Жеміс ағаштарының бактериялды күйік ауруларының фенологиялық даму кезеңдеін айқындау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

жеміс ағаштарының бактериалды күйік аурулары және олардың дамуы мен таралу ерекшеліктері »

МАЗМҰНЫ

I ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

I ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ: 1. 1 Жеміс дақылдарының шаруашылық маңызы

9: 9

I ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ:

1. 2 Бактериалық күйік ауруының морфологиялық және

биологиялық ерекшеліктері

9: 10

I ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ: 1. 3Бактериалық күйік ауруының таралуы және зияндылығы

9: 11

КІРІСПЕ

Бактериялық күйік - жеміс ағаштарының аса қауіпті ауруланың бір түрі. Ауру қоздығышы Erwiniaamylovora (Burril) Winslowetal. Бұл қоздырғыш раушан гүлділер тұқымдасының мәдени және жабайы түрлерін залалдайды. Бактериялы күйікпен жан-жақты күрестер жүргізілгенімен, бұл ауру үлкен шығндар әкеліп, өнім сапасын төмендетуде. Бұл аурудың қауіптілігі тез таралуымен көрініс береді. Қатты алалданған бау бақшаларда 21-50 % дейінгі аралықта зиян келтіруі мүмкін. Ал бұл залалдың 10-25 % ағаштары мен жемістері мүлдем жарамсы болады. Тіпті кейбір бақшаларда залалы 90 %-ға жетуі мүмкін. Қолайлы ауа райы жағдайында егіннің көлемі мен ауаны азайып, жемістер мүлдем құрып кетуі мүмкін [1] .

Бактериялық күйіктң ең алғаш ошағы XVIII ғасырда Американың Нью-Йорк штатында пайда болды. Жарты жүз жылдықта бұл қоздырғыш Солтүстік Американың көп бөлігін шарпып үлерді. Қазіргі уақытта бұл ауру қоздырғышы: АҚШ, Канадада, Бельгияда, Францияда, Германияда, Люксембурте, Кипрде, Израильда, Түркияда, Швцияда, Нрвегияда, Ирландияда, Грецияда, Чехияда, Словакияда мен Швецарияда таралған. Соңғы жылдары бактерияық күйік ошағы Болгарияда, Югославакияда, Оңтүстік Италияда, Латвияда да табылды [2] .

Қазақстанда бактериялды күйік ауруы алғаш 2008 жылы байқалады, және екі жылдан кейін ауру кеңінен тараған. Соңғы жылдары Өсімдік қорғау және карантин институты ауру белгілері бар деген аймақтарды соның ішінде Еңбекшіқазақ, Талғар, Алматы облысы, Жамбыл облысы мен селективті Мерке ауданының Қарасай аудандарынан жеміс-көкөніс шаруа қожалықтарының зерттеу жүргізу бастады. Соның ішінде Сайрам ауданы аумаында ағымдағы 2016 жылы жалпы 980 га көлемде карантиндік ауруларды зерттеу жұмыстары жоспарланған. Соның ішінд 760 га көлемде жеміс ағашының бактериялды күйігі ауруын таралуын анықтау жоспарланған. Жеміс ағашының бактериялды күйігі ауруының таралуы бойынша зерттеу жұмыстары Қарабұлақ ауыл округі «Қарабұлақ-Агро» СТК бау алқаында - 160 га бау зерттеліп, 10600 дана ағаш қаралып шықты. Жібек жолы а/о шаруа қожалықтарда - 16 га, 660түп, Көлкент ауыл округі СТК «Көлкент» бауында - 40 га, 1740 түп, Манкент ауыл округі СТК «Манкент» - 35, 4 га, 5200 түп ағаш зерттелді, Қарамұрт а/о СТК «Қарамұрт» алма бауларында - 60 га, 6600 түп алма ағаш зерттелді, барлығы - 325, 4 га зерттелып, 28400 түп ағашты құрады.

Қауіптіліктің алдын алу мақсатында жүргізілетін іс әрекеттер жиынтығы: көшеттік және екпелік материалдарды үлкен бақылауда ұстау. Аурудың ошағы табылған елдерден енгізбеу жұмыстарын жүргізу қажет. Сау көшеттерді пайдалану. Ағаштардың гүлдеу кезеңінен бастап, жеміс беру кезеңіне дейінгі аралықта бау бақшаларда үздіксіз зерттеу жұмыстарын жүргізу [3] .

Дипломдық жұмыстың мақсаты - Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам ауданы жағдайындағы жеміс ағашарының бактериалды күйік ауруларының дамуы мен таралу ерекшеліктрін анықтап, күресу шараларын негіздеу.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

- Жеміс ағаштарының бактериялды күйік ауруларының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерін анықтау;

- Жеміс ағаштарының бактериялды күйік ауруларының фенологиялық даму кезеңдеін айқындау;

- Қарастырылатын аймақтағы жеміс ағаштарының бактериялды күйік ауруларының таралуын зерттеу және салыстырмалы баға беру;

- Зерттеу аймағыдағы жеміс ағаштарының бактериялды күйік ауруларының таралуы негізінде қүресу шараларын негіздеу;

- Егістікті зиянкестерден қорғау шараларын ұйымдастыруда қоршаған ортаны қорғау мен еңбе қорғау жағдайларын қарастыру.

І ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. 1 Жеміс дақылдарының шаруашылық маңызы

Жеміс-жидек шаруашылығы - жеміс-жидек дақылдарын өсірумен айналысатын өсімдік шаруашылығының саласы. Жеміс-жидек шаруашылығына көшет (жеміс дақылдарының көшетін өсіру) және жидек (таңқурай, қарақат, бүлдірген, т. б. жидек дақылдарын өсіру) шаруашылығы; шекілдеуікті, сүйекті, субтропиктік (анар, құрма, інжір, т. б. ), жаңғақ, шырын жемісті дақыдарды өсіру жатады. Жеміс-жидек шаруашылығы тек көп жылдық өсімдіктерді алдымен көшеттікте өсіріп, оны жеміс бағына немесе көлемді егіс алқабына (плантация) отырғызумен және көптеген жеміс-жидек дақылдарын өсірумен айналысады. Жемі-жидек шаруашылығы - өсімдік шаруашылғының ертеден келе жатқан салаларының бірі. Алма, алмұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты. Вавилон мен Ассирия (б. з. б. 3 мыңыншы жыл), Қытай мен Үндістан (б. з. б. 2 мыңыншы жыл), Қырым (б. з. б. 700 жыл) бақтары туралы жазбалар қазірге дейін сақалған. Орта ғасырларда жеміс-жидек шаруашылығы Батыс Еурпада, әсіресе, Францияда дамыды. ХІХ ғасырда Қырымда, Орталық Азияда, Украинада өндірістік бақтар егіліп, жеміс-жидек шаруашылығы тауар өндіру саласына айналды. Жеміс-жидек шаруашылығын дамытуда бақтарды тыңайтқыштармен және пестицидтермен қамтамасыз етудің, өнімді жинау жұмысын механикаландыру деңгейін көтерудің, жемісті өңдеудің, сақтаудың, т. б. маңызы зор.

Алма (лат. malus) - раушангүл тұқыдасына жататын, өте кең тараған ағаштарының жемісі. Табиғи алманың жер шарында бізге 37 түрі белгілі, олардың 10- 13-сінің шаруашылықтық маңызы бар. Қазақстанда, негізінен, Сиверс алмасы, Недзвецкий, қырғыз алмасы өседі. Қазақстанда алманың 41-тан астам сұрыптары аудандастырылған, оның 21-сын (Салтанат, Іле, Алатау шапағы, Алматы т. б. ) қазақ селекционерлері өсіріп шығарған. Алма жемісі тасымалдауға, сақтауға жарамды, тағамдық заттарға бай, дәмді келеді, әрі жақсы өңделеді. Алма құрамында 82-87 % су, 7, 6-17 % қант, 0, 3-0. 7 % қышқыл, 9, 6-18, 4 % құрғақ қалдық, 0, 29-2, 0 % илік заттар, А, В ₁ , В ₂ , В ₆ , С, РР витаминдері, көптеген минералды заттар бар. Шырынынан шарап, сусын дайындалады, жемісін емдік дәрі ретінде де, адам организмін ауыр металл заттардан тазалауға, қан бұзылу және жүрек аурларын емдеуге қолданады.

Алмұрт ағашының жемісі - өте пайдалы, әрі тәтті. Алмұрт қантқа, органикалық қышқылдарға, ферменттерге, өзектерге, илік, азотты және пектинді заттарға, С, В1, Р, РР дәрумендеріне, каротинге, сонымен қатар йод, калий, мырыш, магний, кремний, темір, флавоноидтарға бай. Емдік мақсатта жаңа піскен немесе кептірлген жемісін және жапырақтарын пайдаланады. Алмұрттың құрамындағы арбутин деген антибиотик микробтарды жояды. Пісірілген алмұртты қатты жөтелгенде, деміккенде және өкпе туберкулезіне ем ретінде қолданады. Кептірілген алмұрттан жасалған қайнатпаны қызба ауруы кезінде, несеп жүргізіп бүйректегі таты шығаруға, іш ауруына, қант диабетіне, өт айдауға пайдаланады. Алмұрт жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады. Тамақ, кондитер өнеркәсібінде қолданады. Алмұрт жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады. Тамақ, кондитер өнеркәсібінде қолданады[4] .

1. 2 Бактериялық күйік ауруының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері

Е. Amylovora бактериялар - Erwinia amylovora қоздырғышыныңтүрі, , өлшемі (1, 1-1, 6х0, 6-0, 9) мкм; (қалташалар) болмайды. Агарада өсірілген колониялардың пішіні домалақ, кішкентай, түзу шеңберлі, аз палесцирланады, ақ, жылтыр, консистенциясы майлы. Аурудың қоздырғышы зақымдалған өсімдікте қыстайды. Көктемде ағаш сөлдері жүре бастағанда, бактериялар сөлмен бірге ағаштың барлық мүшелеріне тараады. Бактерияның көбеюіне ауаның жоғары ылғалдылығы және 11-20ºС температура қолайлы. Бактериаладың көбеюінің нәтижеснде жапырақ бетінде ұсақ тамшылар, жұқа, жылтыр түсті экссудат пайда болады. Осы инфекция көзінен ауру гүл шоғырына, жапырақтарға және бір жылдық өркендерге таралады. Қоздырғыш әдетте гүлдің аалық ауызында дамиды.

Сурет - 1. Алмұрт шірігі, ауру қоздырғышы Erwinia amylovorа

Жаңбыр, , таралуынтездетеді. Жапырақтарға, көкжемістерге, өркендерге, , устицаларарқылыөтеді. 22 сағат, қараңғыда 2 айғадейінсақтайды. , температураәсеретеді. +14+29 . Қолйлытемпература +26+30ºС, төменгішегі +4ºС. Ауатемпрратурасы +43-[5, 6] .

, , . Себебі, .

-, көпшығындарғаәкелген.

. Иммунды сорттар жоқ . Тез залалданатын Алма сорттары: Айдаред, Джонатан, Гала, Женева, Апорт, Спартан, Чемпион, Аз залалданатын сорттары: Джонаголд, Ампир, Голден Делишес, Мельба.

Күйік ауруы Қазақстан Республикасының территориясына отырғызу және телу материалдарымен, жемістермен бірге келуі мүмкін. Жеміс ағаштарының күйік ауруы алғаш рет Солтүстік Америка құрлығында анықталған. Алғашқы ауру жағдайлары XVIII ғасыдың аяғында Нью-Йорк штатында байқалды. Ауру сондай-ақ 1950 жылдардың ортасында, Канада, Мексика, Чили, Гватемалада және Еуропаға таралды. Англияда ауру алғаш рет 1957 жылы алмұрт ағашында байқалды. 2005 жылы бактериялық күйіктің зақымдану ошағы байқалған көптеген елдер Еуропалық Одақ - Кипрдің оңтүстігінде, Швецияның солтүстігінде, сондай-ақ Еуроодақ (Армения, Египет, Израиль, Иордания, Ливан, Норвегия, Швейцария, Түркия, Украина) . Беларусьта алғаш рет 2008 жылы анықталды. Шығыс Азия, Жаңа Зеландия, Австралияда анық табылған жоқ, дегенмен осы ауруға карантиндік шаралар дың негізгі себебі 90-жылдық эмбарго импортына жаңа зелндиялық Австралия алмасы болды. Ресейдегі мәліметтерге сәйкес, Бүкілресейлік орталығының өсімдіктер карантині 2009 жылы бактериялық күйіктің ошақтары Калининград, Самара, Воронеж, Белгоро аймақтарында анықталған. Қазақстанда бактериялды күйік ауруы алғаш 2008 жылы байқалады, және екі жылдан кейін ауру кеңінен тараған. Бірақ қазіргі заманғы жабдықтарды жоқтығынан қоздырғышын анықтау мүмкін болмады. Соңғы жылдары Өсімдік қорғау және карнтин институты ауру белгілері бар деген аймақтарды соның ишинде Еңбекшіқазақ, Талғар, Алматы облысы, Жамбыл облысы мен селективті Мерке ауданының Қарасай аудандарына жеміс-көкөніс шаруа қожалытарында зерттеу жүргізу бастады. Кейбір зерттеулер нәтижесінде аурудың Қазақстанда енуі, 2003 жылда елге жеткізілген жеміс-жидек дақылдарының отырғызу материалдарынан екені анықталды.

Алматы облысының 2012-2014 жж залалданған жер көлемі 91 га жетті. Соның ішінде ең қатты залалданған жер көлемі Еңбекшіқазақ ауданының Бәйтерек ауыл округі еді, залалдау көлемі 15 га. 2012 жылдың Шілде айындағы тексеру бойынша ең қатты залалданған аумақ Еңбекшіқазақ ауданы, Евгене-маловодны ауыр округі, КХ Аливи жеке шарашылығының алма бағының 15 га залалданған. Жалпы залалданған жер көлемі 27 га. Ал 2013 Тамыз айындағы тексеру нәтижесінде ең қатты залалданған жер көлемі Талғар ауданы, Алатау округі, ПК Талғар 30 га Алма бағы залалданған. Жалпы залалданған жер көлемі 91 га [7] .

«Өсiмдiктердi қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының» (KazNIIZKR) бас директорың орынбасары Бақытжан Дүйсенбековтың айтуынша, бұл қауіпті аурудың біздің еліміздің жасырын инфекциясы карантиндік шаралардан тексеріссіз откен импорттық көшет Түркия аумағынан келген деген күдік бар. Шетелден кеетін материалды отырғызу карантин сақтау шараларынан откеніне сенімді болуы тиіс. «Өсімдіктер карантині туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабына сәйкес жеміс-жидек дақылдарының республикалық отырғызу материалдарын аумағына әкелінген барлық тиісті тексеруді, карантин және шекарадағы фитосанитарлық тексеру қабылдайды, сондай-ақ ММ карантиндік объектілермен жасырын инфекциясы бойынша ғылыми-зерттеу «жеміс-жидек дақылдарының Республикалық интродикционды карантиндік питоник қабылдайды» [8] .

Өсімдік иелері. Ауру 100 астам өсімдіктердің түрлерін зақымдайды. Ең көп зақымдалатын өсімдіктердің қатарына раушан гүлділер тұқымдастары жатады: алмұрт, алма, өрік, таңқурай, бүлдірген, раушан, құрма, грек жаңғағы, пираканта, стравезия, хеномелес, мушмула және т. б. Жол жиектері мен қоршау ретінде өсірілетін долана мен қызыл тал ауру сақталатын өсімдіктер.

Зияндылығы. Өте жылдам таралатын болғандықтан аурудың зияндылығы өте жоғары. Ауру күшті деңгейде тараған бақтарда жеміс ағаштарының 20-50 пайызға дейін зақымдалуы мүмкін, соның ішінде ағаштардың 10-20 пайызы толық өледі. Мұндай жағдайда ауа райы қолайлы болғанда өнім түсімі азаяды, кейде толықтай жойылады. Елімізде жеміс ағашының бактериялық күйігінің таралуы алмұрт, алма бақтарына және телімбақтарға орасан зор нұсқан келтіреді. Жеміс дақыдары бақтарының аудандарын көбейтуге тосқауыл болады [2] .

Бактериялдық күйікпен зақымдалудың белгілері.

Аурудың дамуына ағаштың гүлдеу кезеңіндегі 70% жоғары ылғалдылық және ауа температурасының +18º С-тан жоғары болуы өте ыңғайлы.

Көктемде бактериялар өсімдікке гүлден, жаралардан, жарықтардан, устицалардан енеді. Ауру сабақтардың ұшынан басталады және аурудың дамуына қарай белгілері гүлде, сабақта, жапырағында және түйнегінде байқалады. Бүршігі, гүлі ашылмай қоңырланады, қараяды бірақ түсіп қалмайды. Жас сабақтар қоңырқайланады және көп жағдайда сабағының ұшы қайырылып, «малшы ілмегі» сияқты болады. Жапырақтары қоңыр және қара, шетінен ортасына қарай қоңр түстерге боялады, барлық вегетация кезеңі бойында ағашта қалып қояды. Залалданған ағаш діңдерінде қоңыр-жасыл сулы дақтар пайда болады, бұл жерлерде ағаш қабығы жұмсарады және тамшы түрінде ақ сүт түстес экссудат бөлінеді.

Сурет 2. Бактериялды күйіктің даму циклі

Ағаш діңінің қабығында үшбұрышты жара пайда болып, нәтижесінде дами келе ағаштың қурап қалуына алып келеді. Зақымдалған ағашты кескенде кескен жердің түсі қоңыр қызыл, ал өткізгіш түтікшелер «мрамор» түсті болады.

Залалданған жеміс түйнектері қоңыр-қызыл түсті болып, бүріскен және мумификацияланған күйінде ағаштарда ілініп тұрады.

Қыстап шыққан жаралар аса қауіпті. Экссудат гүлдің көктемгі залалдану көзі болып табылады. Аурудың даму жағдайына байланысты бактериялар ағаштың діңіне, бұталарына толық таралып, оны қуратып жібереді.

. . , артынанқарайыпсолады. , алмұрттікіқарайып, .

Піспегеналма, алмұртжемістерінде, , майлы, бурыл-қызылнемесеқара-, , зақымдалғанжеміссолып, қатыпқалады. , (алмұрттақарақоңыр) қотырпайдаболып, . Жас, (доғаланып) солады.

. , . , , . .

. . . .

Сурет 4.

(Беляев, 1998) Е. amylovora. , , , . Осылайша, күйікті қысқы абиотикалық залалға, түрлі ағаш қабықтарының жұқпалы бактериялардың дамуна, кейбір жәндіктердің залал белгілеріне ұқсауы мүмкін.

Ең жиі ұқсастықтар (Pseudomonassyringae) бактериялық некроз ауруы. Бірақ Е. Amylovora-дан Pseudomonassyringae айырмашылығы төменгі температурада (шамамен 10-15 ° С) экссудат бөлмей-ақ ағаштарды залалдайды. Сондықтан да бактериялық күйіктің қоздырғышы бактерия болып табылғандықтан, оны тек зертханалық диагностикалық жолмен анықтаған дұрыс. Қазіргі таңда ИФ (иммунофлуоресцентті анализ), ИФА (иммуноферментті), ПЦР биохимиялық идентификациясы, Тест Уайта, АPI20 E бактериялогиялық сараптама әдістері қолданылады.

Күресу шаралары:

1) Жеміс ағаштарының күйігінің негізгі таралу жолы, екпе ағашы және телім материалдары болғандықтан, екпе және телім материалдарын зақымдалған аудандардан басқа аудандарға апаруға тыйым салады.

2) Жеміс ағаштарының күйігінің алдын алу үшін залалданбаған екпе және телім материалдарын қолданады.

3) Гүлдеу кезеңінің соңынан өнім жинайтын уақытқа дейін, бақтарда үнемі тексеру жүргізу қажет.

4) Барлық шетелдерден келетін екпе және телім материалдарын, жасырын карантиндік нысандарды анықтау үшін интродукциялық карантиндік телім бақта міндетті түрде тексеру ден өткізуқажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.