Инсульттан кейінгі оңалту түрлері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Инсультпен ауыратын пациенттер туыстарының оңалту күтіміне байланысты ақпараттандыру дәрежесі
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. ИНСУЛЬТПЕН АУЫРАТЫН ПАЦИЕНТТЕР ТУЫСТАРЫНЫҢ ОҢАЛТУ КҮТІМІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ ДӘРЕЖЕСІ
1.1 Инсульт эпидемиологиясы
1.2 Инсульттан кейінгі оңалту түрлері
1.3 Инсультпен ауыратын пациенттердің туыстарының оңалту күтіміне үйретудегі мейіргердің рөлі және шетелдік тәжірибелер
2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУЛЕР МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеудің материалдары мен әдістері
2.2 Зерттеу нәтижелері
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ӨСС-Өмір сүру сапасы
МАЖБ-Ми қан айналымының жіті бұзылулары
ПТ-Пациенттердің туысы
ИКК-Инсульттан кейінгі күтім
ПА-Пациентті ақпараттандыру
МР-Мейіргердің рөлі
МК-Мейіргердің күтімі
ПО-Пациенттерді оңалту
ПҮ-Пациенттерді үйрету
ШТ-Шетелдік тәжірибелер
ИК-Инсульттан кейін
ОШ-Оқыту шаралары
МО-Мейіргердің оқытуы
ИИ-Ишемиялық инсульт
ГИ-Геморрагиялық инсульт
ЕДШ-Емдік дене шынықтыру
КІРІСПЕ
Тіркес сөздер: инсульт, оңалту, пациентті хабардар ету, пациенттің туыстары, мейіргер, оқыту, өмір сапасы, мейіргердің рөлі, оқыту шаралары
Тақырыптың өзектілігі ең алдымен, инсульттің пациентке, отбасына және жалпы қоғамға айтарлықтай таралуы мен ауыр медициналық, әлеуметтік және экономикалық салдарымен байланысты. Сондай-ақ, уақытылы басталған, жан-жақты, ғылыми негізделген оңалту шаралары жағдайында инсульттің нәтижелерін едәуір жақсартуға және пациенттің функционалды қабілеттерін толық қалпына келтіруге болады.
Инсульт әлемдегі өлімнің екінші, ал мүгедектіктің үшінші себебі болып табылады [1]. Инсульт - бұл ми қан айналымының жедел бұзылуы және церебральды неврологиялық симптомдардың тез дамуын тудырады.
Инсульт оның таралуы мен мүгедектік пен өлімнің жоғары деңгейіне байланысты маңызды медициналық-әлеуметтік проблема болып қала береді [5]. 2004 жылы ДДСҰ, Дүниежүзілік инсульт Федерациясы және Дүниежүзілік инсульт конгресі (Ванкувер, Канада) инсульт бүкіл әлем халқының өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жаһандық індет деп жариялады [6].
Қазіргі уақытта инсульт бүкіл әлемдегі халықтың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жаһандық эпидемия деп жарияланды. Жыл сайын 17 миллионға жуық адам инсульттан зардап шегеді, олардың 70% -ы төмен немесе орташа табысы бар елдерде тұрады [2]. Инсульт жылына 6,2 миллионнан астам адам өмірін қияды, ал аман қалған 50 миллионнан астам адам мүгедектіктің бір немесе басқа түріне ие. Егер инсультпен күрес бойынша бірыңғай жалпыәлемдік шаралар қолданылмаса, 2030 жылға қарай инсульттан болатын өлім-жітім 7,8 млн-ға жетеді деп болжануда [3].
Инсульттан кейінгі оңалту емдеу-профилактикалық іс-шаралардың ажырамас бөлігі болып табылады, оның мақсаты инсульт алған пациенттердің өмір сүру сапасын арттыру, олардың қалыпты жұмыс істеу жағдайларына тез оралуы болып табылады [4].
Бұл патологияның трагедиясы инсульттің емдеу, медициналық оңалту шығындарын және өндірістің жоғалуын ескере отырып, экономикаға орасан зор зиян келтіретіндігінде [7]. Экономикалық тұрғыдан алғанда, тікелей және жанама сияқты негізгі шығындардың 2 түрі бар. Тікелей шығындарға ауруханаға жатқызу, медициналық қызмет көрсету, дәрі-дәрмек терапиясы және ғылыми зерттеулер, жанама-мезгілсіз өлім және ұзақ мерзімді мүгедектік жатады. ДДСҰ мәліметтері бойынша, инсульт алған бір пациентке жұмсалатын шығын сомасы 55-тен 73 мың АҚШ долларына дейін ауытқиды. 2012 және 2030 жылдар аралығындағы кезеңде нақты шығыстар $ 71,55 млрд-тан $183,13 млрд-қа дейін өседі [8].
2018 жылы АҚШ-та жүрек-қан тамырлары ауруынан қайтыс болған әрбір алтыншы жағдай инсультпен байланысты болды [9]. Жыл сайын Америка Құрама Штаттарында 795 000-нан астам адам инсульт алады. Олардың шамамен 610 000-ы алғашқы жағдайлар. 2014-2015 жылдар аралығында АҚШ-та инсультпен байланысты шығындар шамамен 46 миллиард долларды құрады. Бұл сомаға медициналық қызметтер, инсультты емдеуге арналған дәрі-дәрмектер және өткізіп алған жұмыс күндері кіреді. Инсульт-ауыр созылмалы мүгедектіктің негізгі себебі. Инсульт 65 жастан асқан инсульттан аман қалғандардың жартысынан көбінің қозғалғыштығын төмендетеді [10].
Еуропалық Одақта инсульт өлімнің екінші себебі және ересектердегі мүгедектіктің негізгі себебі болып табылады [11]. Ол жыл сайын Еуропаның 1,1 миллион тұрғынына әсер етеді және 440 000 адамның өліміне әкеледі [12]. 2017 жылы инсультпен байланысты шығындар 45 миллиард еуроға бағаланды, оның ішінде медициналық көмекке және өнімділіктің жоғалуына тікелей және жанама шығындар. Халық өсіп, қарт адамдардың санының ұлғаюымен, инсульт оқиғалары және олардың ұзақ мерзімді салдары, сондай-ақ тиісті шығындар күрт өседі деп күтілуде [13]. Сондықтан инсульт ауыртпалығының болашақ проекциясы орта деңгей үшін құнды, сондай-ақ инсульт қызметін және алдын алу шараларын ұзақ мерзімді жоспарлау және ұйымдастыру үшін маңызды.
Инсульт Германияда да өлімнің екінші ең көп таралған себебі және ересектерде мүгедектіктің жиі кездесетін себептерінің бірі болып табылады [14].Инсультпен ауыратын науқастардың үштен төрттен бірі инсульттан кейінгі бірінші жыл ішінде қайтыс болады. Тірі қалғандардың 40% -ына дейін күнделікті әрекеттің ұзақ уақытқа созылған бұзылуынан зардап шегеді. Олар өздігінен жүру, жуу, киіну немесе тамақтану кезінде қиындықтарға тап болуы мүмкін [15].
Еуропа елдерінің ішінде Ресейде инсульттан болатын өлім деңгейі ең жоғары. Ресейде жыл сайын 450 мыңнан астам инсульт оқиғасы тіркеледі. Ресейде ми қан айналымының жедел бұзылуымен ауру жылына 1000 тұрғынға шаққанда 2,5-3,5 жағдайды құрайды, ал өлім-жітім 35% - ға жетеді, бірінші жылдың соңына қарай 12-15% - ға артады; инсульттан кейін 5 жыл ішінде пациенттердің 44%-ы қайтыс болады. Инсульттан кейінгі мүгедектік, мүгедектіктің барлық себептері арасында 1-ші орында және 10000 адамға шаққанда 3,2 құрайды. Айта кету керек, Ресейде адамдар батыс елдеріне қарағанда жас жаста инсульттан қайтыс болады. Сонымен, АҚШ-та қан айналымы жүйесі ауруларынан болатын барлық өлім-жітімнің 10% - дан азы 65 жасқа дейін, ал Ресейде бұл жаста пациенттердің 30%-ы қайтыс болады. Ресейде инсульт өлімі әлемдегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі болып табылады. Ол әр 100 000 адамға 175 өлімді құрайды [16].
Инсульт жаһандық проблема болса да, инсульттің ауыртпалығы әсіресе Азияда ауыр; оның өлімі Еуропа мен Солтүстік Америкаға қарағанда жоғары. Азия құрлығында әлем халқының үштен екісі тұрады, ал 2012 жылы тек Шығыс Азия ғана инсульттан болатын әлемдегі жалпы өлімнің 60% құрады [17]. Инсульт пен өлім-жітім Корея, Жапония, Тайвань сияқты солтүстік-шығыс елдерде және Қытайдың урбанизацияланған аудандарында азайды. Бұл қауіп факторларын бақылауға да, инсультты емдеудің жақсаруына да байланысты. Алайда, инсульттің төмендеуі сирек кездеседі, бұл ішінара халықтың тез қартаюына байланысты [18].
Бұл ауыртпалық Азия елдерінің дамуына, халықтың қартаюына және өмір салты факторларының өзгеруіне байланысты артады деп күтілуде. Оңтүстік Азия елдері (Үндістан, Пәкістан, Бангладеш және Шри-Ланка) әлем халқының 22% - ын және дамушы елдердің 40% - ын құрайды және әлемдегі инсульт өлімінің 40% - дан астамын құрайтын ең көп зардап шеккен аймақтар болып табылады [19].
ҚР-да жүрек-қан тамырлары ауруларынан зардап шегетін 2 млн. адам тіркелген, бұл елдің экономикалық белсенді халқының 12% - ын құрайды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері арасында жүрек-қан тамырлары ауруларынан болатын өлім-жітім бойынша Қазақстан Республикасы Молдовадан кейін екінші орында тұр [20]. Еліміздің әртүрлі өңірлерінде инсульттан сырқаттану жылына 1000 адамға шаққанда 2,5-тен 3,7 жағдайға дейін, ал өлім-жітім 100 мың адамға шаққанда 100-ден 180 жағдайға дейін құрайды [21]. ҚР Агенттігінің деректері бойынша бүгінгі күні елімізде инсульттан кейін 275 000 мүгедек тіркелген.
Қазақстан Республикасында инсультпен күрес проблемасы әлеуметтік саясаттың басым басты бағыттарының бірі болып табылады. Инсультпен ауыратын пациенттерге медициналық көмекті жетілдіру үшін өңірлік инсульт орталықтарын құру бойынша жоба әзірленді, ол Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған "Саламатты Қазақстан" бағдарламасына енді. Өңірлік тамыр орталықтары желісін ашудың арқасында үкіметтік деңгейде тамыр ауруларының алдын алу және инсульт пен миокард инфарктісінен болатын өлім-жітім мен мүгедектікті азайту жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу және іске асыру елдегі эпидемиологиялық жағдайды нақты жақсартуға мүмкіндік берді [22]. Алайда, өлім-жітімнің өзгеруінің оң үрдістеріне қарамастан, жоғары инциденттілік пен мүгедектікке байланысты инсульт бұрынғысынша ҚР-дағы негізгі өзекті проблемалардың бірі болып қалуда. Біздің елімізде мидың қан тамырлары ауруларынан болатын өлім-жітімнің жоғары деңгейіне байланысты бұл аурулардың ерте алдын-алуға көбірек көңіл бөлу қажеттілігі туындайды.
2017 жылдың қорытындысы бойынша Қызылорда облысында инсульт бойынша 2267 пациент тіркелді
Ми қан айналымының жіті бұзылуынан зардап шеккен пациенттерге оңалту көмегін ұйымдастырудың заманауи кешенді тәсілі еңбекке қабілетті жастағы инсульттан кейінгі пациенттердің 60% - на дейін (оңалту іс-шаралары жүйесінен өтпеген науқастардың 20% - ымен салыстырғанда) еңбекке немесе басқа белсенді әлеуметтік қызмет түріне қайтаруға мүмкіндік береді.
Оңалтудағы негізгі рөл мейіргерге жүктеледі, өйткені ол тәулік бойы қадағалауды қамтамасыз етеді, дәрігердің тағайындауларын орындайды, яғни.науқаспен күнделікті қарым-қатынас процесіне барынша қатысады және оңалтудың сәттілігі көбінесе оның жұмысының сапасына байланысты болады.
Айта кету керек, кәсіби күтім - бұл өнер. Ауыр науқасқа кәсіби күтім жасау-бұл ең алдымен жоғары сапалы күтім. Емделушілер үшін қолайлы жағдай жасау, сыпайы және әдепті қарым-қатынас жасау, кез келген сәтте көмек көрсетуге дайын болу сапалы күтім жасаудың міндетті шарты болып табылады. Күтімнің заманауи принциптері-қауіпсіздік, құпиялылық, жұқпалы қауіпсіздік, тәуелсіздік, қадір-қасиетті құрметтеу[23].
Ми қан айналымының жіті бұзылуынан өткен пациенттерді оңалту маңызды медициналық-әлеуметтік проблема болып табылады. Емдеу және оңалту процесінде бүгінгі таңда мейіргердің рөлі зор. Мейіргердің жоғары кәсіби деңгейдегі жұмысы пациенттің сауығуына деген сенімін арттырып, тиімді емделуге ықпал ететіні белгілі. Мейіргер пациентті емдеу процесіне белсенді қатысады, өйткені ол дәрігердің барлық нұсқауларын орындайды, медициналық процедуралар мен пациенттерге күтім жасайды. Мейіргерпациентермен үнемі байланыста болады, сондықтан оның пациентмен қарым-қатынас орнату қабілеті өте маңызды, бұл оны аурудың оң нәтижесіне бағыттайды.Күтім-пациентті оңалтудың маңызды компоненттерінің бірі, инсульттан кейін қалпына келтіру мерзімі мен қарқыны күтім процесінің сапасы мен ұйымдастырылуына байланысты. Инсульті бар пациентке оңалту мейіргерлік күтім науқастың бұзылған функцияларын қалпына келтіруге, ықтимал асқынулардың алдын алуға, тез қалпына келтіру үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған.
Инсульт-бұл пациенттің ғана емес, оның туыстарының да өмір сүру сапасын күрт өзгертетін оқиға. Инсульт алған жақын адамға жаңа өмір жағдайларына бейімделуге қалай көмектесуге болады? Ол үшін пациенттің туыстары оңалтудың негізгі міндеттері мен іс-шаралары туралы хабардар болып қана қоймай, сонымен қатар пациентке күтім жасаудың қарапайым шараларын орындауға үйретілуі керек. Пациенттің өзі мен оның жақындарының оңалту процесіне саналы түрде қатысуы ғана қолайлы оңалту болжамына қол жеткізуге көмектеседі. Пациенттер мен туыстарды ақпараттандыру және оқыту процесінде медбикелер маңызды рөл атқарады.
Инсульт алған пациенттердің туыстары көбінесе тұрақты психикалық стресс жағдайында болады. Мұндай шамадан тыс жүктеме физикалық шамадан тыс жүктеме мен ұйқының болмауынан, сондай-ақ жақын адамның тағдыры туралы алаңдаушылықтан, жаңа уайымдардан және бұрынғы өмір жоспарларының бұзылуынан, әдеттегі өмір салтының өзгеруінен, бұрынғы достарының кетуінен және қаржылық қиындықтардан туындауы мүмкін. Жақын адамның жағдайының нашарлауынан немесе оның өлімінен қорқып, науқастың туыстары кейде оған шамадан тыс қамқорлық жасайды. Өзгелерге қатты әсер ету көбінесе науқастың мінез-құлқының немесе көңіл-күйінің өзгеруінен туындайды, олар тітіркенудің немесе ұстамаудың, апатияның немесе депрессияның жоғарылауында, интеллектуалды төмендеуде немесе мінез-құлықтың бұзылуында көрінеді. Туыстарының психикалық шамадан тыс жүктелуі өз денсаулығына және науқастың тағдырына теріс әсер етеді. Пациентке ауру, оның салдары және бұзылған функцияларды қалпына келтіру перспективалары туралы объективті ақпарат бере отырып, оның жағдайын түсінуге және қабылдауға көмектесу өте маңызды. Мұндай білім оған ауруға бейімделуге, жаңа жағдайды түсінуге және өзін қабылдауға мүмкіндік береді, яғни қалпына келтіру жолында алғашқы қадам жасайды.
Инсульті бар пациентке күтім жасау көп уақытты қажет етеді, кейде ауруханадан шыққаннан кейін де жалғасатын ұзақ процесс. Сондықтан мейіргерлік іс-әрекеттің өте маңызды бағыты - инсультпен ауыратын пациенттердің туыстарын оқыту.
Зерттеу мақсаты: Инсультпен ауыратын пациенттер туыстарының оңалту күтіміне байланысты ақпараттандыру дәрежесін анықтау арқылы мейіргер ролін бағалау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Тақырыпқа байланысты отандық және шетелдік әдебиеттерден ақпарат жинау.
2. Дүниежүзі, Қазақстан және Қызылорда облысы бойынша стастикалық мәліметтерді анықтау.
3. Инсульт кейінгі оңалтуда мейіргердің рөлін көрсету
4. Инсульті бар пациенттер туыстарының оңалту күтіміне байланысты ақпараттану деңгейін сауалнама арқылы анықтау.
5. Сауалнама нәтижесіне талдау жүргізу, қортынды шығару.
Зерттеу объектісі:Қармақшы аудандық ауруханасы, оңалту бөлімшесі.
1-ТАРАУ. ИНСУЛЬТПЕН АУЫРАТЫН ПАЦИЕНТТЕР ТУЫСТАРЫНЫҢ ОҢАЛТУ КҮТІМІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ ДӘРЕЖЕСІ
1.1 Инсульт эпидемиологиясы
Инсульт-бұл ми қан айналымының жедел бұзылуы. Бұл қан миға енетін тамырлардың бітелуіне, қысылуына немесе жарылуына байланысты болады. Бұл жағдайда ми жасушалары оттегі мен қоректік заттардың жетіспеуінен өледі.
Инсульт (немесе ми қан айналымының жедел бұзылуы) - мидағы кенеттен қан айналымының бұзылуы.
Церебральды қан ағымының бұзылу механизміне байланысты инсульттің екі түрі бөлінеді:
1. Ишемиялық инсульт
2. Геморрагиялық инсульт
Инсульттің ишемиялық түрі-қан тамырларының бітелуіне байланысты немесе қан ағымы мидың қажеттіліктеріне сәйкес келмеген кезде пайда болады.
Инсульттің геморрагиялық түрі-тамырдың жарылуы және мидың жақын орналасқан құрылымдарына қан кету нәтижесінде пайда болады [24].
Ишемиялық инсульт жиі кездеседі, бұл жағдайлардың 80-85% құрайды. Геморрагиялық инсульт үлесіне 10-15% бөлінеді. 5% жағдайда инсульттің себебі белгісіз болып қалады.
Жедел ми қан айналымының бұзылу кезеңдері:
- Алғашқы үш күн (өткір кезең)- науқасқа Анестезиология және реанимация бөлімінде қарқынды терапия көрсетілген, бұл кезең асқынулардың жоғары деңгейімен қауіпті;
- Жиырма бірінші тәулікке дейін (жіті кезең)- науқасқа ОНМК неврология бөлімшесінде емделу, емдеуші дәрігердің тұрақты бақылауы, асқынулардың алдын алуға бағытталған шаралар көрсетіледі;
- Жиырма бірінші тәуліктен 6 айға дейін (жарақатты қалпына келтіру кезеңі);
- 6 айдан екі жылға дейін (кеш қалпына келтіру кезеңі) - науқасқа оңалту процесінде туыстары мен достарының көмегі, үйде емдеуді жалғастыру, оңалту бойынша түрлі шаралар қажет. Мұндай іс - шараларды амбулаториялық, стационарлық, санаторий-курорттық аймақтарда және әртүрлі оңалту клиникаларында өткізуге болады.
Көріп отырғанымыздай, инсульт - бұл ұзақ уақытқа созылатын ауыр ауру. Бұл науқас тарапынан да, оның туыстары тарапынан да көп шыдамдылықты қажет етеді.
Инсульттің көбірек дамуына ықпал ететін белгілі факторлар бар.
Ишемиялық инсульт үшін :
1. Егде және кәрілік жас ( 80 және одан да көп жас);
2. Еркек жынысы;
3. Артериялық гипертония;
4. Ас тұзын көп қолдану;
5. ТИА (өтпелі ишемиялық шабуыл);
6. Семіздік, әлсіз физикалық белсенділік;
7. ЖИА (жүректің ишемиялық ауруы);
8. Гиперхолестеринемия;
9. Жүрек ырғағының бұзылуы;
10. Жүрек жеткіліксіздігі;
11. Миды қанмен қамтамасыз ететін артериялардың атеросклерозы;
12. Темекі шегу;
13. Алкогольді ішу;
14. Отбасылық бейімділік;
15. Жиі гипотермия.
Геморрагиялық инсульт үшін:
1. Миды қанмен қамтамасыз ететін тамырлардың өзгерген құрылымдары;
2. Артериялық гипертензия;
3. Антиагреганттарды, тромболитиктерді, антикоагулянттарды ұзақ уақыт қолдану, өйткені олар коагуляция жүйесінің өзгеруіне ықпал етеді;
4. Алкогольді теріс пайдалану;
5. Есірткі қабылдау;
6. Ми ісіктері;
7. Ми тамырларының қабыну аутоиммунды аурулары.
Инсульттан кейін адам басқа сау тұрғындардан айтарлықтай ерекшеленеді. Оның мінез-құлқы өзгереді, реакциялар, соның ішінде эмоционалды, денеде физикалық өзгерістер болады.
Основные факторы риска инсульта разделяют на немодифицируемые (возраст, наследственная предрасположенность, пол) и модифицируемые (артериальная гипертония, курение, употребление алкоголя, дислипидемия, фибрилляция предсердий и другие заболевания сердца, факторы образа жизни, сахарный диабет, предшествующие транзиторные ишемические атаки (ТИА) и инсульт, применение оральных контрацептивов) [25].
Олардың арасында жас ерекше орын алады. Инсульттің даму қаупі жасы ұлғайған сайын 65 және одан жоғары жастағы науқастар арасында - 75,0% артады. 55 жасқа толғаннан кейінгі әр онжылдықта инсульт ықтималдығы шамамен 2 есе артады. Инсульт ерлерге қарағанда әйелдерге қарағанда жиі кездеседі, бірақ әйелдер инсульттан қайтыс болғандардың жартысынан көбін құрайды [26]. Ұлыбританияда негроидтық нәсіл өкілдерінің арасындағы инсульт жиілігі европеоидтік нәсілге қарағанда 2 есе жоғары [27].
Артериялық гипертензия-инсультпен ауырған науқастардың 92,5%-ында анықталған инсульттің даму қаупінің маңызды тәуелсіз модификацияланатын факторы. Әлемнің 22 елінде орындалған INTERSTROKE зерттеуінде, АГ - ишемиялық және геморрагиялық инсульттің дамуындағы ең маңызды ФР (жалпы популяциялық тәуекел 90,3% - ды құрады) екендігі көрсетілген [28]. Зерттеу нәтижелері АҚ көрсеткіштерінің орташа есеппен 5-6 мм рт. ст. төмендегенін көрсетті. диастолалық қан қысымы және 10-12 мм рт. ст. үшін. систолалық қан қысымы 3-5 жыл ішінде даму қаупін 31,0% - ға азайтты. Гипотензивті терапияны қолдана отырып, қан қысымының төмендеуі қайталанатын инсульттің төмендеуіне ықпал етеді. Қан қысымы мен инсульт қаупі арасындағы байланыс систолалық және диастолалық үшін де орнатылғанына қарамастан [29].
Қант диабеті артериялық гипертензиядан кейінгі инсульт даму қаупінің екінші маңызды факторы болып саналады [30]. Белгілі болғандай, АГ аясында қандағы глюкоза концентрациясының жоғарылауы МИ даму ықтималдығын арттырады және микроангиопатияға, ірі тамырлардың атеросклерозының жедел дамуына әкеледі. Қант диабетімен ауыратын науқастарда инсульт қаупі 5 есе жоғары. Инсульттің салыстырмалы даму қаупі 2 типті қант диабетімен ауыратын адамдарда қант диабетімен ауыратын адамдармен салыстырғанда 1,8-6,0 есе жоғары. Қант диабетімен ауыратын науқастар арасында инсульттан қайтыс болу қаупі қант диабетімен ауыратын науқастармен салыстырғанда 2,8 есе жоғары болды, бұл ретте ишемиялық инсульттан қайтыс болу қаупі 3,8 есе жоғары болды [31].
Атриальды фибрилляция-инсульт пен тромбоэмболия қаупінің 5 есе артуына әкелетін инсульттің маңызды тәуелсіз қауіп факторы болып табылады. Атриальды фибрилляциямен байланысты церебральды инсульт бұзылған функциялардың нашар қалпына келуімен және жоғары өліммен байланысты. [32].
Инсульт-жедел миокард инфарктісінің жиі асқынуы, әсіресе сол жақ қарыншаның тромбозымен асқынған және осы науқастардың 3-12% - ында дамиды [33]. Алғашқы 1-3 айда тромбтың белсенді пайда болу кезеңінде эмболия ықтималдығы жоғары, дегенмен миокард дисфункциясы, жүрек жеткіліксіздігі немесе ФП-мен ауыратын науқастарда оның қаупі өткір фазадан тыс жерде де маңызды болып қала береді. EUROSTROKE зерттеуінде алынған деректер миокард инфарктісі бар адамдарда инсульт қаупі 3,1 есе жоғары екенін қарастыруға мүмкіндік береді. Таяудағы зерттеу деректері бойынша, стационарлық емдеу кезеңінде инсульттің дамуы 44% жағдайда өліммен аяқталды және өліммен тәуелсіз байланысты болды (ОР 12,5 кезінде 95% ДИ 5,7-ден 27,4-ке дейін; p0,01) [34].
Фремингем зерттеуіне сәйкес темекі шегу ИИ даму қаупін 2 есе, ал субарахноидты қан кету қаупін 3 есе арттырады. Тәуекел дәрежесі темекі шегудің қарқындылығына (күніне темекі шегетіндер саны) және ұзақтығына (жылдар Саны) байланысты және темекі шегуді тоқтатқаннан кейін 2-4 жылдан кейін азаяды. Темекі шегу фибриноген деңгейін және қанның тұтқырлығын арттырады, тромбоциттердің функционалды белсенділігін арттырады, каротид пен коронарлық артериялардың атеросклерозын тездетеді, қан қысымының жоғарылауына ықпал етеді [35].
Дене салмағының = 25 кгм2 жоғарылауы артериялық гипертензия мен қант диабеті жиілігінің артуына байланысты инсульт қаупінің жоғарылауымен байланысты. 25 зерттеуді қамтитын мета-анализде артық салмақ пен семіздік жасына, өмір салтына және жүрек-қан тамырлары ауруларының басқа факторларына қарамастан ишемиялық инсульт қаупінің жоғарылауымен байланысты екендігі көрсетілген. Жақында Данияда 21884 инсульт пациенттерін бақылаумен жүргізілген бес жылдық ауқымды зерттеуде артық салмақ пен семіздік инсульттан кейінгі өмір сүрудің жақсы болжамымен байланысты екендігі анықталды. Дене салмағының төмендеуі қан қысымының төмендеуіне әкелсе де, бұл инсульт қаупінің төмендеуіне әкелмейді [36]. Семіздікпен ауыратын науқастарда атерогенді дислипидемия да дамиды. Дислипидемиямен және әртүрлі қатар жүретін аурулармен 6500-ден астам науқас қатысқан зерттеулерде статиндерді қолдану тәжірибесі жалпы холестериннің, төмен тығыздықтағы липоротеидтердің және триглицеридтердің жанама әсерлердің минимумында айтарлықтай төмендеуіне қол жеткізуге мүмкіндік берді [37].
Өтпелі ишемиялық шабуыл (ӨИШ) ми инфарктісі мен миокард инфарктісінің даму қаупінің маңызды факторы болып табылады. Ишемиялық инсульттің даму қаупі ӨИШ бар науқастарда жылына шамамен 4-5% құрайды, бұл ретте пациенттер ӨИШ-дан кейінгі алғашқы 90 күн ішінде үлкен инсульттің дамуына барынша бейім [38].
Репродуктивті жастағы 24000 әйелді қосқанда мета-талдау деректері бойынша, ішілетін контрацептивтерді қолдану ишемиялық инсульттің даму қаупін 3 есе арттыратыны көрсетілген [39]. Кокран жүйелі шолуында гормондарды алмастыратын терапия инсульт қаупінің жоғарылауымен байланысты екендігі анықталды. Әйелдердің денсаулығын жақсартатын рандомизацияланған бақылаулы зерттеуінде инсульт қаупі гормондарды алмастыратын терапияны ұзақ уақыт қолданатын әйелдерде ғана өсетіні анықталды [40].
Эпидемиологиялық зерттеулерге арналған әдебиеттерде соңғы онжылдықта МИ - мен ауыратын науқастардың 28 күндік өлімі туралы талқылауға маңызды орын берілді. 2006 жылы Хельсингбор конференциясында (Хельсинборг қ., Швеция, 2006) инсульт кезінде медициналық көмек көрсету жүйесін дамытудың 10 жылға арналған бірыңғай халықаралық стратегиясын (2006-2015) әзірлеу туралы шешім қабылданды, оның негізгі мақсаты инсульттан кейін 4 апта ішінде пациенттердің 85 пайыздық өмір сүруі болып табылады [41].
Ресейде инсульттан болатын өлім - жітім-әлемдегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі (2010 ж.100 мың тұрғынға шаққанда 262,3), Ресейде инсульттан кейінгі 28 күндік өмір сүру деңгейі 65,4%, ал сол кезеңдегі өлім-жітім - 34,6% [42]. Сондай-ақ, жоғары 28 күндік өлім Грузияда 35,0% байқалады [43]. Ең төменгі 28 күндік өлім Францияда тіркелген-8%, ал ЕО елдерінде аз жоғары көрсеткіштер байқалады: Эстонияда 26,2%, Ұлыбританияда 23,6%, Италияда 20,6%, Португалияда 16,1%, Германияда 13,6%. [44]. Ұқсас мәліметтер Австралияда 20,2%, Жаңа Зеландияда 27,1% көрсетілген. Латын Америкасы елдерінде: Мексикада 39%, Чили 23,3%, Бразилияда 19,1% [45].
28 күндік өлім-жітімнің қауіп факторлары ми инсультімен сырқаттанушылық пен өлім-жітімді төмендетуге бағытталған бастапқы және қайталама алдын-алу шараларын әзірлеуді жоспарлау кезінде ескеріледі. Зерттеулер көрсеткендей, церебральды инсульттің нәтижесі көптеген факторларға байланысты, көбінесе өзгеретін факторларды - артериялық гипертензияны, қант диабетін, артық дене салмағын және өзгермейтін - жасын, жынысын және этникалық құрамын анықтауға болады [46]. Алайда, бұл факторлар Шығыс Қазақстанның экологиялық қолайсыз аумағында тұратын көпұлтты популяцияда қандай рөл атқаратыны белгісіз.
Дат ғалымдарының мәліметтері бойынша, жас, атриальды фибрилляция, жедел миокард инфарктісі және неврологиялық жетіспеушіліктің ауырлығы ерте өліммен байланысты болды [47]. 28 күндік өлімге әсер ететін факторларды зерттеу орыс әдебиетінде сирек кездеседі. Н. М. Хасанованың деректері бойынша инсультпен ауырғаннан кейін өлім қаупінің болжамдық факторлары инсульт пен артериялық гипертензия болды [48]. Н. Николаеваның зерттеуінде инсультпен жедел миокард инфарктісінің комбинациясы болжамды қолайсыз фактор болып табылады [49].
Қазақстанда инсульттан болатын 28 күндік өлім-жітім, сондай-ақ өлім-жітімге әсер ететін қауіп факторлары бойынша деректерді біз халықаралық рецензияланатын әдебиеттерден таба алмадық, алайда өлім-жітімнің жоғары көрсеткіштерін назарға ала отырып, ерте өлім-жітім айтарлықтай жоғары деп болжауға болады. Ресми статистиканың біріктірілген деректері өңірлік деңгейде деректердің болмауы салдарынан Қазақстандағы церебральді инсульт және ерте өлім проблемасының жай-күйін толық көлемде көрсетпейді, бұл нақты популяцияның зерделенетін нәтижесіне тәуекел факторларының әсерін бағалауға мүмкіндік береді.
2006 жылы өткен Хельсинбор конференциясында инсультпен ауыратын науқастарға көмек көрсету қызметтерін ұйымдастыруға, инсульттің жіті кезеңін жүргізуге, инсульттің алдын алуға, оңалтуға, өмір сүру сапасын бағалауға және инсульттің клиникалық нәтижесіне қатысты бірыңғай халықаралық стратегиялар әзірленді [41]. Жедел кезеңде пациенттердің 30% - ы қайтыс болады. Жыл ішінде науқастардың тағы 10-15% қайтыс болады. Инсульттан аман қалғандардың 80% - ы күнделікті өмірде қандай да бір шектеулерді дамытады [50]. Дамыған елдерде жылдық өмір сүру жиілігі 57 - 92% аралығында өзгереді. Дамыған елдерде, мысалы, Германияда бұл көрсеткіш 76,8% - ға тең, Австралияда - 57% , Бразилия 69,1% , Канадада 76,4% , Ресей 65,4%, Белоруссияда - 62,6% [51]. Инсульт нәтижесін болжаушыларға қатысты көптеген шешілмеген мәселелер бар. Әдебиеттерде проблеманың жоғары таралуына қарамастан, Қазақстанда МИ нәтижесінің детерминанттары бойынша жекелеген жарияланымдар бар.
Инсульттің нәтижесін болжау жас, жыныс, этникалық, инсульт түрі сияқты көптеген факторларға байланысты, атриальды фибрилляция, жүрек ақауы, миокард инфарктісі, артық салмақ, ауыр тұқым қуалаушылық, ауруханаға жатқызу уақыты және инсульттің ауырлығы. Мысалы, Sania м. және Walker R. еңбектерінде nihss шкаласы статистикалық маңызды өмір сүру болжамдары екендігі анықталды. Еуропа, Ресей және Азия елдерінде қант диабеті мен қолайсыз нәтиже арасындағы өзара байланыстың болуын болжады. Зерттеу нәтижелері nihss шкаласы бойынша неврологиялық жетіспеушіліктің жасы, ауырлық дәрежесі жыл сайынғы өмір сүрудің статистикалық маңызды болжамдары екенін көрсетті. K.K. Andersen өз еңбектерінде бірлескен авторлармен бірге инсульт пен жыныс, миокард инфарктісі, неврологиялық жетіспеушіліктің ауырлығы арасындағы байланысты анықтады. Осыған ұқсас нәтижелер Ресей ғалымдарының зерттеуінде алынды, онда инсульттің өмір сүру деңгейі мен түрі, Жасы, жынысы, инсульт пен миокард инфарктісінің тарихы мен атриальды фибрилляцияның болуы арасындағы байланыс анықталды. Шетелдік авторлардың зерттеу нәтижелері пациенттерде артық салмақтың болуы өмір сүру деңгейімен тығыз байланысты екенін және керісінше, дене салмағының жетіспеушілігі бар науқастарда инсульттан өлу қаупі жоғары екенін көрсетті. Инсульттің нәтижесін анықтайтын маңызды факторлардың бірі-аурудың басталуынан бастап білікті медициналық көмек көрсетуге дейінгі уақыт [52].
Алайда, Қазақстанда жекелеген факторлардың инсультпен ауыратын науқастардың өмір сүруіне әсері қазіргі уақытта жеткілікті зерттелген жоқ. Әдебиеттерде Қазақстандағы инсульт ұзақ мерзімді нәтижелері бойынша тек бірлі-жарым Жарияланымдар ғана кездеседі. Қазақстан Республикасында инсульттің таяу және ұзақ мерзімді нәтижелері туралы мәліметтер ресми статистикамен шектелген, бұл Қазақстанда Ми инсультінен кейін өмір сүруге әсер ететін факторларды талдауды қиындатады.
Инсульттің ұзақ мерзімді (1 жыл және одан да көп) нәтижелерін зерттеу және инсульттің нәтижелеріне факторлардың әсерін бағалау халыққа медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыруды жоспарлау үшін маңызды рөл атқарады. Кейінгі өлім-жітімді болжаушылар туралы білім инсультпен ауыратын науқастарды емдеу мен оңалтуды ұйымдастыруды оңтайландыруда маңызды рөл атқарады.
1.2 Инсульттан кейінгі оңалту түрлері
Инсульт сияқты ауыр аурудан кейін адамдардың көпшілігі денсаулығын басқаша қадағалай бастайды, дәрігерлерге барады және олардың барлық нұсқауларын орындайды. Бұл, әрине, өте маңызды, өйткені қайталанатын инсульт қаупі жоғары, бірақ мұндай жауапты науқастарда бұл қауіп азаяды. Инсульт пациенттің отбасына да әсер етеді, көптеген отбасы мүшелері науқас туысының орнында болмас үшін денсаулығын мұқият қадағалай бастайды.
Оңалту курсынан сәтті өткен және айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасай алатын инсульт алған көптеген науқастар қалпына келтірудің жаңа жолдарын іздей бастайды. Олар бір-бірімен пайдалы тамақтанудың жаңа рецептерімен алмасады, жаңа жаттығулар кешендерімен бөліседі, олардың кейбіреулері интернетті игереді, бұл тек қарым-қатынас жасауға ғана емес, сонымен қатар сүйікті ісімен айналысуға мүмкіндік береді [53].
Мейірбикелік күтім. Мейірбикенің міндеттері:
- науқастың жай-күйін және асқынулардың даму қаупінің факторларын бастапқы бағалау;
- науқастың мейірбикелік жоспарын құру;
- науқастың жағдайын және асқыну қаупінің факторларын бақылау.
Инсульттің жедел кезеңінде негізгі іс - шаралар науқастың жалпы физикалық жағдайын жақсартуға, иммобилизациямен байланысты жағдайлардың алдын алуға, неврологиялық тапшылықты анықтауға және сақталған мүмкіндіктерге сәйкес, қозғалыс, сөйлеу, сенсорлық функцияларды, психоэмоционалды жағдайды жақсартуға, өзіне - өзі қызмет көрсету мен стереотиптік тұрмыстық жағдайларды қалпына келтіруге, қайталанған инсульттің алдын алуға бағытталған. Негізгі орын тоқыраудың алдын алуға арналған. Ол үшін науқасты әр 2 сағат сайын төсекте жаттықтыру, теріні емдеу, тыныс алу жаттығуларын жүргізу, науқасты ерте белсендіру қажет. Төменгі қан тамырларының тромбозын болдырмау үшін қысу шұлықтарын қолдануды ұмытпаңыз; антикоагулянттарды тағайындау туралы Жеке шешім қабылдаңыз. Сана сақталған кезде науқасты тамақтандыру үшін олар ащы, ысталған тағамды қоспағанда, тұзды шектей отырып, дәрумендер мен микроэлементтерге бай бөлшек тамақты пайдаланады. Сана жәненемесе жұтылу бұзылған кезде дегидратация пайда болады, бұл мидағы қан айналымының нашарлауына әкеледі. Орташа алғанда, адамға күніне шамамен 2 литр сұйықтық қажет (жоғары температурада, тез тыныс алу кезінде -- көп). Сұйықтық зонд арқылы немесе тамыр ішіне тамшылап түсуі керек.
Жатқан науқастардың негізгі проблемаларының бірі-іш қату. Өз кезегінде, дефекация кезінде шамадан тыс күш салу қайталанатын инсультқа әкелуі мүмкін. Бұл мәселенің шешімі диеталық терапия, сұйықтықтың жеткілікті мөлшерде түсуі, дефекацияны жүзеге асыру үшін қолайлы жағдайлар жасау, қажет болған жағдайда лактивті препараттарды қолдану болып табылады. Инсульттің жедел кезеңінде зәр шығару немесе еріксіз зәр шығару дамуы мүмкін. Бұл функцияны бақылау үшін енгізілетін және шығарылатын сұйықтықты, қажет болған жағдайда қуықтың катетеризациясын ескеру қажет. Ерікті емес зәр шығару және немесе дефекация кезінде теріні мұқият күту, сыртқы жыныс мүшелерін емдеу, іш киімді немесе памперсті уақтылы өзгерту қажет.
Инсульттің осы кезеңінде медбике науқастың сананың бұзылу динамикасына назар аударыңыз, бұл жағдайдың ауырлығын анықтауға және медициналық араласудың дұрыс жоспарын жасауға маңызды.
Есінің өнімді бұзылуы кезінде бал-бике пациенттің тыныштығын қамтамасыз етуі, оны ықтимал зақымданудан қорғауы тиіс; науқас жарығы өшірілген жеке палатаға оқшаулануы тиіс, одан қауіпті заттар шығарылуы тиіс; пациентпен үнемі медициналық бике немесе әлеуметтік маңызы бар адам болуы тиіс; консультация алу үшін шұғыл түрде психиатрды шақыртады және одан әрі оның тағайындауларын орындайды.
Медбике сананың өнімді емес бұзылыстарының түрлерін (таңдану, сопор, кома) ажырата білуі керек, өйткені сананың бұзылуының бір түрінің екіншісіне ауысуы науқастың жағдайының нашарлауының айқын көрсеткіші болып табылады, оны дереу дәрігерге хабарлау керек. Сананың өнімсіз бұзылуларында медбике тыныс алу, импульс, қан қысымын бақылау, енгізілген Сұйықтық пен диурездің мөлшерін бақылау және асқынулардың алдын алу керек.
Қозғалыс бұзылыстарын түзетуде кинезиотерапияға ерекше назар аударылады -- пассивті және белсенді жаттығулар, созылу жаттығулары, отыруға, тұруға, жүруге үйрету. Зақымдалған аяқ-қолдарды дұрыс төсеу, пассивті гимнастика, қан айналымын жақсартуға, Атрофияның алдын алуға және бұлшықет күшін қалпына келтіруге бағытталған массаж маңызды. Бұлшықет тонусын жоғарылату кезінде зардап шеккен аяқ-қолдарды функционалды тиімді жағдайда бекіту, биологиялық кері байланысты, кәсіби терапияны қолдана отырып, физиотерапия көмегімен дұрыс мотор стереотипін қалыптастыру қажет; бұлшықет тонусының шамадан тыс көтерілуіне жол бермеуге бағытталған массаж. Егер жүрек - тамыр жүйесінің жай-күйіне байланысты болса, физиотерапиялық процедуралар, электромиостимуляция қосылады.
Координаторлық бұзылыстарда ұсақ моториканы жаттықтыру, көмекші құралдардың (таяқ, жүріс) көмегімен қауіпсіз жүруді үйрету жүргізіледі, тұрмыстық қозғалыс стереотиптерін (түймелерді бекіту, құлыптарды ашу, ас құралдарын пайдалану және т.б.) дамытады.
Вестибулопатияда медбике науқастарға өзін-өзі ұстау әдістерін үйретеді, олар бас айналуды қоздырмайды, "қауіпсіз үй"ережелерін түсіндіреді.
Сезімтал бұзылулар үшін физиотерапиялық процедуралар пайдалы.
Сөйлеу бұзылыстарына көмектесу тыныс алуды бақылауды, тыныс алу қозғалыстарын үйлестіруді үйретуді, сөйлеу жылдамдығын бақылауды қамтиды (сөйлеу қарқынын бәсеңдету оны түсінікті етеді). Афазиямен ауыратын науқастарға сөйлеу терапиясы сабақтары (алдымен жеке, содан кейін топтық), логопедтің тапсырмаларын орындауға туыстарының белсенді қатысуы көрсетілген. Логопедиялық сабақтардың мақсаты - сөйлеу қызметін қалпына келтіру және науқасты вербалды емес әдістерді қолдану арқылы қарым-қатынас жасауға үйрету (жазулары бар карточкаларды, ым-ишараларды, ән айтуды пайдалану).
Науқастармен де, туыстарымен де психотерапиялық іс - шараларға, отбасы мүшелеріне кеңес беруге көп көңіл бөлінеді. Егер қандай да бір себептермен жіті инсультпен ауыратын науқас ауруханаға жатқызылмаған болса, патронаж мейірбикесі науқастың үйде қауіпсіз болуын, дәрігерлік тағайындауларды мұқият орындауды, пациентке күтім жасау жөніндегі іс - шараларды жүзеге асыруды және туыстарына жатқан пациентке күтім жасау дағдыларын үйретуді ұйымдастырып, қамтамасыз етуге үйретуі тиіс [59].
Қозғалыс дағдыларын қалпына келтірудегі мейірбикенің рөлі:
:: емдік дене шынықтыру әдіскерінің нұсқауы бойынша науқастармен сабақ өткізу
:: кешкі және демалыс күндері
:: биомеханикалық қадам позициясымен емдеу дозаланған жүру
:: Сөйлеу, оқу және жазу дағдыларын қалпына келтірудегі мейірбикенің рөлі
:: логопедтің нұсқауы бойынша науқастармен сабақ оқу
:: дыбыстар мен буындарды айту сөйлеу гимнастикасы
Өзіне-өзіқызметкөрсетудағдыларынқал пынакелтірудегімейірбикеніңрөлі
:: функционалдық тәуелділік деңгейін бағалау
:: дәрігермен қозғалыс белсенділігі мен өзіне-өзі қызмет көрсету көлемін талқылаңыз
:: науқасты өзіне-өзі қызмет көрсетуді жеңілдететін құрылғылармен қамтамасыз ету
:: жетіспеушілікті ыңғайсыздық пен дәрменсіздік тудырмай, өз әрекеттеріңізбен ақылға қонымды шектерде толтырыңыз
:: пациенттің күнделікті сабақтарымен еңбек терапиясы кешенін ұйымдастыру (тұрмыстық оңалту стенді, түрлі деңгейдегі балалар ойыншықтары)
:: артық жұмыс істеуді болдырмай, науқастың жағдайын бақылаңыз
:: науқаспен жеке әңгімелесу жүргізу.
Қоршағанортаныұйымдастыруүшінжарақа ттануқаупіназайтубойыншамейірбикені ңрөлі
:: қосымша қолдау көрсетіңіз
:: қозғалыстың қосалқы құралдарымен бағдарсыздану проблемасы бойынша мейірбикенің рөлін қамтамасыз ету
:: науқасты хабардар ету соңғы оқиғалар туралы ескерту
:: пациентті емшаралар, тамақ қабылдау орындарына алып бару.
:: Иық буынындағы ауырсыну мәселесі бойынша мейірбикенің рөлі
:: науқастың туыстарын паретикті қолмен жұмыс істеу ережелері мен қозғалу әдістерін үйрету
:: позициялауды пайдалану
:: Қайталанған инсульттің алдын-алу бойынша мейірбикенің рөлі пациентпен жұмыс кезінде артериялық Хаттаманы қолдану
:: гипертония
:: науқасты гипертония мектебіне тарту
:: 3-кезеңде инсультпен ауыратын науқасты емдеу кезінде медбике кездесетін мәселелер.
:: жарақаттану қаупі; отбасы мәселелері;
:: психологиялық және әлеуметтік бейімделу [60].
Инсульттан кейін тиімді қалпына келтіру үшін үмітсіздікке түспеу керек. Қалпына келтіру процесінде үлкен жетістіктерге жеткен науқастар ең бастысы - өз күшіне, еңбекқорлығына және шыдамдылығына деген ұмтылыс, сенім екенін біледі. Енді науқастың бұрынғы әлемі төңкеріліп, оның отбасы мен достарына көп бос уақыты бар. Бұрын туыстар мен туыстарға уақыт жетіспеді, өйткені көптеген әлеуметтік істер болды, бірақ қазір адам туыстарына деген көзқарасын асыра бағалап, олармен көбірек уақыт өткізе алады.
Аурудан кейінгі адамның ішкі әлемі өте маңызды. Инсульттан кейін адамдар бағалайтын ең бастысы-бұл шаршау мен ауырсынуға қарамастан алға ұмтылу қабілеті екенін түсіндіретін ерік күші. Енді Достық басқаша емес, құндылық ретінде қабылданады, өйткені пациенттердің өмірінен кейбір адамдар "инсультқа дейін" жоғалады.
Инсульттан кейін адам өз өмірінде көп нәрсені асыра бағалайды, қарапайым нәрселерде бұрын байқамаған нәрселерді анықтайды. Шынында да, инсульттан кейін жаңа өмір, кідіріссіз өмір, "осында және қазір"өмір басталады. Адам достарымен бірге болу, құпия нәрсе туралы сөйлесу, табиғатпен жалғыз болу және т. б. кез-келген мүмкіндікті бағалайды.
Дені сау адамдар инсульт алған адамдардан өмір сүруді үйренуі керек. Өйткені, денсаулығына байланысты проблемалары жоқ көптеген адамдар өздерінің бар нәрселерін бағаламайды. Алайда, қарамастан адамдардың инсульт кейін, начинаешь бағалай әрбір минут, өз өмірі.
Инсульттан кейінгі адамдар-бұл өмірден және қарым-қатынастан ләззат алуды шын жүректен үйренетін адамдар. Бұл адамдар өмірге басқаша қарайды, өмірдің шексіз емес екенін түсінеді, сондықтан ол жарқын және бай болуы керек.
Оңалту процесі немесе қалпына келтіру емі - бұл дене функциясының тұрақты бұзылуымен денсаулықтың бұзылуынан туындаған өмірлік шектеулерді жоюға немесе мүмкіндігінше толық өтеуге бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық іс-шаралар процесі және жүйесі. Науқастың функционалды қабілеті, оқу қабілеті, еңбек қызметі, әлеуметтік қатынастар және т. б. айтарлықтай төмендеген кезде қалпына келтіру емі қажет [54]. Бірінші кезекте, инсульттан кейін науқастарды оңалтудың негізгі принциптерін бөліп көрсету қажет.
Әрине, оңалту процесінің ерте басталуы маңызды рөл атқарады. Егер науқастың жағдайы мүмкіндік берсе, онда оңалтуды дереу бастау керек, сондай-ақ қайталама асқынулардың ( қысымның жаралары, контрактуралар, пневмония, тромбофлебиттер) дамуын болдырмау қажет.
Қалпына келтіру терапиясының ұзақтығы мен дәйектілігі дұрыс оңалтудың арқасында қол жеткізіледі, ол науқас жедел жәрдеммен кіретін неврология бөлімінде (немесе ангионеврологиялық бөлімде) басталуы керек. Осыдан кейін оңалту процесін аурухананың оңалту бөлімінде немесе оңалту орталығындасанаторийде жалғастыру қажет.
Оңалту шараларының тиімділігі мен тиімділігіне тек жоғары білікті мамандар ғана кепілдік бере алады: невролог - реабилитологтар, Медициналық және дене шынықтыру әдіскерлері, логопед - афазиологтар, психотерапевтер, физиотерапевтер.
Науқастар мен олардың туыстары оңалту процесі бойынша іс-шараларды белсенді түрде орындауға, сондай-ақ "үй тапсырмаларын"орындауға тиіс.
Инсульттан кейін көптеген науқастарда психологиялық және әлеуметтік бейімделу байқалады. Науқастар белсенді емес, сөйлеу белсенділігі күрт төмендейді немесе мүлдем жоқ. Мұндай науқастарда айқын ауырсыну синдромы, эмоционалдық бұзылулар және әлеуметтік мәртебені жоғалту бар.
Медикаментозды реабилитация. Инсульттан кейін науқастарды оңалтудың алғашқы күндерінен бастап ЕДШ, массаж және дәрі-дәрмектерді қолдануды біріктіру қажет. Осы санаттағы адамдардың оңалту нәтижелерін жақсарту үшін әртүрлі дәрілік препараттардың кең тізімі ұсынылады.
Инсульттан кейін пациенттерді медициналық оңалту, ең алдымен, мидың метаболикалық қорғанысын және мидың гемодинамикасына әсерін қамтиды[55].
Мұндай препараттарға мыналар жатады :
- цитофлавин,
- актовегин,
- цераксон,
- церебролизин,
- мехидол,
- глиатилин,
- элькар,
- тиоцетам.
Ерекше назар аудару керек: кавинтон, сермион, вазобрал - бұл препараттар мидың гемодинамикасына жағымды әсер етеді.
Қарастырайық негізгі ерекшеліктері механизмдердің қолданылу кейбір дәрілік заттарды жоғарыда аталғандардың тізімін.
1.Цитофлавин-нейропротекторлық, антигипоксикалық және антиоксиданттық әсерге ие. Препарат қанның оксигенациясын жақсартады, жасушалық тыныс алуды белсендіреді.
2. Актовегин-сілтілі және қышқыл фосфатазаның белсенділігін арттырады, нәтижесінде ақуыздар мен көмірсулар синтезінің жылдамдығы артады.
3. Цераксон-мидың цитотоксикалық және вазогендік ісінуін азайтуға көмектеседі.
4. Церебролизин-ми жасушаларының метаболизмін қалыпқа келтіреді, жүйке тінін ишемияның зақымдайтын факторларының теріс әсерінен қорғайды.
5. Элькар-ми тіндерінің гипоксия мен ишемияға төзімділігін арттырады.
6. Вазонит - "ұрлау" синдромын тудырмай, бұзылған қан айналымы аймағында қанмен қамтамасыз ету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы:Инсультпен ауыратын пациенттер туыстарының оңалту күтіміне байланысты ақпараттандыру дәрежесі
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. ИНСУЛЬТПЕН АУЫРАТЫН ПАЦИЕНТТЕР ТУЫСТАРЫНЫҢ ОҢАЛТУ КҮТІМІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ ДӘРЕЖЕСІ
1.1 Инсульт эпидемиологиясы
1.2 Инсульттан кейінгі оңалту түрлері
1.3 Инсультпен ауыратын пациенттердің туыстарының оңалту күтіміне үйретудегі мейіргердің рөлі және шетелдік тәжірибелер
2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУЛЕР МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеудің материалдары мен әдістері
2.2 Зерттеу нәтижелері
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ӨСС-Өмір сүру сапасы
МАЖБ-Ми қан айналымының жіті бұзылулары
ПТ-Пациенттердің туысы
ИКК-Инсульттан кейінгі күтім
ПА-Пациентті ақпараттандыру
МР-Мейіргердің рөлі
МК-Мейіргердің күтімі
ПО-Пациенттерді оңалту
ПҮ-Пациенттерді үйрету
ШТ-Шетелдік тәжірибелер
ИК-Инсульттан кейін
ОШ-Оқыту шаралары
МО-Мейіргердің оқытуы
ИИ-Ишемиялық инсульт
ГИ-Геморрагиялық инсульт
ЕДШ-Емдік дене шынықтыру
КІРІСПЕ
Тіркес сөздер: инсульт, оңалту, пациентті хабардар ету, пациенттің туыстары, мейіргер, оқыту, өмір сапасы, мейіргердің рөлі, оқыту шаралары
Тақырыптың өзектілігі ең алдымен, инсульттің пациентке, отбасына және жалпы қоғамға айтарлықтай таралуы мен ауыр медициналық, әлеуметтік және экономикалық салдарымен байланысты. Сондай-ақ, уақытылы басталған, жан-жақты, ғылыми негізделген оңалту шаралары жағдайында инсульттің нәтижелерін едәуір жақсартуға және пациенттің функционалды қабілеттерін толық қалпына келтіруге болады.
Инсульт әлемдегі өлімнің екінші, ал мүгедектіктің үшінші себебі болып табылады [1]. Инсульт - бұл ми қан айналымының жедел бұзылуы және церебральды неврологиялық симптомдардың тез дамуын тудырады.
Инсульт оның таралуы мен мүгедектік пен өлімнің жоғары деңгейіне байланысты маңызды медициналық-әлеуметтік проблема болып қала береді [5]. 2004 жылы ДДСҰ, Дүниежүзілік инсульт Федерациясы және Дүниежүзілік инсульт конгресі (Ванкувер, Канада) инсульт бүкіл әлем халқының өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жаһандық індет деп жариялады [6].
Қазіргі уақытта инсульт бүкіл әлемдегі халықтың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жаһандық эпидемия деп жарияланды. Жыл сайын 17 миллионға жуық адам инсульттан зардап шегеді, олардың 70% -ы төмен немесе орташа табысы бар елдерде тұрады [2]. Инсульт жылына 6,2 миллионнан астам адам өмірін қияды, ал аман қалған 50 миллионнан астам адам мүгедектіктің бір немесе басқа түріне ие. Егер инсультпен күрес бойынша бірыңғай жалпыәлемдік шаралар қолданылмаса, 2030 жылға қарай инсульттан болатын өлім-жітім 7,8 млн-ға жетеді деп болжануда [3].
Инсульттан кейінгі оңалту емдеу-профилактикалық іс-шаралардың ажырамас бөлігі болып табылады, оның мақсаты инсульт алған пациенттердің өмір сүру сапасын арттыру, олардың қалыпты жұмыс істеу жағдайларына тез оралуы болып табылады [4].
Бұл патологияның трагедиясы инсульттің емдеу, медициналық оңалту шығындарын және өндірістің жоғалуын ескере отырып, экономикаға орасан зор зиян келтіретіндігінде [7]. Экономикалық тұрғыдан алғанда, тікелей және жанама сияқты негізгі шығындардың 2 түрі бар. Тікелей шығындарға ауруханаға жатқызу, медициналық қызмет көрсету, дәрі-дәрмек терапиясы және ғылыми зерттеулер, жанама-мезгілсіз өлім және ұзақ мерзімді мүгедектік жатады. ДДСҰ мәліметтері бойынша, инсульт алған бір пациентке жұмсалатын шығын сомасы 55-тен 73 мың АҚШ долларына дейін ауытқиды. 2012 және 2030 жылдар аралығындағы кезеңде нақты шығыстар $ 71,55 млрд-тан $183,13 млрд-қа дейін өседі [8].
2018 жылы АҚШ-та жүрек-қан тамырлары ауруынан қайтыс болған әрбір алтыншы жағдай инсультпен байланысты болды [9]. Жыл сайын Америка Құрама Штаттарында 795 000-нан астам адам инсульт алады. Олардың шамамен 610 000-ы алғашқы жағдайлар. 2014-2015 жылдар аралығында АҚШ-та инсультпен байланысты шығындар шамамен 46 миллиард долларды құрады. Бұл сомаға медициналық қызметтер, инсультты емдеуге арналған дәрі-дәрмектер және өткізіп алған жұмыс күндері кіреді. Инсульт-ауыр созылмалы мүгедектіктің негізгі себебі. Инсульт 65 жастан асқан инсульттан аман қалғандардың жартысынан көбінің қозғалғыштығын төмендетеді [10].
Еуропалық Одақта инсульт өлімнің екінші себебі және ересектердегі мүгедектіктің негізгі себебі болып табылады [11]. Ол жыл сайын Еуропаның 1,1 миллион тұрғынына әсер етеді және 440 000 адамның өліміне әкеледі [12]. 2017 жылы инсультпен байланысты шығындар 45 миллиард еуроға бағаланды, оның ішінде медициналық көмекке және өнімділіктің жоғалуына тікелей және жанама шығындар. Халық өсіп, қарт адамдардың санының ұлғаюымен, инсульт оқиғалары және олардың ұзақ мерзімді салдары, сондай-ақ тиісті шығындар күрт өседі деп күтілуде [13]. Сондықтан инсульт ауыртпалығының болашақ проекциясы орта деңгей үшін құнды, сондай-ақ инсульт қызметін және алдын алу шараларын ұзақ мерзімді жоспарлау және ұйымдастыру үшін маңызды.
Инсульт Германияда да өлімнің екінші ең көп таралған себебі және ересектерде мүгедектіктің жиі кездесетін себептерінің бірі болып табылады [14].Инсультпен ауыратын науқастардың үштен төрттен бірі инсульттан кейінгі бірінші жыл ішінде қайтыс болады. Тірі қалғандардың 40% -ына дейін күнделікті әрекеттің ұзақ уақытқа созылған бұзылуынан зардап шегеді. Олар өздігінен жүру, жуу, киіну немесе тамақтану кезінде қиындықтарға тап болуы мүмкін [15].
Еуропа елдерінің ішінде Ресейде инсульттан болатын өлім деңгейі ең жоғары. Ресейде жыл сайын 450 мыңнан астам инсульт оқиғасы тіркеледі. Ресейде ми қан айналымының жедел бұзылуымен ауру жылына 1000 тұрғынға шаққанда 2,5-3,5 жағдайды құрайды, ал өлім-жітім 35% - ға жетеді, бірінші жылдың соңына қарай 12-15% - ға артады; инсульттан кейін 5 жыл ішінде пациенттердің 44%-ы қайтыс болады. Инсульттан кейінгі мүгедектік, мүгедектіктің барлық себептері арасында 1-ші орында және 10000 адамға шаққанда 3,2 құрайды. Айта кету керек, Ресейде адамдар батыс елдеріне қарағанда жас жаста инсульттан қайтыс болады. Сонымен, АҚШ-та қан айналымы жүйесі ауруларынан болатын барлық өлім-жітімнің 10% - дан азы 65 жасқа дейін, ал Ресейде бұл жаста пациенттердің 30%-ы қайтыс болады. Ресейде инсульт өлімі әлемдегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі болып табылады. Ол әр 100 000 адамға 175 өлімді құрайды [16].
Инсульт жаһандық проблема болса да, инсульттің ауыртпалығы әсіресе Азияда ауыр; оның өлімі Еуропа мен Солтүстік Америкаға қарағанда жоғары. Азия құрлығында әлем халқының үштен екісі тұрады, ал 2012 жылы тек Шығыс Азия ғана инсульттан болатын әлемдегі жалпы өлімнің 60% құрады [17]. Инсульт пен өлім-жітім Корея, Жапония, Тайвань сияқты солтүстік-шығыс елдерде және Қытайдың урбанизацияланған аудандарында азайды. Бұл қауіп факторларын бақылауға да, инсультты емдеудің жақсаруына да байланысты. Алайда, инсульттің төмендеуі сирек кездеседі, бұл ішінара халықтың тез қартаюына байланысты [18].
Бұл ауыртпалық Азия елдерінің дамуына, халықтың қартаюына және өмір салты факторларының өзгеруіне байланысты артады деп күтілуде. Оңтүстік Азия елдері (Үндістан, Пәкістан, Бангладеш және Шри-Ланка) әлем халқының 22% - ын және дамушы елдердің 40% - ын құрайды және әлемдегі инсульт өлімінің 40% - дан астамын құрайтын ең көп зардап шеккен аймақтар болып табылады [19].
ҚР-да жүрек-қан тамырлары ауруларынан зардап шегетін 2 млн. адам тіркелген, бұл елдің экономикалық белсенді халқының 12% - ын құрайды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері арасында жүрек-қан тамырлары ауруларынан болатын өлім-жітім бойынша Қазақстан Республикасы Молдовадан кейін екінші орында тұр [20]. Еліміздің әртүрлі өңірлерінде инсульттан сырқаттану жылына 1000 адамға шаққанда 2,5-тен 3,7 жағдайға дейін, ал өлім-жітім 100 мың адамға шаққанда 100-ден 180 жағдайға дейін құрайды [21]. ҚР Агенттігінің деректері бойынша бүгінгі күні елімізде инсульттан кейін 275 000 мүгедек тіркелген.
Қазақстан Республикасында инсультпен күрес проблемасы әлеуметтік саясаттың басым басты бағыттарының бірі болып табылады. Инсультпен ауыратын пациенттерге медициналық көмекті жетілдіру үшін өңірлік инсульт орталықтарын құру бойынша жоба әзірленді, ол Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған "Саламатты Қазақстан" бағдарламасына енді. Өңірлік тамыр орталықтары желісін ашудың арқасында үкіметтік деңгейде тамыр ауруларының алдын алу және инсульт пен миокард инфарктісінен болатын өлім-жітім мен мүгедектікті азайту жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу және іске асыру елдегі эпидемиологиялық жағдайды нақты жақсартуға мүмкіндік берді [22]. Алайда, өлім-жітімнің өзгеруінің оң үрдістеріне қарамастан, жоғары инциденттілік пен мүгедектікке байланысты инсульт бұрынғысынша ҚР-дағы негізгі өзекті проблемалардың бірі болып қалуда. Біздің елімізде мидың қан тамырлары ауруларынан болатын өлім-жітімнің жоғары деңгейіне байланысты бұл аурулардың ерте алдын-алуға көбірек көңіл бөлу қажеттілігі туындайды.
2017 жылдың қорытындысы бойынша Қызылорда облысында инсульт бойынша 2267 пациент тіркелді
Ми қан айналымының жіті бұзылуынан зардап шеккен пациенттерге оңалту көмегін ұйымдастырудың заманауи кешенді тәсілі еңбекке қабілетті жастағы инсульттан кейінгі пациенттердің 60% - на дейін (оңалту іс-шаралары жүйесінен өтпеген науқастардың 20% - ымен салыстырғанда) еңбекке немесе басқа белсенді әлеуметтік қызмет түріне қайтаруға мүмкіндік береді.
Оңалтудағы негізгі рөл мейіргерге жүктеледі, өйткені ол тәулік бойы қадағалауды қамтамасыз етеді, дәрігердің тағайындауларын орындайды, яғни.науқаспен күнделікті қарым-қатынас процесіне барынша қатысады және оңалтудың сәттілігі көбінесе оның жұмысының сапасына байланысты болады.
Айта кету керек, кәсіби күтім - бұл өнер. Ауыр науқасқа кәсіби күтім жасау-бұл ең алдымен жоғары сапалы күтім. Емделушілер үшін қолайлы жағдай жасау, сыпайы және әдепті қарым-қатынас жасау, кез келген сәтте көмек көрсетуге дайын болу сапалы күтім жасаудың міндетті шарты болып табылады. Күтімнің заманауи принциптері-қауіпсіздік, құпиялылық, жұқпалы қауіпсіздік, тәуелсіздік, қадір-қасиетті құрметтеу[23].
Ми қан айналымының жіті бұзылуынан өткен пациенттерді оңалту маңызды медициналық-әлеуметтік проблема болып табылады. Емдеу және оңалту процесінде бүгінгі таңда мейіргердің рөлі зор. Мейіргердің жоғары кәсіби деңгейдегі жұмысы пациенттің сауығуына деген сенімін арттырып, тиімді емделуге ықпал ететіні белгілі. Мейіргер пациентті емдеу процесіне белсенді қатысады, өйткені ол дәрігердің барлық нұсқауларын орындайды, медициналық процедуралар мен пациенттерге күтім жасайды. Мейіргерпациентермен үнемі байланыста болады, сондықтан оның пациентмен қарым-қатынас орнату қабілеті өте маңызды, бұл оны аурудың оң нәтижесіне бағыттайды.Күтім-пациентті оңалтудың маңызды компоненттерінің бірі, инсульттан кейін қалпына келтіру мерзімі мен қарқыны күтім процесінің сапасы мен ұйымдастырылуына байланысты. Инсульті бар пациентке оңалту мейіргерлік күтім науқастың бұзылған функцияларын қалпына келтіруге, ықтимал асқынулардың алдын алуға, тез қалпына келтіру үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған.
Инсульт-бұл пациенттің ғана емес, оның туыстарының да өмір сүру сапасын күрт өзгертетін оқиға. Инсульт алған жақын адамға жаңа өмір жағдайларына бейімделуге қалай көмектесуге болады? Ол үшін пациенттің туыстары оңалтудың негізгі міндеттері мен іс-шаралары туралы хабардар болып қана қоймай, сонымен қатар пациентке күтім жасаудың қарапайым шараларын орындауға үйретілуі керек. Пациенттің өзі мен оның жақындарының оңалту процесіне саналы түрде қатысуы ғана қолайлы оңалту болжамына қол жеткізуге көмектеседі. Пациенттер мен туыстарды ақпараттандыру және оқыту процесінде медбикелер маңызды рөл атқарады.
Инсульт алған пациенттердің туыстары көбінесе тұрақты психикалық стресс жағдайында болады. Мұндай шамадан тыс жүктеме физикалық шамадан тыс жүктеме мен ұйқының болмауынан, сондай-ақ жақын адамның тағдыры туралы алаңдаушылықтан, жаңа уайымдардан және бұрынғы өмір жоспарларының бұзылуынан, әдеттегі өмір салтының өзгеруінен, бұрынғы достарының кетуінен және қаржылық қиындықтардан туындауы мүмкін. Жақын адамның жағдайының нашарлауынан немесе оның өлімінен қорқып, науқастың туыстары кейде оған шамадан тыс қамқорлық жасайды. Өзгелерге қатты әсер ету көбінесе науқастың мінез-құлқының немесе көңіл-күйінің өзгеруінен туындайды, олар тітіркенудің немесе ұстамаудың, апатияның немесе депрессияның жоғарылауында, интеллектуалды төмендеуде немесе мінез-құлықтың бұзылуында көрінеді. Туыстарының психикалық шамадан тыс жүктелуі өз денсаулығына және науқастың тағдырына теріс әсер етеді. Пациентке ауру, оның салдары және бұзылған функцияларды қалпына келтіру перспективалары туралы объективті ақпарат бере отырып, оның жағдайын түсінуге және қабылдауға көмектесу өте маңызды. Мұндай білім оған ауруға бейімделуге, жаңа жағдайды түсінуге және өзін қабылдауға мүмкіндік береді, яғни қалпына келтіру жолында алғашқы қадам жасайды.
Инсульті бар пациентке күтім жасау көп уақытты қажет етеді, кейде ауруханадан шыққаннан кейін де жалғасатын ұзақ процесс. Сондықтан мейіргерлік іс-әрекеттің өте маңызды бағыты - инсультпен ауыратын пациенттердің туыстарын оқыту.
Зерттеу мақсаты: Инсультпен ауыратын пациенттер туыстарының оңалту күтіміне байланысты ақпараттандыру дәрежесін анықтау арқылы мейіргер ролін бағалау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Тақырыпқа байланысты отандық және шетелдік әдебиеттерден ақпарат жинау.
2. Дүниежүзі, Қазақстан және Қызылорда облысы бойынша стастикалық мәліметтерді анықтау.
3. Инсульт кейінгі оңалтуда мейіргердің рөлін көрсету
4. Инсульті бар пациенттер туыстарының оңалту күтіміне байланысты ақпараттану деңгейін сауалнама арқылы анықтау.
5. Сауалнама нәтижесіне талдау жүргізу, қортынды шығару.
Зерттеу объектісі:Қармақшы аудандық ауруханасы, оңалту бөлімшесі.
1-ТАРАУ. ИНСУЛЬТПЕН АУЫРАТЫН ПАЦИЕНТТЕР ТУЫСТАРЫНЫҢ ОҢАЛТУ КҮТІМІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ ДӘРЕЖЕСІ
1.1 Инсульт эпидемиологиясы
Инсульт-бұл ми қан айналымының жедел бұзылуы. Бұл қан миға енетін тамырлардың бітелуіне, қысылуына немесе жарылуына байланысты болады. Бұл жағдайда ми жасушалары оттегі мен қоректік заттардың жетіспеуінен өледі.
Инсульт (немесе ми қан айналымының жедел бұзылуы) - мидағы кенеттен қан айналымының бұзылуы.
Церебральды қан ағымының бұзылу механизміне байланысты инсульттің екі түрі бөлінеді:
1. Ишемиялық инсульт
2. Геморрагиялық инсульт
Инсульттің ишемиялық түрі-қан тамырларының бітелуіне байланысты немесе қан ағымы мидың қажеттіліктеріне сәйкес келмеген кезде пайда болады.
Инсульттің геморрагиялық түрі-тамырдың жарылуы және мидың жақын орналасқан құрылымдарына қан кету нәтижесінде пайда болады [24].
Ишемиялық инсульт жиі кездеседі, бұл жағдайлардың 80-85% құрайды. Геморрагиялық инсульт үлесіне 10-15% бөлінеді. 5% жағдайда инсульттің себебі белгісіз болып қалады.
Жедел ми қан айналымының бұзылу кезеңдері:
- Алғашқы үш күн (өткір кезең)- науқасқа Анестезиология және реанимация бөлімінде қарқынды терапия көрсетілген, бұл кезең асқынулардың жоғары деңгейімен қауіпті;
- Жиырма бірінші тәулікке дейін (жіті кезең)- науқасқа ОНМК неврология бөлімшесінде емделу, емдеуші дәрігердің тұрақты бақылауы, асқынулардың алдын алуға бағытталған шаралар көрсетіледі;
- Жиырма бірінші тәуліктен 6 айға дейін (жарақатты қалпына келтіру кезеңі);
- 6 айдан екі жылға дейін (кеш қалпына келтіру кезеңі) - науқасқа оңалту процесінде туыстары мен достарының көмегі, үйде емдеуді жалғастыру, оңалту бойынша түрлі шаралар қажет. Мұндай іс - шараларды амбулаториялық, стационарлық, санаторий-курорттық аймақтарда және әртүрлі оңалту клиникаларында өткізуге болады.
Көріп отырғанымыздай, инсульт - бұл ұзақ уақытқа созылатын ауыр ауру. Бұл науқас тарапынан да, оның туыстары тарапынан да көп шыдамдылықты қажет етеді.
Инсульттің көбірек дамуына ықпал ететін белгілі факторлар бар.
Ишемиялық инсульт үшін :
1. Егде және кәрілік жас ( 80 және одан да көп жас);
2. Еркек жынысы;
3. Артериялық гипертония;
4. Ас тұзын көп қолдану;
5. ТИА (өтпелі ишемиялық шабуыл);
6. Семіздік, әлсіз физикалық белсенділік;
7. ЖИА (жүректің ишемиялық ауруы);
8. Гиперхолестеринемия;
9. Жүрек ырғағының бұзылуы;
10. Жүрек жеткіліксіздігі;
11. Миды қанмен қамтамасыз ететін артериялардың атеросклерозы;
12. Темекі шегу;
13. Алкогольді ішу;
14. Отбасылық бейімділік;
15. Жиі гипотермия.
Геморрагиялық инсульт үшін:
1. Миды қанмен қамтамасыз ететін тамырлардың өзгерген құрылымдары;
2. Артериялық гипертензия;
3. Антиагреганттарды, тромболитиктерді, антикоагулянттарды ұзақ уақыт қолдану, өйткені олар коагуляция жүйесінің өзгеруіне ықпал етеді;
4. Алкогольді теріс пайдалану;
5. Есірткі қабылдау;
6. Ми ісіктері;
7. Ми тамырларының қабыну аутоиммунды аурулары.
Инсульттан кейін адам басқа сау тұрғындардан айтарлықтай ерекшеленеді. Оның мінез-құлқы өзгереді, реакциялар, соның ішінде эмоционалды, денеде физикалық өзгерістер болады.
Основные факторы риска инсульта разделяют на немодифицируемые (возраст, наследственная предрасположенность, пол) и модифицируемые (артериальная гипертония, курение, употребление алкоголя, дислипидемия, фибрилляция предсердий и другие заболевания сердца, факторы образа жизни, сахарный диабет, предшествующие транзиторные ишемические атаки (ТИА) и инсульт, применение оральных контрацептивов) [25].
Олардың арасында жас ерекше орын алады. Инсульттің даму қаупі жасы ұлғайған сайын 65 және одан жоғары жастағы науқастар арасында - 75,0% артады. 55 жасқа толғаннан кейінгі әр онжылдықта инсульт ықтималдығы шамамен 2 есе артады. Инсульт ерлерге қарағанда әйелдерге қарағанда жиі кездеседі, бірақ әйелдер инсульттан қайтыс болғандардың жартысынан көбін құрайды [26]. Ұлыбританияда негроидтық нәсіл өкілдерінің арасындағы инсульт жиілігі европеоидтік нәсілге қарағанда 2 есе жоғары [27].
Артериялық гипертензия-инсультпен ауырған науқастардың 92,5%-ында анықталған инсульттің даму қаупінің маңызды тәуелсіз модификацияланатын факторы. Әлемнің 22 елінде орындалған INTERSTROKE зерттеуінде, АГ - ишемиялық және геморрагиялық инсульттің дамуындағы ең маңызды ФР (жалпы популяциялық тәуекел 90,3% - ды құрады) екендігі көрсетілген [28]. Зерттеу нәтижелері АҚ көрсеткіштерінің орташа есеппен 5-6 мм рт. ст. төмендегенін көрсетті. диастолалық қан қысымы және 10-12 мм рт. ст. үшін. систолалық қан қысымы 3-5 жыл ішінде даму қаупін 31,0% - ға азайтты. Гипотензивті терапияны қолдана отырып, қан қысымының төмендеуі қайталанатын инсульттің төмендеуіне ықпал етеді. Қан қысымы мен инсульт қаупі арасындағы байланыс систолалық және диастолалық үшін де орнатылғанына қарамастан [29].
Қант диабеті артериялық гипертензиядан кейінгі инсульт даму қаупінің екінші маңызды факторы болып саналады [30]. Белгілі болғандай, АГ аясында қандағы глюкоза концентрациясының жоғарылауы МИ даму ықтималдығын арттырады және микроангиопатияға, ірі тамырлардың атеросклерозының жедел дамуына әкеледі. Қант диабетімен ауыратын науқастарда инсульт қаупі 5 есе жоғары. Инсульттің салыстырмалы даму қаупі 2 типті қант диабетімен ауыратын адамдарда қант диабетімен ауыратын адамдармен салыстырғанда 1,8-6,0 есе жоғары. Қант диабетімен ауыратын науқастар арасында инсульттан қайтыс болу қаупі қант диабетімен ауыратын науқастармен салыстырғанда 2,8 есе жоғары болды, бұл ретте ишемиялық инсульттан қайтыс болу қаупі 3,8 есе жоғары болды [31].
Атриальды фибрилляция-инсульт пен тромбоэмболия қаупінің 5 есе артуына әкелетін инсульттің маңызды тәуелсіз қауіп факторы болып табылады. Атриальды фибрилляциямен байланысты церебральды инсульт бұзылған функциялардың нашар қалпына келуімен және жоғары өліммен байланысты. [32].
Инсульт-жедел миокард инфарктісінің жиі асқынуы, әсіресе сол жақ қарыншаның тромбозымен асқынған және осы науқастардың 3-12% - ында дамиды [33]. Алғашқы 1-3 айда тромбтың белсенді пайда болу кезеңінде эмболия ықтималдығы жоғары, дегенмен миокард дисфункциясы, жүрек жеткіліксіздігі немесе ФП-мен ауыратын науқастарда оның қаупі өткір фазадан тыс жерде де маңызды болып қала береді. EUROSTROKE зерттеуінде алынған деректер миокард инфарктісі бар адамдарда инсульт қаупі 3,1 есе жоғары екенін қарастыруға мүмкіндік береді. Таяудағы зерттеу деректері бойынша, стационарлық емдеу кезеңінде инсульттің дамуы 44% жағдайда өліммен аяқталды және өліммен тәуелсіз байланысты болды (ОР 12,5 кезінде 95% ДИ 5,7-ден 27,4-ке дейін; p0,01) [34].
Фремингем зерттеуіне сәйкес темекі шегу ИИ даму қаупін 2 есе, ал субарахноидты қан кету қаупін 3 есе арттырады. Тәуекел дәрежесі темекі шегудің қарқындылығына (күніне темекі шегетіндер саны) және ұзақтығына (жылдар Саны) байланысты және темекі шегуді тоқтатқаннан кейін 2-4 жылдан кейін азаяды. Темекі шегу фибриноген деңгейін және қанның тұтқырлығын арттырады, тромбоциттердің функционалды белсенділігін арттырады, каротид пен коронарлық артериялардың атеросклерозын тездетеді, қан қысымының жоғарылауына ықпал етеді [35].
Дене салмағының = 25 кгм2 жоғарылауы артериялық гипертензия мен қант диабеті жиілігінің артуына байланысты инсульт қаупінің жоғарылауымен байланысты. 25 зерттеуді қамтитын мета-анализде артық салмақ пен семіздік жасына, өмір салтына және жүрек-қан тамырлары ауруларының басқа факторларына қарамастан ишемиялық инсульт қаупінің жоғарылауымен байланысты екендігі көрсетілген. Жақында Данияда 21884 инсульт пациенттерін бақылаумен жүргізілген бес жылдық ауқымды зерттеуде артық салмақ пен семіздік инсульттан кейінгі өмір сүрудің жақсы болжамымен байланысты екендігі анықталды. Дене салмағының төмендеуі қан қысымының төмендеуіне әкелсе де, бұл инсульт қаупінің төмендеуіне әкелмейді [36]. Семіздікпен ауыратын науқастарда атерогенді дислипидемия да дамиды. Дислипидемиямен және әртүрлі қатар жүретін аурулармен 6500-ден астам науқас қатысқан зерттеулерде статиндерді қолдану тәжірибесі жалпы холестериннің, төмен тығыздықтағы липоротеидтердің және триглицеридтердің жанама әсерлердің минимумында айтарлықтай төмендеуіне қол жеткізуге мүмкіндік берді [37].
Өтпелі ишемиялық шабуыл (ӨИШ) ми инфарктісі мен миокард инфарктісінің даму қаупінің маңызды факторы болып табылады. Ишемиялық инсульттің даму қаупі ӨИШ бар науқастарда жылына шамамен 4-5% құрайды, бұл ретте пациенттер ӨИШ-дан кейінгі алғашқы 90 күн ішінде үлкен инсульттің дамуына барынша бейім [38].
Репродуктивті жастағы 24000 әйелді қосқанда мета-талдау деректері бойынша, ішілетін контрацептивтерді қолдану ишемиялық инсульттің даму қаупін 3 есе арттыратыны көрсетілген [39]. Кокран жүйелі шолуында гормондарды алмастыратын терапия инсульт қаупінің жоғарылауымен байланысты екендігі анықталды. Әйелдердің денсаулығын жақсартатын рандомизацияланған бақылаулы зерттеуінде инсульт қаупі гормондарды алмастыратын терапияны ұзақ уақыт қолданатын әйелдерде ғана өсетіні анықталды [40].
Эпидемиологиялық зерттеулерге арналған әдебиеттерде соңғы онжылдықта МИ - мен ауыратын науқастардың 28 күндік өлімі туралы талқылауға маңызды орын берілді. 2006 жылы Хельсингбор конференциясында (Хельсинборг қ., Швеция, 2006) инсульт кезінде медициналық көмек көрсету жүйесін дамытудың 10 жылға арналған бірыңғай халықаралық стратегиясын (2006-2015) әзірлеу туралы шешім қабылданды, оның негізгі мақсаты инсульттан кейін 4 апта ішінде пациенттердің 85 пайыздық өмір сүруі болып табылады [41].
Ресейде инсульттан болатын өлім - жітім-әлемдегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі (2010 ж.100 мың тұрғынға шаққанда 262,3), Ресейде инсульттан кейінгі 28 күндік өмір сүру деңгейі 65,4%, ал сол кезеңдегі өлім-жітім - 34,6% [42]. Сондай-ақ, жоғары 28 күндік өлім Грузияда 35,0% байқалады [43]. Ең төменгі 28 күндік өлім Францияда тіркелген-8%, ал ЕО елдерінде аз жоғары көрсеткіштер байқалады: Эстонияда 26,2%, Ұлыбританияда 23,6%, Италияда 20,6%, Португалияда 16,1%, Германияда 13,6%. [44]. Ұқсас мәліметтер Австралияда 20,2%, Жаңа Зеландияда 27,1% көрсетілген. Латын Америкасы елдерінде: Мексикада 39%, Чили 23,3%, Бразилияда 19,1% [45].
28 күндік өлім-жітімнің қауіп факторлары ми инсультімен сырқаттанушылық пен өлім-жітімді төмендетуге бағытталған бастапқы және қайталама алдын-алу шараларын әзірлеуді жоспарлау кезінде ескеріледі. Зерттеулер көрсеткендей, церебральды инсульттің нәтижесі көптеген факторларға байланысты, көбінесе өзгеретін факторларды - артериялық гипертензияны, қант диабетін, артық дене салмағын және өзгермейтін - жасын, жынысын және этникалық құрамын анықтауға болады [46]. Алайда, бұл факторлар Шығыс Қазақстанның экологиялық қолайсыз аумағында тұратын көпұлтты популяцияда қандай рөл атқаратыны белгісіз.
Дат ғалымдарының мәліметтері бойынша, жас, атриальды фибрилляция, жедел миокард инфарктісі және неврологиялық жетіспеушіліктің ауырлығы ерте өліммен байланысты болды [47]. 28 күндік өлімге әсер ететін факторларды зерттеу орыс әдебиетінде сирек кездеседі. Н. М. Хасанованың деректері бойынша инсультпен ауырғаннан кейін өлім қаупінің болжамдық факторлары инсульт пен артериялық гипертензия болды [48]. Н. Николаеваның зерттеуінде инсультпен жедел миокард инфарктісінің комбинациясы болжамды қолайсыз фактор болып табылады [49].
Қазақстанда инсульттан болатын 28 күндік өлім-жітім, сондай-ақ өлім-жітімге әсер ететін қауіп факторлары бойынша деректерді біз халықаралық рецензияланатын әдебиеттерден таба алмадық, алайда өлім-жітімнің жоғары көрсеткіштерін назарға ала отырып, ерте өлім-жітім айтарлықтай жоғары деп болжауға болады. Ресми статистиканың біріктірілген деректері өңірлік деңгейде деректердің болмауы салдарынан Қазақстандағы церебральді инсульт және ерте өлім проблемасының жай-күйін толық көлемде көрсетпейді, бұл нақты популяцияның зерделенетін нәтижесіне тәуекел факторларының әсерін бағалауға мүмкіндік береді.
2006 жылы өткен Хельсинбор конференциясында инсультпен ауыратын науқастарға көмек көрсету қызметтерін ұйымдастыруға, инсульттің жіті кезеңін жүргізуге, инсульттің алдын алуға, оңалтуға, өмір сүру сапасын бағалауға және инсульттің клиникалық нәтижесіне қатысты бірыңғай халықаралық стратегиялар әзірленді [41]. Жедел кезеңде пациенттердің 30% - ы қайтыс болады. Жыл ішінде науқастардың тағы 10-15% қайтыс болады. Инсульттан аман қалғандардың 80% - ы күнделікті өмірде қандай да бір шектеулерді дамытады [50]. Дамыған елдерде жылдық өмір сүру жиілігі 57 - 92% аралығында өзгереді. Дамыған елдерде, мысалы, Германияда бұл көрсеткіш 76,8% - ға тең, Австралияда - 57% , Бразилия 69,1% , Канадада 76,4% , Ресей 65,4%, Белоруссияда - 62,6% [51]. Инсульт нәтижесін болжаушыларға қатысты көптеген шешілмеген мәселелер бар. Әдебиеттерде проблеманың жоғары таралуына қарамастан, Қазақстанда МИ нәтижесінің детерминанттары бойынша жекелеген жарияланымдар бар.
Инсульттің нәтижесін болжау жас, жыныс, этникалық, инсульт түрі сияқты көптеген факторларға байланысты, атриальды фибрилляция, жүрек ақауы, миокард инфарктісі, артық салмақ, ауыр тұқым қуалаушылық, ауруханаға жатқызу уақыты және инсульттің ауырлығы. Мысалы, Sania м. және Walker R. еңбектерінде nihss шкаласы статистикалық маңызды өмір сүру болжамдары екендігі анықталды. Еуропа, Ресей және Азия елдерінде қант диабеті мен қолайсыз нәтиже арасындағы өзара байланыстың болуын болжады. Зерттеу нәтижелері nihss шкаласы бойынша неврологиялық жетіспеушіліктің жасы, ауырлық дәрежесі жыл сайынғы өмір сүрудің статистикалық маңызды болжамдары екенін көрсетті. K.K. Andersen өз еңбектерінде бірлескен авторлармен бірге инсульт пен жыныс, миокард инфарктісі, неврологиялық жетіспеушіліктің ауырлығы арасындағы байланысты анықтады. Осыған ұқсас нәтижелер Ресей ғалымдарының зерттеуінде алынды, онда инсульттің өмір сүру деңгейі мен түрі, Жасы, жынысы, инсульт пен миокард инфарктісінің тарихы мен атриальды фибрилляцияның болуы арасындағы байланыс анықталды. Шетелдік авторлардың зерттеу нәтижелері пациенттерде артық салмақтың болуы өмір сүру деңгейімен тығыз байланысты екенін және керісінше, дене салмағының жетіспеушілігі бар науқастарда инсульттан өлу қаупі жоғары екенін көрсетті. Инсульттің нәтижесін анықтайтын маңызды факторлардың бірі-аурудың басталуынан бастап білікті медициналық көмек көрсетуге дейінгі уақыт [52].
Алайда, Қазақстанда жекелеген факторлардың инсультпен ауыратын науқастардың өмір сүруіне әсері қазіргі уақытта жеткілікті зерттелген жоқ. Әдебиеттерде Қазақстандағы инсульт ұзақ мерзімді нәтижелері бойынша тек бірлі-жарым Жарияланымдар ғана кездеседі. Қазақстан Республикасында инсульттің таяу және ұзақ мерзімді нәтижелері туралы мәліметтер ресми статистикамен шектелген, бұл Қазақстанда Ми инсультінен кейін өмір сүруге әсер ететін факторларды талдауды қиындатады.
Инсульттің ұзақ мерзімді (1 жыл және одан да көп) нәтижелерін зерттеу және инсульттің нәтижелеріне факторлардың әсерін бағалау халыққа медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыруды жоспарлау үшін маңызды рөл атқарады. Кейінгі өлім-жітімді болжаушылар туралы білім инсультпен ауыратын науқастарды емдеу мен оңалтуды ұйымдастыруды оңтайландыруда маңызды рөл атқарады.
1.2 Инсульттан кейінгі оңалту түрлері
Инсульт сияқты ауыр аурудан кейін адамдардың көпшілігі денсаулығын басқаша қадағалай бастайды, дәрігерлерге барады және олардың барлық нұсқауларын орындайды. Бұл, әрине, өте маңызды, өйткені қайталанатын инсульт қаупі жоғары, бірақ мұндай жауапты науқастарда бұл қауіп азаяды. Инсульт пациенттің отбасына да әсер етеді, көптеген отбасы мүшелері науқас туысының орнында болмас үшін денсаулығын мұқият қадағалай бастайды.
Оңалту курсынан сәтті өткен және айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасай алатын инсульт алған көптеген науқастар қалпына келтірудің жаңа жолдарын іздей бастайды. Олар бір-бірімен пайдалы тамақтанудың жаңа рецептерімен алмасады, жаңа жаттығулар кешендерімен бөліседі, олардың кейбіреулері интернетті игереді, бұл тек қарым-қатынас жасауға ғана емес, сонымен қатар сүйікті ісімен айналысуға мүмкіндік береді [53].
Мейірбикелік күтім. Мейірбикенің міндеттері:
- науқастың жай-күйін және асқынулардың даму қаупінің факторларын бастапқы бағалау;
- науқастың мейірбикелік жоспарын құру;
- науқастың жағдайын және асқыну қаупінің факторларын бақылау.
Инсульттің жедел кезеңінде негізгі іс - шаралар науқастың жалпы физикалық жағдайын жақсартуға, иммобилизациямен байланысты жағдайлардың алдын алуға, неврологиялық тапшылықты анықтауға және сақталған мүмкіндіктерге сәйкес, қозғалыс, сөйлеу, сенсорлық функцияларды, психоэмоционалды жағдайды жақсартуға, өзіне - өзі қызмет көрсету мен стереотиптік тұрмыстық жағдайларды қалпына келтіруге, қайталанған инсульттің алдын алуға бағытталған. Негізгі орын тоқыраудың алдын алуға арналған. Ол үшін науқасты әр 2 сағат сайын төсекте жаттықтыру, теріні емдеу, тыныс алу жаттығуларын жүргізу, науқасты ерте белсендіру қажет. Төменгі қан тамырларының тромбозын болдырмау үшін қысу шұлықтарын қолдануды ұмытпаңыз; антикоагулянттарды тағайындау туралы Жеке шешім қабылдаңыз. Сана сақталған кезде науқасты тамақтандыру үшін олар ащы, ысталған тағамды қоспағанда, тұзды шектей отырып, дәрумендер мен микроэлементтерге бай бөлшек тамақты пайдаланады. Сана жәненемесе жұтылу бұзылған кезде дегидратация пайда болады, бұл мидағы қан айналымының нашарлауына әкеледі. Орташа алғанда, адамға күніне шамамен 2 литр сұйықтық қажет (жоғары температурада, тез тыныс алу кезінде -- көп). Сұйықтық зонд арқылы немесе тамыр ішіне тамшылап түсуі керек.
Жатқан науқастардың негізгі проблемаларының бірі-іш қату. Өз кезегінде, дефекация кезінде шамадан тыс күш салу қайталанатын инсультқа әкелуі мүмкін. Бұл мәселенің шешімі диеталық терапия, сұйықтықтың жеткілікті мөлшерде түсуі, дефекацияны жүзеге асыру үшін қолайлы жағдайлар жасау, қажет болған жағдайда лактивті препараттарды қолдану болып табылады. Инсульттің жедел кезеңінде зәр шығару немесе еріксіз зәр шығару дамуы мүмкін. Бұл функцияны бақылау үшін енгізілетін және шығарылатын сұйықтықты, қажет болған жағдайда қуықтың катетеризациясын ескеру қажет. Ерікті емес зәр шығару және немесе дефекация кезінде теріні мұқият күту, сыртқы жыныс мүшелерін емдеу, іш киімді немесе памперсті уақтылы өзгерту қажет.
Инсульттің осы кезеңінде медбике науқастың сананың бұзылу динамикасына назар аударыңыз, бұл жағдайдың ауырлығын анықтауға және медициналық араласудың дұрыс жоспарын жасауға маңызды.
Есінің өнімді бұзылуы кезінде бал-бике пациенттің тыныштығын қамтамасыз етуі, оны ықтимал зақымданудан қорғауы тиіс; науқас жарығы өшірілген жеке палатаға оқшаулануы тиіс, одан қауіпті заттар шығарылуы тиіс; пациентпен үнемі медициналық бике немесе әлеуметтік маңызы бар адам болуы тиіс; консультация алу үшін шұғыл түрде психиатрды шақыртады және одан әрі оның тағайындауларын орындайды.
Медбике сананың өнімді емес бұзылыстарының түрлерін (таңдану, сопор, кома) ажырата білуі керек, өйткені сананың бұзылуының бір түрінің екіншісіне ауысуы науқастың жағдайының нашарлауының айқын көрсеткіші болып табылады, оны дереу дәрігерге хабарлау керек. Сананың өнімсіз бұзылуларында медбике тыныс алу, импульс, қан қысымын бақылау, енгізілген Сұйықтық пен диурездің мөлшерін бақылау және асқынулардың алдын алу керек.
Қозғалыс бұзылыстарын түзетуде кинезиотерапияға ерекше назар аударылады -- пассивті және белсенді жаттығулар, созылу жаттығулары, отыруға, тұруға, жүруге үйрету. Зақымдалған аяқ-қолдарды дұрыс төсеу, пассивті гимнастика, қан айналымын жақсартуға, Атрофияның алдын алуға және бұлшықет күшін қалпына келтіруге бағытталған массаж маңызды. Бұлшықет тонусын жоғарылату кезінде зардап шеккен аяқ-қолдарды функционалды тиімді жағдайда бекіту, биологиялық кері байланысты, кәсіби терапияны қолдана отырып, физиотерапия көмегімен дұрыс мотор стереотипін қалыптастыру қажет; бұлшықет тонусының шамадан тыс көтерілуіне жол бермеуге бағытталған массаж. Егер жүрек - тамыр жүйесінің жай-күйіне байланысты болса, физиотерапиялық процедуралар, электромиостимуляция қосылады.
Координаторлық бұзылыстарда ұсақ моториканы жаттықтыру, көмекші құралдардың (таяқ, жүріс) көмегімен қауіпсіз жүруді үйрету жүргізіледі, тұрмыстық қозғалыс стереотиптерін (түймелерді бекіту, құлыптарды ашу, ас құралдарын пайдалану және т.б.) дамытады.
Вестибулопатияда медбике науқастарға өзін-өзі ұстау әдістерін үйретеді, олар бас айналуды қоздырмайды, "қауіпсіз үй"ережелерін түсіндіреді.
Сезімтал бұзылулар үшін физиотерапиялық процедуралар пайдалы.
Сөйлеу бұзылыстарына көмектесу тыныс алуды бақылауды, тыныс алу қозғалыстарын үйлестіруді үйретуді, сөйлеу жылдамдығын бақылауды қамтиды (сөйлеу қарқынын бәсеңдету оны түсінікті етеді). Афазиямен ауыратын науқастарға сөйлеу терапиясы сабақтары (алдымен жеке, содан кейін топтық), логопедтің тапсырмаларын орындауға туыстарының белсенді қатысуы көрсетілген. Логопедиялық сабақтардың мақсаты - сөйлеу қызметін қалпына келтіру және науқасты вербалды емес әдістерді қолдану арқылы қарым-қатынас жасауға үйрету (жазулары бар карточкаларды, ым-ишараларды, ән айтуды пайдалану).
Науқастармен де, туыстарымен де психотерапиялық іс - шараларға, отбасы мүшелеріне кеңес беруге көп көңіл бөлінеді. Егер қандай да бір себептермен жіті инсультпен ауыратын науқас ауруханаға жатқызылмаған болса, патронаж мейірбикесі науқастың үйде қауіпсіз болуын, дәрігерлік тағайындауларды мұқият орындауды, пациентке күтім жасау жөніндегі іс - шараларды жүзеге асыруды және туыстарына жатқан пациентке күтім жасау дағдыларын үйретуді ұйымдастырып, қамтамасыз етуге үйретуі тиіс [59].
Қозғалыс дағдыларын қалпына келтірудегі мейірбикенің рөлі:
:: емдік дене шынықтыру әдіскерінің нұсқауы бойынша науқастармен сабақ өткізу
:: кешкі және демалыс күндері
:: биомеханикалық қадам позициясымен емдеу дозаланған жүру
:: Сөйлеу, оқу және жазу дағдыларын қалпына келтірудегі мейірбикенің рөлі
:: логопедтің нұсқауы бойынша науқастармен сабақ оқу
:: дыбыстар мен буындарды айту сөйлеу гимнастикасы
Өзіне-өзіқызметкөрсетудағдыларынқал пынакелтірудегімейірбикеніңрөлі
:: функционалдық тәуелділік деңгейін бағалау
:: дәрігермен қозғалыс белсенділігі мен өзіне-өзі қызмет көрсету көлемін талқылаңыз
:: науқасты өзіне-өзі қызмет көрсетуді жеңілдететін құрылғылармен қамтамасыз ету
:: жетіспеушілікті ыңғайсыздық пен дәрменсіздік тудырмай, өз әрекеттеріңізбен ақылға қонымды шектерде толтырыңыз
:: пациенттің күнделікті сабақтарымен еңбек терапиясы кешенін ұйымдастыру (тұрмыстық оңалту стенді, түрлі деңгейдегі балалар ойыншықтары)
:: артық жұмыс істеуді болдырмай, науқастың жағдайын бақылаңыз
:: науқаспен жеке әңгімелесу жүргізу.
Қоршағанортаныұйымдастыруүшінжарақа ттануқаупіназайтубойыншамейірбикені ңрөлі
:: қосымша қолдау көрсетіңіз
:: қозғалыстың қосалқы құралдарымен бағдарсыздану проблемасы бойынша мейірбикенің рөлін қамтамасыз ету
:: науқасты хабардар ету соңғы оқиғалар туралы ескерту
:: пациентті емшаралар, тамақ қабылдау орындарына алып бару.
:: Иық буынындағы ауырсыну мәселесі бойынша мейірбикенің рөлі
:: науқастың туыстарын паретикті қолмен жұмыс істеу ережелері мен қозғалу әдістерін үйрету
:: позициялауды пайдалану
:: Қайталанған инсульттің алдын-алу бойынша мейірбикенің рөлі пациентпен жұмыс кезінде артериялық Хаттаманы қолдану
:: гипертония
:: науқасты гипертония мектебіне тарту
:: 3-кезеңде инсультпен ауыратын науқасты емдеу кезінде медбике кездесетін мәселелер.
:: жарақаттану қаупі; отбасы мәселелері;
:: психологиялық және әлеуметтік бейімделу [60].
Инсульттан кейін тиімді қалпына келтіру үшін үмітсіздікке түспеу керек. Қалпына келтіру процесінде үлкен жетістіктерге жеткен науқастар ең бастысы - өз күшіне, еңбекқорлығына және шыдамдылығына деген ұмтылыс, сенім екенін біледі. Енді науқастың бұрынғы әлемі төңкеріліп, оның отбасы мен достарына көп бос уақыты бар. Бұрын туыстар мен туыстарға уақыт жетіспеді, өйткені көптеген әлеуметтік істер болды, бірақ қазір адам туыстарына деген көзқарасын асыра бағалап, олармен көбірек уақыт өткізе алады.
Аурудан кейінгі адамның ішкі әлемі өте маңызды. Инсульттан кейін адамдар бағалайтын ең бастысы-бұл шаршау мен ауырсынуға қарамастан алға ұмтылу қабілеті екенін түсіндіретін ерік күші. Енді Достық басқаша емес, құндылық ретінде қабылданады, өйткені пациенттердің өмірінен кейбір адамдар "инсультқа дейін" жоғалады.
Инсульттан кейін адам өз өмірінде көп нәрсені асыра бағалайды, қарапайым нәрселерде бұрын байқамаған нәрселерді анықтайды. Шынында да, инсульттан кейін жаңа өмір, кідіріссіз өмір, "осында және қазір"өмір басталады. Адам достарымен бірге болу, құпия нәрсе туралы сөйлесу, табиғатпен жалғыз болу және т. б. кез-келген мүмкіндікті бағалайды.
Дені сау адамдар инсульт алған адамдардан өмір сүруді үйренуі керек. Өйткені, денсаулығына байланысты проблемалары жоқ көптеген адамдар өздерінің бар нәрселерін бағаламайды. Алайда, қарамастан адамдардың инсульт кейін, начинаешь бағалай әрбір минут, өз өмірі.
Инсульттан кейінгі адамдар-бұл өмірден және қарым-қатынастан ләззат алуды шын жүректен үйренетін адамдар. Бұл адамдар өмірге басқаша қарайды, өмірдің шексіз емес екенін түсінеді, сондықтан ол жарқын және бай болуы керек.
Оңалту процесі немесе қалпына келтіру емі - бұл дене функциясының тұрақты бұзылуымен денсаулықтың бұзылуынан туындаған өмірлік шектеулерді жоюға немесе мүмкіндігінше толық өтеуге бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық іс-шаралар процесі және жүйесі. Науқастың функционалды қабілеті, оқу қабілеті, еңбек қызметі, әлеуметтік қатынастар және т. б. айтарлықтай төмендеген кезде қалпына келтіру емі қажет [54]. Бірінші кезекте, инсульттан кейін науқастарды оңалтудың негізгі принциптерін бөліп көрсету қажет.
Әрине, оңалту процесінің ерте басталуы маңызды рөл атқарады. Егер науқастың жағдайы мүмкіндік берсе, онда оңалтуды дереу бастау керек, сондай-ақ қайталама асқынулардың ( қысымның жаралары, контрактуралар, пневмония, тромбофлебиттер) дамуын болдырмау қажет.
Қалпына келтіру терапиясының ұзақтығы мен дәйектілігі дұрыс оңалтудың арқасында қол жеткізіледі, ол науқас жедел жәрдеммен кіретін неврология бөлімінде (немесе ангионеврологиялық бөлімде) басталуы керек. Осыдан кейін оңалту процесін аурухананың оңалту бөлімінде немесе оңалту орталығындасанаторийде жалғастыру қажет.
Оңалту шараларының тиімділігі мен тиімділігіне тек жоғары білікті мамандар ғана кепілдік бере алады: невролог - реабилитологтар, Медициналық және дене шынықтыру әдіскерлері, логопед - афазиологтар, психотерапевтер, физиотерапевтер.
Науқастар мен олардың туыстары оңалту процесі бойынша іс-шараларды белсенді түрде орындауға, сондай-ақ "үй тапсырмаларын"орындауға тиіс.
Инсульттан кейін көптеген науқастарда психологиялық және әлеуметтік бейімделу байқалады. Науқастар белсенді емес, сөйлеу белсенділігі күрт төмендейді немесе мүлдем жоқ. Мұндай науқастарда айқын ауырсыну синдромы, эмоционалдық бұзылулар және әлеуметтік мәртебені жоғалту бар.
Медикаментозды реабилитация. Инсульттан кейін науқастарды оңалтудың алғашқы күндерінен бастап ЕДШ, массаж және дәрі-дәрмектерді қолдануды біріктіру қажет. Осы санаттағы адамдардың оңалту нәтижелерін жақсарту үшін әртүрлі дәрілік препараттардың кең тізімі ұсынылады.
Инсульттан кейін пациенттерді медициналық оңалту, ең алдымен, мидың метаболикалық қорғанысын және мидың гемодинамикасына әсерін қамтиды[55].
Мұндай препараттарға мыналар жатады :
- цитофлавин,
- актовегин,
- цераксон,
- церебролизин,
- мехидол,
- глиатилин,
- элькар,
- тиоцетам.
Ерекше назар аудару керек: кавинтон, сермион, вазобрал - бұл препараттар мидың гемодинамикасына жағымды әсер етеді.
Қарастырайық негізгі ерекшеліктері механизмдердің қолданылу кейбір дәрілік заттарды жоғарыда аталғандардың тізімін.
1.Цитофлавин-нейропротекторлық, антигипоксикалық және антиоксиданттық әсерге ие. Препарат қанның оксигенациясын жақсартады, жасушалық тыныс алуды белсендіреді.
2. Актовегин-сілтілі және қышқыл фосфатазаның белсенділігін арттырады, нәтижесінде ақуыздар мен көмірсулар синтезінің жылдамдығы артады.
3. Цераксон-мидың цитотоксикалық және вазогендік ісінуін азайтуға көмектеседі.
4. Церебролизин-ми жасушаларының метаболизмін қалыпқа келтіреді, жүйке тінін ишемияның зақымдайтын факторларының теріс әсерінен қорғайды.
5. Элькар-ми тіндерінің гипоксия мен ишемияға төзімділігін арттырады.
6. Вазонит - "ұрлау" синдромын тудырмай, бұзылған қан айналымы аймағында қанмен қамтамасыз ету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz