Байқоңыр космодромының биосфераға әсері

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ3

БАЙҚОҢЫР КОСМОДРОМЫНЫҢ БИОСФЕРАҒА ӘСЕРІ4

ҚАЗАҚСТАН ТЕРРИТОРИЯСЫНДАҒЫ ӘСКЕРИ ПОЛИГОНДАРЫНЫҢ БИОСФЕРАҒА ӘСЕРІ8

БАЛҚАШТАҒЫ БОЛАШАҚ АТОМ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСЫ ТУРАЛЫ НЕ БІЛЕМІЗ?11

ҚОРЫТЫНДЫ14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ15

КІРІСПЕ

Еліміздегі әскери полигондар экологияға айрықша әсер етеді. Зымырандар ұшырылғаннан кейін адамдардың көңіл-күйі тым нашарлап кететінін халық жақсы біледі.

Атом электро станциясы қауіпсіз немесе ол экологиялық дағдарыстан алып шығады деген көңілге сыймайтын бос сөз. Бұл тұста әскери кешендер мен атомдық министрліктердің мүддесін көздейтін топтардың жеке көзқарасы. Көпшілікке атом мифтік ұғым. Сонда да оның зиянын айқын түсінеді.

Биосферадағы барлық жүйелер биологиялық тепе-теңдікте болады да, биохимиялық айналым жасайды. Биогеохимиялық айналым дегеніміз - тірі заттардың биосферада ауысу, өзгеру процестерінің циклді түрде, бір заңдылықпен алмасуы. Биосферада биогеохимиялық алмасуында экологиялық тепе-теңдік пайда болып, ол дамып отырады. Адамның іс-әрекетінен айналаны қоршаған ортаның экологиялық тепе-теңдігі бұзылады. Заттардың химиялық құрамы өзгереді, жерден алынатын қазба байлықтардың қоры азаяды. Атмосферадағы көміртектің көбеюі, оттектің азаюы жер бетінің климатына әсерін тигізіп отыр. Озон қабаты жұқарып, тесіліп, космостан келетін қауіпті ультракүлгін сәулелерді ұстауға қабілеті жетпей қалды.

БАЙҚОҢЫР КОСМОДРОМЫНЫҢ БИОСФЕРАҒА ӘСЕРІ

Байқоңыр космодромы қазақ қазақ жеріндегі ең үлкен және өте күрделі инженерлік құрылыс. Мұндай инженерлік кешенді адамзат баласы бұрын-сонды жасаған емес. Бұл ғажап құрылыста космос корабльдерін, космос станцияларын, зымырандарды, зымыран-тасымалдаушыларды сынау, космос кеңістігін зерттеу үшін кең көлемде ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі.

Байқоңыр космодромындай құрылыс жер шарында жоқ. Сондықтан Байқоңыр космодромы дүниежүзі халықтарының назарын аударып, алаңдатып отыр. Ол тек космос корабльдері мен зымырандарды космос кеңістігіне ұшыру мақсатына жасалған емес. Сонымен қатар, әскери қару - жарақтардың жаңа түрлерін сынау мақсатын да көздейді. Байқоңыр космодромы әскери ғылыми - техникалық орталық болып есептеледі.

Космодром 1957 жылы Байқоңыр қаласында салынған. Бұл қалада қазіргі кезде 60 мың халық тұрады. Космодромда 9 зымыран ұшыру кешені, 15 зымыран ұшыратын қоңдырғылар бар.

Байқоңыр космодромы Қазақстанның оңтүстік-батысында, яғни Қызылорда облысының территориясында орналасқан. Бұл аймақтың ауа райы өте құбылмалы келеді. Жер бедері жазық, тау-тастар жоқ. Тек қана құм белестері мен көшпелі құмдар көп кездеседі. Өсімдік әлемі онша көп емес. Ориан-тоғай бұл аймақта өспейді.

Байқоңыр космодромының көлемі 6717 шарлы шақырым. Ол солтүстікке қарай 75 шақырым, ал батыстан шығысқа қарай 90 шақырым қашықтыққа созылып жатыр.

Байқоңыр космодромының айналаны қоршаған ортаға ерекше әсер ететіндігі кейінгі кезде ғана байқала бастады. Соңғы кезде космодром орналасқан жердің ауа райын, табиғи биологиялық ресурстарын жан-жақты зерттегенде, космодром айналаны қоршаған ортаға айрықша әсер ететіні байқалды. Ол туралы қолымызда бірнеше деректер бар. Мысалы, Қарағанды облысының экологиясын зерттейтін ғалым-экологтардың жүргізген жұмыстарының қорытындыларына қарағанда, космос корабльдері, космос зымырандары космос кеңістігіне ұшып кеткеннен кейін, жаз айларында 5-8 күн бойы күшті жел тұрып, қара боран соғатыны байқалады.

Қандай болмасын, ұшырылған космос корабльдері мен оларды космос кеңістігіне шығарушы зымырандар айналаны қоршаған табиғи ортаға елеулі өзгерістер енгізетіні кейінгі кезде айқындала түсті. Ол өзгерістерді арнаулы түрде жүргізілген зерттеулер анықтап берді. Ол өзгерістер төмендегідей:

Ұшырылған космос корабльдері және басқадай космостық аппараттар табиғи жолмен ғасырлар бойы қалыптасқан ауа режімін төтенше түрде бұзып жіберетіні белгілі болды.
Космос корабльдерін тасымалдайтын зымырандардың пайдаланатын отындары улы (радиоактивті) қосылыстардан тұратын болғандықтан, айналаны қоршаған ортаның мөлшерден тыс улануына әкеп соғады.
Космос кеңістігіне ұшырылған зымырандар өсімдік әлеміне, жануарлар дүниесіне айрықша әсер ететін арнаулы түрде жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары толығымен дәлелдеді. Биосферадағы тірі ағзалардың тіршілік ететін табиғи ортасы кенет бұзылып, өзгерістер, олардың ішінде өте қауіпті мутациялық өзгеріс туатыны байқалады.
Жер бетінде зымырандардың жұмыстан шыққан бөлшектері құлап түсіп, оны ластайды. Олжнр не егін егуге, не мал жаюға жарамай қалады.

Зымырандарға жағылатын отын улы (радиоактивті) және усыз қосылыстардан тұрады.

а) Усыз отынның негізгі компоненті - сұйық күйіндегі оттек пен Т-1 маркалы кәресін, сонымен бірге сұйық оттек және сұйық күйіндегі сутек болады.

ә) Өте улы зымыран отынның құрамында - улы тотықтандырғыш типіне жататын "самин" және "меланж" болады. Сонымен қатар, симметриялы емес радиоактивті - диметил гидразин бар.

Қазақстан Республикасының экономикасына айрықша үлес қосады деп кейбір орыс зерттеушілері даурығады. Мұның бәрі, шын мәнісінде, бос сөз екенін өмірдін өзі көрсетіп келеді.

Сынақтан өткізілген зымырандардың бәрі әуедегі озон қабатын бұзып жібереді. Өйткені зымырандардың отының қалдықтары озон қабатына айрықша әсер ететіні кейінгі кезде байқала бастады. Зымырандар пайдаланған отындарының өте улы қосылыс - көміртектің радиоактивті элементтердің қос тотығы көп мөлшерде бөлініп шығады. Бір ғана РН - "Протон" зымыранын космос кеңістігіне ұшырғанда, ауаға 200 тонна радиоактивті көміртектін қос тотығы, ал РН "Союз" зымыраның ұшырғанда, атмосфералық ауаға 133 тонна көміртектің қос тотығы келіп қосылып отырады.

Қазақстанның атмосфералық ауасына бөлініп шыққан көміртектің қос тотығының көлемі 0, 001 пайызға жеткен. Бұл көрсеткіш өте көп сан, өйткені ауадағы көміртектің қос тотығының мөлшері 0, 003 пайыз. Атмосфералық ауаға бөлініп шығатын өте улы қосылыстардың бірі - радиоактивті көміртек тотығы (СО), оны иіс тигізетін газ ретінде қазақ елі жақсы біледі.

Ал стратосфера қабатына өзгеріс өзгеріс жасайтын тек қана космос кеңістігіне ұшырылған зымырандар. Олар стратосферадағы су молекулаларына әсер етеді. Сондықтан да озон қабаты тез бұзылып, жер бетіндегі тіршіліктің жойылуына себепші болады.

Озон қабатын тез арада бұзып жіберетін улы қосылыстардың бірі - хлор. Оның бір молекуласы, озонның жүз мың молекуласын жойып жібереді. Хлор зымыран отындарының басты компоненттерінің бірі. Радиоактивті улы қосылыстар неше түрлі метаболиттер туғызуы мүмкін. Ол метаболиттер жинала-жинала келе улылығын күшейте түсетін жағдайлары да байқалады. Бұл радиоактивті метаболиттер биосферадағы барлық тіршілік иелеріне үлкен қауіп төндіреді. Улы қосылыстардың ішіндегі ең қауіптісі - гептил және оның туындылары болып есептеледі.

Зымырандарды ұшыру әсерінен Қызылорда облысының жерлерінде Арал теңізінің тартылуымен байланыстырудың қажеті аз.

Арал теңізінің бұрынғы түбінде қалың қабат-қабат болып жатқан тұздар су тартылғаннан кейін күн көзінің жылуымен құрғап, желмен бірге аспанға көтеріліп, Арал теңізінің жақын жеріне орналасқан Байқоңыр космодромына әсері. Теңіз түбіндегі тұздар аспанға көтеріліп, желмен бірге және алыс аймақтарға таралып жатқаның ғалымдар жақсы біледі. Осының салдарынан Қызылорда облысының ауа райы және климаты үлкен өзгеріске ұшырап отырғаны жасырын жағдай емес. Бұл үрдіске қарсы тұратын құдіретті күш жоқ. Адамзат баласының қолынан келмей отыр. Дегенмен, кейінгі кезде Байқоңыр космодромы жағын жан-жақты зерттеу - келешек жас ғалымдардың міндеті деп білеміз. Байқоңыр космодромының экологиясын қатаң бақылауға алған мекемелердің бірі - Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстары мен табиғат қорғау министрлігі. 1996 жылдан бастап зымырандардың улы қалдықтары азайып, тек азғантай жерлерге түсетін болды.

Байқоңыр космодромының болашағы жөнінде бір-екі ауыз сөз. Байқоңыр космодромы айналаны қоршаған ортаға зиян келтірумен қатар адамзат баласына пайда келтіретіні де ғылыми тұрғыдан дәлелденіп отыр.

Ал егер Байқоңыр космодромына жауып тастаған күнде Қазақстан Республикасы көптеген қолайсыз жағдайларға ұшырайтыны сөзсіз. Біріншіден, жергілікті халық жұмыссыз қалдаы. Екіншіден, Қазақстан Республикасы халықты әлеуметтік қорғаудан айырылып қалады. Қазақстан Республикасы көптеген мүмкіншіліктерден айрылып қалатыны байқалып отыр. Экономикалық және әлеуметтік даму болмауы да мүмкін. Байқоңыр космодромы жер жүзіне белгілі болғандықтан көптеген көмектер әр түрлі мемлекеттерден келіп тұрады. Космодорда экологиялық өзгерістердің болмауын Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстар және табиғатты қорғау министрлігі бақылау жасап отырады.

Байқоңыр космодромы болуына байланысты Қазақстан Республикасының беделі күннен күнге арта түсуде. Байқоңыр космодромында келешек ұшқыш-космонавтар іріктеліп алынады. Оның ішінде көптеген қазақ елінің жастары бар.

Байқоңыр касмодромы келесі мыңжылдықта ең басты космостық аппараттар мен космос корабльдерін космосқа ұшыру және космос кеңістігін зерттеуде айрықша рөл атқаратыны сөзсіз. Ол космосты зерттейтін ғылыми-техникалық орталығы болып қала беретіні айдан анық, оның келешегі зор, берері мол. Оған бірді берсең онды, онды берсең жүзді, жүзді берсең мыңды, миллионды аласың. Дегенмен, батыстағы Байқоңыр космодромы қазақ еліне не әкеледі деген сауалға жауап табу саласында жұмыс істеуде.

ҚАЗАҚСТАН ТЕРРИТОРИЯСЫНДАҒЫ ӘСКЕРИ ПОЛИГОНДАРЫНЫҢ БИОСФЕРАҒА ӘСЕРІ

Батыс Қазақстан және Атырау облыстарының бірсыпыра жерлері 50 жылға жуық "Капустин Яр" атты әскери полигоны болғаны кейінгі кезде ғана халыққа белгілі. Батыс Қазақстан облысының Орда, Жаңғалы аудандарында 24 мың зымыран ұшырылып 177 әскери жаппай қырып жоятын қару-жарақ сыналғаны бүгінгі күні ғана баспасөз беттерінде ашық жарияланып келеді. 1988-1991 жылдары аралығында осы аймақта 619 СС-20 зымыраны ұшырылып айналаны қоршаған сыртқы ортаға 30 мың тоннадай өте улы химиялық заттар шығарылған. Батыс Қазақстан облысының Орда ауданында "Атырау", "Азғыр" әскери полигондары болған. Оларда 1966 жылдан 1979 жылға дейін жер астында ең кем дегенде17 ядролық жарылыс өткізілгені туралы ғылыми деректер бар. Батыс Қазақстан облысының көптеген жерлері радиоактивті және химиялық улы заттармен ластанған. Қазіргі кезде бұлақ, өзен, көл не шаруашылыққа, не жуынып-шайынуға жарамай қалған. Өйткені ондағы қосылыстардың көлемі 2, 6 еседен 800 есеге дейін өскен. Мысалы, 800 есе, қорғасынның мөлшері 206 есе, стронций-90-ның мөлшері 150 есе, темірдің улы қосылыстарының көлемі 5 есе белгіленген деңгейден асып кеткен. Кадмий мен мыс Бисен қаласының тұрғындарының ішетін ауыз суларында өте жоғары деңгейде болғандығы байқалды. С. Д. Асфендияров атындағы Алматы мемлекеттік медициналық университетінің ғалымдары арнаулы түрде Батыс Қазақстан облысының Орда, Жәнібек, Қазтал қалаларының радиоэкологиялық ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Олар топырақтың құрамындағы судың ішіндегі радиоактивті элементтері, стронций-90, цезий-137 анықтаған еді. Зерттеу жұмыстарының қорытындыларына қарағанда, зерттеуге алынған объектілердің құрамында радиоактивті қосылыстар үш еседен артық екені анықталған.

Жануарлар денесінен, жерден, судан алынған үлгілерді лабораториялық анализдерден өткізгенде, оларда радиоактивті калий-40, торий-232, радий-236 бар екені анықталды.

Жәнібек және Сайхин қалашықтары тұрғындарының тістерін жан-жақты зерттегенде, адамдардың тістерінде радиоактивті сәулеленудің 23-тен 38 Бэрге дейінгі (Бэр радиоактивті сәулеленудің көрсеткіші) көлемінде иондалған сәуле шығаратын заттар бар екені дәлелденген. Халықаралық үлгі бойынша, егер 7 Бэр көлемінен астам иондалған сәуле шығаратын заттар анықталса, онда ол жерлерді радиациялық қауіпті аймақтар қатарына жатқызып, жергілікті тұрғындарға мемлекет тарапынан жеңілдіктер беріледі. Сонымен бірге сол аймақтың халқының денсаулығын сауықтыру үшін миллиондаған ақшалай, заттай көмек берілді.

Зымырандардан қауіпті жанармайлармен жердің, судың ластануы Батыс Қазақстан облысының Орда қалашығы жерінде және Хаки-Сор атты көлде 22 ден 58 есеге дейін өскенін арнаулы түрде жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары анықтап шықты. Орда ауданының тұрғындарына жүргізілген зерттеулердің қорытындыларына қарағанда, халық санының өсуі жыл сайын төмендеп келе жатқаны байқалды. Адамның өмір сүруі мерзімі тым қысқарып кеткенін байқауға болады. Егер Қазақстан Республикасы бойынша, адамдардың орташа тіршілік ету мерзімі ер адамдар үшін 64, ал әйелдер - 71 жас мөлшерінде болса, ал Орда ауданында тұратын адамдардың орташа өмір сүруі небәрі: ер адамдар үшін - 58, ал әйелдер - 61 жыл ғана оөір сүретіні дәлелденіп отыр. Бұл ауданда балалардың тууы 1987 жылы әрбір мың адамға шаққанда 33, 4 болса, ал бұл көрсеткіш жыл сайын азайып, 1998 жылы 16, 74 есеге дейін төмендеп, кейін 19, 3 мөлшерге дейін жеткен. Осыған орай адамдардың өсу процесі тежеліп қалған. Оған 1998 жылға қарағанда 1975 жылдары балалардың өте көп туғаны байқалған. Сол аймақтағы дүниеге келетін балалардың күрт азаюы экологияның әсерінен болып деп ғалымдар тұжырымдайды.

Айта кететін тағы бір жайт, бұл өлкеде адамдар арасында өлім-жітім өте көп кездеседі. Аналардың денсаулығының нашарлығынан туылған балалардың арасында қол-аяғы жоқ кемтар өте көп кездеседі.

1999 жыл әскерге шақырылған жас өспірімдердің 40, 7 пайызы әскери қызметке жарамсыз деп табылған. Балалардың бойы өспей қалған. Ондай балалардың саны 42, 2-64, 3 пайыздай. Кейбір балалардың ақыл-ойы қалыптағыдай болып жетілмеген. Олардың мөлшері 7, 2% құрайды.

Осы келтірілген ғылыми деректер соңғы жылдары Орда аудандары тұрғындарының арасынан байқалған. Онда әсіресе I және II топтағы мүгедектері 72, 8%, олардың саны жыл сайын көбейіп келеді. Орда тұрғындарының бүйрек аурулары бар адамдар 60, 6% құлақ дерті 345 есе көбейіп кеткен. Неше түрлі қояншық ауруларда жеткілікті. Мұның бәрін жіпке тізгендей етіп айта берсе адамның көңіл күйі тым төмендеп кететіні белгілі.

Адамзат баласының барлық тіршілігі биосфера компоненттерімен тығыз байланысты. Дүние жүзінің халықтары биосфераның тазалығына айрықша көңіл бөліп отыр ғой. Өйткені кейінгі уақытта адамдардың тіршілік етуі мүмкін болмай келеді. "Выживание человечества становится невозможным", "За выживание человечества" деген ұрандар тегіннен-тегін айтылмаған сияқты.

БАЛҚАШТАҒЫ БОЛАШАҚ АТОМ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСЫ ТУРАЛЫ НЕ БІЛЕМІЗ?

Кейінгі кезде газет және журнал беттерінде көбірек жазыла бастаған материалдардың бірі - атом энергиясын бейбітшілік мақсатқа пайдалану. Оның ішінде атом электр станцияларын салу мәселелері. Бұл туралы ғалымдар арасында екі түрлі көзқарас бар. Оның біріншісі - атом энергиясын бейбітшілік мақсатқа пайдалану, қолайлы деп есептеледі. Ал екіншісі, бұл пікірге қарама-қарсы. Оған мысал ретінде, Чернобыль трагедиясын және Семей әскери плоигонын еске түсіреді. Бұлардан адамзат баласы не көріп отырғанын айтады. Олар елдің енсесін түсіріп жібергенін халық жақсы білетінін баяндайды.

Үрей ұшыратын тағы бір оқиға кенеттен сап ете түсті. Ол болашақ Балқаш атом электр станциясын салу. Осы жайында химия ғылымдарының докторы, Москва әлеуметтік акдемиясынан толық мүшесі, " Полигон - 29 - Тамыз " қайырымдылық қоры кеңесі төрағасының орынбасары қызметін атқаратын білгір маман - Раукен Бақайқызы Жолдыбайдың сараптамасы былай дейді: " 1999 жыл болатын. Мен ол кезде Москва қаласында қызмет істейтінмін, деді ол. Сол кезде менің қолыма Алматы облысының Балқаш көлінің жағасына жобаланған атом электр станциясы жобасының техникалық-экономикалық негіздемесі түсті. Мен оны мұқият түрде оқып шықтым. Бұл негіздеме Балқаш атом электр станциясының Санкт - Петербургтегі " Атомэнергопроект" ғылыми-зерттеу және инженерлік конструкторлық институты мен Қазақстан Республикасының атомдық энергетика өндірісі және ұлттық акционерлік компаниясы арасындағы 1996 жылдың 2- қазанында қол қойылған АС - 5396 нөмірлі келісім бойынша 1997 жылы жасалған екен.

БАЭС ( Балқаш атом элект станциясы) жобада ВВЭР-640 реакторларының үш блогынан тұрып, Алматы облысының әкімшілік аудандарындағы бұрын Оңтүстік Қазақстан ГРЭС-іне арналған алаңға орналастырылған. Жоба бойынша БАЭС орналастыратын аймақ Балқаш көлінің оңтүстік-батыс жағалауын алып жатыр. Бұл аймақ Қазақстандықтардың дәстүрлі табиғат байлығын пайдаланатын аудан болып табылады. Мұндай жерді өңдірістік мақсатқа пайдалану - Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына қайшы келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.