Неолит дәуірінің археологиялық ескерткіштері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның ежелгі тарихы пәні бойынша дәрістердің қысқаша мазмұны

Дәріс 1. Кіріспе. Қазақстан өркениетінің басталуы

1. Ежелгі Қазақстан тарихы пәнінің мақсаты мен міндеттері.

2. Ежелгі Қазақстан тарихы пәнінің тарихи маңызы

Кез келген өркениетті ел өз тарихының тамырын тереңнен іздестіреді. Тарихының бастауын ежелгі дәуірден тартқан мемлекет мызғымас саяси-идеологиялық сана қалыптастыра алатындықтан, онда ұлттық құндылықтар негізінде қоғамдық келісім және демократиялық өрлеу, нарық пен ғылым байланыстары дамиды. Сондықтан да ұлттық келешегі мен болашағы үшін өткенге бет бұру, одан сабақ алудың маңыздылығы ешқашан төмендеген емес.

Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін жариялағаннан кейін халқының бұрын «ақтаңдақ» болып келген тарихы қайта жазылып, сан алуан мәселелер заман талабына сай өзінің ғылыми бағасын алуда. Әсіресе, Қазақстанның ортағасырлық, жаңа және қазіргі заман тарихында орын алған көптеген мәселелер қайтадан қарастырылып, жүздеген іргелі еңбектер жарияланды. Алайда жекеленген мәдени-тарихи кезеңдердің проблемасын көтерген археологиялық бағыттағы бірен-саран ізденісті есептемегенде, әлі күнге дейін ежелгі Қазақстан тарихын арнайы толымды түрде қарастырған монографиялық зерттеулер тұрмақ, оқу құралдары, оқулықтар жоқтың қасы екендігі белгілі. Бұл өз кезінде шетелдік тарихнамада, анықтамалық басылымдар мен көптомдық еңбектерде Қазақстанның көне дәуірі туралы тарих беттерінің толыққанды баяндалмай жатуына алып келуде. Мұндай оқулықтар орын толықтыратын тарихнамалық бағыттағы ғылыми ізденістер екендігін ескерсек, онда осы еңбектің өзектілігі өздігінен-ақ байқалады.

Қазақстанның көне тарихынан орын алған сан қырлы да маңызды құбылыстар мен оқиғаларды, өзіндік өркениеттер мен әдебеттер арақатынасын, олардың өзара байланысын білмеу республикамен іргелес жатқан көрші мемлекеттердің де (РФ, ҚХР, Өзбекстан, Түркіменстан, Қырғызстан, тіпті Монғолия, Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдері) ілкі замандардағы тарихын танып-білудің мүмкіндігін шектейді. Себебі Еуразия төскейінде орналасқан Қазақстан аумағы арқылы ондаған ғасырлар бойы сауда жолдары жүрді, көптеген тайпалар мен халықтардың тарихи тағдыры тоғысты, республика аумағы әлденеше рет Ұлы қоныс аудару толқындарын бастан кешірді, миграциялық процестер мен әскери қақтығыстар алаңына айналды. Мұнымен қатар Қазақстан аумағынан ауа көшкен халықтардың біраз бөлігі көне дәуірден Еуразия саяси-экономикалық картасын өзгертіп те жібергендігі белгілі.

Тарих-адамзаттың басынан өткен заманалар туралы шежіре шертеді. Тарихты білу алдымен өзің туып өскен өлкені, еліңді оқып-үйренуден басталады, адамзаттың ерте заманнан бастап жүріп өткен жолы, басынан кешірген нақтылы оқиғалары туралы ғылым. Тарих ғылымының адамзат және қоғам өміріндегі мәні мен маңызы ерекше. Әрбір ұрпақтың өткен тарихты оқып үйренуі, одан тағылым алуға деген талпынысы барлық ұлттар мен халықтар үшін заңды құбылыс. Әрбір азамат өз елінің өткені мен тарихын білуге, Отан тарихының тәжірибесі мен құндылықтарын келесі ұрпаққа үйретуге міндетті. Тарих барлық ғылымдардың атасы деп бекер айтылмаса керек. Қазақ елінің ежелгі дәуірден қазіргі күнге дейінгі тарихы әлемдік тарихтың құрамдас және ажырамас бөлігі, ал Қазақстанның ежелгі тарихы Қазақстан тарихы пәнінің бір бөлігі болып табылады.

Дәріс 2. Қазақстанның ежелгі тарихының дерек көздері мен тарихнамасы

1. Ежелгі Қазақстан тарихы пәнінің дерек көздері

2. Қазақстанның ежелгі дүние тарихының тарихнамасы.

Жазба дерек көздері мен археологиялық материалдар негізінде көне қоғам өмірінде орын алған түрлі жайттарға, соның ішінде археологиялық мәдениеттердің қалыптасуы мен дамуына, шаруашылық қаракеттерге, діни көзқарастар жүйесіне, ежелгі өнер мен мәдениет жәдігерлеріне, антропологияға, қоғамдық құрылыс, мемлекеттілік пен билікке қатысты мол мағлұматтар жинақталды. Бұған «Мәдени мұра» атты Стратегиялық Ұлттық Жоба оң септігін тигізді. Бағдарлама аясында көне дәуірлердегі тарихи оқиғаларды баяндаған түрлі тілдердегі қытай, парсы, грек, т. б. дерек көздері қайта басылып шықты, бір қатары қазақ тіліне аударылды, ғылыми айналымға жаңа деректемелер енгізілді. Әрбір мәдени тарихи кезеңдердің негізгі археологиялық ескерткіштері жүйелі түрде зерттелінді.

Ежелгі Қазақстан тарихы басқа дәуірлерге қарағанда, негізінен, археологиялық материалдар бойынша ғана толымды түрде өрбітіліп келеді. Сол себепті де оқу құралында деректік негізін ең алдымен археологиялық дереккөздерін талдаған зерттеушілердің еңбектері, содан кейін барып көне жазба деректері бойынша ой толғамдарын жасаған ғалымдардың ізденістері құрылды.

Басты дерек негізінен Ә. Х. Марғұлан атындағы Археология институты мұрағатының қорлары және ғылыми басылымдарда жарияланған бірқатар археологиялық экспедициялар мүшелерінің еңбектерін құрайтынын айта кету керек. Осы орайда өткен ғасырдың алғашқы жартысынан бастап Қазақстан аумағында далалық ізденістер жүргізген археологиялық экспедицияларды атап кетуге болады: Шығыс Қазақстан археологиялық экспедициясы (С. С. Черников) ; Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы, Жетісу археологиялық экспедициясы (А. Н. Бернштам, Е. И. Агеева) ; Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы (әр жылдардағы жетекшілері Ә. Х. Марғұлан, М. Қ. Қадырбаев, Ж. Қ. Құрманқұлов, т. б. ) ; Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы (С. П. Толстов, т. б. ) ; Қаратау палеолит отряды (Х. А. Алпысбаев) ; Солтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы (Г. Б. Зданович, В. Ф. Зайберт) ; геологтар А. Г. Медоев, М. Н. Клапчук, Б. Ж. Аубакиров қатысқан экспедициялар (Солтүстік Балқаш геологиялық; Шу-Іле геологиялық-геоморфологиялық; Орталық Қазақстан геология басқармасының Сокур отряды, т. б. ) ; Солтүстік Қазақстан, Жетісу және Іле археологиялық экспедициялары (К. А. Ақышев) ; Отырар археологиялық экспедициясы, Оңтүстік Қазақстан кешенді археологиялық экспедициясы (К. А. Ақышев, К. М. Байпақов) ; Петропавл және Орал-Қазақстан археологиялық экспедициялары (Г. В. Зданович, т. б. ) ; Шардара археологиялық экспедициясы (А. Г. Максимова) ; Қостанай және Торғай археологиялық экспедициялары (В. Н. Логвин, т. б. ) ; Шүлбі археологиялық экспедициясы (А. Г. Максимова, С. М. Ақымжанов, т. б. ) ; Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясы (З. С. Самашев) ; Целиноград археологиялық экспедициясы (В. С. Волошин) ; Павлодар археологиялық экспедициясы (В. К. Мерц), т. б. Сондай-ақ республика аумағындағы Алматы, Шымкент, Қарағанды Орал, Өскемен, Қостанай, Ақтөбе, т. б. қалаларда орналасқан педагогикалық институттар, университеттер, облыстық музейлер жасақтаған археологиялық экспедициялар (А. Г. Кушаев, Ә. М. Оразбаев, В. В. Евдокимов, А. Н. Подушкин, И. И. Копылов, А. Н. Марьяшев, Ф. Х. Арсланова, З. С. Самашев, Ә. Т. Төлеубаев, т. б. ) жетекшілері мен мүшелері жариялаған материалдар да деректік негізін құрайды. Қазақстан аумағында кеңестік дәуірде зерттеу жүргізген Астрахань (А. Н. Мелентьев), Еділ-жайық (Л. Л. Галкин), Хакас, т. б. экспедициялардың да материалдары біз үшін маңызды. Тәуелсіздік жылдарында да Қазақстан археологиясын әлемге таныта түскен бірқатар экспедициялардың жарияланған материалдары да деректік негізін құрап отыр. Олардың арасынан Есіл археологиялық экспедициясы (К. А. Ақышев), Берел археологиялық экспедициясы (З. С. Самашев), Шілікті археологиялық экспедициясы (Ә. Т. Төлеубаев), Орал кешенді археологиялық экспедициясы (К. М. Байпақов), Шірік-Рабат археологиялық экспедициясы (Ж. Қ. Құрманқұлов), Сарыарқа археологиялық экспедициясы (А. З. Бейсенов), сондай-ақ облыстар бойынша құрылған Тарих және мәдениет ескерткіштер жинағының экспедицияларын, т. б. атап кетуге болады. Сонымен қатар соңғы жылдары нәтижелі жұмыс істеген халықаралық археологиялық экспедициялар (қазақ-итальян, қазақ-француз, Қазақстан-Ресей, т. б. ) мүшелері жарыққа шығарған мағлұматтар да деректік негізін құрайды.

Сұрақтар

1. Ежелгі Қазақстан тарихының тарихнамасы.

2. Ежелгі Қазақстан тарихының деректік негіздері.

3. Қазақстанның ежелгі тарихы бойынша дерек көздерінің басым бөлігін

құрайтын. археологиялық мәліметтерді атаңыз.

4. Ежелгі Қазақстан тарихын зерттеуге үлес қосқан археологиялық

экспедициялардың тарихы.

5. Қазақстанның ежелгі тарихын зерттеген орыс ғалымдары және олардың

еңбектері.

Қосымша тапсырмалар:

1. Мәдени мұра» атты Стратегиялық Ұлттық Жобасы бағдарламасы аясында

зерттелініп жатқан археологиялық ескерткіштермен жазба дереккөздеріне

тоқталыңыз.

2. Ежелгі дәуір кезіндегі этнонимдерге тарихнамалық талдау жасаңыз.

3. Көне мемлекеттердің астаналарына және тайпалар мен халықтардың

ораласқан аумағына қатысты айтылған көзқарастарды тарихнамалық

тұрғыдан зерделеу керек.

4. «А. Н. Бернштам және ежелгі Қазақстан» тақырыбында слайд-шоу өткізу.

5. Қытай деректеріндегі тайпалық одақтардың орналасуын картаға түсіру.

Дәріс 3. Қазақстан аумағындағы алғашқы қауымдық құрылыс аумағындағы алғашқы қауымдық құрылыстың кезеңдері

1. Қазақстанның ежелгі дүние тарихы туралы жаңаша көзғарас жүйесі.

2. Палеолиттік ескерткіштер

Планетамыздың барлық түпкірлерінде адамның шығуы мен даму тарихында, сондай-ақ оның еңбек қызметінің іздерінде ортақ нәрсе көп. Алайда адамзаттың ежелгі өткен заманының көптеген беттері осы кезге дейін ашылған жоқ, анықталған мәселелер мен даулы қағидалар әлі де көп. Біздің ертедегі бабаларымыздың өмірі туралы қазіргі түсініктер адам еңбегінің қалдықтары- тас құралдар, оларды дайындаған кездегі қалдықтар, тамақ қалдықтары - жануарлардың сүйектері сақталып, үңгірлерді, үңгіме қуыстарды зерттеуге негізделеді. Осы заманғы "мешеу халықтар" дейтіндердің өмірінен алынатын этнографиялық деректердің де маңызы аз емес. Олар ежелгі адамзаттың материалдық және рухани мәдениетінің кейбір жақтарын жақсырақ түсіндіруге мүмкіндік береді. Бірақ басты ақпаратты дегенмен де алғашқы қауымдық қоғамның ең көп таралған материалы- тастан жасалған еңбек құралдары береді.

Ежелгі адам өз дамуында бірінен кейін бірі келетін бірнеше кезеңдерден өтті. Олардың негізінде тасты өңдеу техникасының жетілдірілуі және соған байланысты еңбек өнімділігінің, материалдық және рухани мәдениеттің өсуі жатыр. Археологияда қабылданған кезеңдерге бөлуге сәйкес адамзат тарихы тас, қола және темір дәуірлеріне бөлінеді. Аталған дәуірлердің әрқайсысында өз кезегінде хронологиялық ірі кезеңдерге бөлінеді. Тас ғасыры үш кезеңнен: палеолит, мезолит, неолит кезеңдерінен тұрады. Палеолиттің кеңінен мәлім кезеңге бөлінуі соңғы жылдары жеткілікті дәрежеде елеулі өзгерістерге ұшырады. Қазіргі палеолиттің бірінші, ең ертедегі мәдениеті деп олдувай мәдениеті дейтін танылады. Осыған байланысты Қазақстанның палеолитті кезеңдерге бөлу де басқаша көрінеді.

Ежелгі тас ғасыры дәуірі - адам мен оның шаруашылығы қалыптасуының бастапқы уақыты. Алғашқы қауым адамы жабайы өсетін дәндерді, жеміс-жидектерді жинап, жануарларды аулаған. Палеолит дәуіріндегі адамдардың қоғамдық ұйымы күрделі де ұзақ даму жолынан өтті. Оның бастапқы кезеңі алғашқы тобыр - бірлесіп қорғану және шабуыл жасау, аң аулау және жиын-терін үшін бірлесу болды. Бұл әлеуметтік құрылым бейнесіздігімен, қоғамдық қатынастардың жетілмегендігімен ерекшеленеді. Сонымен бірге оған неке байланыстарының кейбір реттелгендігі тән болды.

Алғашқы тобыр төменгі палеолиттің алдыңғы кезеңдерінің бірі - ашель дәуіріне сәйкес келеді. Ашель уақытында жаңа әлеуметтік организм- алғашқы қауымның алғышарттары бірте-бірте толыса бастайды. Ал мусьте дәуірінде жынысы мен жасына қарай табиғи еңбек бөлінісі болады, қауымның бастапқы нысандары шыға бастайды. Әлеуметтік жағынан алғанда соңғы палеолиттегі адам ұжымы жаңа межемен - алғашқы қауымның толысқан нысандарының қалыптасуымен сипатталады. Көптеген зерттеушілердің топшылауынша, бұл сапалық секіріс неандерталдың осы заманғыдай дене бітімі бар адамға айналуымен тұтас келеді.

Келесі дәуір - мезолит дәуірін, ал одан кейін неолит пен энеолитті көшпелі және отырықшы тұрмыс салтындағы аңшылар мен балықшылар мәдениетінің қалыптасу және даму уақыты ретінде сипаттауға болады. Ал қарастырылып отырған дәуір бізден қаншалықты қашық болғанымен, біз алғашқы қауым аңшылары мен жинаушыларының ежелгі мәдениеті шектес аймақтардың мәдениеттерімен өзара тығыз әсер ету арқылы дамыды деп сеніммен айта аламыз.

Палеолит-ежелгі тас ғасыры (б. з. д. 2, 6 млн. -12 мың жылдық) . Тас ғасыры -адамзат тарихындағы ең ұзақ мәдени-тарихи кезең. 3 кезеңге (ежелгі, орта, жаңа) бөлінеді. Шамамен б. з. б. 1 млн. 800 мың - 8/7 мыңжылдықтар аралығын қамтиды. Т. д. ескерткіштері Қазақстанның барлық аймақтарынан кездеседі. Аймақтар тарихының ертедегі кезеңін зерттеу, әдетте, сонау адамзат қоғамының қалыптасу тарихынан, яғни алғашқы қауымдық құрылыс дәуірінен басталады. Бұл кезде, яғни тас дәуірінде ертедегі адамдардың материалдық және рухани мәдениетінің қалыптасуы мен алғашқы дамуы орын алған.

Тас ғасыры ежелгі тас (палеолит), орта тас (мезолит), жаңа тас (неолит) болып бөлінеді.

Палеолиттiң өзi үшке бөлiнедi: ежелгі палеолит (б. з. д 2, 6 млн. -140 мың жыл бұрын), орта палеолит (140-35-30 мың жыл бұрын), кейiнгi палеолит (б. з. д 35-30-12 мың жыл бұрын) . Ежелгі адамның қалыптасуы австралопитек, питекантроп, синантроп, неандертальдық, кроманьондық деп бөлінеді:

1. Австралопитек «Епті адам» - Шығыс Африкадағ, Олдувай шатқалынан табылды. Жасы-1 млн. 750 мың жыл. Миының көлемі-652 см ³ .

2. Питекантроп «Тік жүретін адам» - 1890-1891 жылы Ява аралынан табылды.

3. Синантроп «Қытай адамы» - 1927 жылы Пекин маңынан Чжоу-коу-дян үңгірінен табылды. Жасы-1млн. жыл. Миының көлемі-950 см ³

4. Неандертальдық-. Неандерталь (Германия) үңгірінен табылды. Жасы-140 мың жыл. Миының көлемі-1300-1400 см ^3.

Дәріс 4. Тас ғасыры: кезеңдері және археологиялық ескерткіштері

1. Тас ғасырының (б. з. б. 2, 6 млн. ж-б. з. б. 4 мың ж. ) кезеңдері.

2. Палеолит. Мезолит. Неолит. Энеолит

Ежелгі палеолит. Ежелгі палеолит ірі-ірі үш кезеңге (мәдениетке) : олдувей (б. з. б. 2, 6 млн жыл-700 мың жыл), ашель(б. з. б. 700 мың-150-120 мың жыл) және мустье (б. з. б. 150-120 мың-35-30 мың жыл) кезеңдеріне бөлінеді.

Ежелгі палеолит-адамзаттың және оның шаруашылығының қалыптасу кезеңі. Ежелгі палеолит кезеңінде алғашқы адамдар тастан еңбек құралдарын жасай білді, аң аулап, терімшілікпен айналысты, тобыр болып бірікті. Палеолит адамдарының қоғамдық ұйымы күрделі де ұзақ даму жолынан өтті. Оның бастапқы кезеңі алғашқы тобыр бірлесіп қорғану және шабуыл жасау, аң аулау және жиын-терін үшін бірлесу болды. Бұл әлеуметтік құрылым бейнесіздігімен, қоғамдық қатынастардың жетілгендігімен ерекшеленеді. Сонымен бірге оған неке байланыстарының кейбір реттелгендігі тән.

Ертедегі тас дәуірі - адамның және оның шаруашылығының қалыптасуының бастапқы уақыты. Палеолит дәуіріндеп адамдардың қоғамдық ұйымдары өте күрделі және ұзақ даму жолынан өтті. Бастапқы кезеңде жабайы үйір пайда болды. Ол ерте ашелъге сәйкес келеді. Осы кезеңде бірте-бірте жаңа әлеуметтік организмнің, яғни алғашқы қауымның пайда болуының алғы шарттары қалыптаса бастады. Іс жүзінде алғашқы қауымның жетілген түрлері тек кейінгі палеолитте ғана қалыптасады. Ол, көптеген зерттеушілердің пікірінше, прогрессивтік дамудың алғашқы айқын нышандарының бірі болып, неандертальдықтардың кәзіргі адам түріне айналу кезеңімен түспа-тұс келді.

Ерте палеолит дәуірінің археологиялық ескерткіштері

Оңтүстік Қазақстан

Бөріқазған, Тәңірқазған, Қазанғап, Қарасу, Шабақты, Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Арыстанды.

Оңтүстік Қазақстан: Орталық Қазақстан

Бөріқазған, Тәңірқазған, Қазанғап, Қарасу, Шабақты, Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Арыстанды.: Құдайкөл, Жаманайбат, Обалысай, Семізбұғы

Оңтүстік Қазақстан: Шығыс Қазақстан

Бөріқазған, Тәңірқазған, Қазанғап, Қарасу, Шабақты, Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Арыстанды.: Қозыбай

Оңтүстік Қазақстан: Батыс Қазақстан

Бөріқазған, Тәңірқазған, Қазанғап, Қарасу, Шабақты, Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Арыстанды.: Шабақтысай, Сарытас

Құралдар жасағанда адам отты шебер пайдаланды. Тасты бірте-бірте қыздырып, кейін суыту оның құрылымын өзгертті; мұның өзі құралдарды қыспа ретушь техикасы арқылы өңдеуді жеңілдетті. Әр түрлі іске қолданылатын еңбек құралдары пайда болды. Соңғы палеолитте әр қилы құралдардың саны оннан асып кетті, сыдырғыштар, сүйір және доғал қырғыштар, екі шеті жұқартылған қалақтар, қырларының бәрінің жүзі шығарылған кескіштер, найзалар мен сүңгінің ұштары, шұңқырлы қалақтар, тескіштер жасалды. Әсіресе, кескіш құралдар көп болды; бұлар қалақтар мен сынықтардан жасалды; олардың үшкір бұрышы омырылып, қалақ жүзіне кесе-көлденең келетін шеті де кесетін болды. Кескіштердің сүйек өңдеуде рөлі өсе түскенін көрсетеді. Бұл материалдан шақпақ жүзді, сүйек сапты құрама құралдар, әр қилы бұрғылар, тескіштер, ауланған жануарлардың терісін өңдейтін қырғыштар, найзалар мен сүңгілердің сүйек ұштары, шанышқылар, лақтыратын найзалар жасалды. Сүйек инелер пайда болып, адам теріден киім тігуді үйренді.

Орта палеолит дәуірінің археологиялық ескерткіштері.

Оңтүстік Қазақстан

Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Тоқалы, Қызылрысбек, Үшбұлақ

Оңтүстік Қазақстан: Орталық Қазақстан

Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Тоқалы, Қызылрысбек, Үшбұлақ: Обалысай, Мұзбел, Өгізтау І-ІІ, Үлкен Ақмая

Оңтүстік Қазақстан: Батыс Қазақстан

Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Тоқалы, Қызылрысбек, Үшбұлақ: Өніжек, Аққыр, Құмақаж

Оңтүстік Қазақстан: Шығыс Қазақстан

Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ, Тоқалы, Қызылрысбек, Үшбұлақ: Бөдене, Қызылсу

Кейінгі палеолит дәуірі-Жер шарының барлық климаттық аймақтарына адамның кеңінен тарай қоныстанған уақыты және нәсілдер мен нәсілдік топтардың қалыптасу уақыты. Кейінгі палеолит дәуірінде жер бетін мұз басу ұлғайып, жылылықты жақсы көретін өсімдіктер мен жануарлардың кейбір түрлері жоғалып, құрып кете бастады.

Кейінгі палеолит дәуірінің археологиялық ескерткіштері.

Оңтүстік Қазақстан

Ащысай, Үсіктас

Оңтүстік Қазақстан: Орталық Қазақстан

Ащысай, Үсіктас: Батпақ, Қарабас, Агренсор

Оңтүстік Қазақстан: Батыс Қазақстан

Ащысай, Үсіктас: Аққыр, Шақпақата, Өніжек

Оңтүстік Қазақстан: Шығыс Қазақстан

Ащысай, Үсіктас: Свинчатка, Шульбинка, Пещеры, Новоникольский, Қанай

2. Мезолит-орта тас ғасыры (б. з. д. 12-5 мың жылдық) . Қазақстан аумағында мезолит кезеңі осы кезде дейін аз зерттелген. Бұл уақыттың материалдық мәдениеті туралы алғашқы ақпарат 50-жылдарда ғана пайда болды. 70-80 - жылдардағы В. Ф. Зайберттің Есіл өңірінде, В. Н. Логвиннің Қостанай маңы мен Торғайда жүргізген далалық зерттеу жұмыстары ғана мезолит және оның далалық өңіріндегі айрықша белгілері туралы жалпы сипатта алғашқы түсініктер алуға мүмкіндік берді. 80-жылдардың аяғы мен 90-жылдардың басында Батыс және Оңтүстік Қазақстанда археологиялық зерттеулер жандандырылып, бірнеше жаңа тұрақ ашылды.

Палеолиттен мезолитке (грекше «мезос» - орта деген сөзден шыққан) көшу климаттағы өзгерістермен ерекше болды. Бірінші кезекте бұл мұздықтардың еруімен байланысты. Бұл кезде қазіргісіне жақын гидрографиялық желі орнығып, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің қазіргісіне жақын құрамы қалыптасады. «Мамонттық» жануарлар түрлерінің жойылуы тамақ табудың бұрынғы әдістерін (қамалап аулау және т. б) жарамсыз етіп, тіршілік құралдарын қамтамасыз етудің жаңа әдістерін жедел іздестіру қажеттігін туғызды. Мейлінше елеулі фауналық өзгерістер болған бір аймақтарда егіншілік және мал шаруашылығы элементтері пайда болып, басқаларында балық аулау және жинау - аңшылық кәсібі қалыптасады. Әдебиетте мезолиттің мейлінше әр түрлі хронологиялық шеңберлері мен оның ерекше сипаттамалары бар. Қазақстан аумағының далалық өңірі үшін ең қолайлысы мезолиттің б. з. б. Х-VII мыңжылдықтар бойы болуын мойындау керек. Садақ пен жебенің кеңінен қолданылуын, еңбек құралдарын дайындауда сына техникасының таралуын, халықтың орын ауыстыруының артуын мезоллиттің ең жалпы ерекше белгілері деп санауға болады. Мәдени-шаруашылық үлгілердің және еңбек құралдарын дайындау технологиясы сипатының аймақтық ерекшеліктері археологиялық мәдениетті бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.

Сонымен бірге б. з. б. VII мыңжылдыққа қарай қазіргісінен әлдеқайда жұмсақ болған жылы климат ұзақ мерзімді, жылы және басқа тұрғын жайлар салуды қажет етпеді, сондықтан аңшылар өз тұрақтарының орнын оңай әрі тез ауыстырып отырды. Қызылжар қаласына жақын Есіл бойынан Мичурин, Боголюбов-2, Явленко-2 тұрақтары табылды. Сәл оңтүстікте, Атбасар маңында - Тельман -7, -8а, -9а, -14а, одан да оңтүстікте, Қарағанды маңында Әкімбек және Қарағанды -15 тұрақтары бар. Көкшетау маңындағы далалық Шағалалы жағалауындағы Виноградовка - 20, -12 тұрақтары мәлім. Торғай ойпаңы ауданында - Дүзбай-6, Қостанай қаласы маңында Дачная және Евгеньевка тұрақтары орналасқан ²⁹ .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.