Баланың өсуіне байланысты әдет - ғұрыптар

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тарих, археология және этнология Факультеті

Археология, этнология және музеология кафедрасы

«6М020800 - Археология және этнология» мамандығы

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Жетісу өңірі қазақтарының ХІХ-ХХ ғасыр басындағы отбасы әдет-ғұрыптары

Алматы 2018

МАЗМҰНЫ

Абстракт

В диссертации рассматривается семейные традиции казахов Жетысу в XIX - в начале XX веков. Глубоко изучается семейные традиций казахов Жетысу, таких как рождение, свадьба, захоронение покойного. Следовательно, в семейных традициях казахов Жетысу определяются истоки зороастризма, тюркских, доисламских, исламских традиций. Кроме того в работе, выявляются различия и особенности в семейных традициях казахов Жетысу с соседними Центрально Азиатскими народами узбекского, кыргызского, уйгурского, туркменского и каракалпакского народов. В диссертации были использованы документы архивных фондов и материалаы полевой этнографической экспедиции по семейным традициям казахов Жетысу.

Түйіндеме

Диссертацияда Жетісу қазақтарының ХІХ - ХХ ғ. басыдағы отбасылық әдет-ғұрыптары қарастырылады. Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарының бала туу, үйлену, марқұмды жерлеу сынды ғұрыптары терең зерттеу жүргізілген. Соған байланысты, бұл ғұрыптардағы зороатрийялық, дейтүркілік, түркілік, исламға дейінгі, исламдық белгілері анықталады. Одан басқа, Жетісу қазақтарының Орта Азияның көрші халықтары: өзбек, қырғыз, ұйғыр, түрікмен, қарақалпақ халықтарының отбасылық дәстүрлеріндегі айырмашылықтар мен ұқсастықтар ашып көрсетіледі. Диссертация Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарына қатысты мұрағат қорлары мен далалық этнографиялық экспедиция материалдары пайдаланған.

Abstract

In the dissertation family traditions of Kazakhs Zhetysu in XIX - in the beginning of the XX-th centuries are considered. Deeply studied family traditions of Kazakhs Zhetysu, such as birth, wedding, burial of the deceased. Consequently, in the family traditions of Kazakhs Zhetysu the sources of Zoroastrianism, Turkic, pre-Islamic, Islamic traditions are determined. In addition to the work, identifies the differences and peculiarities in the family traditions of the Kazakhs Zhetysu with neighboring Central Asian nations of Uzbek, Kyrgyz, Uighur, Turkmen and Karakalpak peoples. In the thesis documents of archival funds and materials of the field ethnographic expedition on family traditions of Kazakhs Zhetysu were used.

Кіріспе

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысында Жетісу қазақтарының ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басындағы отбасы, отбасылық әдет-ғұрып, салт-саналары сипатталып, этногенетикалық, этномәдени түп-тамырларын анықталып салыстырмалы түрде сараланып талданады.

Зерттеу жұмысының өзектілігі.

Қазіргі таңда қазақ халқы өзінің ұлттық құндылықтарын қайта жандандыруға ерекше мән беруде. Кеңестік тоталитарлық жүйе жағдайында қазақ халқы өзінің көптеген ұлттық құндылықтарынан айырылып қалды, ал сақталып қалған ұлттық салт-дәстүрлердің бет-пішіні, мазмұны өзгерістерге ұшырады. Ұлттың этникалық қасиеттерінің ең бір құндыларына оның әдет-ғұрыптары жатады. Әдет-ғұрып, салт-санасы өзгерген ұлттың ішкі қасиеттері өзгереді, ұлттық рухы әлсірейді, сөйтіп бара-бара басқа этникалық, қасиеттерді қабылдап, трансформацияға ұшырайды.

Әдет-ғұрыптардың өзі бірнеше топқа бөлінеді. Олардың ішіндегі ең ірілері: шаруашылыққа байланысты ғұрыптар, үй тұрмысына байланысты ғұрыптар, қоғамдық-әлеуметтік ғұрыптар. Шаруашылық әдет-ғұрыптары өз кезегінде - егіншілікке, малшылыққа, әртүрлі кәсіптерге байланысты болып бөлінеді. Үй тұрмысына байланысты әдет-ғұрыптар; отбасылық әдет-ғұрыптар, үй шаруашылығына байланысты ғұрыптар, т. б. болып бөлінеді.

Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында бүгінгі күні әлемдік жаһандану жағдайында заман ағымына икемделуді, жаңа дәуірдің озық үлгілерін бойымызға сіңіруді, ұлттық кодымызды сақтауды міндеттеді. Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев: «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты - сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, заман сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды. Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдыретімен маңызды. Мен халқымның тағылымы мол тарихы мен ықылым заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салт-дәстүрлерін алдағы өркендеудің берік діңі ете отырып, әрбір қадамын нық басуын, болашаққа сеніммен бет алуын қалаймын», - деп айтады. Шынында да, әрбір этносты (халықты) анықтаушы бір белгі, ол - этникалық мәдениет. Сол мәдениетке халықтың тілі, ділі, діні, салт-дәстүрі, әдет ғұрпы, өнері, т. б. кіреді. Бұлар ұлттық кодтың элементтері. Олай болса, ұлттық түп-тамырымызды, ұлттық құндылықтарымыздың бірі - сонау ата-бабамыздан келе жатқан дәстүріміздің озық үлгілерін атадан балаға мирас етіп жеткізу керек. Дәстүр - ұлтқа рух беріп, оның ішкі, сыртқы келбетін өрнектеп көрсетіп тұратын сипаттардың бірі. Дәстүр - адамдардың ғасырлар бойы қалыптас­тырған құндылығы, әлеуметтік-мәдени мұрасы. Әдет-ғұрып, салт-дәстүрлер арқылы халық өзін-өзі тәрбиелеп, стандарттап отырады. Олар қоғамның, отбасының барлық саласында көрініс табады. Дәстүріміз бұзылса, онда қоғамның тарихи дамуының сабақтастығы да бұзылады. Әрине, дәстүр қатып қалған өзгеріске түспейтін құбылыс емес. Ол заманның ағымына қарай негізін сақтай отырып, толығып, өзге­ріске ұшырап отырады. Ұлттық кодымызды сақтау үшін дәстүрдің озық үлгілерін насихаттап, ұлттық тәрбиеміздің іргетасы етіп тұрақтандырумыз керек. Қазақ тұрмысында ұрпақты қоғамға, отбасына бейімдеп, адамгершілікке, отансүйгіштікке, ержүректілікке, имандылыққа тәрбиелейтін әдет-ғұрып, салт-дәстүріміз жеткілікті.

Сонымен, отбасылық әдет-ғұрыптарды зерттеу этнография ғылымының қай заманда болса да өте маңызды мәселесі болып есептеледі.

Біз Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын Қазақстанның өзге өңірінде өмір сүретін қазақтар мен Орталық Азияның өзбек, түркімен, тәжік, қарақалпақ, қырғыз, ұйғыр халықтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын салыстыра отырып зерттемекшіміз, олардағы осы саладағы ортақтастықтар мен этникалық ерекшеліктерді анықтамақшымыз.

Жұмыста Жетісу қазақтарының отбасылық ғұрыптарында өте көне тәңіршілдік, зороастрийлік, үнді-ирандық, көне түркілік, шамандық, ортағасырлық мұсылмандық қалдық-қабаттардың бар екендігі шындық, соны біз өз зерттеуімізде анықтай түсуді мақсат еттік. Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын осындай тұрғыда зерттеу мәдени-тектік (культурогенез) проблемаларды шешуге мүмкіндік береді.

Жетісу қазақтарының Қазақстанның өзге өңіріндегі қазақтары мен көрші халықтар дәстүрлерімен жалпы нұсқасы жағынан бірегей болғанмен, өзіндік ерекшеліктерімен де, әдет-ғұрыптарындағы кейбір өзгешеліктермен де орындалады. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басындағы Жетісу қазақтары Қазақстанның өзге өңіріндегі қазақтары мен Орталық Азия халықтары өздерінің ортақ этногенезі территориялық орналасуы, жер жағдайы, қоршаған ортаға негізделген әлеуметтік-экономикалық, шаруашылық типі, тұрмысы, өзара және сырт елдермен қарым-қатынастары, отарлау саясатының әсері, т. б. факторларға байланысты, бір жағынан, ұқсас, ортақ салт-саналар қалыптастырып, екінші жағынан, әрқайсысы өзіндік жергілікті этномәдени дамуға, жоғарыда аталған факторларға байланысты өзіндік әдет-ғұрыптар жүйесін құрды. Біз жұмысымызда Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын салыстырмалы-типологиялық әдіс арқылы зерттеуге тырыстық.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.

Зерттеу жұмысының мақсаты ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басындағы аралықта Жетісу өңірі қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын жан-жақты әрі кешенді тарихи-этнографиялық зерттеу болып табылады. Осы мақсатқа қол жеткізу барысында мынадай міндеттер қойылады:

- Жетісу қазақтарының дәстүрлі мәдени отбасылық әдет-ғұрыптарын, оның негізгі мазмұны мен ерекшеліктерін салыстырмалы талдау;

- Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарындағы бала ауруы және оны емдеуге байланысты халықтық емдеу тәсілдерін көрсету;

- баланың дүниеге келуіне байланысты салттардың мәнін ашу, ғұрыптар мен ерекшеліктерін көрсету;

- отбасын құрау және отбасылық қатынастардағы дәстүрлі мәдениеттің сақталуы мен өзгерісін көрсету;

- Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын Қазақстанның өзге аймақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарымен салыстыру;

- отбасылық әдет-ғұрыптарына аз санды этникалық топтардың тигізген әсерін анықтау;

- Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарының өлікті жерлеуге қатысты аймақтық ерекшелігін көрсету;

- Жетісу қазақтарындағы ас беру дәстүріндегі «түйе шешу» рәсімінің зороастриялық, түркілік, исламға дейінгі

Зерттеудің нысаны. ХІХ-ХХ ғасырлар басындағы Жетісу қазақтарының дәстүрлі отбасы және отбасылық әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері.

Зерттеудің пәні. ХІХ-ХХ ғасырлар басындағы Жетісу қазақтарының отбасы түрлері, отбасы мүшелерінің қарым-қатынасы, неке құру, бала туу, адамды жерлеу сияқты отбасылық әдет-ғұрыптардағы Қазақстанның өзге аймақтарындағы және Орта Азия халықтарымен ұқсастықтар мен ерекшеліктер, осы этнографиялық ортақтастықтар мен айырмашылықтардың қалыптасуының тарихи-этногенетикалық, шаруашылық-мәдени типтік себептері.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын зерттелу мәселесін үш топқа бөлуге болады. Олар, Ресей империясы тұсында, Кеңес үкіметі және Тәуелсіз Қазақстан тұсында жазылған ғылыми еңбектер деп қарастырамыз.

Ресей империясы тұсында Жетісу аймағы аз зерттелді. Өз кезегінде ХІХ ғасырдағы аталған аймақтағы зерттеулерді негізгі дерек ретінде ғана қарастырамыз. Қалай десек те, Ш. Ш. Уәлихановтың «Тәңірі (Құдай) » [1], «Қырғыздардағы шамандық қалдығы» [2] атты еңбектері Жетісу қазақтарының этнографиясы жөнінде құнды мағлұматтар береді. Н. Зеландтың «Киргизы» [3] атты материалында Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптары жайлы қысқаша мәліметтер келтіріледі. Одан басқа Н. Изразцов [4], [5], И. Колбасенко [6], Г. Гинс [7], А. Красновтың [8] жазбаларында Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарындағы бала туу, үйлену, марқұмды жерлеуге байланысты ғұрыптар айтылған.

Кеңес үкіметі тұсында жазылған, алайда, еңбегі көпке дейін беймәлім болып келген этнограф Ф. А. Фиельструптың «Из обрядовой жизни киргизов начала ХХ века» [9] еңбегі Қазақстанның әр аймағындағы қазақтардың отбасылық, шаруашылық, қоғамдық ғұрыптарымен танысуға мүмкіндік береді.

Жетісу қазақтарын этнографиялық тұрғыда зерттеу тек Ұлы Отан соғысы аяқталған соң ғана жандана түсті. Соғыстан кейін, 1947 ж. КСРО ҒА-ның Этнография институтының ұйымдастыруымен Н. Н. Чебоксаровтың жетекшілігімен Алматы, Талдықорған, Жамбыл облыстарына кешенді, антропологиялық, этнографиялық экспедиция ұйымдастырылған болатын. Аталған аймақты экспедициялық зерттеу 1949, 1950-1953 жж. жүргізілді [10] . Өкінішке орай бұл еңбектерде Жетісу қазақтарының тұрмысы мен мәдениетін зерттеуде біржақты көзқараспен жазылған.

Н. А. Кисляковтың «Очерки по истории семьи и брака у народов Средней Азии и Казахстана» [11] атты еңбегінде Қазақстан және Орта Азия халықтарындағы отбасы және неке ғұрыптарындағы ерекшеліктері мен ортақ белгілері зерттелген.

ХХ ғ. 70-ші жылдарында Жетісу қазақтарының дәстүрлі және заманауи тұрмыстық мәдениетін зерттеу ҚазКСР ҒА-нің Тарих, археология және этнография институтының этнограф мамандарымен жүзеге асқан еді. Оның нәтижесі «Культура и быт казахского колхозного аула» [12] еңбегі ретінде жарық көрді. Алайда, бұл еңбекте кеңестік идеологияның әсерінен көптеген кемшіліктер байқалады: ондағы ең басты назар өмірдің социалистік кейпіне арналады, ал көптеген дәстүрлі ғұрыптар рулық қалдық ретінде түсіндіріледі.

Х. Арғынбаевтың «Қазақ халқындағы семья мен неке» [13] атты еңбегінде қазақ қоғамындағы отбасы мен некенің негізгі сипатын, түрлерін, ерекшеліктерін жан-жақты сұрыптап бергені ақиқат. Х. Арғынбаевтың қазақ отбасысының түрін, патриархалды дәстүрлері, жанұядағы әйелдің жағдайы, бала туу, үйлену, жерлеу ғұрыптарының көне мәні туралы ғылыми пікірлерін өз еңбегімізде басшылыққа алдық.

Ә. Т. Төлеубаевтың «Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов (XIX - начало XX вв. ) » [14] атты монографиясында қазақтыңотбасылық әдет-ғұрыптарында сақталып қалған, өзінің шығу тегі жағынан өте көне, ислам дініне дейінгі ырым-жоралғыларды, діни дүниетанымдық салттарды саралап қарастырған.

Қазіргі таңда Жетісу қазақтарының С. Е. Әжіғалидің «Религиозность и обрядность сельчан Казахстана в ближайшей ретроспективе: Жетысу, середина 80-х» [15], С. Е. Әжіғали, Н. Қ. Байғабатованың «Жетісу қазақтарының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» [16] атты мақалаларынан терең мағлұмат ала аламыз.

Б. К. Қалшабаева, Н. К. Байғабатованың «Жетісу қазақтарының отбасына байланысты әдет-ғұрып, салт-дәстүрлер» [12] атты ғылыми мақаласы 1998 жылы Алматы облысы бойынша жүргізілген далалық этнографиялық экспедицияның материалдары бойынша жазылған. Онда информаторлардың берген ақпараттары кеңінен қолданылған.

Н. Әлімбайдың «Қазақтың өлікті жөнелтуге байланысты жосын-жоралғыларының этномәдени проекциясы» [18], Р. Шомбал-Кукашевтың «К символике старинного казахского поминального ритуала «Түйе шешу» [19] атты мақалаларынан Жетісу қазақтарының жерлеу, еске алу ғұрыптарының сонау ежелгі көшпелі заманнан келе жатқан үдеріс екенін біле аламыз.

А. Б. Қалыш «Этнокультурные аспекты семейно-бытовой жизни сельского населения Семиречья» [20] атты өз еңбегінде Жетісу халқының отбасылық тұрмыстық өмірін этномәдени аспектіде зерттеген.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысының негізгі деректік көзі болып ХІХ ғасырдың екінші жартысында Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптары жайлы мағлұмат орыс шенеуніктеріқалдырған дерек болып табылады. Соның бірі, Н. Изразцовтың жазып қалдырған мәліметінің түпнұсқасы ҚРОММ-ның 64-қор «Дала генерал-губернаторлығының канцеляриясында» сақтаулы.

Зерттеудің территориялық және хронологиялық шеңбері. Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы Жетісу аймағы болып табылады. Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын зерттеуде ХІХ - ХХ ғасыр басы таңдалып алынды. Өйткені, бұл аралықта, Жетісу аймағын этнографиялық тұрғыда зерттеу кеңінен жүргізілді.

Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы.

Жалпы Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптары біршама зерттелген, сипатталып жазылған тақырып. Зерттеу жұмысының ғылыми нақты жаңалығы мен тәжірибелік маңыздылығы төмендегідей:

- Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын Қазақстанның өзге өңіріндегі қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарымен өзара байланысы анықталды;

- аталмыш аймақ қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарын салыстыра зерттей отырып, олардың ішіндегі архаикалық, үнді-ирандық, дейтүркілік, түркілік компоненттерді анықталды;

- Жетісу қазақтарының отбасылық ғұрыптарындағы үнді-ирандық және түркілік дәстүрлердің генетикалық түп-тамырын мүмкін болғанша анықталды;

- осы жердегі қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптарының ортаазиялық-қазақстандық жүйесін анықталды;

- зерттеу жұмысында Жетісу қазақтарының отбасылық әдет-ғұрыптары мәдени-генетикалық тұрғымен қатар, стадиалық (дәуірлік) жағынан да салыстыра қарастырылды;

Диссертациялық жұмыстың қолданбалық маңызы. Жетісу өңірі қазақтарының отбасы әдет-ғұрыптарын зерттеу Қазақстан Республикасының ұлттық мәдениетін жан-жақты көрсету және жаңғырту мәселесінде кеңінен пайдалануға болады.

Зерттеу жұмысының нақты деректері мен тұжырымдарды Қазақстан тарихы туралы жалпылама материалдар жазуда, жекелеген аймақтар тарихын жазуда, тарихи-мәдени пән ретінде мектептерде, жоғары оқу орындарында арнайы курстарда кеңінен қолдануға болады.

Зерттеу жұмысының теориялық негізі. Тақырыптың мазмұнын ғылыми тұрғыда ашып көрсетуде Қазақстанның рухани және материалдық мәдениетінің теориялық мәселелерін қарастырған еңбектер басшылыққа алынды. Жетісу аймағының көрсетілген кезеңдегі тарихи даму бағыттарын, этномәдени үрдістерін айқындауда ғылымның тарихилық, шынайылылық тәрізді жалпы әдістемелік принциптері пайдаланылды. Зерттеуде ғылыми айналымға түскен деректерді талдауда жүйелеу, салыстыру, қорыту, т. б. әдістері қолданылды. Зерттеу жұмысы тарих ғылымындағы зерттеудің диалектикалық-материалистік, жүйелілік-құрылымдық, салыстырмалы-тарихи, сабақтастық, теория мен тәжірибенің бірлігі, тәрбиелілік талаптарға сәйкес жүргізілді.

Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Зерттеу жұмысының методологиялық негіз ретінде мәселені өркениеттілік құндылықтар тұрғысынан пайымдау көзделді. Сондай-ақ зерттеудің анализ, синтез және статистикалық әдістері кеңінен қолданылды.

Диссертацияның сыннан өтуі. Зерттеу жұмысының әр тарауларындағы мәселелерді қамтитын мақалалар алыс шетелдегі баспа беттерінде, халықаралық және республикалық конференцияларда баяндамалар арқылы, республикалық ғылыми журналдар мен басылымдарда сарапқа түсті. Жалпы зерттеу жұмысы бойынша 4 мақала жарық көрді.

Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

1 ЖЕТІСУ ҚАЗАҚТАРЫНДАҒЫ БАЛАНЫҢ ДҮНИЕГЕ КЕЛУ ЖӘНЕ ӨСУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАРЫ

1. 1 Жүктілікке және босануға байланысты әдет-ғұрыптар

Қай отбасыны алмасақ та балалы болып, оларды тәрбиелеп, бақытты өмір сүргісі келеді. Бала - перзент, ұрпақ. Ұрпақтың жеті аталық принципі бойынша бірінші буынға жатады. Жас шамасына қарай бала: сәби, нәресте, балдырған, бөбек (бөпе), жеткіншек, жасөспірім болып жіктеледі. Ұл мен қыздың жарық дүниеге келген сәтінен бастап кәмелетке толғанға дейінгі кезеңі, жалпылама түрде бала ұғымына саяды. «Балалы - үй базар, баласыз үй - мазар» дейтін дәстүрлі ортада бала санына шек қойылмаған, әр баланың өзінің несібесімен келеді [22, 375 б. ] . Өзбек халқында: «Ақшасы көп бай емес, баласы көп бай» деп айтылған [23, 200 б. ] . «Қой егіз туса, бір түп жусан артық шығады» деп пайымдап, «байлық қолға ұстаған мұз емес пе, бақыт тойға келген қыз еме пе» деп баланың ұрпақ жалғастығы болатынына да баса мән берген [22, 375 б. ] .

Балаға қатысты наным-сенімдердің кешені негізінен әйелдер қауымын қамтиды. Олар отбасының көптеген діни ғұрыптарын әрі сақтаушы, әрі орындаушы болып табылады [14, с. 40] . Сондықтан, жастардың үйленуінен кейін балалы болудың алғашқы қадамы әйелдің жүкті болуынан басталады. Қазақ халқында бұрыннан бері әйелдің жүкті болуына байланысты түрлі наным-сенімдер кешені қалыптасқан.

Кей жағдайларда түрлі сырқатқа, я болмаса себептерге байланысты әйел жүкті бола алмаған. Халық арасында ондай әйелдерді бедеулікке шалдыққан деген. Орта Азияның бүкіл халықтарында және қазақтарда да әйелдің бедеулігі отбасы үшін бақытсыздық деп саналған. Отбасының перзентсіз болуы бірнеше себептермен түсіндіріледі:

1) адамдар арасындағы қастық, әсіресе, бақсылар мен бедеу әйел арасында;

2) зұлым күштердің іс-әрекетінен (жын, шайтан, перілер) . Сенім бойынша, бұлар әйелдердің белін байлап кетеді;

3) аруақтардың риза болмауынан;

4) әйелге қатысты түрлі тыйымдардың орындалмауынан;

5) күйеуінің науқас болуынан;

6) әйелдің туа бедеу болуынан;

Әйелдің бедеу болуының себебі, оны жадылаудан көрген. Ол үшін ниеті жаман адам бақаның кепкен сүйегіне шашын байлап, жамандық ойлаған әйелдің киіміне тағып кетуі керек болған. Ә. Т. Төлеубаевтың мәліметінше бедеулікті жою үшін бедеу әйел өз ауруын басқа әйелге өткізуі қажет немесе бақсылардан күшті ем алу керек болған. Өз ауруын басқа біреуге өткізу үшін бедеу әйел бала жолдасын ұрлап, одан қалған кіндіктен екі, үш рет кесіп, қуырдақпен бірге жеп қоюы керек[14, с. 41] . Х. Арғынбаевтың айтуынша, бедеу әйелге бала жолдасын басса болғаны, бедеуліктен арылады [13, 92 б. ] .

Қазақтардың сенімі бойынша мейірімді және зұлым күш иелері болады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс