Дене жаттығуларының сипаттамасы
Дене шынықтыру
Денсаулық сақтау технологиясы бойынша қимыл-қозғалыс ойындары арқылы балаларды ептілікке тәрбиелеудің маңызы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
1. Қимыл-қозғалыс ойын түрлері арқылы балалардың ерік-жігері
қасиеттерін арттыру
1.1 Мектепке дейінгі дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі ... ... ... ... ... .3
1.2 Қимыл қозғалыс ойындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3 Дене жаттығуларының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. Денсаулық сақтау технологиялары
2.1 Денсаулық сақтау технологиялары мектепке дейінгі жастағы
балалардың қимыл әрекетін дамыту факторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2. Заманауи денсаулық сақтау технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Мектепке дейінгі ұйымында денсаулық сақтау педагогикалық
технологияларды кешенді қолданудың тиімді жолдары мен мектеп
жасына дейінгі балалардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы
қимылды ойындардың ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Балалардың дене тәрбиесінің дұрыстығы - мектеп жасына дейінгі балаларға арналған мекемелердің алдындағы міндеттерінің бірі. Мектеп жасына дейінгі балалардың жақсы денсаулығы, адамның жалпы дамуының іргетасы болып табылады. Мектеп жасына дейiнгi балалардың, жалпы бiлiм беретiн және кәсiптiк мектептер, колледждер, лицейлер балаларының, жоғары оқу орындары студенттерiнiң дене тәрбиесi оқу және ұзартылған күн режимiнде, оқу жоспарларына, дене тәрбиесiнiң кешендi мемлекеттiк бағдарламаларына, санитариялық ережелер мен гигиеналық нормативтерге сәйкес сабақтан тыс уақытта және дербес жүзеге асырылады.
Мiндеттi дене тәрбиесi сабақтары бүкiл оқу кезеңi бойына аптасына мектепке дейiнгi мекемелерде - кемiнде 8 сағат, жалпы бiлiм беретiн мектепте - кемiнде 3 сағат, кәсiптiк-техникалық мектептерде, колледждерде, лицейлер мен жоғары оқу орындарында кемiнде 4 сағат жүргiзiледi.
Мектеп жасына дейiнгi балалар мекемелерi, жалпы бiлiм беретiн мектептер және басқа да оқу орындары балаларға дене тәрбиесiн беру мақсатында: дене шынықтыру машықтарын қалыптастырады, спортпен айналысуға тартады, дене шынықтыру-сауықтыру және спорттық iс-шаралар өткiзедi және қоғамдық бiрлестiктер мен басқа да заңды тұлғалардың мектеп жасына дейiнгi балалардың, балалар мен студенттердiң қатысуымен спорттық iс-шараларды ұйымдастыру мен өткiзуiне жәрдемдеседi.
Көптеген ғалымдар денсаулық тұлғаның барлық мүмкіндіктерінің
ашылуының шарты болып табылады, ол баланың жас кезінен бастап қаншалықты денсаулығын сақтауға бейімделген және салауатты өмір салтының дағдыларын қалыптастырғанына байланысты деп қарастырады. Ал Г.С.Акиева,
Г.Д.Алимжанова, А.В.Ахаев, Е.Д.Даленов, А.С.Иманғалиев, Ж.О.Жилбаев, т.б. бұл мәселені тұлғаның физикалық, психикалық және әлеуметтік сәттілігіне
байланысты қарастырады
Мектепке дейiнгi балалар мекемелерiнде, мектептен тыс дене шынықтыру-сауықтыру ұйымдарында және оқу орындарында дене тәрбиесi үшiн қажеттi жағдайлар жасау облыстардың, қалалар мен аудандардың жергiлiктi атқарушы органдарына, сондай-ақ құрылтайшыларға жүктеледi.
Дене шынықтыру жаттығулары баланың күн тәртібінде жас шамасымен үлкен орын алу керек. Олар бұлшық еттiк белсендiлiкке ғана емес, суыққа, гипоксияға да бейiмділікті ұлғайту үшін себепшi болатын факторлар болып табылады. Физикалық белсенділік орталық жүйке жүйесінің қалыпты дамуына, жадтың, оқудағы үлгерімнің жақсаруына мүмкіндік туғызады, эмоционалды-мотивациялық өрісті қалыпты жағдайға келтіреді, ұйқының жақсаруына әсер етеді, тек физикалық қана емес, зерделі қызмет мүмкіндіктерінің де өсуі байқалады. Бұлшық еттің белсенділігін арттыру үшін, қозғалыс жүйелері мен дағдыларын жетілдіретін, сымбатты мүсін қалыптастыратын, жалпақ табанның дамуын бәсеңдететін дене жаттығуларын жасау қажет.
Зерттеу обьектісі: Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары.
Зерттеу заты: Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ойынның ерекше маңызы бар: ойын олар үшін- оқу, ойын олар үшін- еңбек, ойын олар үшін-тәрбиенің елеулі форматы. Қимыл-қозғалыс ойындарының мазмұнына баланың ой-өрісін кеңейтетін және оның түсінігін нақтылай түсетін көптеген тайным материалдары енгізілген. Сюжетті ойындардың тақырыбын адам өміріндегі кейбір оқиғалар, табиғат құбылысы, жануарларға еліктеу құрайды. Бұлардың бәрін балалар өзіндік шартты ойындар форматында бейнелейді. Қимыл қозғалыс ойындарының тәрбиелік мәні педагогтың нысаналы басшылығымен қамтамасыз етеді, ол өз кезегінде, ойын материалдарын еркін меңгерумен, балалардың бойында эмоциялы өрлеу туғызатын сан алуан әдістерді пандаланумен айқындалады. Балаларды дамытуда ойын іс-шаралары ұйымдастырылады, ойын арқылы баланың психикасында запалы өзгерістер туады (баланың зейіні, ойлауы, қиялдау қабілеті). Ойын арқылы баланың шығармашылық ойлау қабілеті бағаланады.
Зерттеу мақсаты: дене шынықтыру пәнінде қимыл-қозғалыс ойын түрлері арқылы балалардың ерік-жігерін қалыптастыру әдістерін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- мектепке дейінгі дене шынықтыру пәнінің мақсаты туралы түсінік беру;
- қимыл-қозғалыс ойындар арқылы балалардың ерік-жігерін арттыру әдістері;
- қимыл-қозғалыс ойындарының түрлерін көрсету.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Қимыл-қозғалыс ойын түрлері арқылы балалардың ерік-жігері қасиеттерін арттыру
1.1 Мектепке дейінгі дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған мекемелерде дене шынықтыру жаттығулары топтық гимнастикалық сабақтар мен спорттық ойын-сауық түрлерінде өткізіледі. Баланың киімі қимылды қиындатпайтындай денесіне бос болу керек. Сабақтар әр түрлі және еліктіргіш болу үшін, әр түрлі заттар мен жабдықтар қолдану керек: доптар, жалаулар, құрсаулар, отырғыштар, баспалдақтар. Жабдықтар баланың бойы мен жасына сәйкес келу маңызды. Зерек бала, Біз мектепке барамыз бағдарламаларына сәйкес, 3 жастан бастап күнделікті таңғы жаттығулар өткізу керек, басында 5-6 минут (3жас) және 10-12 минутқа дейін (6 жас). Бұнымен қоса, бос уақытта дене шынықтыру жаттығуларының айына 1 рет 10-20 минут, 6 жастағы балалар үшін 40 минутқа дейін өткізілуі қарастырылады. Гимнастикамен айналысу үшін кілемше қажет және оны тазалықта сақтау маңызды. Гимнастикалық жаттығуларды таңғы астан кейін немесе күндізгі ұйқыдан кейін 30 минуттан кейін ғана жасау керек. Балаларда таңғы жаттығуды әрдайым жасауға әдептің қалыптасқаны өте маңызды. Ұзақ, қозғалыссыз отыратын - сурет салу, илеу, қол шеберлiк сабақтарынан кейін гимнастикалық жаттығулар сеансын өткізу аса маңызды.
Балаларға ұсынылатын жаттығуларды тәрбиешілер, медбике, ата-аналар меңгеріп алулары керек. Балалардың ықыласын шоғырландыру қиын болғандықтан, оларға тапсырмаларды ұзақ түсініктерсіз, нақты және айқын беру керек. Атауларды рационалды түрде оңайлату, мысалы, жаттығуларды мысық, құс, паровоз және т.б. жалпылай атау. Бұл жаста балаларда үйлестіру қабілеті енді ғана қалыптаса бастайтындықтан, олардан тапсырманы толығымен дұрыс орындауларын талап етуге болмайды.
Негізгі өмірлік қажеті бар қозғалыс дағдылары балалардың кішкентай кезінде қалыптасады, бала дұрыс жүруді, отыруды, тұруды, қарапайым дене шынықтыру жаттығуларын орындауды, кеңістікте бағытталуды, шынықтыру шараларын қабылдауды үйренеді, салауатты өмір салтының негізі болып табылатын күнделікті дене шынықтыру-спорт сабақтарына дағдыланады. Бұл жастағы балалардың дене шынықтыру тәрбиесін ұйымдастыру ісі олармен сабақтарды ойын түрінде, әдетте, ашық аспан астында өткізуді, және солардың мазмұнын үнемі түрде жаңартып отыруды қажет етеді. Дене шынықтыру жаттығулары сабақтарының негізін балалардың қызметтік мүмкіндіктерін арттыратын, ағзаның барлық физикалық қасиеттерін дамытатын жан-жақты дене шынықтыру даярлығы құрауы тиіс. Педиатрия мен дене шынықтыру және спорт саласының жетекші мамандары осы жас тобындағы балаларға арнап аптасына кемінде 10 - 12 сағаттық қозғалыс белсенділігінің көлемін ұсынады.
Осы міндетті шешудің негізгі бағыттарына мыналар жатады:
- мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың саны 15 адамнан асатын балалар әлеуметтік мекемелерінде ашық аспан астында сабақтар өткізуге арнап Ксил балалар ойын кешендерін орнату (орындаушы - Сәби қайырымыдылық қоры);
- мекемелерде мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың дене шынықтыру тәрбиесіне арнап оқу және ойын бағдарламаларын әзірлеу және ендіру (орындаушы - балалар үйлері мен интернаттардың басшылығы);
Күтілетін нәтижелер:
1. Балалар әлеуметтік мекемелерінің балалары мен жасөспірімдерінің арасында салауатты өмір салтының бекуі.
2. Дене шынықтыру мен спортпен нақты түрде айналысатын тәрбиеленушілер санының көбеюі, аурушаңдықтың деңгейін азайту.
3. Өскелең ұрпақтың арасындағы құқық бұзушылықтар санының азаюы.
4. Балалар әлеуметтік мекемелері тәрбиеленушілерінің қатарынан ҚР ұлттық құрама командаларына келешегінен үміт күттіретін кандидаттардың спорттық резервінің көбеюі.
Дене шынықтыру пәнін оқыту бағдарламасының негізін құрайтын жеке тұлғаға бағытталған ерекшеліктерге мынадай әдістемелік тәсілдер жатады:
- дене жаттығуларымен айналысуға балалардың қызығушылығын қалыптастырудың жекелеген ерекшеліктерін қарастыратын жеке тұлғаға қатысты себептер;
- дене жаттығуларының әр түрі бойынша сараланған тапсырмаларды іріктеп алу жүйесін біріктіретін мазмұнды тәсілдер;
- дене жаттығуларының жекелеген бөліктерін дербес игеру біліктілігін қалыптастыруды қарастыратын технологиялық тәсілдер (оқу бағдарламасының негізінде);
- бағдарламаның талаптарына сәйкес практикалық іскерліктер мен дағдыларды, теориялық білімдерді есепке алу мен бағалауды, бақылау құралдарын біріктіретін бақылау-бағалау тәсілдері;
''Дене шынықтыру" пәні бойынша оқыту мазмұнына жеке тұлғаға бағытталған тұрғыда келу мыналарды қарастырады:
- пән бойынша бағдарламаны балалардың меңгеруіндегі жекелілік себепті есепке алу;
- табиғи қозғалыс дағдыларын қалыптастыру мен жаңа қозғалыс-қимылдарды меңгеру барысында балалардың қозғалысты өзі орындауы үшін жағымды жағдайлар туғызу.
Жоғарыда айтылғандар осы бағдарламаны білім беру кезеңдеріне (циклға) бөлуді қарастырады, олар:
- дене жаттығуларының негізгі түрлері;
- дене жаттығулары және салауатты өмір салты;
- мүсінді дұрыс қалыптастыру мен қозғалыс қасиеттерін дамыту;
- дене жаттығуларымен айналысудың жекелеген түрлері мен күн тәртібі (осы бөлім мектептен тыс уақытта дене жаттығуларымен топпен және дербес айналысу жағдайларына тән ерекшеліктерді айырып қарастырады).
Мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыстағы негізгі міндеттердің бірі - дене тәрбиесін дұрыс жүргізу болып табылады.
Дене тәрбиесі - жалпы тәрбиенің құрамды бөлігі. Ол денені жетілдіруге, яғни денсаулықтың, дене дамуының және дене әзірлігінің жоғары деңгейіне жетуіне бағытталған. Ол тәрбиенің басқа түрлері - адамгершілік, эстетикалық, ақыл-ой, еңбек тәрбиелерімен байланысты. Сондықтан да біздің елімізде дене тәрбиесі процесінде жалпы тәрбие мақсатынан туындайтын педагогикалық міндеттер де шешімін табады.
Ден тәрбиесі білімі - дене тәрбиесі салаларының бірі; ол арнаулы білімді, қимыл-қозғалыс дағдылары мен іскерліктерді меңгеріп қамтиды.
Дене тәрбиесі мәдениеті - жалпы мәдениеттің бір бөлігі, қоғамның адам денесін жетілдіру саласында қоғамдық -- тарихи практика процесінде жиналған табыстарының жиынтығы. Ден тәрбиесімәдениеті - дене тәрбиесі теориясының барлық ұғымдарының ішіндегі ең кең ұғым. Ол оғарыда қарастырылған ұғымдардың бәрінің мазмұнын қамтиды.
Дене тәрбиесі теориясы - адам денесін жетілдіру процесін басқарудың жалпы заңдары туралы ғылым. Ол педагогикалық ғылымдар жүйесіне енеді, психологиямен және педагогикамен, спорттың жекелеген түрлерінің теориясы және методикасымен тығыз байланыста болады.
1.2 Қимыл қозғалыс ойындыры.
Қимыл-қозғалыс ойындарын мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі қимыл әрекеті ретінде тәрбиеші әрбір жастағы топтардың режимімен сәйкес күннің әр түрлі уақытына жоспарлайды.
Қимыл-қозғалыс ойындары балалардың жан-жақты дамуына жағдайды, организмді сауықтыруға көмектеседі, балалардың өмірін жаңа мазмұнмен байытады, олардың сезімін, мінез-құлқын, қоршаған ортада бағдар ұстауын, дербестігі мен шығармашылық бастауын қалыптастыру.
Қимыл - қозғалыс ойындары - жасөспірімдердің сүйікті де пайдалы іс-әрекетінің бірі болып табылады. Ойын адам ағзасының жұмыс істеу қабілетін арттырады. Көңіл-күйін сергітіп, тамаққа тәбетін ашады, еңбекке құлшынысын күшейтеді.
Ойын ежелден келе жатқан адам өмірінің манызды бөлігі екені сөзсіз. Бала ойынмен өседі - демекші, қимыл-қозғалыс ойындарының бала тәрбиесіндегі рөлі ерекше. Ол - сандаған ұрпақтың керегіне жарап, оларды өмірге әзірлеу қажетін өтеген, сыннан өткен сенімді тәрбие құралы. Ойын жігерлілікке, шыдамдылыққа және ұйымшыл болуға тәрбиелейді. Сондай ақ тез арада ойлау қабілеттерін дамытады.
Қимыл - қозғалыс ойындары спорт ойындарынан айырмашылығы ешбір арнайы құрал-жабдықты, өткізетін орынды және уақыт регламентің талғамайды. Олар бүгінгі мектептеріміздегі дене шынықтыру сабақтарына және тәрбие жұмыстарына пайдалануға қолайлы.
Қимыл - қозғалыс ойындары бірнеше түрге бөлінеді: ұлдарға және қыздарға арналған ойындар, топтық ойындар, командалық ойындар, эстафеталық ойындар, жекпе-жек ойындары және қысқы ойындар.
Осы ойындар ішінен қысқы ойындарға тоқталып кетсек. Қысты күндері қар үстінде, айдында, мұз және қар жал төбелерінде көптеген қызықты ойындар ұйымдастыруға болады.
Қыс кезінде ауа-райы ауыспалы келеді. Жылы кезде қар жабысқақ болады. Осы күндері балалар қардан қалашық, қорған, аққала жасайды. Ал егер қарды мұз басып қалса, онда шанамен және конькимен көптеген ойын түрлерін өткізуге болады. Қысқы ойындары желсіз күні, ауа-райының көрсеткіші минус 10 градусқа дейін мөлшерді көрсеткен кезде жүргізілу қажет. Ойыншылардың киімдері жылы әрі қозғалуға ынғайлы болуы керек.
1.3 Дене жаттығуларының сипаттамасы
Дене жаттығулары - дене тәрбиесінің негізгі өзіндік құралы. Дене жаттығулары адамға жан жақты әсер етеді: олар адамның және еңбек тәрбиелерінің міндеттерін жүзегу асыруға, сондай-ақ психикалық қасиеттерді дамытуға себепші болады.
Дене жаттығуларымен бірге әр түрлі би, массаж қолданылады.
Билер музыкамен сүйемелдене отырып, организмнің балық жүйесіне әсерін тигізеді, дене қасиеттерін дамытады, сондай-ақ қимыл қзғалыстардың жарасымдылығын, еркіндігін қалыптастырады.
Массаж. Теріге, бұлшық етке сүйек жүйесіне әсер етеді, тыныс алуды күшейтеді, қан айналымын жақсартады.
Іс-әрекетінің алуан түрлері қозғалыс, қимыл әрекеттері олардың компаненттері болып табылатындықтан адам организміне әсерін тигізеді. Бірақ еңбек процесінде жасалатын қозғалыстар, ең алдымен, нақты нәтижелерге жетуге бағытталады. Организмге әсер ету қосарлы фактор болыт табылады. Сондықтан алуан түрлі іс-әрекеттерді ұйымдасты кезінде денені дұрыс қалыпты ұстауда денеге түсіретін ауыртпашылықты балалардың жас шамасын жеке басының ерекшеліктерін, олардың денсаулық жағдайларын скере отырып, мөлшерлеуді қатаң қадағалаудың маңызы зор.
Әр түрлі жас кезеңдеріндегі дене тәрбиесінің міндеттерін жүзеге асырудың тиімділігі негізгі және қосамша құралдарды дұрыс үлестірген кезде арта түседі. Мәселен бала өмірінің алғашқы айларында гигиеналық факторлардың және жаратылыстың табиғи күштерінің маңызы мейлінше мол, бұдан кейін дене жаттығуларын және алуан түрлі іс-әрекеттің ролі артады.
Дене жаттығуларының сипаттамасы. Дене жаттығулары алдағы тұрған еңбек әрекеттеріне алдын ала дене әсерлігі қажет екендігін ұғынған кезеңде пайда болады. Тәжірибе адамға аң аулауға денені алдын ала әзерлеумен оның нәтижелерімен арасындағы байланысты анықтауға және жиналған қимыл қозғалыстық тәжірибені бір-біріне берудің маңыздылығын бағалауға мүмкіндік жасады. Мәселен, адам аң аулауға шығудан бұрын алдағы атқарылатын әрекетке машықтанады. Аңның бейнесін жасап, соған дәл тигізуге талпынады. Осындай әрекеттерді көп рет қайталау процесінде адам нысанаға дәл тигізе білушілік қалыптасты. Көзбен шамалау, күш және басқа дене қасиеттері дамыды. Сөйтіп дене жаттығулары алғашында еңбекте қолданылатын қимыл-қозғалыстардан тұрды.
Дене шынықтыру жаттығулары баланың күн тәртібінде жас шамасымен үлкен орын алу керек. Олар бұлшық еттiк белсендiлiкке ғана емес, суыққа, гипоксияға да бейiмділікті ұлғайту үшін себепшi болатын факторлар болып табылады. Физикалық белсенділік орталық жүйке жүйесінің қалыпты дамуына, жадтың, оқудағы үлгерімнің жақсаруына мүмкіндік туғызады, эмоционалды-мотивациялық өрісті қалыпты жағдайға келтіреді, ұйқының жақсаруынаәсер етеді, тек физикалық қана емес, зерделі қызмет мүмкіндіктерінің де өсуі байқалады. Бұлшық еттің белсенділігін арттыру үшін, қозғалыс жүйелері мен дағдыларын жетілдіретін, сымбатты мүсін қалыптастыратын, жалпақ табанның дамуын бәсеңдететін дене жаттығуларын жасау қажет.
Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған мекемелерде дене шынықтыру жаттығулары топтық гимнастикалық сабақтар мен спорттық ойын-сауық түрлерінде өткізіледі. Баланың киімі қимылды қиындатпайтындай денесіне бос болу керек. Сабақтар әр түрлі және еліктіргіш болу үшін, әр түрлі заттар мен жабдықтар қолдану керек: доптар, жалаулар, құрсаулар, отырғыштар, баспалдақтар. Жабдықтар баланың бойы мен жасына сәйкес келу маңызды. Зерек бала, Біз мектепке барамыз бағдарламаларына сәйкес, 3 жастан бастап күнделікті таңғы жаттығулар өткізу керек, басында 5-6 минут (3жас) және 10-12 минутқа дейін (6 жас). Бұнымен қоса, бос уақытта дене шынықтыру жаттығуларының айына 1 рет 10-20 минут, 6 жастағы балалар үшін 40 минутқа дейін өткізілуі қарастырылады. Гимнастикамен айналысу үшін кілемше қажет және оны тазалықта сақтау маңызды. Гимнастикалық жаттығуларды таңғы астан кейін немесе күндізгі ұйқыдан кейін 30 минуттан кейін ғана жасау керек. Балаларда таңғы жаттығуды әрдайым жасауға әдептің қалыптасқаны өте маңызды. Ұзақ, қозғалыссыз отыратын - сурет салу, илеу, қол шеберлiк сабақтарынан кейін гимнастикалық жаттығулар сеансын өткізу аса маңызды.
Балаларға ұсынылатын жаттығуларды тәрбиешілер, медбике, ата-аналар меңгеріп алулары керек. Балалардың ықыласын шоғырландыру қиын болғандықтан, оларға тапсырмаларды ұзақ түсініктерсіз, нақты және айқын беру керек. Атауларды рационалды түрде оңайлату, мысалы, жаттығуларды мысық, құс, паровоз және т.б. жалпылай атау. Бұл жаста балаларда үйлестіру қабілеті енді ғана қалыптаса бастайтындықтан, олардан тапсырманы толығымен дұрыс орындауларын талап етуге болмайды. Жалпы алғанда, қозғалыс тәртібі мен салауатты өмір салты баланың толығымен дамып, келешекте тұлға ретінде қалыптасуына үлкен пайдасын тигізеді.
Дене шынықтыру жаттығулары адамның әр түрлі қозғалу әрекеттері ретінде дене тәрбиесінің мәселесін шешуге көмектеседі. Қазіргі уақытта физикалық жаттығулардың түрі өте көп. Оларға басшылық ету үшін дене тәрбиесінің жалпы және нақты мәселелерін шешу үшін оларды дұрыс таңдау маңызды, олардың мазмұнының негізгі мәнін түсіну маңызды. Дене жаттығуларының мазмұны оларға енгізілген іс-әрекеттер, сондай-ақ дене жаттығуларында (психикалық, физиологиялық, биохимиялық және т.б.) жүрген процестер болып табылады. Еркін қозғалыстар ретінде физикалық жаттығулар адамның санасына негізделеді және кейбір нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Жаттығу назар аудару, ойлау, күш-жігер жұмсаумен байланысты. Дене жаттығуларын орындау кезінде адам ағзасының әр түрлі жүйелерін жетілдіру және жақсарту функционалдық өзгерістер орын алады.
Нұсқаушыға физикалық жаттығуларды дене тәрбиесінің білім беру және тәрбиелік мәселелерін шешуге арналған құрал ретінде қарау (моториканы, дағдыларды қалыптастыру, физикалық қасиеттерді дамыту және т.б.) маңызды.
Дене жаттығуларының мазмұны материалдық және психикалық жағынан бірлікке байланысты қарастырылуы керек. Дене жаттығуларының нысаны мазмұнның сипаттамасына байланысты. Дене жаттығуларының нысаны - оның ішкі және сыртқы құрылымы (яғни, ұйымдастыруы, сапқа тұрғызуы).
Ішкі құрылым - жаттығудың қандай да бір түрін орындау кезінде пайда болатын әр түрлі процестердің өзара байланысы. Жаттығу барысында энергетикалық процестер (жүйке-бұлшық ет және т.б.) өзара әрекеттесуі керек.
Сыртқы құрылым - жаттығулардың көрінетін жағы, қозғалыстардың әртүрлі параметрлерінің қатынасы (қозғалыстың кеңістіктік, уақытты бағдарлау, динамикалық ерекшеліктері). Нысан және мазмұн өзара байланысты. Мазмұн нысанға қатысты жетекші рөл атқарады. Мысалы: жүгіру жылдамдығы артып, қадам ұзындығы және дененің бұралу бұрышы өзгереді. Демек, кейбір мазмұнның мазмұны өзгергенде жаттығудың нысаны өзгереді. Демек, физикалық жаттығуларда сәтті табысқа жету және жетістікке қол жеткізу үшін оның мазмұны өзгертіліп, ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін жақсартуға жағдай жасайды. Нысан де мазмұнға әсер етеді. Жаттығудың ақылға қонымды нысаны физикалық қабілеттердің тиімді көрінуіне көмектеседі. (Лақтыру кезінде лақтыру күші дұрыс орындалса, лақтыру ауқымы артады, жаттығудың сәтті орындалу мүмкіндігін жақсртады). Дене жаттығуларының мазмұны мен нысаны ажыратылмайды, бірақ олардың арасындағы қайшылықтар немесе сәйкессіздіктер болуы мүмкін.
Дене жаттығуларының әдістемесі - қозғалтқыш мәселесін шешу арқылы қозғалтқыш әрекетін орындаудың ең тиімді, ұтымды тәсілі.
Техника термині қозғалыстардың орындалу үлгілерін ескере отырып қалыптастырылған дене жаттығуларына жатады, технологияның тиімділігі белгілі немесе сандық түрде дене жаттығуларына, яғни оның тиімділігіне әсер ететін органға әсер етеді. Осыған орай, балалардың физикалық және тіпті психикалық дайындығының дәрежесін ескеру қажет. Қозғалтқыш әрекеттері әртүрлі тәсілдермен орындалуы мүмкін, бірақ ең ақылға қонымды әдісті техника деп атауға болады. Физикалық жаттығулардың тиімділігі үнемі жетілдіріліп, дамып келеді. Мұны дене жаттығуларын орындау кезінде жоғары нәтижеге қол жеткізу ниетімен түсіндіруге болады. Технологияның жетістігі бірнеше жаңа биомеханикалық қозғалыстардың үлгілерін, неғұрлым күрделі жабдықтардың пайда болуын, инвентаризацияны және дене шынықтыруын жоғарылтумен байланысты. Оқу-жаттығу техникасының тиімділігін бағалау критерийі сыртқы форма (мәнерлеп сырғанау, гимнастика), сандық нәтиже (жүгіру, жүзу және т.б.) немесе белгілі бір мотор тапсырмасы (мақсатқа жету) болуы мүмкін. Физикалық жаттығулар техникасында келесі технологиялар бөлінеді: технология негізі, технологиядағы негізгі байланыс, технологияның бөлшектері.
Технологияның негізі - қозғалыс тапсырмасын шешу үшін қажетті жаттығудың негізгі элементтері болып табылады, яғни, бір жаттығудың басқа ерекшеліктерінен ерекшеленетін көрсеткіштер. Жаттығудың бір элементін бұзу, орындамау немесе элементтің бірізділігінен қателесу, бұл жаттығудың қозғалыс тапсырмасын шешуге мүмкіндік бермейді, жаттығу орындалмауы, бұрмалануы мүмкін. Технологияның анықталатын байланысы физикалық жаттығудың негізін құрайтын ең маңызды және шешуші бөлік болып табылады, ол әдетте қысқа мерзім ішінде орындалады және үлкен бұлшықет күштерін талап етеді. (Секіру кезінде - серпіліс, лақтыру кезінде - ату алдында соңғы күш). Бұл жаттығулардың осы бөліктеріне және оның тиімділігіне байланысты. Технологияның егжей-тегжейі, кішігірім мүмкіндіктер жаттығулардың қайталама ерекшеліктері болып табылады. Олар мутацияда болады, яғни әр адамның жаттығу орындауына белгілі бір даралықты береді. Техниканың егжей-тегжейі адамның (баланың) морфологиялық және функционалдық сипаттамаларына, сондай-ақ жаттығулар орындалатын жағдайларға байланысты болады. Жаттығуды орындаудың заманауи техникасы барлық орындаушылар үшін бірдей, яғни стандартты техника бар, қозғалтқыш әрекетінің ұтымды негізіне негізделген. Қозғалтқыш әрекетін стандартты орындау қозғалтқыш әрекетінің негізін бұрмалайтын кейбір элементтердің орындалуының жеке ерекшеліктерін жоққа шығармайды.
Технологияны жекешелендіру мынадай жолдармен орындалады:
1) халықтың жекелеген топтарының сипаттамаларын ескере отырып, стандартты жабдықтар өзгереді: дене дайындығы, конституция, жасы және т.б.;
2) стандартты жабдыққа енгізілген өзгерістер белгілі бір тұлғаның сипаттамаларын ескереді, ал техника жеке адамға тән жеке стильді алады.
Балаларды оқыту кезінде техниканы жекелендіруге назар аудару керек, себебі стандартты техника ересектер жасаған қозғалыстарды талдау негізінде құрылады. Технологияны жекелендіру екі жақтан тұрады: 1) стандартты техника орындаушының сипаттамаларына бейімделуге тиіс; 2) орындаушы ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін техникаға сәйкес өзгертуі керек. Мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту кезінде оларға қол жетімді физикалық жаттығулардың негізін құрастыру керек. Қозғалыс кезінде кеңістіктік, уақытты бағдарлау, ғарыштық уақыт (кинематикалық), динамикалық және ырғақты сипаттамалары ерекшеленеді.
Кеңістіктік сипаттамаларға мыналар жатады: Дененің бастапқы қалпы (жаттығу кезінде дененің бастапқы позициясы) және траектория, яғни дененің бөліктерінің қозғалысы.
Бастапқы қалып - жаттығу басталғанға дейін дененің позициясы болып табылады, ол қозғалыссыз түрде болады. Бастапқы қалыпты өзгерту барысында жаттығуды қиындатуға болады. Бастапқы қалып жаттығудың тиімділігін қамтамасыз етуі керек.
Белгілі бір жаттығуларды орындау әдісінде дене бөліктерінің (бастың, қолдың, аяқтың) белгілі бір қалпының маңызы бар және оларға эстетикалық талаптар ұсынылуы мүмкін (аяқ ұшы созыңқы, гимнастикалық түрдегі жаттығулар кезінде дененің бүгілуі). Кейбір бастапқы қалыптар, статикалық позалардың тәуелсіз мағынасы болуы мүмкін (тік тұру тірегі). Дене жаттығуларын орындау кезінде дененің, сондай-ақ оның бөліктерінің кеңістікте де, бір-біріне қатысты да қозғалысы болады. Дене жаттығуларының тиімділігі қозғалыс үрдісінде тұрақтылыққа байланысты. Жаттығу кезінде дененің позициясын өзгерту арқылы барлық динамикалық қолдау реакцияларының бағытын өзгертуге болады, бұл денені осы жағдайға қажетті бағытта жеделдетуге әкеледі.
Қозғалыс траекториясы - дененің немесе объектінің қозғалатын бөлігі өтетін жол. Траектория нысаны, бағыты және амплитудасы болып бөлінеді. Траекторияның нысаны тік сызықты және қисық сызықты болуы мүмкін.
Адам сызықты қозғалыстарды өте сирек атқарады, бірақ қысқа жолда ең жылдам жылдамдықты жылдамдату қажет болған жағдайларда, траектория тік сызықты болады (бокстағы соққы, семсерлесудегі найзалар және груша добын соғу).
Ал қисық сызықты траектория жиі пайдаланылады, өйткені қозғалыс инерциясын жеңу үшін қосымша бұлшық еттерді жұмсаудың қажеті жоқ.( Мұндай траекториялар лақтыру, қол қозғалысы, сонымен қатар жүзу кезінде және т.б. қолданылады). Траекторияның нысаны дененің қозғалатын массасына байланысты: массасы неғұрлым көп болса, траекторияның нысаны неғұрлым қарапайым (қолдардың қозғалысы аяқтың қозғалысына қарағанда әр түрлі болуы мүмкін).
Қозғалыс бағыты. Бұл физикалық жаттығулардың тиімділігіне, сондай-ақ тағайындалған қозғалыс тапсырмасының табысты орындалуына әсер етеді. Қозғалыс бағытын сыртқы бағдарлар немесе дене жазықтығы (плоскость) анықтайды (дененің бір бөлігінің өз денесіне бағытталуы мүмкін).
Адам денесінің негізгі бағыттарына сілтеме жасау әдеттегідей: жоғары-төмен, алға-артқа, оңға-солға.
Бүйірлік қозғалыстарда алға және артқа, көлденең жазықтықта (артқы жақтан) оңға қарай, солға қарай, егер қозғалыстар алдыңғы жазықтықта орындалса (жан-жаққа бүгілу) терминдері қолданылады; Оңға қарай, солға қарай терминдері - көлденең жазықтықтағы айналмалы қозғалыстар үшін (оңға қарай, солға қарай бұрылу) қолданылады.
Қозғалыс бағыты бойынша жетекші рөлді көз атқарады. Бағыттың жылдам өзгеруімен, бастың қозғалысы дененің басқа бөліктерінің қозғалысынан бірінші болу керек.
Қозғалыс амплитудасы ағзаның бөліктерін ауыстыру жолының шамасымен анықталады. Амплитудалық бұрыштық шамаларда (градустарда), сызықтық шаралармен (қадамның ұзындығы) өлшенеді, шартты белгілермен (жартылай отырыс), сондай-ақ өз денесіндегі сыртқы кеңістікпен және белгілермен анықталады. Қозғалыс амплитудасы оның ұзындығы ретінде буындардың құрылымына, бұлшықеттер мен бұлшықеттердің серпімділігіне байланысты.
Өмірде, дене шынықтыру тәжірибесінде қозғалыстардың максималды амплитудасы қолданылады, бірақ әрқашан емес. Қозғалыс амплитудасы: шамадан тыс (үлкен амплитуда), ұсақ (шағын амплитуда) болуы мүмкін. Егер қозғалыстардың бағыты немесе амплитудасы орнатылған тапсырмаға сәйкес келмесе, онда мұндай қозғалыс дұрыс емес деп аталады. Уақыт сипаттамалары физикалық жаттығулардың немесе олардың элементтерінің орындалу ұзақтығын және жылдамдығын қамтиды.
Физикалық жаттығулар, олардың элементтері әртүрлі уақытпен орындалады, яғни әртүрлі жұмсалған уақыт. Жаттығу ұзақтығын білу, сондай-ақ оның элементтерінің ұзақтығын біле отырып, жүктіліктің жалпы көлемін анықтауға және оны реттеуге болады.
Уақыт сипаттамасы ретінде қозғалыс жылдамдығы қозғалыс циклдарының қайталану жылдамдығымен немесе уақыт бірлігіне (осылайша, жаяу жүру жылдамдығы 120-140 қадам мин) саналады. Қозғалыс жылдамдығы дене салмағына байланысты. Қозғалыстың өзгеруімен қозғалыс құрылымы сапалы түрде өзгереді (180-200 қадам мин.). Қозғалыс жылдамдығының өзгеруі дене белсенділігінің артуына немесе төмендеуіне әкеледі. Бұл көрсеткіш ағзаның сипаттамасына, жаттығуды меңгеру деңгейіне байланысты.
Кеңістікті-уақыт сипаттамалары қозғалыс жылдамдығын және жеделдетуін қамтиды. Қозғалыс жылдамдығы дене немесе оның бір бөлігі өтіп кеткен уақытқа дейінгі жолдың ұзындығы қатынасында анықталады (А.В. Кенеман, Д.Хухлаева, 1985, 47 б.). Метрлік жылдамдық секундына өлшенеді. Егер жылдамдық тұрақты болса, онда қозғалыс біркелкі деп аталады; жылдамдық өзгерсе, қозғалыс біркелкі емес деп аталады.
Жеделдету - бірлік уақытына қарай қозғалыс жылдамдығының өзгеруі. Жеделдету оң болуы мүмкін (жылдамдық артады) және теріс (жылдамдық азаяды). Жаттығулар арқылы біз олардың жылдамдығын және жеделдетуін өзгерте аламыз. Осы позицияларға сүйене отырып, қозғалыстар жоғары жылдамдықпен бастап, біркелкі жылдамдатылған және біркелкі аяқталмаған өткір болуы мүмкін. Қозғалыс тегіс болуы мүмкін, жылдамдықтың кенеттен өзгеруіне жол берілмейді. Тұрақты жылдамдықпен қозғалыстар үнемі жеделдейді, сирек кездеседі. Әдетте жылдамдықта кенеттен өзгерістер болмайды. Бүкіл дененің қозғалыс жылдамдығы және дене бөліктерінің жылдамдығы бөлінеді. Балаларды қозғалыс жылдамдығын бақылауға үйрету маңызды (берілгендікті сақтау, ұлғайту және азайту). Қозғалыс динамикалық сипаттамасы адам денесінің қозғалысына әсер ететін күштермен анықталады. Бұл күштер ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі күштерге мыналар жатады: тірек-қимыл жүйесінің пассивті күші (бұлшықеттердің икемділігі, тұтқырлығы); қозғалтқыш аппаратының белсенді күштері (бұлшықеттердің тарту күші); жылдамдықпен қозғалу кезінде дене бөліктерінің өзара әрекеттесуінен туындайтын реактивті күштер (көрсетілген күштер).
Сыртқы күштерге мыналар жатады: қолдаудың реакциялық күші; өз денесінің ауырлық дәрежесі; сыртқы ортаға және дене мүшелеріне кедергі күші; адамның қозғалатын денелерінің инерциялық күштерінің ауырлық күші. Адамның қозғалыс белсенділігі ішкі және сыртқы күштермен өзара әрекеттесетін бұлшықет тартқыш күштерді қолдануға ұқсайды. Дене жаттығуларын жүргізген кезде, тежеу күштерін азайта отырып, күшті толығымен қолдануға тырысу керек.
Қозғалыстың ритмикалық сипаты - бұл ырғақ, яғни әлсіз, пассивті қозғалыстың мықты, бөлектелген бөліктерінің уақытында үйлесуі. Қозғалыс, күшті екпінді бөлігі бұлшықеттің ең үлкен шиеленісімен орындалады. Дене жаттығуларын дұрыс орындаған кезде, бұлшықет кернеуінің және релаксацияның сәттері алмастырылуы керек.
Қозғалысдың негізгі (маңызды) кезеңі - негізгі нақты міндеттерді шешуге бағытталған. Осы кезеңде қозғаушы күштерді дұрыс уақытта, тиісті жерде және бағытта тиімді пайдалану маңызды. Қорытынды фазасы тепе-теңдікті сақтап, қозғалыстарды тежеуге бағытталған. Оқу-жаттығулар фазаға бөлінгеніне қарамастан, олар қозғалыс элементтерін, яғни дененің жеке бөліктерінің қозғалыстарын (лақтырған кезде: бастапқы қалып, көздеу, серпілу, лақтыру, тепе-теңдік сақтау) бөледі. Қозғалыс сапалық сипаттамаларын атап көрсетсек, олар мыналарды қамтиды: нақты қозғалыстар, үнемді қозғалыстар, белсенді қозғалыстар, мағыналы қозғалыстар. Қозғалыстың барлық сипаттамаларына сәйкес қозғалтқыш міндеттеріне сәйкес жасалған қозғалыстар нақты қозғалады. Үнемді қозғалыстар қажетсіз қозғалыстардың немесе олардың ең аз мөлшерінің болмауымен ерекшеленеді. Белсенді қозғалыстар айқын күш, жылдамдық, қуат, айтарлықтай қарсылықты жеңеді. Тегіс (энергичный) қозғалыстар бұлшықет кернеуінің біртіндеп өзгеруімен, біртіндеп жеделдетумен немесе баяулауымен орындалады. Мағыналы қозғалыстар қойылған міндетке немесе мақсатқа сәйкес баланың психо-эмоционалды жағдайын көрсетеді.
Әрбір жас тобында балабақшадағы дене шынықтыру мәселелерін шешу үшін бір жастағы немесе әр түрлі жастағы балаларға арналған жаттығулар тізімі анықталады. Жаттығулар мен жаттығуларды орындау кезінде балалардың жеке сипаттамаларын да ескеру қажет.
Өмірдің алғашқы жылдарында баланың қозғалу тәжірибесі аз. Сондықтан гигиеналық жағдайлар мен табиғи факторлар өте маңызды. Кішкентай балалар үшін белгілі бір қызмет түрі, ұйқы, тамақтану, белсенді демалыс тағайындалады. Еңбектеуге арналған, жүруге дайындық, допты лақтырып тосып алу, заттар және ойыншықтармен, қарапайым ритмикалық жаттығулар қарастырылады.
3 жастан бастап жаттығулар негізгі қимылдарды үйрету үшін қолданылады: жүру, жүгіру, секіру түрлері, тереңдікке секіру, бір және екі қолмен доп, құм салынған қапшықшалар лақтыру. Әрбір жас тобында күрделеніп отыратын жүгіру, еңбектеу, өрмелеу жаттығулары қолданылады. Жалпы дамыту жаттығулары балалармен заттармен және заттарсыз жүзеге асырылады. Дененің тиісті тұрақтылығын қалыптасуына ықпал ететін, жалпақ табандылықтан қорғау жаттығулары ерекшеленді. Біртіндеп сапқа тұруды және қайта құру қиындатылады. Балалардың жасына қарай күрделі болып келетін өте кең қолданылатын - қимылды ойындар.
5-6 жас аралығындағы мектеп жасына дейінгі балалар жаттығудың бастапқы қалпын дұрыс қабылдауға, қарапайым сапқа тұруды меңгеруге және қайта қалпына келтіруге қабілетті. Бұл жаттығулар балаларға кеңістікті бағдарлай білуге, жаттығуларды ұжыммен атқаруға көмектеседі. Қимылды ойындар негізгі қозғалыстардың дағдыларын жақсартуға, физикалық қасиеттерді дамытуға ықпал етеді. Үйлестіруде қиындатылған жаттығулар, әдетте, ересек топ балаларымен қолданылады.
Мектеп жасына дейінгі балалар, 3 жастан бастап, спорттық жаттығулар қолданылады: шаңғы тебу, шаңғымен сырғанау, мұз жолдары бойымен сырғанау; 6-7 жас аралығындағы балаларға конькимен сырғанауға үйретіледі. Жазда балалар велосипедтерді, самакат, скутерлерді тебуге үйретеді; спорттық ойындар элементтерін, жүзу үйретіледі.
Дене жаттығуларын таңдағанда, олардың қалай үйлесетінін қарастырған жөн. Жаттығулардың іріктелуі жұмыста әртүрлі бұлшық топтардың біртіндеп тартылуымен анықталады. Сабақтың негізгі міндеттерін ескере отырып, дене шынықтыру жаттығуларын дұрыс таңдау қажет. Оқу жаттығуларын таңдағанда, оларды бір мезгіл орынды қайталауды (күн, апта, ай бойы) ескеру қажет. Жаңа жаттығуларды таңдамас бұрын, балалардың алдыңғы қозғалыс белсенділігін мұқият талдау қажет.
Ең жалпы жіктеу тарихи қалыптасқан дене тәрбиесі жүйелеріне негізделген, оған сәйкес келесі жаттығулар топтары бөлінеді:
Жаттығу.
Ойындар.
Спорт.
Туризм.
Бірінші жаттығу тобының ерекшеліктері:
а) әртүрлі бұлшықеттер, бұлшықет топтары, дененің бөліктері бойынша таңдаулы әсері;
б) жүктемені нақты мөлшерлеу мүмкіндігі;
в) заттарды, гим. құралдарды, музыканы пайдалану.
Мектепке дейінгі балаларды физикалық тәрбиелеуде ойын түрінде негізгі (табиғи) қозғалыстарды орындаудан басқа қимылды ойындар қолданылады. Олар түпкілікті нәтижені немесе сандық нәтижені анықтауға бағытталған белгіленген ережелерден туындаған күтпеген жағдайда өзгеріп жатқан шарттар мен жағдайларда орындалатын күрделі қозғалыстық жұмыстар ретінде анықталады. Балалардың белсенділігі нысаны бар сюжеттер немесе ойын тапсырмалары негізінде ұйымдастырылады және күрделі сипатта болады. Ойын жаттығуларына спорттық ойындар элементтері де жатады.
Спорт жаттығулары - жаттығулардың кез-келген түрінде ең жоғары құндылықтарға қол жеткізуге бейім. Спорт адамның физикалық және ақыл-ой қабілеттеріне жоғары талаптар қояды. Демек, ол дене дамуы мен денсаулығының жай-күйі орынды болған кезде жас дамуының белгілі бір кезеңіне жеткеннен кейін ғана қол жетімді болады. Мектепке дейінгі жастағы балалармен спорттық жаттығулар спорттық қозғалыстардың дұрыс негіздерін құрайтын жеңілдетілген түрде қолданылады.
Туристік жаттығулар (туризм) қозғалыс дағдыларды қалыптастыруға және табиғи жағдайлардағы физикалық дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі балалармен балабақша ауласынан тыс, қалаға түрлі көлік түрлерін немесе жаяу жүруді қолдана отырып ұйымдастырылады. Арнайы мақсаттар үшін серуен-экскурсиялар қарастырылады. Бұл жаттығулар қарапайым туризм деп саналады.
Қозғалыстардың икемділігі денені бақылау қабілеті ретінде мектепке дейінгі жастағы қарқынды дамып келе жатқан негізгі қасиеттердің бірі болып табылады. Бұл сапаны дамыту үшін заттармен және заттарсыз біртіндеп күрделендірілген жаттығулар, негізгі қимылдырды орындаудың күрделі тәсілдері қолданылады.
Негізгі жаттығулар тепе-теңдікті дамыту үшін қолданылады, бұл көптеген табиғи қозғалыс үшін маңызды негіз болып табылады. Мұнда жаттығулар еңбектеуге, өрмелеуге, шектеулі қолдаумен жүруге және т.б. қолданылады. Адамның үйлестіру мүмкіндіктеріне негізделген сапа мен баланс мектеп жасына дейінгі балаға өте маңызды. Бұл қасиеттермен байланысты моториканы күшейту және дамыту үшін, қимылды ойындарда керек.
Мектеп жасына дейінгі балалармен икемділікті дамыту үшін заттармен және заттарсыз гимнастикалық жаттығулар пайдаланылады.
Мектеп жасына дейінгі балаларға жылдамдықты дамыту үшін жаттығулар: негізінен жаттығулар түрлі қарқында қысқа мерзімді жүгіру жылдамдықта орындалады. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған жылдамдықты дамытудың арнайы міндеті ретінде оны орнату орынсыз.
Балаларға төзімділікті дамыту үшін жаттығулар ұсынылады, олар көбінесе белгілі бір қашықтыққа немесе белгілі бір уақытқа жүру және жүгіру түрінде өтеді.
Күшті дамыту. Оған үлес қосатын жаттығулар өте аз, себебі мектеп жасына дейінгі кезеңде ауыр заттарды көтеру және итеру бойынша қозғалыстарды қолдану мүмкін емес. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жас және морфофункционалды ерекшеліктеріне байланысты осы сапаны мақсатты түрде жетілдіру міндет емес.
Осылайша, физикалық жаттығулар әртүрлі сипаттамалар негізінде топтарға (жіктеу): әртүрлі физикалық қасиеттерді тәрбиелеу үшін жаттығулардың жіктеуге белгіленуі, сондай-ақ анатомиялық белгілері, спорт түрлері және т.б. бөлінеді.
2. Денсаулық сақтау технологиялары
2.1. Денсаулық сақтау технологиялары мектепке дейінгі жастағы
балалардың қимыл әрекетін дамыту факторы ретінде
Денсаулық сақтау технологиялары - мектепке дейінгі жастағы балалардың
қимыл әрекетін дамытудың күшті факторы. Денсаулық сақтау технологиялары
мақсаттары қоғам сұранысын ескеріп оқыту принциптерін анықтайды.
Денсаулық сақтау педагогикасының принциптері.
Принциптер жалпы әдістемелік пен арнаулы принциптерді жинақтай
отырып, сауықтыру педагогикасының арнайы заңдылықтарын білдіретін
біртұтас жүйені құрайды.
Жалпы әдістемелік принциптері - денсаулық сақтау оқыту
технологияларының мақсатына сәйкес келетін оқыту мазмұнын, оқу процесінің
ұйымдастыру формалары мен әдістері анықтайтын жағдай.
Әдістемені денсаулық сақтау заңдылығына сәйкес қолданылса ғана төменгі
сынып оқушыларының ағзасына және психикасына әсер етуі жемісті болады.
Саналылық және белсенділік принципі оқушылардағы терең түсінушілікті,
тұрақты қызығушылықты, танымдық іс-әрекетке саналы қатынасты
қалыптастыруға бағытталады. Саналылық пен белсенділікті арттыруға
педагогтардың ағзаны шынықтыру педагогикасының мәселелерін шешетін
арнайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Денсаулық сақтау технологиясы бойынша қимыл-қозғалыс ойындары арқылы балаларды ептілікке тәрбиелеудің маңызы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
1. Қимыл-қозғалыс ойын түрлері арқылы балалардың ерік-жігері
қасиеттерін арттыру
1.1 Мектепке дейінгі дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі ... ... ... ... ... .3
1.2 Қимыл қозғалыс ойындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3 Дене жаттығуларының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. Денсаулық сақтау технологиялары
2.1 Денсаулық сақтау технологиялары мектепке дейінгі жастағы
балалардың қимыл әрекетін дамыту факторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2. Заманауи денсаулық сақтау технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Мектепке дейінгі ұйымында денсаулық сақтау педагогикалық
технологияларды кешенді қолданудың тиімді жолдары мен мектеп
жасына дейінгі балалардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы
қимылды ойындардың ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Балалардың дене тәрбиесінің дұрыстығы - мектеп жасына дейінгі балаларға арналған мекемелердің алдындағы міндеттерінің бірі. Мектеп жасына дейінгі балалардың жақсы денсаулығы, адамның жалпы дамуының іргетасы болып табылады. Мектеп жасына дейiнгi балалардың, жалпы бiлiм беретiн және кәсiптiк мектептер, колледждер, лицейлер балаларының, жоғары оқу орындары студенттерiнiң дене тәрбиесi оқу және ұзартылған күн режимiнде, оқу жоспарларына, дене тәрбиесiнiң кешендi мемлекеттiк бағдарламаларына, санитариялық ережелер мен гигиеналық нормативтерге сәйкес сабақтан тыс уақытта және дербес жүзеге асырылады.
Мiндеттi дене тәрбиесi сабақтары бүкiл оқу кезеңi бойына аптасына мектепке дейiнгi мекемелерде - кемiнде 8 сағат, жалпы бiлiм беретiн мектепте - кемiнде 3 сағат, кәсiптiк-техникалық мектептерде, колледждерде, лицейлер мен жоғары оқу орындарында кемiнде 4 сағат жүргiзiледi.
Мектеп жасына дейiнгi балалар мекемелерi, жалпы бiлiм беретiн мектептер және басқа да оқу орындары балаларға дене тәрбиесiн беру мақсатында: дене шынықтыру машықтарын қалыптастырады, спортпен айналысуға тартады, дене шынықтыру-сауықтыру және спорттық iс-шаралар өткiзедi және қоғамдық бiрлестiктер мен басқа да заңды тұлғалардың мектеп жасына дейiнгi балалардың, балалар мен студенттердiң қатысуымен спорттық iс-шараларды ұйымдастыру мен өткiзуiне жәрдемдеседi.
Көптеген ғалымдар денсаулық тұлғаның барлық мүмкіндіктерінің
ашылуының шарты болып табылады, ол баланың жас кезінен бастап қаншалықты денсаулығын сақтауға бейімделген және салауатты өмір салтының дағдыларын қалыптастырғанына байланысты деп қарастырады. Ал Г.С.Акиева,
Г.Д.Алимжанова, А.В.Ахаев, Е.Д.Даленов, А.С.Иманғалиев, Ж.О.Жилбаев, т.б. бұл мәселені тұлғаның физикалық, психикалық және әлеуметтік сәттілігіне
байланысты қарастырады
Мектепке дейiнгi балалар мекемелерiнде, мектептен тыс дене шынықтыру-сауықтыру ұйымдарында және оқу орындарында дене тәрбиесi үшiн қажеттi жағдайлар жасау облыстардың, қалалар мен аудандардың жергiлiктi атқарушы органдарына, сондай-ақ құрылтайшыларға жүктеледi.
Дене шынықтыру жаттығулары баланың күн тәртібінде жас шамасымен үлкен орын алу керек. Олар бұлшық еттiк белсендiлiкке ғана емес, суыққа, гипоксияға да бейiмділікті ұлғайту үшін себепшi болатын факторлар болып табылады. Физикалық белсенділік орталық жүйке жүйесінің қалыпты дамуына, жадтың, оқудағы үлгерімнің жақсаруына мүмкіндік туғызады, эмоционалды-мотивациялық өрісті қалыпты жағдайға келтіреді, ұйқының жақсаруына әсер етеді, тек физикалық қана емес, зерделі қызмет мүмкіндіктерінің де өсуі байқалады. Бұлшық еттің белсенділігін арттыру үшін, қозғалыс жүйелері мен дағдыларын жетілдіретін, сымбатты мүсін қалыптастыратын, жалпақ табанның дамуын бәсеңдететін дене жаттығуларын жасау қажет.
Зерттеу обьектісі: Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары.
Зерттеу заты: Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ойынның ерекше маңызы бар: ойын олар үшін- оқу, ойын олар үшін- еңбек, ойын олар үшін-тәрбиенің елеулі форматы. Қимыл-қозғалыс ойындарының мазмұнына баланың ой-өрісін кеңейтетін және оның түсінігін нақтылай түсетін көптеген тайным материалдары енгізілген. Сюжетті ойындардың тақырыбын адам өміріндегі кейбір оқиғалар, табиғат құбылысы, жануарларға еліктеу құрайды. Бұлардың бәрін балалар өзіндік шартты ойындар форматында бейнелейді. Қимыл қозғалыс ойындарының тәрбиелік мәні педагогтың нысаналы басшылығымен қамтамасыз етеді, ол өз кезегінде, ойын материалдарын еркін меңгерумен, балалардың бойында эмоциялы өрлеу туғызатын сан алуан әдістерді пандаланумен айқындалады. Балаларды дамытуда ойын іс-шаралары ұйымдастырылады, ойын арқылы баланың психикасында запалы өзгерістер туады (баланың зейіні, ойлауы, қиялдау қабілеті). Ойын арқылы баланың шығармашылық ойлау қабілеті бағаланады.
Зерттеу мақсаты: дене шынықтыру пәнінде қимыл-қозғалыс ойын түрлері арқылы балалардың ерік-жігерін қалыптастыру әдістерін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- мектепке дейінгі дене шынықтыру пәнінің мақсаты туралы түсінік беру;
- қимыл-қозғалыс ойындар арқылы балалардың ерік-жігерін арттыру әдістері;
- қимыл-қозғалыс ойындарының түрлерін көрсету.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Қимыл-қозғалыс ойын түрлері арқылы балалардың ерік-жігері қасиеттерін арттыру
1.1 Мектепке дейінгі дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған мекемелерде дене шынықтыру жаттығулары топтық гимнастикалық сабақтар мен спорттық ойын-сауық түрлерінде өткізіледі. Баланың киімі қимылды қиындатпайтындай денесіне бос болу керек. Сабақтар әр түрлі және еліктіргіш болу үшін, әр түрлі заттар мен жабдықтар қолдану керек: доптар, жалаулар, құрсаулар, отырғыштар, баспалдақтар. Жабдықтар баланың бойы мен жасына сәйкес келу маңызды. Зерек бала, Біз мектепке барамыз бағдарламаларына сәйкес, 3 жастан бастап күнделікті таңғы жаттығулар өткізу керек, басында 5-6 минут (3жас) және 10-12 минутқа дейін (6 жас). Бұнымен қоса, бос уақытта дене шынықтыру жаттығуларының айына 1 рет 10-20 минут, 6 жастағы балалар үшін 40 минутқа дейін өткізілуі қарастырылады. Гимнастикамен айналысу үшін кілемше қажет және оны тазалықта сақтау маңызды. Гимнастикалық жаттығуларды таңғы астан кейін немесе күндізгі ұйқыдан кейін 30 минуттан кейін ғана жасау керек. Балаларда таңғы жаттығуды әрдайым жасауға әдептің қалыптасқаны өте маңызды. Ұзақ, қозғалыссыз отыратын - сурет салу, илеу, қол шеберлiк сабақтарынан кейін гимнастикалық жаттығулар сеансын өткізу аса маңызды.
Балаларға ұсынылатын жаттығуларды тәрбиешілер, медбике, ата-аналар меңгеріп алулары керек. Балалардың ықыласын шоғырландыру қиын болғандықтан, оларға тапсырмаларды ұзақ түсініктерсіз, нақты және айқын беру керек. Атауларды рационалды түрде оңайлату, мысалы, жаттығуларды мысық, құс, паровоз және т.б. жалпылай атау. Бұл жаста балаларда үйлестіру қабілеті енді ғана қалыптаса бастайтындықтан, олардан тапсырманы толығымен дұрыс орындауларын талап етуге болмайды.
Негізгі өмірлік қажеті бар қозғалыс дағдылары балалардың кішкентай кезінде қалыптасады, бала дұрыс жүруді, отыруды, тұруды, қарапайым дене шынықтыру жаттығуларын орындауды, кеңістікте бағытталуды, шынықтыру шараларын қабылдауды үйренеді, салауатты өмір салтының негізі болып табылатын күнделікті дене шынықтыру-спорт сабақтарына дағдыланады. Бұл жастағы балалардың дене шынықтыру тәрбиесін ұйымдастыру ісі олармен сабақтарды ойын түрінде, әдетте, ашық аспан астында өткізуді, және солардың мазмұнын үнемі түрде жаңартып отыруды қажет етеді. Дене шынықтыру жаттығулары сабақтарының негізін балалардың қызметтік мүмкіндіктерін арттыратын, ағзаның барлық физикалық қасиеттерін дамытатын жан-жақты дене шынықтыру даярлығы құрауы тиіс. Педиатрия мен дене шынықтыру және спорт саласының жетекші мамандары осы жас тобындағы балаларға арнап аптасына кемінде 10 - 12 сағаттық қозғалыс белсенділігінің көлемін ұсынады.
Осы міндетті шешудің негізгі бағыттарына мыналар жатады:
- мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың саны 15 адамнан асатын балалар әлеуметтік мекемелерінде ашық аспан астында сабақтар өткізуге арнап Ксил балалар ойын кешендерін орнату (орындаушы - Сәби қайырымыдылық қоры);
- мекемелерде мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың дене шынықтыру тәрбиесіне арнап оқу және ойын бағдарламаларын әзірлеу және ендіру (орындаушы - балалар үйлері мен интернаттардың басшылығы);
Күтілетін нәтижелер:
1. Балалар әлеуметтік мекемелерінің балалары мен жасөспірімдерінің арасында салауатты өмір салтының бекуі.
2. Дене шынықтыру мен спортпен нақты түрде айналысатын тәрбиеленушілер санының көбеюі, аурушаңдықтың деңгейін азайту.
3. Өскелең ұрпақтың арасындағы құқық бұзушылықтар санының азаюы.
4. Балалар әлеуметтік мекемелері тәрбиеленушілерінің қатарынан ҚР ұлттық құрама командаларына келешегінен үміт күттіретін кандидаттардың спорттық резервінің көбеюі.
Дене шынықтыру пәнін оқыту бағдарламасының негізін құрайтын жеке тұлғаға бағытталған ерекшеліктерге мынадай әдістемелік тәсілдер жатады:
- дене жаттығуларымен айналысуға балалардың қызығушылығын қалыптастырудың жекелеген ерекшеліктерін қарастыратын жеке тұлғаға қатысты себептер;
- дене жаттығуларының әр түрі бойынша сараланған тапсырмаларды іріктеп алу жүйесін біріктіретін мазмұнды тәсілдер;
- дене жаттығуларының жекелеген бөліктерін дербес игеру біліктілігін қалыптастыруды қарастыратын технологиялық тәсілдер (оқу бағдарламасының негізінде);
- бағдарламаның талаптарына сәйкес практикалық іскерліктер мен дағдыларды, теориялық білімдерді есепке алу мен бағалауды, бақылау құралдарын біріктіретін бақылау-бағалау тәсілдері;
''Дене шынықтыру" пәні бойынша оқыту мазмұнына жеке тұлғаға бағытталған тұрғыда келу мыналарды қарастырады:
- пән бойынша бағдарламаны балалардың меңгеруіндегі жекелілік себепті есепке алу;
- табиғи қозғалыс дағдыларын қалыптастыру мен жаңа қозғалыс-қимылдарды меңгеру барысында балалардың қозғалысты өзі орындауы үшін жағымды жағдайлар туғызу.
Жоғарыда айтылғандар осы бағдарламаны білім беру кезеңдеріне (циклға) бөлуді қарастырады, олар:
- дене жаттығуларының негізгі түрлері;
- дене жаттығулары және салауатты өмір салты;
- мүсінді дұрыс қалыптастыру мен қозғалыс қасиеттерін дамыту;
- дене жаттығуларымен айналысудың жекелеген түрлері мен күн тәртібі (осы бөлім мектептен тыс уақытта дене жаттығуларымен топпен және дербес айналысу жағдайларына тән ерекшеліктерді айырып қарастырады).
Мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыстағы негізгі міндеттердің бірі - дене тәрбиесін дұрыс жүргізу болып табылады.
Дене тәрбиесі - жалпы тәрбиенің құрамды бөлігі. Ол денені жетілдіруге, яғни денсаулықтың, дене дамуының және дене әзірлігінің жоғары деңгейіне жетуіне бағытталған. Ол тәрбиенің басқа түрлері - адамгершілік, эстетикалық, ақыл-ой, еңбек тәрбиелерімен байланысты. Сондықтан да біздің елімізде дене тәрбиесі процесінде жалпы тәрбие мақсатынан туындайтын педагогикалық міндеттер де шешімін табады.
Ден тәрбиесі білімі - дене тәрбиесі салаларының бірі; ол арнаулы білімді, қимыл-қозғалыс дағдылары мен іскерліктерді меңгеріп қамтиды.
Дене тәрбиесі мәдениеті - жалпы мәдениеттің бір бөлігі, қоғамның адам денесін жетілдіру саласында қоғамдық -- тарихи практика процесінде жиналған табыстарының жиынтығы. Ден тәрбиесімәдениеті - дене тәрбиесі теориясының барлық ұғымдарының ішіндегі ең кең ұғым. Ол оғарыда қарастырылған ұғымдардың бәрінің мазмұнын қамтиды.
Дене тәрбиесі теориясы - адам денесін жетілдіру процесін басқарудың жалпы заңдары туралы ғылым. Ол педагогикалық ғылымдар жүйесіне енеді, психологиямен және педагогикамен, спорттың жекелеген түрлерінің теориясы және методикасымен тығыз байланыста болады.
1.2 Қимыл қозғалыс ойындыры.
Қимыл-қозғалыс ойындарын мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі қимыл әрекеті ретінде тәрбиеші әрбір жастағы топтардың режимімен сәйкес күннің әр түрлі уақытына жоспарлайды.
Қимыл-қозғалыс ойындары балалардың жан-жақты дамуына жағдайды, организмді сауықтыруға көмектеседі, балалардың өмірін жаңа мазмұнмен байытады, олардың сезімін, мінез-құлқын, қоршаған ортада бағдар ұстауын, дербестігі мен шығармашылық бастауын қалыптастыру.
Қимыл - қозғалыс ойындары - жасөспірімдердің сүйікті де пайдалы іс-әрекетінің бірі болып табылады. Ойын адам ағзасының жұмыс істеу қабілетін арттырады. Көңіл-күйін сергітіп, тамаққа тәбетін ашады, еңбекке құлшынысын күшейтеді.
Ойын ежелден келе жатқан адам өмірінің манызды бөлігі екені сөзсіз. Бала ойынмен өседі - демекші, қимыл-қозғалыс ойындарының бала тәрбиесіндегі рөлі ерекше. Ол - сандаған ұрпақтың керегіне жарап, оларды өмірге әзірлеу қажетін өтеген, сыннан өткен сенімді тәрбие құралы. Ойын жігерлілікке, шыдамдылыққа және ұйымшыл болуға тәрбиелейді. Сондай ақ тез арада ойлау қабілеттерін дамытады.
Қимыл - қозғалыс ойындары спорт ойындарынан айырмашылығы ешбір арнайы құрал-жабдықты, өткізетін орынды және уақыт регламентің талғамайды. Олар бүгінгі мектептеріміздегі дене шынықтыру сабақтарына және тәрбие жұмыстарына пайдалануға қолайлы.
Қимыл - қозғалыс ойындары бірнеше түрге бөлінеді: ұлдарға және қыздарға арналған ойындар, топтық ойындар, командалық ойындар, эстафеталық ойындар, жекпе-жек ойындары және қысқы ойындар.
Осы ойындар ішінен қысқы ойындарға тоқталып кетсек. Қысты күндері қар үстінде, айдында, мұз және қар жал төбелерінде көптеген қызықты ойындар ұйымдастыруға болады.
Қыс кезінде ауа-райы ауыспалы келеді. Жылы кезде қар жабысқақ болады. Осы күндері балалар қардан қалашық, қорған, аққала жасайды. Ал егер қарды мұз басып қалса, онда шанамен және конькимен көптеген ойын түрлерін өткізуге болады. Қысқы ойындары желсіз күні, ауа-райының көрсеткіші минус 10 градусқа дейін мөлшерді көрсеткен кезде жүргізілу қажет. Ойыншылардың киімдері жылы әрі қозғалуға ынғайлы болуы керек.
1.3 Дене жаттығуларының сипаттамасы
Дене жаттығулары - дене тәрбиесінің негізгі өзіндік құралы. Дене жаттығулары адамға жан жақты әсер етеді: олар адамның және еңбек тәрбиелерінің міндеттерін жүзегу асыруға, сондай-ақ психикалық қасиеттерді дамытуға себепші болады.
Дене жаттығуларымен бірге әр түрлі би, массаж қолданылады.
Билер музыкамен сүйемелдене отырып, организмнің балық жүйесіне әсерін тигізеді, дене қасиеттерін дамытады, сондай-ақ қимыл қзғалыстардың жарасымдылығын, еркіндігін қалыптастырады.
Массаж. Теріге, бұлшық етке сүйек жүйесіне әсер етеді, тыныс алуды күшейтеді, қан айналымын жақсартады.
Іс-әрекетінің алуан түрлері қозғалыс, қимыл әрекеттері олардың компаненттері болып табылатындықтан адам организміне әсерін тигізеді. Бірақ еңбек процесінде жасалатын қозғалыстар, ең алдымен, нақты нәтижелерге жетуге бағытталады. Организмге әсер ету қосарлы фактор болыт табылады. Сондықтан алуан түрлі іс-әрекеттерді ұйымдасты кезінде денені дұрыс қалыпты ұстауда денеге түсіретін ауыртпашылықты балалардың жас шамасын жеке басының ерекшеліктерін, олардың денсаулық жағдайларын скере отырып, мөлшерлеуді қатаң қадағалаудың маңызы зор.
Әр түрлі жас кезеңдеріндегі дене тәрбиесінің міндеттерін жүзеге асырудың тиімділігі негізгі және қосамша құралдарды дұрыс үлестірген кезде арта түседі. Мәселен бала өмірінің алғашқы айларында гигиеналық факторлардың және жаратылыстың табиғи күштерінің маңызы мейлінше мол, бұдан кейін дене жаттығуларын және алуан түрлі іс-әрекеттің ролі артады.
Дене жаттығуларының сипаттамасы. Дене жаттығулары алдағы тұрған еңбек әрекеттеріне алдын ала дене әсерлігі қажет екендігін ұғынған кезеңде пайда болады. Тәжірибе адамға аң аулауға денені алдын ала әзерлеумен оның нәтижелерімен арасындағы байланысты анықтауға және жиналған қимыл қозғалыстық тәжірибені бір-біріне берудің маңыздылығын бағалауға мүмкіндік жасады. Мәселен, адам аң аулауға шығудан бұрын алдағы атқарылатын әрекетке машықтанады. Аңның бейнесін жасап, соған дәл тигізуге талпынады. Осындай әрекеттерді көп рет қайталау процесінде адам нысанаға дәл тигізе білушілік қалыптасты. Көзбен шамалау, күш және басқа дене қасиеттері дамыды. Сөйтіп дене жаттығулары алғашында еңбекте қолданылатын қимыл-қозғалыстардан тұрды.
Дене шынықтыру жаттығулары баланың күн тәртібінде жас шамасымен үлкен орын алу керек. Олар бұлшық еттiк белсендiлiкке ғана емес, суыққа, гипоксияға да бейiмділікті ұлғайту үшін себепшi болатын факторлар болып табылады. Физикалық белсенділік орталық жүйке жүйесінің қалыпты дамуына, жадтың, оқудағы үлгерімнің жақсаруына мүмкіндік туғызады, эмоционалды-мотивациялық өрісті қалыпты жағдайға келтіреді, ұйқының жақсаруынаәсер етеді, тек физикалық қана емес, зерделі қызмет мүмкіндіктерінің де өсуі байқалады. Бұлшық еттің белсенділігін арттыру үшін, қозғалыс жүйелері мен дағдыларын жетілдіретін, сымбатты мүсін қалыптастыратын, жалпақ табанның дамуын бәсеңдететін дене жаттығуларын жасау қажет.
Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған мекемелерде дене шынықтыру жаттығулары топтық гимнастикалық сабақтар мен спорттық ойын-сауық түрлерінде өткізіледі. Баланың киімі қимылды қиындатпайтындай денесіне бос болу керек. Сабақтар әр түрлі және еліктіргіш болу үшін, әр түрлі заттар мен жабдықтар қолдану керек: доптар, жалаулар, құрсаулар, отырғыштар, баспалдақтар. Жабдықтар баланың бойы мен жасына сәйкес келу маңызды. Зерек бала, Біз мектепке барамыз бағдарламаларына сәйкес, 3 жастан бастап күнделікті таңғы жаттығулар өткізу керек, басында 5-6 минут (3жас) және 10-12 минутқа дейін (6 жас). Бұнымен қоса, бос уақытта дене шынықтыру жаттығуларының айына 1 рет 10-20 минут, 6 жастағы балалар үшін 40 минутқа дейін өткізілуі қарастырылады. Гимнастикамен айналысу үшін кілемше қажет және оны тазалықта сақтау маңызды. Гимнастикалық жаттығуларды таңғы астан кейін немесе күндізгі ұйқыдан кейін 30 минуттан кейін ғана жасау керек. Балаларда таңғы жаттығуды әрдайым жасауға әдептің қалыптасқаны өте маңызды. Ұзақ, қозғалыссыз отыратын - сурет салу, илеу, қол шеберлiк сабақтарынан кейін гимнастикалық жаттығулар сеансын өткізу аса маңызды.
Балаларға ұсынылатын жаттығуларды тәрбиешілер, медбике, ата-аналар меңгеріп алулары керек. Балалардың ықыласын шоғырландыру қиын болғандықтан, оларға тапсырмаларды ұзақ түсініктерсіз, нақты және айқын беру керек. Атауларды рационалды түрде оңайлату, мысалы, жаттығуларды мысық, құс, паровоз және т.б. жалпылай атау. Бұл жаста балаларда үйлестіру қабілеті енді ғана қалыптаса бастайтындықтан, олардан тапсырманы толығымен дұрыс орындауларын талап етуге болмайды. Жалпы алғанда, қозғалыс тәртібі мен салауатты өмір салты баланың толығымен дамып, келешекте тұлға ретінде қалыптасуына үлкен пайдасын тигізеді.
Дене шынықтыру жаттығулары адамның әр түрлі қозғалу әрекеттері ретінде дене тәрбиесінің мәселесін шешуге көмектеседі. Қазіргі уақытта физикалық жаттығулардың түрі өте көп. Оларға басшылық ету үшін дене тәрбиесінің жалпы және нақты мәселелерін шешу үшін оларды дұрыс таңдау маңызды, олардың мазмұнының негізгі мәнін түсіну маңызды. Дене жаттығуларының мазмұны оларға енгізілген іс-әрекеттер, сондай-ақ дене жаттығуларында (психикалық, физиологиялық, биохимиялық және т.б.) жүрген процестер болып табылады. Еркін қозғалыстар ретінде физикалық жаттығулар адамның санасына негізделеді және кейбір нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Жаттығу назар аудару, ойлау, күш-жігер жұмсаумен байланысты. Дене жаттығуларын орындау кезінде адам ағзасының әр түрлі жүйелерін жетілдіру және жақсарту функционалдық өзгерістер орын алады.
Нұсқаушыға физикалық жаттығуларды дене тәрбиесінің білім беру және тәрбиелік мәселелерін шешуге арналған құрал ретінде қарау (моториканы, дағдыларды қалыптастыру, физикалық қасиеттерді дамыту және т.б.) маңызды.
Дене жаттығуларының мазмұны материалдық және психикалық жағынан бірлікке байланысты қарастырылуы керек. Дене жаттығуларының нысаны мазмұнның сипаттамасына байланысты. Дене жаттығуларының нысаны - оның ішкі және сыртқы құрылымы (яғни, ұйымдастыруы, сапқа тұрғызуы).
Ішкі құрылым - жаттығудың қандай да бір түрін орындау кезінде пайда болатын әр түрлі процестердің өзара байланысы. Жаттығу барысында энергетикалық процестер (жүйке-бұлшық ет және т.б.) өзара әрекеттесуі керек.
Сыртқы құрылым - жаттығулардың көрінетін жағы, қозғалыстардың әртүрлі параметрлерінің қатынасы (қозғалыстың кеңістіктік, уақытты бағдарлау, динамикалық ерекшеліктері). Нысан және мазмұн өзара байланысты. Мазмұн нысанға қатысты жетекші рөл атқарады. Мысалы: жүгіру жылдамдығы артып, қадам ұзындығы және дененің бұралу бұрышы өзгереді. Демек, кейбір мазмұнның мазмұны өзгергенде жаттығудың нысаны өзгереді. Демек, физикалық жаттығуларда сәтті табысқа жету және жетістікке қол жеткізу үшін оның мазмұны өзгертіліп, ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін жақсартуға жағдай жасайды. Нысан де мазмұнға әсер етеді. Жаттығудың ақылға қонымды нысаны физикалық қабілеттердің тиімді көрінуіне көмектеседі. (Лақтыру кезінде лақтыру күші дұрыс орындалса, лақтыру ауқымы артады, жаттығудың сәтті орындалу мүмкіндігін жақсртады). Дене жаттығуларының мазмұны мен нысаны ажыратылмайды, бірақ олардың арасындағы қайшылықтар немесе сәйкессіздіктер болуы мүмкін.
Дене жаттығуларының әдістемесі - қозғалтқыш мәселесін шешу арқылы қозғалтқыш әрекетін орындаудың ең тиімді, ұтымды тәсілі.
Техника термині қозғалыстардың орындалу үлгілерін ескере отырып қалыптастырылған дене жаттығуларына жатады, технологияның тиімділігі белгілі немесе сандық түрде дене жаттығуларына, яғни оның тиімділігіне әсер ететін органға әсер етеді. Осыған орай, балалардың физикалық және тіпті психикалық дайындығының дәрежесін ескеру қажет. Қозғалтқыш әрекеттері әртүрлі тәсілдермен орындалуы мүмкін, бірақ ең ақылға қонымды әдісті техника деп атауға болады. Физикалық жаттығулардың тиімділігі үнемі жетілдіріліп, дамып келеді. Мұны дене жаттығуларын орындау кезінде жоғары нәтижеге қол жеткізу ниетімен түсіндіруге болады. Технологияның жетістігі бірнеше жаңа биомеханикалық қозғалыстардың үлгілерін, неғұрлым күрделі жабдықтардың пайда болуын, инвентаризацияны және дене шынықтыруын жоғарылтумен байланысты. Оқу-жаттығу техникасының тиімділігін бағалау критерийі сыртқы форма (мәнерлеп сырғанау, гимнастика), сандық нәтиже (жүгіру, жүзу және т.б.) немесе белгілі бір мотор тапсырмасы (мақсатқа жету) болуы мүмкін. Физикалық жаттығулар техникасында келесі технологиялар бөлінеді: технология негізі, технологиядағы негізгі байланыс, технологияның бөлшектері.
Технологияның негізі - қозғалыс тапсырмасын шешу үшін қажетті жаттығудың негізгі элементтері болып табылады, яғни, бір жаттығудың басқа ерекшеліктерінен ерекшеленетін көрсеткіштер. Жаттығудың бір элементін бұзу, орындамау немесе элементтің бірізділігінен қателесу, бұл жаттығудың қозғалыс тапсырмасын шешуге мүмкіндік бермейді, жаттығу орындалмауы, бұрмалануы мүмкін. Технологияның анықталатын байланысы физикалық жаттығудың негізін құрайтын ең маңызды және шешуші бөлік болып табылады, ол әдетте қысқа мерзім ішінде орындалады және үлкен бұлшықет күштерін талап етеді. (Секіру кезінде - серпіліс, лақтыру кезінде - ату алдында соңғы күш). Бұл жаттығулардың осы бөліктеріне және оның тиімділігіне байланысты. Технологияның егжей-тегжейі, кішігірім мүмкіндіктер жаттығулардың қайталама ерекшеліктері болып табылады. Олар мутацияда болады, яғни әр адамның жаттығу орындауына белгілі бір даралықты береді. Техниканың егжей-тегжейі адамның (баланың) морфологиялық және функционалдық сипаттамаларына, сондай-ақ жаттығулар орындалатын жағдайларға байланысты болады. Жаттығуды орындаудың заманауи техникасы барлық орындаушылар үшін бірдей, яғни стандартты техника бар, қозғалтқыш әрекетінің ұтымды негізіне негізделген. Қозғалтқыш әрекетін стандартты орындау қозғалтқыш әрекетінің негізін бұрмалайтын кейбір элементтердің орындалуының жеке ерекшеліктерін жоққа шығармайды.
Технологияны жекешелендіру мынадай жолдармен орындалады:
1) халықтың жекелеген топтарының сипаттамаларын ескере отырып, стандартты жабдықтар өзгереді: дене дайындығы, конституция, жасы және т.б.;
2) стандартты жабдыққа енгізілген өзгерістер белгілі бір тұлғаның сипаттамаларын ескереді, ал техника жеке адамға тән жеке стильді алады.
Балаларды оқыту кезінде техниканы жекелендіруге назар аудару керек, себебі стандартты техника ересектер жасаған қозғалыстарды талдау негізінде құрылады. Технологияны жекелендіру екі жақтан тұрады: 1) стандартты техника орындаушының сипаттамаларына бейімделуге тиіс; 2) орындаушы ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін техникаға сәйкес өзгертуі керек. Мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту кезінде оларға қол жетімді физикалық жаттығулардың негізін құрастыру керек. Қозғалыс кезінде кеңістіктік, уақытты бағдарлау, ғарыштық уақыт (кинематикалық), динамикалық және ырғақты сипаттамалары ерекшеленеді.
Кеңістіктік сипаттамаларға мыналар жатады: Дененің бастапқы қалпы (жаттығу кезінде дененің бастапқы позициясы) және траектория, яғни дененің бөліктерінің қозғалысы.
Бастапқы қалып - жаттығу басталғанға дейін дененің позициясы болып табылады, ол қозғалыссыз түрде болады. Бастапқы қалыпты өзгерту барысында жаттығуды қиындатуға болады. Бастапқы қалып жаттығудың тиімділігін қамтамасыз етуі керек.
Белгілі бір жаттығуларды орындау әдісінде дене бөліктерінің (бастың, қолдың, аяқтың) белгілі бір қалпының маңызы бар және оларға эстетикалық талаптар ұсынылуы мүмкін (аяқ ұшы созыңқы, гимнастикалық түрдегі жаттығулар кезінде дененің бүгілуі). Кейбір бастапқы қалыптар, статикалық позалардың тәуелсіз мағынасы болуы мүмкін (тік тұру тірегі). Дене жаттығуларын орындау кезінде дененің, сондай-ақ оның бөліктерінің кеңістікте де, бір-біріне қатысты да қозғалысы болады. Дене жаттығуларының тиімділігі қозғалыс үрдісінде тұрақтылыққа байланысты. Жаттығу кезінде дененің позициясын өзгерту арқылы барлық динамикалық қолдау реакцияларының бағытын өзгертуге болады, бұл денені осы жағдайға қажетті бағытта жеделдетуге әкеледі.
Қозғалыс траекториясы - дененің немесе объектінің қозғалатын бөлігі өтетін жол. Траектория нысаны, бағыты және амплитудасы болып бөлінеді. Траекторияның нысаны тік сызықты және қисық сызықты болуы мүмкін.
Адам сызықты қозғалыстарды өте сирек атқарады, бірақ қысқа жолда ең жылдам жылдамдықты жылдамдату қажет болған жағдайларда, траектория тік сызықты болады (бокстағы соққы, семсерлесудегі найзалар және груша добын соғу).
Ал қисық сызықты траектория жиі пайдаланылады, өйткені қозғалыс инерциясын жеңу үшін қосымша бұлшық еттерді жұмсаудың қажеті жоқ.( Мұндай траекториялар лақтыру, қол қозғалысы, сонымен қатар жүзу кезінде және т.б. қолданылады). Траекторияның нысаны дененің қозғалатын массасына байланысты: массасы неғұрлым көп болса, траекторияның нысаны неғұрлым қарапайым (қолдардың қозғалысы аяқтың қозғалысына қарағанда әр түрлі болуы мүмкін).
Қозғалыс бағыты. Бұл физикалық жаттығулардың тиімділігіне, сондай-ақ тағайындалған қозғалыс тапсырмасының табысты орындалуына әсер етеді. Қозғалыс бағытын сыртқы бағдарлар немесе дене жазықтығы (плоскость) анықтайды (дененің бір бөлігінің өз денесіне бағытталуы мүмкін).
Адам денесінің негізгі бағыттарына сілтеме жасау әдеттегідей: жоғары-төмен, алға-артқа, оңға-солға.
Бүйірлік қозғалыстарда алға және артқа, көлденең жазықтықта (артқы жақтан) оңға қарай, солға қарай, егер қозғалыстар алдыңғы жазықтықта орындалса (жан-жаққа бүгілу) терминдері қолданылады; Оңға қарай, солға қарай терминдері - көлденең жазықтықтағы айналмалы қозғалыстар үшін (оңға қарай, солға қарай бұрылу) қолданылады.
Қозғалыс бағыты бойынша жетекші рөлді көз атқарады. Бағыттың жылдам өзгеруімен, бастың қозғалысы дененің басқа бөліктерінің қозғалысынан бірінші болу керек.
Қозғалыс амплитудасы ағзаның бөліктерін ауыстыру жолының шамасымен анықталады. Амплитудалық бұрыштық шамаларда (градустарда), сызықтық шаралармен (қадамның ұзындығы) өлшенеді, шартты белгілермен (жартылай отырыс), сондай-ақ өз денесіндегі сыртқы кеңістікпен және белгілермен анықталады. Қозғалыс амплитудасы оның ұзындығы ретінде буындардың құрылымына, бұлшықеттер мен бұлшықеттердің серпімділігіне байланысты.
Өмірде, дене шынықтыру тәжірибесінде қозғалыстардың максималды амплитудасы қолданылады, бірақ әрқашан емес. Қозғалыс амплитудасы: шамадан тыс (үлкен амплитуда), ұсақ (шағын амплитуда) болуы мүмкін. Егер қозғалыстардың бағыты немесе амплитудасы орнатылған тапсырмаға сәйкес келмесе, онда мұндай қозғалыс дұрыс емес деп аталады. Уақыт сипаттамалары физикалық жаттығулардың немесе олардың элементтерінің орындалу ұзақтығын және жылдамдығын қамтиды.
Физикалық жаттығулар, олардың элементтері әртүрлі уақытпен орындалады, яғни әртүрлі жұмсалған уақыт. Жаттығу ұзақтығын білу, сондай-ақ оның элементтерінің ұзақтығын біле отырып, жүктіліктің жалпы көлемін анықтауға және оны реттеуге болады.
Уақыт сипаттамасы ретінде қозғалыс жылдамдығы қозғалыс циклдарының қайталану жылдамдығымен немесе уақыт бірлігіне (осылайша, жаяу жүру жылдамдығы 120-140 қадам мин) саналады. Қозғалыс жылдамдығы дене салмағына байланысты. Қозғалыстың өзгеруімен қозғалыс құрылымы сапалы түрде өзгереді (180-200 қадам мин.). Қозғалыс жылдамдығының өзгеруі дене белсенділігінің артуына немесе төмендеуіне әкеледі. Бұл көрсеткіш ағзаның сипаттамасына, жаттығуды меңгеру деңгейіне байланысты.
Кеңістікті-уақыт сипаттамалары қозғалыс жылдамдығын және жеделдетуін қамтиды. Қозғалыс жылдамдығы дене немесе оның бір бөлігі өтіп кеткен уақытқа дейінгі жолдың ұзындығы қатынасында анықталады (А.В. Кенеман, Д.Хухлаева, 1985, 47 б.). Метрлік жылдамдық секундына өлшенеді. Егер жылдамдық тұрақты болса, онда қозғалыс біркелкі деп аталады; жылдамдық өзгерсе, қозғалыс біркелкі емес деп аталады.
Жеделдету - бірлік уақытына қарай қозғалыс жылдамдығының өзгеруі. Жеделдету оң болуы мүмкін (жылдамдық артады) және теріс (жылдамдық азаяды). Жаттығулар арқылы біз олардың жылдамдығын және жеделдетуін өзгерте аламыз. Осы позицияларға сүйене отырып, қозғалыстар жоғары жылдамдықпен бастап, біркелкі жылдамдатылған және біркелкі аяқталмаған өткір болуы мүмкін. Қозғалыс тегіс болуы мүмкін, жылдамдықтың кенеттен өзгеруіне жол берілмейді. Тұрақты жылдамдықпен қозғалыстар үнемі жеделдейді, сирек кездеседі. Әдетте жылдамдықта кенеттен өзгерістер болмайды. Бүкіл дененің қозғалыс жылдамдығы және дене бөліктерінің жылдамдығы бөлінеді. Балаларды қозғалыс жылдамдығын бақылауға үйрету маңызды (берілгендікті сақтау, ұлғайту және азайту). Қозғалыс динамикалық сипаттамасы адам денесінің қозғалысына әсер ететін күштермен анықталады. Бұл күштер ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі күштерге мыналар жатады: тірек-қимыл жүйесінің пассивті күші (бұлшықеттердің икемділігі, тұтқырлығы); қозғалтқыш аппаратының белсенді күштері (бұлшықеттердің тарту күші); жылдамдықпен қозғалу кезінде дене бөліктерінің өзара әрекеттесуінен туындайтын реактивті күштер (көрсетілген күштер).
Сыртқы күштерге мыналар жатады: қолдаудың реакциялық күші; өз денесінің ауырлық дәрежесі; сыртқы ортаға және дене мүшелеріне кедергі күші; адамның қозғалатын денелерінің инерциялық күштерінің ауырлық күші. Адамның қозғалыс белсенділігі ішкі және сыртқы күштермен өзара әрекеттесетін бұлшықет тартқыш күштерді қолдануға ұқсайды. Дене жаттығуларын жүргізген кезде, тежеу күштерін азайта отырып, күшті толығымен қолдануға тырысу керек.
Қозғалыстың ритмикалық сипаты - бұл ырғақ, яғни әлсіз, пассивті қозғалыстың мықты, бөлектелген бөліктерінің уақытында үйлесуі. Қозғалыс, күшті екпінді бөлігі бұлшықеттің ең үлкен шиеленісімен орындалады. Дене жаттығуларын дұрыс орындаған кезде, бұлшықет кернеуінің және релаксацияның сәттері алмастырылуы керек.
Қозғалысдың негізгі (маңызды) кезеңі - негізгі нақты міндеттерді шешуге бағытталған. Осы кезеңде қозғаушы күштерді дұрыс уақытта, тиісті жерде және бағытта тиімді пайдалану маңызды. Қорытынды фазасы тепе-теңдікті сақтап, қозғалыстарды тежеуге бағытталған. Оқу-жаттығулар фазаға бөлінгеніне қарамастан, олар қозғалыс элементтерін, яғни дененің жеке бөліктерінің қозғалыстарын (лақтырған кезде: бастапқы қалып, көздеу, серпілу, лақтыру, тепе-теңдік сақтау) бөледі. Қозғалыс сапалық сипаттамаларын атап көрсетсек, олар мыналарды қамтиды: нақты қозғалыстар, үнемді қозғалыстар, белсенді қозғалыстар, мағыналы қозғалыстар. Қозғалыстың барлық сипаттамаларына сәйкес қозғалтқыш міндеттеріне сәйкес жасалған қозғалыстар нақты қозғалады. Үнемді қозғалыстар қажетсіз қозғалыстардың немесе олардың ең аз мөлшерінің болмауымен ерекшеленеді. Белсенді қозғалыстар айқын күш, жылдамдық, қуат, айтарлықтай қарсылықты жеңеді. Тегіс (энергичный) қозғалыстар бұлшықет кернеуінің біртіндеп өзгеруімен, біртіндеп жеделдетумен немесе баяулауымен орындалады. Мағыналы қозғалыстар қойылған міндетке немесе мақсатқа сәйкес баланың психо-эмоционалды жағдайын көрсетеді.
Әрбір жас тобында балабақшадағы дене шынықтыру мәселелерін шешу үшін бір жастағы немесе әр түрлі жастағы балаларға арналған жаттығулар тізімі анықталады. Жаттығулар мен жаттығуларды орындау кезінде балалардың жеке сипаттамаларын да ескеру қажет.
Өмірдің алғашқы жылдарында баланың қозғалу тәжірибесі аз. Сондықтан гигиеналық жағдайлар мен табиғи факторлар өте маңызды. Кішкентай балалар үшін белгілі бір қызмет түрі, ұйқы, тамақтану, белсенді демалыс тағайындалады. Еңбектеуге арналған, жүруге дайындық, допты лақтырып тосып алу, заттар және ойыншықтармен, қарапайым ритмикалық жаттығулар қарастырылады.
3 жастан бастап жаттығулар негізгі қимылдарды үйрету үшін қолданылады: жүру, жүгіру, секіру түрлері, тереңдікке секіру, бір және екі қолмен доп, құм салынған қапшықшалар лақтыру. Әрбір жас тобында күрделеніп отыратын жүгіру, еңбектеу, өрмелеу жаттығулары қолданылады. Жалпы дамыту жаттығулары балалармен заттармен және заттарсыз жүзеге асырылады. Дененің тиісті тұрақтылығын қалыптасуына ықпал ететін, жалпақ табандылықтан қорғау жаттығулары ерекшеленді. Біртіндеп сапқа тұруды және қайта құру қиындатылады. Балалардың жасына қарай күрделі болып келетін өте кең қолданылатын - қимылды ойындар.
5-6 жас аралығындағы мектеп жасына дейінгі балалар жаттығудың бастапқы қалпын дұрыс қабылдауға, қарапайым сапқа тұруды меңгеруге және қайта қалпына келтіруге қабілетті. Бұл жаттығулар балаларға кеңістікті бағдарлай білуге, жаттығуларды ұжыммен атқаруға көмектеседі. Қимылды ойындар негізгі қозғалыстардың дағдыларын жақсартуға, физикалық қасиеттерді дамытуға ықпал етеді. Үйлестіруде қиындатылған жаттығулар, әдетте, ересек топ балаларымен қолданылады.
Мектеп жасына дейінгі балалар, 3 жастан бастап, спорттық жаттығулар қолданылады: шаңғы тебу, шаңғымен сырғанау, мұз жолдары бойымен сырғанау; 6-7 жас аралығындағы балаларға конькимен сырғанауға үйретіледі. Жазда балалар велосипедтерді, самакат, скутерлерді тебуге үйретеді; спорттық ойындар элементтерін, жүзу үйретіледі.
Дене жаттығуларын таңдағанда, олардың қалай үйлесетінін қарастырған жөн. Жаттығулардың іріктелуі жұмыста әртүрлі бұлшық топтардың біртіндеп тартылуымен анықталады. Сабақтың негізгі міндеттерін ескере отырып, дене шынықтыру жаттығуларын дұрыс таңдау қажет. Оқу жаттығуларын таңдағанда, оларды бір мезгіл орынды қайталауды (күн, апта, ай бойы) ескеру қажет. Жаңа жаттығуларды таңдамас бұрын, балалардың алдыңғы қозғалыс белсенділігін мұқият талдау қажет.
Ең жалпы жіктеу тарихи қалыптасқан дене тәрбиесі жүйелеріне негізделген, оған сәйкес келесі жаттығулар топтары бөлінеді:
Жаттығу.
Ойындар.
Спорт.
Туризм.
Бірінші жаттығу тобының ерекшеліктері:
а) әртүрлі бұлшықеттер, бұлшықет топтары, дененің бөліктері бойынша таңдаулы әсері;
б) жүктемені нақты мөлшерлеу мүмкіндігі;
в) заттарды, гим. құралдарды, музыканы пайдалану.
Мектепке дейінгі балаларды физикалық тәрбиелеуде ойын түрінде негізгі (табиғи) қозғалыстарды орындаудан басқа қимылды ойындар қолданылады. Олар түпкілікті нәтижені немесе сандық нәтижені анықтауға бағытталған белгіленген ережелерден туындаған күтпеген жағдайда өзгеріп жатқан шарттар мен жағдайларда орындалатын күрделі қозғалыстық жұмыстар ретінде анықталады. Балалардың белсенділігі нысаны бар сюжеттер немесе ойын тапсырмалары негізінде ұйымдастырылады және күрделі сипатта болады. Ойын жаттығуларына спорттық ойындар элементтері де жатады.
Спорт жаттығулары - жаттығулардың кез-келген түрінде ең жоғары құндылықтарға қол жеткізуге бейім. Спорт адамның физикалық және ақыл-ой қабілеттеріне жоғары талаптар қояды. Демек, ол дене дамуы мен денсаулығының жай-күйі орынды болған кезде жас дамуының белгілі бір кезеңіне жеткеннен кейін ғана қол жетімді болады. Мектепке дейінгі жастағы балалармен спорттық жаттығулар спорттық қозғалыстардың дұрыс негіздерін құрайтын жеңілдетілген түрде қолданылады.
Туристік жаттығулар (туризм) қозғалыс дағдыларды қалыптастыруға және табиғи жағдайлардағы физикалық дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі балалармен балабақша ауласынан тыс, қалаға түрлі көлік түрлерін немесе жаяу жүруді қолдана отырып ұйымдастырылады. Арнайы мақсаттар үшін серуен-экскурсиялар қарастырылады. Бұл жаттығулар қарапайым туризм деп саналады.
Қозғалыстардың икемділігі денені бақылау қабілеті ретінде мектепке дейінгі жастағы қарқынды дамып келе жатқан негізгі қасиеттердің бірі болып табылады. Бұл сапаны дамыту үшін заттармен және заттарсыз біртіндеп күрделендірілген жаттығулар, негізгі қимылдырды орындаудың күрделі тәсілдері қолданылады.
Негізгі жаттығулар тепе-теңдікті дамыту үшін қолданылады, бұл көптеген табиғи қозғалыс үшін маңызды негіз болып табылады. Мұнда жаттығулар еңбектеуге, өрмелеуге, шектеулі қолдаумен жүруге және т.б. қолданылады. Адамның үйлестіру мүмкіндіктеріне негізделген сапа мен баланс мектеп жасына дейінгі балаға өте маңызды. Бұл қасиеттермен байланысты моториканы күшейту және дамыту үшін, қимылды ойындарда керек.
Мектеп жасына дейінгі балалармен икемділікті дамыту үшін заттармен және заттарсыз гимнастикалық жаттығулар пайдаланылады.
Мектеп жасына дейінгі балаларға жылдамдықты дамыту үшін жаттығулар: негізінен жаттығулар түрлі қарқында қысқа мерзімді жүгіру жылдамдықта орындалады. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған жылдамдықты дамытудың арнайы міндеті ретінде оны орнату орынсыз.
Балаларға төзімділікті дамыту үшін жаттығулар ұсынылады, олар көбінесе белгілі бір қашықтыққа немесе белгілі бір уақытқа жүру және жүгіру түрінде өтеді.
Күшті дамыту. Оған үлес қосатын жаттығулар өте аз, себебі мектеп жасына дейінгі кезеңде ауыр заттарды көтеру және итеру бойынша қозғалыстарды қолдану мүмкін емес. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жас және морфофункционалды ерекшеліктеріне байланысты осы сапаны мақсатты түрде жетілдіру міндет емес.
Осылайша, физикалық жаттығулар әртүрлі сипаттамалар негізінде топтарға (жіктеу): әртүрлі физикалық қасиеттерді тәрбиелеу үшін жаттығулардың жіктеуге белгіленуі, сондай-ақ анатомиялық белгілері, спорт түрлері және т.б. бөлінеді.
2. Денсаулық сақтау технологиялары
2.1. Денсаулық сақтау технологиялары мектепке дейінгі жастағы
балалардың қимыл әрекетін дамыту факторы ретінде
Денсаулық сақтау технологиялары - мектепке дейінгі жастағы балалардың
қимыл әрекетін дамытудың күшті факторы. Денсаулық сақтау технологиялары
мақсаттары қоғам сұранысын ескеріп оқыту принциптерін анықтайды.
Денсаулық сақтау педагогикасының принциптері.
Принциптер жалпы әдістемелік пен арнаулы принциптерді жинақтай
отырып, сауықтыру педагогикасының арнайы заңдылықтарын білдіретін
біртұтас жүйені құрайды.
Жалпы әдістемелік принциптері - денсаулық сақтау оқыту
технологияларының мақсатына сәйкес келетін оқыту мазмұнын, оқу процесінің
ұйымдастыру формалары мен әдістері анықтайтын жағдай.
Әдістемені денсаулық сақтау заңдылығына сәйкес қолданылса ғана төменгі
сынып оқушыларының ағзасына және психикасына әсер етуі жемісті болады.
Саналылық және белсенділік принципі оқушылардағы терең түсінушілікті,
тұрақты қызығушылықты, танымдық іс-әрекетке саналы қатынасты
қалыптастыруға бағытталады. Саналылық пен белсенділікті арттыруға
педагогтардың ағзаны шынықтыру педагогикасының мәселелерін шешетін
арнайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz