соның нәтижесінде асыл тұқымды қошқарға талап жоғарлайды.
Саулықтарды қашыратын қошқар саны азая түседі.Қошқардың табиғи тұрғыда бір қойдан қашырған ұрығымен қолдан ұрықтандыру әдісімен 20-25 саулықты қашыруға болады. Қолдан ұрықтандыру әдісін пайдалану барысында ұрықты сұйылтуға, оны сақтап және ұзақ уақыт жолға тасымалдауға болады.
Алғашқыда қолдан ұрықтандыру бедеулікті емдеу әдісі ретінде қолданылды. Сол уақыттың өзінде И.И. Иванов қолдан ұрықтандыру әдісін тек бедеуілікті емдеу саласынан шығарып кеңінен қолдану мүмкіндігін дәлелдеді. Қолдан ұрықтандыру жұмысы нәтижелі болу үшін, аналық малдың күйлеу уақытынөткізіп алмай, дер кезінде ұрықтандырып отыру керек. Қолдан ұрықтандыру кезеңінде ұрықтандыру уақытын шырыш ағу және жыныстық қозу белгілері бойынша анықтаған жағдайда 30 %-дан астам малдың әлі күйге келмегендігі анықталады. Бұған қоса күйлеу уақыты кейбір малдаөтіп кетуі мүмкін. Кейде табынды 4-5 рет қарап бақылағанныңөзінде күйлеу уақытыөткен сиырлар саны 20 %-ға жетеді, ал жыныстық қозу белгілері байқалмағандары 40 % немесе одан асады. Сондықтан осы жерде күйіттеуші малды пайдаланудың маңызы орасан зор.
Қолдан ұрықтандырудың әдісінің артықшылығы оның тиімділігі тек қана мал тұқымын асылдандыру жұмыстарын жоспарлы түрде жүргізгенде және малды күту мен толық құнарлы азықпен азықтандырып, қолдан ұрықтандырушы маман болып, қолдан ұрықтандыру пункті қажетті материалдармен толық жабдықталған жағдайда ғанаөз нәтижесін береді.
Зерттеу мақсаты: Күйіттеуші малды дайындаудың заманауи әдістері мен техникасы туралы түсінік беру, күйіттеуші малдарды дайындаудың оперативтік әдістерін үйрену.
Зерттеу міндеттері:
-Күйіттеуші малды дайындаудың заманауи әдістері мен техникасы
-Күйіттеуші малдарды дайындаудың оперативтік әдістерін үйрету.
- Күйіттеуші еркек малды дайындау әдістері туралы мағлұмат беру.

ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
И.И. Ивановтың (1899) қолдан ұрықтандыруды ауылшаруашылық малдарының жалпы сапасын жақсарту әдісі ретінде ұсынуы - малдарды қолға ұстау мен үйретуден кейінгі малшаруашылық саласында ең үлкен жаңалық. И.И. Иванов өзінің ұсынған әдісін қолдан ұрықтану деп атады, бірақ сол уақытта аналық клетканың ұрықтарсыз қолдан бөлінуінің тудыру әдісінің ашылуына байланысты осы түсініктемелерді ажырату қажеті туды. Кейіннен "табиғи және қолдан ұрықтандыру" немесе аналық клеткаға әсер ету жолымен ұрықты тудыру деген терминдер пайда болды.
А.Я. Краснитский әдісі ұма мойнының каудалдік жағынан (операциялық алаңды дайындап алып, жергілікті (0,5-1 % новокаин ерітіндісімен) жансыздандырып, тері және тері асты қабаттарын ұзынынан тіліп, осы тілік арқылы ен бауын шығарып, оның құрамындағы ұрық жолын ажыратып алып, 1,5 - 2 см бөлігін кесіп (резекция) алады да, қайта орнына салып, жара ауызына үзілмелі тігін салады. Жараныөңдеп, оған стрептоцид немесе баска антимикробтық ұнтақ сеуіп қояды.
В.С. Шипилов әдісі дәл осындай қағида бойынша, бірақ ұманың мойнының краниалдік жағынан және жеке-жеке екі тілік арқылы жасалады. Жас бұқашықтарға сол бір тілік арқылы жасауға да болады. Егер ұрық жолдарының 2 см бөлігін кесіп алмай, тек кесіп қана қойса, олар қайта жалғасып, қалыптасып кетуі мүмкін. Ондай күйіттеуші мал күйлеген малды ұрықтандыруы мүмкін, сондықтан операциядан 10-15 күн кейін олардың шәуетін тексереді. Егер шәуетте спермилер болмаса операция нәтижелі болғаны.
В.С. Шипилов әдісі бойынша жыныстық мүшені бір шетіне бұру. Бұл малдың жыныстық мүшесін, күпегімен қоса бір жағына ақ сызықтан 70- 80°- қа бұрумен сипатталады. Ол үшін операция алаңын дайындап алып, 1% новокаин ерітіндісімен жергілікті жансыздандырады. Күпекті жыныстық мүшемен қоса айналдырып ойыпкесіпалады да, алдын-ала 70-80°-тық бұрышта дайындалған тілікке көшіріп тігіп қояды.
Күпектің бұрынғы орынын біріктіріп тігіп тастайды. Сонда аталық мал жыныстық қатынасқа түсе алмайды, себебі жыныстық мүшесі асылғанда жанына қарай кетеді де, аналық малдың қынабына түсе алмайды.
В.С. Шипилов бойынша S-тәрізді имекті тігу әдісі малдың жыныстық мүшесінің төменгі имегіне тігін салумен сипатталады. Ол үшін малға Воронин блокадасын жасайды. Осыдан кейін, имекті тауып алып, тері және тері асты қабаттарын тіліп, жыныстық мүшені сыртқы ұлпалардан жалаңаштап тазартады да, оның астыңғы имегіне, зәр жүретін каналды зақымдамайтыңдай етіп, екі жағынан үш жерден үзілмелі тігін салады.
Төлдің туылуы, жануардың туу патологиясының пайда болу себебі адам баласын толғандырмай қоймады. Ветеринарлық акушерлік ғылымипрактикалық пән ретінде дамып, ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіліп, оқу құралдары жазыла бастады. Ең алғашқы ветеринарлық кафедрасы 1919 ж Мәскеу ветеринарлық институтында (Н.Ф.Мышкин) ашылған болатын. Ал, 1931 ж проф. Н.Ф.Мышкиннің ветеринарлық акушерлік пәніне арналған кітабы жарыққа шығарылды. Ветеринарлық акушерліктің клинико-тәжірибелік жұмыстары нәтижесінде көптеген мәселелер өз шешімдерін таба бастады.
Проф. Н.Ф. Мышкин сиырдың буаздығын анықтаудың клиникалық әдісін, туудан кейінгі салдану ауруының алдын алу шараларын, желінсаудың жіктелуін ажыратса, проф. А.Ю.Тарасевич жылқының буаздығын анықтау әдісімен гинекологиялық ауруларды емдеу әдістерін, ұсынды. Ал, 1949 ж проф. Я.Г. Губаревичветеринарлықтехникумдарына арнап Акушерство мелких животных оқулығынжазды.
А.П.Студенцов ветеринарлық акушерлік саласы бойынша ең алғашқы ветеринариялық ғылдымының докторы болды. Оның көптеген еңбектері (300-ге жуық) ветеринарлық акушерлік және гинекологияның дамуына өз үлесін тигізді.
Проф. В.А.Акатов сиырлардың желінсауын ультрадыбыс арқылы емдеуді ұсынса, проф. Д.Д.Логвинов желінсауды, шудың түспей қалуын, туғаннан кейінгі салдануды новокаин арқылы патогенетикалық терапияның тиімділігі мен емдеу жұмыстарын тәжірибе жүзінде қолданысқа енгізген.

.

ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Күйіттеуші малдарды дайындау әдістері
Қолдан ұрықтаңдыру жұмысы нәтижелі болу үшін, аналық малдың күйлеу уақытын өткізіп алмай, дер кезінде ұрықтандырып отыру керек. Қолдан ұрықтандыру кезеңінде ұрықтандыру уақытын шырыш ағу және жыныстық қозу белгілері бойынша анықтаған жағдайда 30%-дан астам малды әлі күйге келмегендігі анықталады. Бұған қоса күйлеу уақыты кейбір малда өтіп кетуі мүмкін. Кейде табынды 4-5 рет қарап бақылағанның өзінде күйлеу уақыты өткен сиырлар саны 20%-ға жетеді, ал жыныстық қозу белгілері байкалмағандары 40% немесе одан асады. Сондықтан осы жерде күйіттеуші малды пайдаланудың маңызы орасан зор. Күйіттеуші-аталық мал дегеніміз күйге келген аналық малды табу үшін жыныстық рефлекстері толық сақталған, арнайы дайындалған еркек мал күйіттеуші-аталық мал тек күйлеген малды тауып қана қоймайды, ол сонымен қатар, аналық малдыңжыныстық қызметін стимулдеуші, реттеуші ең тиімді факторлардың бірі болып саналады.
Күйлеу - бұл ұрғашы малдың еркек малға оң сексуалды реакциясы, сондықтан оны күйіттеуші малдың көмегімен нақты анықтауға болады. Сиырларды ұрықтандырғаннан кейінгі дұрыс ұйымдастырылғандғын тексеру (проба) буаздықты және бедеулікті сенімді түрде анықтауға мүмкіндік береді. Күйіттеуші-аталық малды жергілікті тұқымды немесе ет бағытындағы, жыныстық жағынан белсенді, дені сау, 8-10 айлық жас 123 бұлшықтардан дайындайды. Оларды дайындамас бұрын індеттік жне инвазиялық ауруларға (туберкулез, бруцеллез, кампилобактериоз, трихомоноз, вибриоз, т.б.) тексеріп алады.
Күйіттеуші - бұқаларды 1-1,5 жыл ғана пайдаланған жөн, ал сонан соң оларды етке еткізеді. Күйіттеуші-бұқалар піштірілген бұқаларға қарағанда тез өседі, салмақтары жарамсыздыққа шығару уақытына дейін 500 кг-нан асады және терісінің сапасы жоғары болады. Оларға аса көп, қосымша шығын шығарылмайды, сөйте тұра олардан келетін пайда үлкен, солардың ішінде ең бастысы бұл бедеуліктің алдын алуда өте тиімділігі. Күйіттеуші-бұқаларды дайындауда бірнеше сенімді оперативті әдістер ойластырылған. Кез келген бұқаға операция жасауға болады, бірақ оны 8-10 айлығында жасаса, ол жеңіл, тез және ыңғайлы болады. 150-200 бас сиырға 1 күйіттеуші бұқадан дайындайды. Күйіттеуші малды жыныстық қатынасқа түсе алатын, бірақ ұрықтандыра алмайтын және жыныстық қатынасқа мүлде түсе алмайтындай етіп дайыңдауға болады.
Жыныстық қатынасқа түсетін, бірақ ұрыктандыра алмайтын күйіттеуші малдарды дайындаудың оперативті әдістері.
Бұқаларды вазэктомиялау. Күйіттеуші еркек малды дайындауда белгілі әдістердің ішіндегі кез келген шаруашылық жағдайында жасауға болагын, ең қарапайым және тез орындалатын әдіс - вазэктомия. Ол ұрық жолын немесе ең қосалқысының белгілі бір бөлігін кесіп алып тастаумен сипатталатын операция. Осындай жолмен дайындалған аталық малдың жыныстық қатынасқа түсу қабілеті сақталады, бірақ ұрыктану болмайды, өйткені эякулят кұрамында тек қосымша жынысық бездердің секреті ғана болады. Себебі еннен көтерілген спермийлер жалпы қынаптық қуыста қалып кояды да, кейіннен организмге қайта сіңіріліп кетеді. Сондықган вазэктомияланған бұқалар табиғи шағылыстырғаңда да, қолдан ұрықтандырғанда да өндіруші бола алмайды. Оларды тек қана күйіттеуші ретінде ғана пайдаланады. Физиологиялық тұрғыдан қарағанда вазэктомияланған еркек мал үздік күйіттеушілер. Оларды жиі пайдаланса ұрғашы мал организміндегі жыныстық процестер дұрыс қалыптасады, күйлеу күндері қысқарып, овуляция процесі жеделдейді, жатыр жиырылуы және басқа жыныстық кызметтер қарқынданып, ұрықтану көрсеткіші жоғарылайды. Вазэктомия жасаудың бірнеше тәсілдері бар, оларды алдымен жаңадан сойылган малдан алынған жыныс органдарында жасап, содан кейін тірі малдарға жасау керек. Бұқа, қошқарларда вазэктомия әдісін А.Я. Краснитский, В.С. Шипилов, В.Я. Андреевский, Ю.Г. Казаев бойынша жүргізуге болады. А.Я. Краснитский әдісі ұма мойнының қаудалдік жағынан, операциялық аланды дайындап алып, жергілікті (0,5-1 % новокаин ерітіндісімен) жансыздандырып, тері және тері асты қабаттарын ұзынынан тіліп, осы тілік арқылы ен бауын шығарып, оның құрамындағы ұрық жолын ажыратып алып, 1,5 - 2 см бөлігін кесіп (резекция) алады да, қайта орнына салып, жара ауызына үзілмелі тігін салады. Жараны өңдеп, оған стретпоцид немесе басқа антимикробтық ұнтақ сеуіп кояды.
1-сурет. Бұқаға бір тілік арқылы вазэктомия жасау

В.С. Шпилов әдісі дәл осындай қағиида бойынша, бірақ ұманың мойнының краниалдік жағынан және жеке-жеке екі тілік арқылы жасалады. Жас бұқашықтарға сол бір тілік арқылы жасауға да болады. Егер ұрық жолдарының 2 см бөлігін кесіп алмай, тек кесіп қана қойса, олар қайта жалғасып, қалыптасып кетуі мүмкін. Ондай күйіттеуші мал күйлеген малды ұрықтандыруы мүмкін, сондықтан операциядан 10-15 күн кейін олардың шәуетін тексереді. Егер шәуетте спермийлер болмаса операция нәтижелі болғаны.
В.Я. Андреевский әдісі бойынша ұманың оң және сол жақ ұштарынан операция аланып дайындап алып, 2-3 %-дық новокаин ерітіндісімен жергілікті жансыздандырып, тілігі ен қосалкысының құйрығын шығарып, кесіп алады. Жара ауызына тігін салып, антимикробтық ұнтақтар сеуіп қояды.
Ю.Г. Казаев әдісінің ерекшелігі мұнда ен қосалқысының құйрығынан кейін, ұрық жолының басталған бөлігінен 1,5-2 см кесіп алады. Вазэктомия жасалған аталық малдардың эякулятын тексеріп, онда спермийлердің жок екеніне көз жеткізген соң ғана, оларды пайдалануға болады. Жыныстық катынаска түсе алмайтын күйіттеуші малды дайындау. Жыныстық қатынасқа түсе алмайтын күйіттеуші малды келесі кооперативтік В.С. Шипилов әдісі бойынша жыныстық мүшені бір шетіне бұру. Бұл малдың жыныстық мүшесін, күпегімен қоса бір жагына ақ сызықтан 70-80°-қа бұрумен сипатталады. Ол үшін операция алдын дайындап алып, 1% новокаин ерітіндісімен жергілікті залалсыздандырады.

2-сурет. Жыныстық мүшені күпекпен бірге бір шетіне бұру
Күпекті жыныстық мүшемен қоса айналдырып ойып кесіп алады да, алдын-ала 70-80°-тық бұрышта дайындалған тілікке көшіріп тігіп қояды. Күпектің бұрынғы орнын біріктіріп тігіп тастайды. Сонда аталық мал жыныстық қатынасқа түсе алмайды, себебі жыныстық мүшесі асылғанда жанына қарай кетеді де, аналық малдың қынабына түсе алмайды. (Шипипов бойынша S-тәрізді имекті тігу әдісі (3-сурет) малдың жыныстық мүшесінің төменгі имегіне тігін салумен сипатталады. Ол үшін малға Воронин блокадасын жасайды. Осыдан кейін, имекті тауып алып, тері және тері асты қабаттарын тіліп, жыныстық мүшені сыртқы ұлпалардан жалаңаштап тазартады да, оның астыңғы имегіне, зәр жүретін жасанды зақымдамайтындай етіп, екі жағынан үш жерден үзілмелі тігін салады. Жыныстық мүшені орнына салып, жара ауызын тігіп, антимикробтық ұнтақ сеуіп қояды. Бұл кезде жыныстық мүше күпектің ауызына 6-8 см жетпей тұрады, яғни жыныстық мүше сыртқа шықпайды. Демек, жыныстық қатынас - коитус болмайды.

3-сурет В.С. Ш ипилов әдісі бойынша жыныстық муиіенің
S-тәрізді имегін тігу

Препуциотомия (В.С. Решегняк, И.Я. Пасечник, Ф.С. Шинкареп) бұл күйекті тесіп, жасанды жаңа күпек жасау (3-сурет). Ол үшін операция алаңын дайындап алып, 1% новокаин ерітіндісімен жергілікті жансыздандыражы. Сонан соң күпектің өзегіне диаметрі сәйкес келетін резеңке түтік енгізіп, күпектің тесігінен 10-12 см кейін тіліп, жасанды күпек жасап теріні екі жағына қайырып тігіп қояды. Күпектің алдыңғы бөлігін, яғни, бұрынғы орнын мүлдем жауып тігіп тастайды. Сол кезде жыныстық мүшекейін жасалған тесіктен шығады да, асылғанда ұрғашы малдың қынабына түсе алмайды. Күйіттеуші малды дайындаудың қарапайым әдісі - күйек (фартук) байлау.

4-сурет. Күйіттеушіні препуциотомия әдісі бойынша дайындау

Бірақ бұл әдістің кемшіліғі - малдың жыныстық мүшесі зақымданып, қабынуы мүмкін, күйек ластанып, сасып-шіріп, микробтар жинағьпп болады, күйектің бауы үзіліп, түсіп қалуы мүмкін (5-сурет)

Жыныстық циклдің феномендерін анықтау. Шырыш ағу феномені. Жыныс органдарының кілегейлі қабығындағы эпителлий жасушалры көбейіп, бірнеше қабат өсіп, сөл бөліп шығара бастайды. Пайда болған сөл жыныс саңылауынан агып шығады да, сарпайынан жіп тәрізді шұбатылып, мөлдір шыны түсті, ақшыл сұйық түрінде көрініп тұрады. Бұл құбылысты шырыш ағу феномені деп атайды. Осы кезеңде жатыр мойнының, қынаптың, қынап кіреберісінің кілегейлі қабықтары домбығып, ісініп, қызарып кетеді. Шырыш ағу процесі 2-3 тәулікке созылады. Бұл кезде жатырдың тонусы күшейе түседі, тік ішек арқылы ұстап сипай бастағанда-ақ, тез жиырылып серпіледі.
Алғашқы күндері ақкан шырыштың мөлшері аз болады да, оның малдың жатқан жерінде немесе құйрығына жабысып тұрғаны байқалады. Бұдан кейін шырыштың мөлшері көбейіп бөлінеді де, кезеңнің соңына қарай азая бастайды. Бұл кезде сұйықтың өзі де қоюланып, бұлыңғырланады. Кейбір сиырларда, қаншықтарда ұсақ қан тамырлары жарылуы салдарынан қан араласкан сұйық ағады. Осы кезеңдегі жағындыны микроскоп арқылы қарағанда кілегейлі өлген жасушалары көптеп түсе бастағанын байқаймыз.
ІІІырыш ағу процесінің соңына қарай, жоғарыда айтылған барлық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.