Ахмет Байтұрсыновтың қазақ халқының рухани көсемі ретіндегі орны

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Қорғауға жіберілді
____________2020 ж.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынов - педагогика ғылымының негізін салушы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
1 А.Байтұрсынов мұраларының ғылыми педагогикалық негіздері ... ... ... ...
7
1.1 Ахмет Байтұрсыновтың қазақ халқының рухани көсемі ретіндегі орны.
7
1.2 Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуына

ықпал еткен қоғамдық және саяси - әлеуметтік жағдайлар ... ... ... ... ... ... ..
11
2 А.Байтұрсыновтың тәлімдік ой-пікірлерін оқу-тәрбие үрдісінде

пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.1 Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық мұралары және оның тәлімдік

мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2.2 Ахмет Байтұрсынов мұраларын мектептің оқу-тәрбие үрдісіне

енгізудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
3 Практикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
39
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
41
Мазмұны

Кіріспе
Қазіргі нарықтық экономикаға сүйенген, ғылыми-техникалық жаңалықтарға еркен аяқ басқан егеменді еліміз ХХІ ғасыр табалдырығын аттай отырып, білім беру ісі мен қоғамды ізгілендіру мәселесін, демократия мен ұлттық руханиятты, мәдениет пен тілді түлетуге, ұлттық рухани мұраларды жандандыруға баса көңіл бөліп, білім беру мекемелері өздерінің алдына басты міндет етіп қойып отыр.
Қазақстан Республикасының мәдени-этикалық білім беру тұжырымдамасында мемлекетіміздің тәуелсіздігін нығайту ұлттық мәдени дәстүр жалғастығына, тарихи мұраларды жандандырып тәрбие құралына айналдыруға, халықтар мүддесі мен бірлігінің тоғысуына негізделуі қажет. Мәдени-этикалық мұраны жандандыру мен жалғастыру, ұлттық патриоттық сезімді ояту мен аялау ең алдымен мектептен басталуы тиіс - деп өте орынды айтылған.
Бұл істе қазақ ұлтының берекелі бірлігін, көсегелі ел болуын аңсаған, сол жолда күш-жігерін, ақыл-парасатын аямай жұмсаған Алаш қайраткерлерінің бірі емес бірегейі - А.Байтұрсынов сынды ойшыл-оқымысты қайраткердің қызметі мен ағартушылық мәдени мұраларын орынды пайдалану аса қажет. Себебі, ол халық мұңын мұңдап, халықтық ар-намысты оятуды, қалың ел қазағының басқалармен терезесі тең ел болуын, өнер-білімді еркін игеруін аңсады.
А.Байтұрсынов ұлттық мүддені жеке бастың мүддесінен жоғары қоя білді. Елдің өзін ел сезінуін, өзгелермен тең сезінуін, өзінің ұлтын ер сезінуін, қайраттанып, намыстанып жігерленіп өмір сүруін армандады. Сол жолда революционер - демократтарша өмірінің ақырына дейін күресе білді. Асыл арман жолында ел тағдыры үшін өз өмірлерін қиюдан да тайынбады.
А.Байтұрсыновтың педагогикалық - ағартушылық ғылыми еңбектерін зерттеп педагогикалық колледждер мен жалпы орта білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланудың ғылыми-әдістемелік кешенін жасау, оны теориялық және практикалық тұрғыда негіздеп, жан-жақты дамыған шығармашыл тұлға қалыптастырудың маңызы мен мәні аса зор.
Егер, А.Байтұрсыновтың педагогикалық мұраларындағы құндылықтарды іркітеп, тәлімдік мүмкіндіктерін айқындай отырып жасаған әдістемелік ұсыныстар іске асса, онда рухани құндылықтарды бағалай білетін, ұлттық және патриоттық санасы жоғары жеке тұлға қалыптастыруға игі ықпал еткен болар еді. Қазақ халқын надандық түнегінен шығару үшін оның негізгі, тура жолы білімде екендігін дәлелдеген - ұлы данышпан Ахмет Байтұрсыновтың ақыл сөзін, асыл ойларын санамызға сіңіру, өсиеттеріне сай еңбек етіп, өнегелі өмірін жастарға үлгі етіп ұсынып, кемеңгерлік, даналық пікірлерін тәрбиенің қуатты құралына айналдыру. Артында бықсыған күл емес, мәңгі өшпес жалын, от қалдырған, қазағым деп халқымыздың болашағына бар өмірін арнаған арыстай азаматымыздың өмірін келер ұрпаққа дәріптеп, өмірін үлгі тұту. Себебі, А.Байтұрсыновтай ірі, кесек тұлға тарихымызда көп емес, санаулы-ақ қана. А.Байтұрсынов өмірі мен қызметі асыра мақтау, жалған бояуға зәру емес.
Қай елдің тарихында да халыққа сіңірген еңбегі мен көрсеткен қызметі көп жылдар өткен соң барып бағаланатын, танылатын тарихи тұлғалар болады. Тағдыры тарих тәлкегіне тап болып, туған халқымен жарты ғасыр өткен соң қайта мәңгілікке табысқан сондай титан тұлға - Ахмет Байтұрсынов. Ахаң - ақыл-ойдың асқар алыбы. Біз Ахмет Байтұрсыновтың өмірі мен қызметін толық оқып - біліп, зерттеп - танып болғанымыз жоқ. Ахметтануда Ахметті дұрыс тану үшін жай ғаламдық емес, үлкен ақыл керек. Осы мақсатта Ахметтану жұмысына азда болса өз үлесімді қосу.
Халыққа білім беру үшін сол халықтың ана тіліндегі жазуы, оқу құралдары болуы қажет, әдебиеті мен мәдениетін дамытатын іс-әрекеттер мен саяси әлеуметтік жағдайлары болуы тиіс. Міне, осындай өзекті мәселелерге А.Байтұрсынов ерекше мән беріп, игі істерді алға бастыру үшін кедергілермен аянбай күресті. Ұлттық емлені, грамматиканы ғылыми негізде жаңадан құрып, оны іс-әрекетпен жүзеге асыруға басшы болды. Ол өзі үшін ұлтшыл болған қулардан бөлініп, сол ұлт қамы үшін ерлікпен еңбек етіпкүресе білді,[4] - деп С.Сейфуллин айтқандай: ... байын, кедейін айырмай, қазақты ғана сүйетін адал жүрек, ұлтжанды Ахмет ауыл мектептерінде, семинарияларында халыққа білім беру, оны жетірдіру саласында көп ізденді, қажымай қайрат көрсетіп, қиндықтан да тайсалмай қарсы тұрып, қаһарман болды.
Зерттеудың мақсаты мен міндеттері. Ахмет Байтұрсыновтың педагогика ғылымының негізін қалаушы ретіндегі қызметін зерттеу.
Мақсатты негізге ала отырып, келесі міндеттерді шешу қажет болды:
- Ахмет Байтұрсыновтың қазақ халқының рухани көсемі ретіндегі орнын анықтау;
- Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық және саяси -әлеуметтік жағдайларды зерттеу;
- Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық мұралары және оның тәлімдік мүмкіндіктерін қарастыру;
- Ахмет Байтұрсынов мұраларын мектептің оқу-тәрбие үрдісіне енгізудің жолдарын зерттеу.
Зерттеудің теориялық негіздері. Курстық жұмысты орындау барысында С.Қалиев пен Б Иманбекованың Ахмет Байтұрсынов педагогикалық мұраларын оқу-тәрбие жүйесіне пайдалану еңбегі, Ә.Табылдиевтің Қазақ педагогикасы еңбегі және Ақиқат журналдарында жарық көрген бірнеше мақалалар мен А.Байтұрсыновтың Қазақ, Айқап, Ақжол, Еңбекші қазақ және т.б. баспасөз беттеріндегі жарық көрген публицистикалық мұралары басшылыққа алынды.
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, практикалық бөлім және қорытынды, пайдаланған әдебиеттертізімі және қосымшалардан тұрады.

1. А.Байтұрсынов мұраларының ғылыми педагогикалық негіздері
1.1 Ахмет Байтұрсыновтың қазақ халқының рухани көсемі ретіндегі орны

Ахмет Байтұрсынов (1873 - 1938) қазақтың халық педагогикасын жан - жақты зерттеп, қазақ педагогикасының негізін қалады, ұлттық білімнің шамшырағы болды. Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметi 1895 жылдан басталады.
Көп уақыт бойына Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерiнде ауылдық, уездiк және екi сыныптық училищелерге сабақ бередi. Ахмет Байтұрсынұлы ағартушылық қызметi жағынан Ыбырай Алтынсариннiң тiкелей мұрагерi болды.
Қазақ этнопедагогикасының арқауы - ауыз әдебиеті мен халықтың салт-дәстүрлері. Ауыз әдебиеті мен халықтың салт - дәстүрлері - ұлттық тәрбиенің негізі. Міне, осы тұғырлы тұжырымды ірі ғалым-лингвист, әдебиет зерттеуші, тюрколог, дарынды ақын, аудармашы, қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушы, қазақ баспасөз тілінің ұлттық үлгісін жасаған талантты көсемсөз иесі, туған халқының рухани дүниесін жандандырған ғұлама - жан-жақты зерттеп, талғай тауып, олардың ғылыми - теориялық негіздерін жасады. [20;12]
Ұлттық педагогиканың (этнопедагогиканың) ғылым ретінде дамып, қалыптасуы сол ұлтқа білім берумен, яғни оқумен, оқытумен, тәрбиелеумен байланысты деп пайымдаған данышпан Ахаң, ең әуелі халыққа білім беру ісін қолға алып, жетілдіруді алдына мақсат етіп қойды. Ол үшін, ол өзі оқып, білім алды: 1891 жылы Торғайдағы 2 кластық орыс-қазақ училищесінде оқыды, кейін Орынборға барып, мұғалімдер мектебіне түсіп, оны 1895 жылы бітірді. Сөйтіп, 1896-1907 жылдары Ақтөбе, қостанай, Қарқаралыуездеріндегі ауылдық және юолыстық мектептерде, 2 кластық училищелерде мұғалім болып, қызмет атқарды. [4;78]
Ахмет Байтұрсынов қазақ ауыз әдебиетінің ұлттық- тәрбиелік мәнін жоғары бағалады. Ол 1895 жылы Торғай газетінің (Тургайская газета) 24-қыркүйектегі №39 санында Қазақтың болжамдары мен мақалдары (Киргизские приметы и пословицы) деген мақала жариялап, онда шаруашылық жайына өнеге - нұсқа ретінде айтылған халық сөздерін (36 болжам) және даналық мақалдарды келтіріп, халықтың данышпандық тұжырымдарын тәлім-тәрбие ісіне пайдалануға ұсынды [8;21].
Халық қамқоршысы 1913 жылы Қазақ газетінде Оқу жайы деген басмақала жариялап, онда: Қазақ жерінде өндіріс жоқ, шикізатын сатады, ал сол шикізаттан жасалатын өнімді 2-3 есе қымбат түрде сатып алады. Бұл надандықтан келген кемшілік, - дейді. [14;24]
Халықты надандық түнегінен шығару үшін оған білім беру қажеттігін дәлелдеді. 1914 жылы Қазақ газетінде жарияланған Бастауыш мектеп деген мақаласында автор қазақтың бастауыш мектептері қандай болуы керек деген мәселе қойып, халық сауатын ана тілінде ашу мақсатын алға қояды.
Халлыққа білім беру ісін ұлттық жазудан бастауды мақсат тұтқан лингвист ғалым 1913 жылы Қазақ газетінің 34-санынан бастап кейбір дауысты дыбыстарды таңбалау жайындағы өзінің пікірлерін жариялады. Одан кейінгі араб алфавитіндегі жуан дыбыстардың таңбаларын алмау, қазақ тіліндегі ы, е, и, о, ұ, у дыбыстарының әрқайсысына таңба бейнелеу, к, г дыбыстарынан басқа дауыссыз дыбыстармен келген сөздердің жіңішкелік белгілерін дәйекті таңбалармен көрсету туралы ұсыныстар жасап, төте оқу қазақ балаларына жеңіл болатынын дәлелдеді. Сөйтіп, ғалым қазақ халқының ұлттық жазуын (араб емлесімен) қалыптастырды.
Ғалымның 1912 жылы Орынборда басылған Қазақша әліппе (Оқу құралы) халықты сауаттандырудың басты құралы болды. Бұл оқу құралында әрі сауат ашу, әрі ұлттық (зтнопедагогикалық) дүниетанымды іске асыру мақсаттары көзделді. Мысалы, туысқан-туған, іліктес, киімдер, ойын-ойыншықтар, ыдыс-аяқ, тамақтар-сусындар, дене мүшелері, үй саймандары, құстар, жер жүзінің аттары, сан, жаңылтпаш, жұмбақ, мақалдар түзіліп берілді. 1926 жылы бұл әліппенің жете өңделген жаңа түрі жарияланып, қазақ халқының сауат ашу мектебінің басты құралы болды.
Қазақ этнопедагогикасының бір негізі - ауыз әдебиеті десек, әдебиетті сөз өнері деп бағалаған А.Байтұрсынов, сол сөз туралы, көркемсөздің қисындылығын үйрететін тіл құралын түзді. Филолог ғалым 1914 жылы қазақ тілінің морфологиясын, 1915 жылы фонетикасын, 1916 жылы синтаксисін баспадан шығарды. Бұл оқулықтар Қазақ тіл білімі атты ғылымның негізі, бастау бұлағы, баянды бастамасы болды.
Ғұламаның Тіл жұмсар (1928), Ана тілінің әдісі, Зерттеу мен сүгіреттілік әдісі туралы, Жалқылауды жалпылау әдісі (1927) деген еңбектері қазақ тілін оқыту әдістемесінің іргетасы болды. Оның жазу таңбаларын түсіндіретін Баяншы атты кітапшасы 1912 жылы, үлкендерге арналған Сауат ашқыш оқу құралы 1926 жылы жарық көріп, бүкіл ұлттық сауат ашу құралы болды [16;34]
Әдіскер ұстаз оқыту әдісі догма емес, қайта ол әрбір оқытушының білімдарлығына байланысты неғұрлым тиімді, жаңаша құрылу керек екенін уағыздайды. Әдіскер оқушыларға ереже жаттатудың тиімсіз екенін дәлелдеп, түсіндіру, талдау, қорыту тәсілдерін қолдануды ұсынады. Сол сияқты, әдебиет сабағын оқытқанда әсерлендіру, талдау, бейнелеу, тұжырымдау тәсілдерін қолдану қажет екенін Қай әдіс жақсы (1928) деген мақаласында айқын баяндайды.
Әлеуметтік өмірден этнопедагогика пәні журналистикамен сабақтас екендігін көреміз. Ақын, аудармашы, жазушы ғалым 1895 жылдан бастап өмірінің соңына дейін газет-журналдарға белсене қатысып, әдеби, ғылыми еңбектерін үздіксіз жариялап, шығармашылық дарынының биік екенін көрсетті. 1913-1917 жылдары Қазақ газетін шығаруға басшылық жасап, басқа газет-журналдар арқылы да дарынды журналистік еңбегімен қазақ журналистика ғылымының негізін қалады [18;75].
А.Байтұрсыновтың ақындығы - Абай дананың ақындық биігіне меңзеген, ұлы ақынның өнегесімен өрге басқан ақын. Ақынның 1911 жылы шыққан Маса жинағы, 1909 жылы басылған Қырық мысал атты аударма жинағы қазақ поэзиясының алтын қорынан орын алған көрнекті көркем дүние болды.
А.Байтұрсынов қазақ өнерін, тарихын тұрмысы мен әдет-ғұрыптарын жан-жақты зерттеп, жақсы білді. Өзі де ән шығарып, күй тартып, көптеген қазақ әндерін нотаға түсіру үшін Қазақтың 1000 әнін жинаған А.В.Затаевичке көмек көрсетті. 1913 жылы Мәдениет тарихы деген кітап жазып бітірді, бірақ ол кітап түрлі себептермен басылмай, жарияланбай қалды.
1926 жылы Мәскеуде жарияланған Ахаңның Жоқтау деген жинағында қазақ халқының 400 жылдық тарихында дүние салған ұлы адамдардың қайталанбас қасиетті бейнелерін көрсететін, олардың үлгі-өнегелерін баяндайтын жоқтау жырларын ілтифатпен іріктеген ұрпақ тәрбиесіне таптырмайтын тарту ұсынды. Одан бұрын Ахаң 1923 жылы Мәскеуде Ер Сайын атты қазақтың батырлық жырларын бастырып шығарып, кітаптың алғы сөзінде, түсініктемелерінде батырлық жырлардың тәрбиелік мәнінің зор екенін дәйектеп, дәлелдеді.
Ұлы ғұлама 1926 жылы жарияланған Әдебиет танытқыш деген кітабында қазақ әдебиетінің теориялық негіздерін жасаумен қатар қазақ әдебиетінің қызыл арқауы - ауыз әдебиеті екенін дәлелдеп теорияны айқындайтын мысалдарды, негізінен қазақ ауыз әдебиетінен алып көрсетті.
Әдебиет танытқыш атты осы оқу құралында Ахаң көрнек өнерді (көркемөнер) бес тарауға (сәулет, сымбат, суреттеп көрсету, әуез, сөз - өнерлері) бөліп, содан сөз өнерін (қазақша - асыл сөз, арабша - әдебиет) саралап талдайды да, сөз өнерінің ғылыми тұжырымдарын жасайды: Бір нәрсе турасындағы пікірімізді, яки қиялымызды, яки көңіліміздің күйін сөз арқылы жақсылап айта білсек, сол- сөз өнері болады,[9] - деді.
Зерделі зерттеуші ауыз әдебиетінің салаларын: ертегі, ертегісымақ (аңыз әңгіме), өтірік өлең, жұмбақ, жаңылтпаш, жыр үміт өлең (мақтау, құрметтеу, құттықтау), толғау, терме салаларына бөліп, әрбір салаға ғылыми тұжырымдама жасады. Мысалы: Терме деп ат қойылуының мәнісі бұл түрлі шығармалар бір нәрсенің жайынан сөйлеп тұрмай, көп нәрсені теріп, сөз қылып өтеді,- дейді.
Зерттеуші мысалдарды, ділмәр (шешендік) сөзді, тақпақты, мақалды, мәтелді, ғұрып сөзді (тұрмыс-салт жырларын) талдап, олардың ауыз әдебиетіндегі әсерлі, тәрбиелік мәні зор үрдістер салалары екенін дәлелдеп, тұрмыс-салт жырларындағы: тойбастар, жар-жар, неке қияр,беташар, жоқтау, жарапазан, бата сөздерінің поэзиялық ерекшеліктерін талдап көрсетіп, олардың тәрбиелік әсерлілік қасиеттерін айқындайды.
Қазақ этнопедагогикасының бір саласы этнопедагогикалық ойлар тарихында үлкен орын алатын Ахмет Байтұрсыновтың ғылыми-педагогикалық еңбектерінің ұлттық ерекшеліктері мол, педагогикалық мәні зор.

0.1 А.Байтұрсыновтың педагогикалық ой-пікірлерінің қалыптасуына ықпал еткен қоғамдық және саяси-әлеуметтік жағдайлар

XIХ ғасырдың екінші жартысында қазақ даласының Ресей қол астына тұтастай бағынуы, жер-жерлерде әскери бекіністердің, сауда саттық өркендеген қалалардың салынуы, орыс шаруаларын қоныстандыруы т.б. саяси-экономикалық қарым-қатынастар, қалыптасып қалған көшпелі халықты бірден отырықшылыққа қазақ халқына едәуір әлеуметтік-психологиялық кері әсер етті.
Ресей Халық ағарту министрлігі 1870 жылы бұратана халықтарға білім беру шаралары туралы арнаулы заң қабылдады. Осы заң бойынша шет аймақтағыларды орыстандыруды көздеген миссионерлік педагогика жүйесі енгізілді. Өйткені, патша өкіметінің отарлау саясатының басты мақсатының бірі халықты жаппай орыстандыру, шоқындыру еді. Бұған жетудің негізгі жолы - мектеп, халық ағарту ісі екені даусыз[6]. Осындай мақсатты іске асыра бастаған Ресей миссионерлері мұсылман елінің бірлігін ыдырату, халықты дінінен, тілінен айыру, бұратана халықтарды шоқындырып, ата-баба салтынан, дәстүрінен қол үздіріп тоз-тозын шығару үшін ғасырлар бойы қолданып келе жатқан алфавитін жойып, мұсылмандық мектеп-медреселерді жоғалтып, орыс-қазақ мектептерінің санын көбейтіп, оларды бірте-бірте таза орыс тілді мектептерге айналдыруды көздеген алуан түрлі сұрқия істерін жүргізді. Патша өкіметінің мұндай саясатпен ашқан мектептері қазақ халқының ұлттық ерекшелігіне, мәдениетіне үйлеспеді. Себебі, отаршылдардың басты мақсаты - қазақ халқын сауаттандырып, көзін ашу, білімді болуын қамтамасыз ету емес, жазба мәдениетінен ажырату болатын. Ұлттық мектептердің азаюы, әлсіреуі осындай отаршылдық саясаттың күшеюінің нәтижесіне байланысты еді. Мұндай саясаттың белең алуына қарсылық білдірген алғашқы қазақ ағартушысының бірі - А.Байтұрсынов болды [5;39]
Осы ғасырдың аяқ кезінде қазақ мектептері құрылымына байланысты екі түрлі көзқарастар туындады. Алғашқылары - орыстандыру, шоқындыру, ұлттық дін мен тілден, мәдениеттін қол үздіруді көздеуші миссионерлер, ал соңғылары - орыс халқының озық идеяларын негізге ала отырып, халқының дүниежүзілік білімді игеруін қалаған ұлт ағартушылары болды.
Осындай озық идеяның жүзеге асуы үшін қызмет еткендердің бірі - А.Байтұрсынов еді. Ол халқының болашағы жарқын болуына бар ғұмырын арнаған ұлтжанды азамат еді. Оның бойындағы ұлтжандылық қасиет отбасында қалыптасты. Отбасының сол замандағы зұлматтың қасіретіне ұшырауы, қоғамдық - әлеуметтік жағдай оның болашақтағы көзқарастарының тікелей ықпал етті дей аламыз. Себебі, ғалымның балалық шағы Ресей империясының отарлау саясатымен тұстас келді.
А.Байтұрсыновтың немересі С.Кәкішев Ахаң туралы ақиқат атты ғұмырнамасында оның балалық шағынан бастап, саяси қоғам қайраткері болғанға дейінгі өмірін жан-жақты сөз ете келе, былай дейді: Ахаңның тұқымында ер мінезді адамдар көп болған. Байтұрсынның әкесі Шошақ күшті, мінезі салмақты, ақылды, шындықты бетке айтатын турашылдығымен ел жұртына беделді, шаруа кісі екен. Сол қиын қыстау күндерінде халқының мәдениетін, мұңын жоқтап сырттан болған әр түрлі шабуылдан қорғап, талай шайқасқа түссе керек. Содан Шошақтың батырлығы, ақылдылығы туралы әңгімелер ел арасында кең тарап кеткен [6;37].
Ал, Ахметтің әкесі Торғай уезінің начальнигі Яковлевті көрсеткен озбырлығы үшін сабап басын жарғандықтан Сібірге айдалды. Осы оқиға Ахметке бала кезінен - ақ қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік туралы ой түсіріп, өшпес із қалдырғанын оның Анама хат өлеңіндегі:
Оқ тиіп он үшімде ой түсіріп,
Бітпеген жүрегімде бар бір жарам,- деген жолдарынан аңғарамыз. Ол 1895 жылы Орынбордағы учительский школаны бітіріп,әуелі Ақтөбе уезі Батпақты болысындағы А.Қопсықбақовтың ауылнай школында,[5] одан соң Қостанай уезі Әулиекөл деген жерде болыстық школында, кейіннен Қостанай қаласындағы екі сыныптық орыс - қазақ школында мұғалім болды.
1886 жылы Ахмет Омбыға барып А.Е.Алекторовпен танысады. Осы жерде А.Е.Алекторовпен араласа келе, оның ішкі саясатын айқын аңғарады да, оны Н.И.Ильминскийдің саясатын жалғастырушы деген ой түйіндейді. Ахмет 1886 жылдан 1907 жылға дейін Қарқаралыда орыс-қазақ школында, одан кейін қалалық училищенің оқытушысы қызметін атқарады. Осындай ағарту ісімен айналысып жүрген кезінде-ақ, оның дүниеге деген саяси көзқарастарының қалыптасуы басталады, әрі осы жылдары өзінің Қырық мысал атты еңбегін жазады [13;16].
Ал, 1909 жылы жазықсыз жаламен Семей түрмесінде тоғыз айдай отырып шығуы А.Байтұрсыновтың өміріне қатты әсер етіп, қоғамдық - саяси күреске ертерек араласуына тура келді. Ол туралы белгілі ғалым К.Нұрпейіс: ... ХХ ғасыр басында өрістей бастаған қазақ қауымына тән қоғамдық - саяси қозғалыс өз алдына әуел бастан жалпы ұлттық - демократиялық мақсат - міндеттерді қойды. Бұл істің басы - қасында екі ғасыр тоғысында қалыптасқан зиялылар жүрді. Олардың Ә.Бөкейханов бастаған көпшілігі қазақ халқының жалпы ұлттық мүдделерін білдіретін қоғамдық - саяси ұйымдар құрып, солар арқылы өлкедегі буржуазиялық - демократиялық сипаттағы қоғамдық қозғалысты басқаруға талпынды. Солардың қатарында А.Байтұрсынов та болды,- дейді.
А.Байтұрсыновтың ағартушылық-педагогикалық көзқарасының қалыптасып, ол жолды біржола ұстауына әсер еткен оқиғаның бірі 1913-1918 жылдар арлығындағы Қазақ газетінде редакторлық қызмет атқаруы. Бұл қызметті атқару барысында А.Байтұрсынов қоғамдық және саяси - әлеуметтік жағдайларға белсене араласып, өзіндік қолтаңбасын қалдырды. Оған ұлттық кітапхананың сирек кездесетін қолжазбалар қорында сақталған сол Қазақ газеті бетінде жарияланған мақалалары куә. Мәселен, А.Байтұрсынов осы газет бетінде 1913 жылы 5 мың десятина жер, Жауап хат, Қазақтың бас ақыны, Алаш азаматтарына (М.Дулатовпен бірге), 1914 жылы Бастауыш мектеп, Мектеп керектері, 1916 жылы Қазақққа ашық хат, Сібір депутаттарының мәжілісінде, Қазақ жұртына (Ә.Бөкейханов, М.Дулатовпен бірге), Торғай һәм Ырғыз уезінің халқына (М.Дулатов, Тұнғаншин, Кәдірбаевпен бірге), 1971 жылы Шорай Ислам (Ә.Бөкейхановпен бірге)[1]және т.б. жазған мақалаларында отаршылдыққа қарсылық, халық санасын ояту, білімін көтеру, сауатсыздықпен күрес, ұлттық баспасөз ісін жандандыру мәселелерін көтерді. А.Байтұрсынов Революция және қырғыздар атты мақаласында: М.Тынышбаев тәрізді патша заманынан бастап, отарлық билікке қарсы күресіп, қазақтың ұлттық саясатына жетекшілік жасаған қазақ зиялылары өкілдерінің атынан, осы қозғалыстың пайда болу себебіне, қазақ халқының 1917 жылғы қос төңкеріске қатысына, елді большевиктік анархиядан құтқару үшін құрылған уақытша Алашорда үкіметін, бұл үкіметтің азамат соғысы жылдарындағы қызметіне, бірін-бірі алмастырып билікке таласқан орыс үкіметтерімен байланысына және Кеңес үкіметі жағына өту себептеріне тоқталады. Мұндай мақалалар сол кездегі баспасөз беттерінде толассыз жарияланған. Саяси әлеуметтік жағдайларға байланысты көптеген қазақ зиялылары кейбір мақалаларды бүркеншік атпен де беріп отырды. Газет халықты қоғамда болып жатқан өзгерістерден құлағдар ету, санасын ояту, дұрыс жол сілтеп, өнер-білімге, оқуға шақырған бірден-бір үгітші - насихатшы болды
А.Байтұрсынов: ... газета - халықтың көзі, құлағы һәм тілі. Адамға көз, құлақ, тіл қандай қажет болса, халыққа газет сондай қажет ..., - деп газеттің қазақ халқына тигізер пайдасын көрсетеді. Қазақгазеті бүкіл ұлтымыздың мәдениеті мен тарихын насихаттаумен қатар қазақтың зиялы қауымының саяси көзқарасын қалыптастырып, саяси партияларды құруға негіз болды. Жалпы газет 1913 жылдан 1918 жылға дейін шығып тұрды. Газеттің 265 саны жарық көрді. [3;46]
А.Байтұрсынов газет ашу ісі патша үкіметінің қатаң бақылауында болса да, ойын орындап, мақсатына жеткен. Қазақ газетінің атын неге Қазақ деп қойғандығы туралы ол: Аталы жұртымыздың, ауданды ұлтымыздың аты деп, газетіміздің есімін Қазақ қойдық. Ұлт үшін деген істің ұлғаюына күшін қосып, көмектесіп қызмет ету қазақ баласына міндет. Малша оттап, асап ішіп, халық үшін қам қылмай қарын тойғанша мәз болып, мал өліміндей өлмейік, - деу арқылы газеттің мақсаты халықтың рухани көсемі болу екендігін аңғартады.
Сондай-ақ, А.Байтұрсынов газетті аптасына екі рет шығару үшін генерал - губернатордың атына жазған арыз-өтінішінде газет бағдарламасының он бес бөлімнен тұратындығын және алғашқы үш бөлімінің алдына қойған міндеттерін төмендегідей көрсеткен:
oo қазақтарға қатысты үкімет нұсқаулары мен заңдарын жариялау;
oo мемлекеттік дума мен мемлекеттік совет жұмысын жариялау;
oo ішкі және сыртқы хабарларды басып жариялап отыру және т.б. Осындай мәліметтер арқылы Ахметтің Ыбырай ісін жалғастырушы екеніне тағы да көз жеткіземіз.
Ғалым, ағартушы ғана емес, сонымен қатар қоғам қайраткері.
ХХ ғасырдың басы Қазақстанды Ресей империясы отарына айналдыруды түгелдей аяқтап, аграрлық және ұлттық мәселелердің шиеленіскен шағы еді. Ұлт - азаттық қозғалыстың пісіп жетілген кезі болатын. Осы кездегі Алаш зиялыларының Әлихан, Ахмет бастаған тобына тән басты сарын отаршылдыққа қарсылық еді. Ал, бұл сарын барша халықтың мұңынан шыққанды.
А.Байтұрсынов - энциклопедист-ғалым, ағартушы ғана емес, сонымен қатар қоғам қайраткері, білгір саясаткер екенін оның жүріп өткен жолдарынан көреміз.
Орталық мемлекеттік архив деректеріне сүйенсек, осы 1917 жылғы 12-26 шілдеде Орынборда өткен бірінші Бүкілқазақтық съезде құрылған Алаш партиясының негізін салуға, Қазан төңкерісінен кейін 1917 жылы 5-13 желтоқсанда Орынборда болған Бүкілқазақтық екінші съезде Алаш партиясының бағдарламасын талқылауға белсене ат салысып, өзіндік үлес қосқанына осы деректер арқылы көз жеткізуге болады [12;73]
Съездің күн тәртібінде Алаш партиясының бағдарламасының жобасы талқыланды. Съезде талқыланған негізгі мәселе қазақ жерін біріктіретін Алаш автономиясын құру еді. Алаш партиясының бағдарламасы он бөлімнен тұрды.
Бірінші бөлім: Мемлекет қалпы деп аталынды. Мұнда мемлекеттің басқару формасы қарастырылды.
Екінші бөлім: Жергілікті бостандық - деп аталынды. Мұнда Қазақ жүрген облыстардың бәрі бір байланысып, өз тізгіні өзінде болып, Россия республикасының федерациядық бір ағзасы болуы, реті келсе Қазақ автономиясы сыбайлас жұрттармен әзірге бірлес болуы, реті келмесе, бірден-ақ өз алдына жеке болуы,- айтылды.
Үшінші бөлім: Негізгі құқық деп аталынды. Мұнда Россия республикасында дінге, қанға қарамай, еркек-әйел демей адам баласы тең болу, жиналыс жасауға, жария сөйлеуге, газет шығаруға, т.б. еркіндік. Демек, адам құқығы мен еркінің негізгі идеялары туралы мәселелерді жан-жақты қамтыған.
Төртінші бөлім: Дін ісі.
Бесінші бөлім: Билік һәм сот.
Алтыншы бөлім: Ел қорғау.
Жетінші бөлім: Салық.
Сегізінші бөлім: Жұмысшылар.
Тоғызыншы бөлім: Ғылым-білім үйрету.
Оныншы бөлім: Жер мәселесі- деп аталды.
Алашордашылардың мақсаты - өз алдына әскері бар, басқару органы бар қазақ мемлекетін құру болды. Бірақ бұл қателік еді. Себебі, дәл сол кезде халқының сауаты төмен, өнеркәсібі дамымаған, ұлттық кадры пісіп-жетілмеген, армиясы қалыптаспаған, айналасында алпауыт елдер бар қазақ елі өз алдына мемлекет болып өмір сүруі мүмкін емес болатын.
1919 жылы А.Байтұрсынов саяси хал-ахуалдың төмендеуіне байланысты келіссөз жүргізу мақсатында Москваға келді. Ол большевиктердің Алашордамен байланысқа барып, қазақ халқының тағдыры жөнінде келіссөздер жүргізу қажеттігін дәлелдеуге көп күш жұмсады. А.Байтұрсыновтың табандылығы аяқсыз қалған жоқ. Кеңес үкіметі қазақ халқының Ресей Федерациясы құрамындағы автономиялық мемлекеттігін ұйымдастыру ісін басқаратын орган құру туралы шешімге келді.
1922 жылы А.Байтұрсынов Халық Ағарту комиссариаты жанындағы ғылыми орталықты басқарды, бүкіл россиялық Орталық Атқару комитеті мен Қазақ Республикасы Орталық Атқару комитетіне мүше болды.
Париждегі шығыс тілдері мен өркениеттері институтының ректоры, шығыстанушы Реми Дор А.Байтұрсынов еңбегін ерекше бағалауынан, ол тек Азия халықтарының мақтанышы ғана емес, сонымен қатар Еуразия үшін де үлкен тұлға екенін байқадық.
Ғалым қазақтың ұлт екенін танытатын өзіндік мәдениеті мен әлеуметтік жағдайын айқындайтын тіл екенін түсіндіре отырып, ұлттық тілді дамытуға барынша үлес қосты.
Ол қазақ әліппесі мен қазақ тілі оқулықтарын жазуды 1910 жылдардан бастап қолға алды. Сонымен қатар қазақ графикасын жасауға кіріседі. Қазақ графикасының негізін қазақтың мәдени түркі халықтары да пайдаланып отырғандықтан, туыстық, жақындық сипатын жіне араб таңбаларын алады. Сөйтіп, 24 таңбадан тұратын, өзі қазақ жазуы деп, өзгелер Байтұрсынов жазуы деп атаған қазақтың ұлттық графикасын тұрғызады.
Ахмет Байтұрсынұлы - өзінің бүкіл саналы өмірін қазақ тіліндегі дыбыстар жүйесін арнайы зерттеп, қазақ жазба тілін лексикалық шұбарлықтан, басқа тілдердің синтаксистік ықпалынан тазартумен айналысып, қазақ тілі ғылымын дамытқан ірі ғұлама. А.Байтұрсынұлы қоғам, ғылым және мәдениеттің өркендеуі жазу арқылы іске асатынын жақсы түсінді. Ғалым сауатсыздықты жою үшін әріп, оқулық мәселесін кезек күттірмейтін мәселе екенін біліп, 1910 жылдан бастап, араб жазуының қазақ тілі үшін қолайлы емес жақтарын түзеп, оны тілдің дыбыстық ерекшеліктеріне сай етіп, сингармониялық ұлттық әліпби түзеді. Бұған дейін, Х-ғасырдан бері парсы-араб жазуын өзгеріссіз қолданып келгенбіз. Сөйтіп, А.Байтұрсынұлы полиграфиялық жағынан қолайлы-қолайсыз жерлерін, оқыту процесіндегі тиімді-тиімсіз жақтарын таразылай отырып, қазақ тілінің төл дыбыстарына ғана тән 28 әріптен тұратын әліпби құрастырды
Нақтысында, әліпби 24 таңбадан және дәйекшеден тұрады. Егер, "ء" дәйекше сөз алдына қойылса, сол сөздегі барлық дауысты дыбыстар жіңішке деп түсінілген. Мысалы: تۇردى - тұрды, ءتۇردى - түрді. Әліпбиде қазақ тіліне тән, төл дыбыстарға ғана орын беріліп, кірме дыбыстар алынбайды. Ғалым гетерогенді сипат алған емлені, әліпбиді жалпыхалықтық, ұлттық негізде қарастырады. Ғалымның реформалауынан кейінгі араб жазуын бүкіл түркі жұрты ұлттық жазу жүйесі деп таныйды. Сондықтан А.Байтұрсынұлының бұл жазу жүйесін ұлттық қазақ жазуы деп атаймыз. [17;71]
Осы жазуды үйрететін әліппе жазады. А.Байтұрсынов қазақ елінің бостандығының негізгі көзі-ұлттық тіл, ұлттық негіздегі мектеп, мектептің сұранысына сай оқулықтар екенін жақсы түсіне білді. Атқарған елеулі қызметтері педагогикалық көзқарасының қалыптасуына әсер етті, аұарту ісінің көшбасшысы, жадидизм лидері болуна әкелді. Халық Ағарту комиссары болып тұрған кезінде ол мемлекетті басқару жүйесін жергіліктендіру, комитеттің жұмысын жергілікті ұлт өкіметінің ана тіліне аудару, ұлттық мектепті жандандыру, төл оқулықтарды дүниеге келтіру, ұлттық кадр санын көбейту, тіл тазалығын сақтау, халқына дүние жүзілік білімді меңгерту, тегін білім алу құқығын, мектептердің жаңа типін ашу, дамыта оқытуды жүзеге асыру, халықтық тәлім-тәрбиені дәріптеу, соның негізінде болашақ жастарға адамгершілік, эстетикалық, азаматтық тәрбие беру мәселелерін шешумен айналысты.
А. Байтұрсынұлының төте-жазу емлесі Шыңжаңда тұратын қазақтарға 1930 жылдары тарала бастап, сол тұстардағы баспасөзде қолданылғанымен, әр жерде әрқалай өзгеріске түсіп бір ізде болмаған. 1952 жылға келгенде сол кездегі Шыңжаң өлкелік үкіметтің басқаруында құрылған ұлттардың тіл-жазуын қолдану мен зерттеуге жетекшілік ету комиссиясының тапсыруымен Әнуәр Көкейұлы қатарлылар 1954 жылы А.Байтұрсынұлының емлесі негізінде Қазақ тілінің емлесін дұрыс қолдану ережелерін жазған. Бұл ереже Шыңжаң өлкелік халық үкіметінің әкімшілік істері жайындағы 136-ретті жиналысында ресми бекітіліп, жер-жердің атқаруына жіберіліп, біртұтас қолданысқа түскен.
А.Байтұрсынов халық ағарту комиссары болған тұста қазіргі ұлттық педагогиканың асыл мұрасына айналған көптеген төл оқулықтар дүниеге келді. Атап айтсақ, Оқу құралы, Баяншы және бұрынғы кезде басылғпн қырғыз қиссалары, татар тіліндегі оқулықтар, географиялық карталар, саяси кітапшалар Қазан баспасынан жарық көрді.

2 А. Байтұрсыновтың тәлімдік ой-пікірлерін оқу-тәрбие үрдісінде дамыту
2.1 А.Байтұрсыновтың педагогикалық мұралары және оның тәлімдік мүмкіндіктері
А.Байтұрсыновтың ағартушылық еңбегінің алғашқысы Қырық мысалдың бірінші бетіндегі аудармаларын 1901-1904 жылдары тәржімелегенін ескертіп, әрі Замандастарыма атты өлеңінде:
Орыстың тәржіме еттім мысалдарын,
Әзірге қолдан келген осы барым.
Қанағат азға деген жоққа сабыр,
Қомсынып, қоңырайма құрбыларым.
Бабы жоқ жұмыстағы мен бір арық,
Күн қайда үздік шығар топты жарып, - дегенде халқына аударма деп қомсынбауын, көршілес елдердің ақын-жазушылары шығармасындағы жақсылықтарды ізденіс жолында пайдалануды, үлгі етуді мақсат-ниет тұтқанын айтқан. Қалымның әрбір мысал соңындағы қорытынды түйіні оқырманды өзінше тұжырым жасауға, ойлануға ителмелейді. Ел бірлігі, оқу, білім, адалдық, шешендік, тіл мен ой бірлігі, жақсыдан ғибрат алу, жаманнан жирену А.Байтұрсынов мысалдарындағы - басты дидактикалық тақырып. Біз үшін ғалымның ең бағалы педагогикалық мұралары оның ағартушылық, прогрессивті идеялары, халқының кертартпа кесапатты қылықтарын ашық сынап, оқырманның көзін ашуға тырысқандығы. Мысалы,
Білмейсің жөнің менен терісіңді
Ел болып іс етпейсің келісімді.
Жөн айтқан жұртшылыққа адам болса,
Шығарсың қолыңа ала керісіңді - дейді.
Немесе Крыловтан аударған Аққу, Шортан һәм шаян атты мысалының соңында:
Жігіттер мұнан ғибрат алмай болмас,
Әуелі бірлік керек болсаң жолдас.
Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей,
Істеген ынтымақсыз ісің оңбас, - деп халқын бірлікке шақырып, олай болмаған күнде бөлінгенді бөрі жеп көлденең көк аттыға жем болатынын жетесіне жеткізеді.
Осы секілді Ат пен есек мысалында не нәрсе болса да ақылға салып ойланып істе, өткенге өкінгеннен еш нәрсе өзгермейді деген бір ой тастаса, екіншіден біреу маған қиналып көмек сұрағанда жәрдемдес деп жанындағы жанның жайын ұғуға шақырады. Бүгінгі заманда А.Байтұрсыновтың осындай терең мәнді өсиеттері кесектеп кіріп, мысқылдап әрең шығатын жағымсыз қылықтардан аулақ болуға тәрбиелеуде әбден қажет. А.Байтұрсынов өз бойындағы шешендік қасиетті жамандықты түзеуге, жақсылықты медеуге жұмсаған, жастарды азамат етіп тәрбиелеу құрадлы етуге тырысқан. Көптеген мысалдарын адамның мінез-құлық нормасын қалыптастыруға арнаған. Егіннің бастары атты мысалында өзі жемісін жеп тойып, семірген соң еменнің түбін қазып төңкеріп тастаған шошқа сияқты өзі пайдасын көріп тұрған дүниенің қайдан келгенімен ісі жоқ санасы таяз надандардың да болатынына қынжылып, ондайдан аулақ болу керек дейді. Маймыл мен көзілдіріктің де қозғар ойы осы пікірді жалғастырады. Онда, ғылымның жетістігін пайдалана алмағандықтарын өздерінің білімсіздігінен, икемсіздігінен көрмей, кінәні басқадан іздейтін адамдар тобының да адамның адамдық қасиетін көрсететін оның сылдыр сөзі емес, нақты істе тындырымдылығы демек, парасаттылығы мен саналығы ал, әлі келмейтін нәрсемен әлек болудың қажеті жоқ көрпеңе қарай көсіл деген халық даналығымен ұштасатын өсиет айтады. Маймыл атты мысалында алғыс, абырой алу үшін пайдасыз құр мехнат етудің қажеті жоқ, күншілдіктің соңы күйік, орынсыз істің аяғы өкініш, халық ілтипатына бөлену үшін көпке шарапаты тиер игі іс жасау керек, көзге түсем деп шапқылап арамтер болма деп қорытындылайды:
... Мақсатқа ойыңа алған жете алмайсың,
Мал шашып құр далаға төккенменен
Пайдалы істен алар абыройың,
Кетпейді кейін қарай тепкенменен.
Қорыта келгенде, А.Байтұрсыновтың негізгі идеясы жастар тәрбиесін құрғақ сөз таусылмайтын ақыл-кеңеске емес үлгі-өнегеге, ғибратқа негіздеу. А.Байтұрсынов мысалдарының тәрбиелік мәнін зерделей келе, болашақ мамандарды тәрбиелеу, кісілік келбетін қалыптастырудағы мүмкіндіктердің мол екендігіне көзіміз жетті. Мұндай шығармалар тіл жұтаңдығынан арылуға, жастар арасында сирек құбылысқа айналған теңей, салыстыра, астарлы сөйлеуге тәрбиелеуде таптырмас тиімді құрал. Қырық мысал еңбегінің нарық заманында өмір сүріп отырған жастарды имандылыққа, ізгілікке, адамгершілікке тәрбиелеуде маңызы мен ролі өте зор.
Сондай-ақ, А.Байтұрсыновтың 1926 жылы жарық көрген Әдебиет танытқыш еңбегінің де тәлімдік-тәрбиелік мәні зор. Әдебиет танытқыш еңбегінің Асыл сөз бөлімінде: Өнер түрлі болады. Тіршілік үшін жұмсалатын - тірнек өнері, көркемшілік үшін - көрнек өнері болады, - дей келе көрнек өнерін төмендегідей 5 тарауға жіктейді:
oo сәулет өнері (европаша - архитектура)
oo сымбат өнері (скулпьтура)
oo кескін өнері (орысша - живопись)
oo әуез өнері (европаша - музыка)
oo сөз өнері (қазақша - асыл сөз, арабша - әдебиет, европаша - литература)
oo Ахмет өнердің ең алды сөз өнері деп санады. Сөз өнері адам санасының үш негізінде тіреледі: 1. Ақылға 2. Қиялға 3.Көңілге
Ақыл ісі аңдау, яғни нәрселердің жайына ұғыну, тану, ойлау; қиял ісі - меңзеу, бейнелеу, суреттеп ойлау; көңіл ісі - түю, талғау.
Тілдің міндеті - ақылдың аңдауын аңдағанынша, қиялдың меңзеуін меңзегенше, көңілдің түюін түйгенінше айтуға жарату дейді.
А.Байтұрсынов ауыз әдебиетіндегі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ұлттық мұраларды бір жүйеге келтіріп ғылыми негіздеген. Мысал ретінде көбіне Абай, Мағжан, Нысанбай жырау шығармаларынан және Қобыланды батыр, Ер Тарғын, Ер Сайын жырларынан үзінділер алған.
Автор сөз өнерін үй қалау өнерімен өте қисынды салыстыра көрсетеді де, сөз талғау орайында шығарма тілі екі түрлі болатындығын айтады, олар - біріншісі - ақын тілі, екіншісі әншейін тіл. Сөз дұрыс болу үшін түрлі жалғау, жұрнақ, жалғаулықты жақсы білу, өз орнында тұтыну, дұрыс есептеп, сөйлемдерді дұрыс орналастыру, құрмаластыру, орналастыру шарттары алға қойылады. Тіл тазалығына анықтама беріп, ол үшін орыстың жақсы жазушылары қойған талаптарды үлгі етіп алған. Олар:
oo ескірген сөздерге жоламау;
oo жаңадан шыққан сөздерден қашу;
oo өз тілінде бар сөздің орнына басқа жұрттан сөз алудан қашу;
oo жергілікті сөздерге, яғни бір жерде айтылып, бір жерде айтылмайтын сөздерге жоламау.
Ахмет Байтұрсынов "Біз сияқты мәдениет жемісіне жаңа аузы тиген жұрт, өз тілінде жоқ деп, мәдени жұрттардың тіліндегі даяр сөздерді алғыштап, ана тілі мен жат тілдің сөздерін араластыра-араластыра, ақырында ана тілінің қайда кеткенін білмей, айырылып қалуы ықтимал. Сондықтан мәдени жұрттардың тіліндегі әдебиеттерін, ғылым кітаптарын қазақ тіліне аударғанда, пән сөздерінің даярлығына қызықпай, ана тілімізден қарастырып сөз табуымыз керек", ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.