Өткір вирусты таралымды инфекциялар балалардың бронхты демікпеге шалдығуына әкеп соқтыратын маңызды фактор
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Қармақшы аудандық емханасында бронх астмасымен диспансерлік есепте тұратын балалардың анамнезіндегі фондық аурулардың кездесу жиілігі
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР КІРІСПЕ
1- тарау: БАЛАЛАРДАҒЫ ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІНІҢ АУРУЛАРЫ МЕН ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМДЕГІ ТАРАЛЫМЫН АНЫҚТАУ ДИНАМИКАСЫ.
0.1. Бронхиальды демікпенің сипаттамасы, бронх асмасына алып келетін факторлар.
0.2. Бронхиальды демікпенің таралымы.
0.3. Өлім көрсеткіші.
0.4. Бронхиальды астманың түрлері, клиникалық белгілері және асқынулары. 1.6.Бронхиальды демікпенің асқынуының алдын алу шаралары 1.7.Бронхиальды демікпесі бар балаларға жасалатын екпе.
1.8 Шетелдік тәжірибелер
1- тарау:ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Зерттеудің материалдары мен әдістері
1.2. Қармақшы ауданы емханасынан алынған статитикалық зерттеу жұмыстары. 3.3.Бронхиалды астмамен диспансерлі к есепте тұратын балалардың анемнезінде фондық ауруының кездесу жиілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫС
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер БА - бронх астмасы
ҚРДМ - Қазақстан РеспубликасыДенсаулық Мекемесі ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының АҚШ - Америка Құрама Штаты
GINA - Global Initiative for Asthma
АИТВ - адам иммунитет тапшылығы вирусы
ISAAC - International Study of Asthma and Allergies in Childhood
IgE - Иммуноглобулин
ОФВ1 - объём форсированного выдоха за 1 секунду
ЕДШ - емдік дене шынықтырау
Кіріспе
Тіркес сөздер:Тыныс алу жүйесінің аурулары,бронх астмасы,обструктивті тыныс алу жолдары,тұқымқуалаушылық,экологиялы қ факторлар,мүгедектік,өлім- жітім.
Тақырып өзектілігі.Қазіргі таңда әлемде бронхиалды астмамен 300 млн адам ауырады,бұл сан 2025 жылға дейін 100 млн тағы қосылуы мүмкін деген болжам бар.Бронхиалды астманың таралуы әр елде 1 ден 18 %ға дейін өсіп жатыр.Мысалы:Ресейде 3,4 % дан 10,6 % ға артқан.Бронхиалды астма адамдардың орта өмір сүру уақыттын қысқартады:әйелдерде:13,5 жас,ерлерде:6,6 жасқа.Және 1,5% адам осы ауру салдарынан мүгедектікке шалдығады.Сонымен қатар әлемде 250млн адам осы ауру салдарынан қайтыс болады.
2003-2012 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы бойынша 65892 бронхиалды астмамен тіркелді.Олардың ішінде 20967 -15 жасқа дейінгі балалар,3892-(15-17жас аралығындағы)жасөспірімдер және 40359-ересектер.
XXI ғасыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы аллергия ғасыры деп болжап отыр. Ең қауіпті аллергиялық аурулардың бірі бронх демікпесі. Ресми статистикаға сәйкес, көптеген жылдар бойы (10 жылдан астам) респираторлық аурулар Қазақстан Республикасында бірінші орын алады, оның ішінде пневмония, созылмалы бронхит және анықталмаған эмфизема, бронх демікпесі Қазақстан Республикасында 100 мың адамға шаққанда бронх демікпесі бар науқастардың жалпы саны 2010 жылы 38,0 құрады, бұл 2011 жылы 43,9-ға артып, 19,4-ке артты. Олардың ең үлкен үлесі 0- 14 жасқа дейінгі балаларға тиесілі, және тиісінше 57,2 болды және бүкіл әлем демікпемен ауыратындар 64.8.Obschee саны 155 млн. АҚШ-та 15 млн адам, соның ішінде. Ұлыбритания, 5 млн. Ресейде ресми 1.4 млн тіркелген.
Әлем бойынша бронх астмасының таралуы
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) бастамасы бойынша,1998 жылдан бастап,әр мамырдың бірінші сейсенбісі халықаралық демікпе күні болып табылады.Астам әлемдегі денсаулық мәселесі болып табылады - 2008 жылдан бері бүкіл әлемде бұл аурудан 300 миллион адам зардап шегеді.
1993 жылы Демікпені емдеу және алдын алу үшін жаһандық стратегиясы жұмысының нәтижесін баяндау мақсатында Ұлттық жүрек-өкпе және жүрек- қантамыр институты ДДҰ мен бірігіп жұмыс тобын құрды.Бұл ұйымның жоспары астманы емдеу үшін жәнеде мүгедектік пен өлім-жітім көрсеткіштерінің азаюына бағытталады.
Сонымен қатар,Астма бойынша глобальды бастама бағдарламасы әзірленді.Ол ауруханалар,дәрігерлер мен ресми билік органдары арасында астма пациенттерін емдеу тәсілдері туралы ақпаратты таратуға және нәтижелердің орындалуын қамтамасыз етуге бағытталған.Астманы емдеу тәсілдері туралы ақпаратты табысты тарату үшін көптеген елдерден бронх астмасы емдеу саласындағы сарапшыларды қамтитын GINA Ассамблеясы құрылды.Ассамблеяның міндеті дәрігерлер мен жетекші мамандармен
семинарлар өткізу,сондай-ақ халықаралық және республикалық симпозиумдарда сөз сөйлеу болды.
Қазіргі таңда балалар мен ересектердегі ауырсынуда қоса жүретін демікпе мен аурулардың таралуын стандартталған әдістерге сүйене отырып,сарапшылар бронх демікпесінің таралуы бүкіл әлемде 1-ден 18% -ға дейін өзгеретінін айтады.Кейбір елдерде аурудың таралуы көбеюде,ал кейбіреулері жақында ғана өсті,бірақ қазір тұрақтанды.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының бағалауы бойынша,астма басқа аурулардан бүкіл әлемдік зиянның 1 пайызын құрайды.Сарапшылардың айтуынша,астма әлемінде жылына 250 мың адам өледі екен.
Бронх демікпесінің даму себептері күрделі және өзара байланысты.Мысалы, астмаға генетикалық бейімділік гендердің бір-бірімен өзара әрекеттесуі сияқты,аллергендер,вирустық инфекциялар,кәсіптік сезімталғыштар,темекі шегу,ауада және ауада ауаның ластануы мен тамақтануды қамтитын сыртқы факторлармен өзара әрекеттесу арқылы анықталады.
GINA есебі бойынша Әлемдегі демікпе шығыны (Global Burden of Asthma, 2004), демікпе жоғары басым елдер - ол Ұлыбритания (халықтың демікпе жиілігі - 18,4% -дан 15,3% -ға дейін байланысты облысы), Жаңа Зеландия - 15,1%, Австралия - 14,7%, Ирландия - 14,6%, Канада - 14,1%, Перу - 13%, Тринидад және Тобаго - 12,6%, Коста-Рика - 11,9%, Бразилия - 11,4%, АҚШ - 10,9%, Фиджи - 10,5%, 9,7%, Парагвай, Уругвай - 9,5%, Израиль - 9%, Барбадос
- 8,9% Панама - 8,8%, Кувейт - 8,5%, Украина - 8,3%, Эквадор - 8,2%, SAR -
8,1%, Чехия - 8%, Финляндия - 8%, Мальта - 8%, Кот-д'Ивуар Республикасы -
7,8%, Колумбия - 7,4%, Түркия - 7,4%, Кения - 7%, Германия 6,9%, Франция -
6,8%, Норвегия - 6 , 8%, Жапония - 6,7%, Швеция - 6,5%, Таиланд - 6,5%,
Филиппин - 6,2%, БАӘ - 6,2%, Бельгия - 6%, Австрия - 5,8% Испания - 5,7%, Сауд Арабиясы - 5,6%, Аргентина - 5,5%, Иран - 5,5%, Эстония - 5,4%, Нигерия
- 5,4%, Чили - 5,1% . Ресейде демікпе таралуы 2,2% құрайды.
Бронх астмасы емделмейтініне қарамастан,адекватты емдеу аурудың клиникалық көріністерін бақылауға мүмкіндік береді - симптомдардың, ұйқының бұзылуы,күнделікті белсенділіктің шектеулілігі,өкпе функциясының бұзылуы және шұғыл дәрі-дәрмектерге қажеттілігі дәлелденген.Бақыланатын демікпе симптомдардың кездейсоқ қалпына келуі және аурудың ауыр өрлеуінің өте сирек дамуы ғана емес.
Қазіргі кезде астма ауруларының алдын алу үшін ұсынылатын аз ғана іс- шаралар бар,өйткені бұл аурудың дамуында кешенді және толық түсіндірілмеген механизмдер қолданылады.Бронх демікпесінің дамуына кедергі келтіретін жалғыз дәлелденген және танылған араласу жүктілік кезінде немесе бала туылғаннан кейін темекі шегуден бас тарту болып табылады.
Бүгінде әлемде бронх демікпесі бар шамамен 300 миллион науқас бар. Сарапшылардың пікірінше,бұл көрсеткіш 2025 жылға қарай 400 миллионға дейін жетеді[48].Бронх демікпесі кезінде асқазанның жүректің ишемиялық ауруы (300 рет),өкпенің қатерлі ісігі (33 есе),сүт безі қатерлі ісігі (20 есе),
инсульт (15 есе) және АИВ-инфекциясы (5 есе) сияқты аурулардан асып түседі[ 49].Балалардың бронх демікпесінің ауыртпалығы 10% -дан аспайды.
Әртүрлі елдердегі аурудың таралуы кеңінен ерекшеленеді.Шотландиядағы жағдайлардың ең көп саны - жалпы халықтың 18,4% бронх демікпесінен зардап шегеді.Ең кіші - Макаодағы [50] - бүкіл халықтың 0,7% -ын құрайды.
Ресейге қарағанда бір көзқарас өте үлкен емес - 2,2% (шамамен 7 млн. адам), алайда өлім саны айтарлықтай - 100 мың адамға шаққанда 28,6 [51].Бұл дегеніміз,Ресейде жыл сайын шамамен 43 мың адам бронх демікпесінен өледі дегенді білдіреді.Қытайда өлім көрсеткіші 36,7 құрайды.Төменгі өлім көрсеткіші африкалық мемлекеттерде - Сахараның оңтүстігінде орналасқан Кабо-Вердеде 4,2%.Ең төмен өлім көрсеткіші Финляндия мен Канада болып табылады - 1,6 жағдай,Канадада 14,1% және Финляндияда - 8,0% [52].
Жыл сайын әлемде:
oo Қарқынды терапия бөлімшелерінде емдеуге мұқтаж бронх демікпесі бар 2млн.адам;
oo Астмадан250 мыңнан астам адам қайтыс болады [53];
oo Астмалық аурулардың құны шамамен 6,2 млрд. АҚШ долларын құрайды (Ұлыбританияда ғана, демікпемен күресу үшін шамамен 1 млрд. Фунт стерлинг жұмсалады); :: 5
және 17 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдер 10 миллион мектеп күнін жоғалтады,бұл жұмыссыздығынан олардың қамқоршыларына 726 миллион доллар жұмсалады [54].
Өкінішке орай, бронх демікпесі пациенттердің 5-20% ғана тиімді емделеді. Емдеудің жеткіліксіз себептері [55]:
oo аурудың жеткіліксіз диагнозы (нашар анықтау),медициналық көмектің қолжетімділігінің төмен болуына байланысты;
oo астма емдеуге арналған препараттардың жоғары құны;
oo қазіргі ұсыныстарға сәйкес келмейтін емдеудің жеткіліксіздігі;
oo демікпе терапия негізгі схемалары бойыншатыныс алу кортикостероидын жеткіліксіз пайдалану;
oo науқастарды хабардар болмауы - демікпесі бар көптеген пациенттер дұрыс емдеу үшін дәрі қалай пайдалану керектігін түсіне бермейді,немесе демікпе бақылау өте тұжырымдамасын түсіне бермейді;
oo экологиялық жағдайды одан әрі шиеленісуі - әлемнің көптеген өңірлерінде демікпе бар науқастар,ауру нашарлатуға ауаны ластаушы, темекі түтіні, кәсіби факторлардың,ұшырайды.
Мұндай апатқа ұшырайтын статистика әлемнің жетекші ғалымдарын бронх демікпесіне қарсы күресте күш-жігерін біріктіруге мәжбүр етті.Сондықтан XX ғасырдың соңында Астаммен күресу жөніндегі жаһандық бастама деп аталатын халықаралық ұйым құрылды.[56].
2009-2018 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы бойынша 65892 бронхиалды астмамен тіркелді.Олардың ішінде 20967 -15 жасқа дейінгі балалар,3892-(15-17жас аралығындағы)жасөспірімдер және 40359-ересектер.
XXI ғасыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы аллергия ғасыры деп болжап отыр. Ең қауіпті аллергиялық аурулардың бірі бронх демікпесі. Ресми статистикаға сәйкес, көптеген жылдар бойы (10 жылдан астам) респираторлық аурулар Қазақстан Республикасында бірінші орын алады, оның ішінде пневмония, созылмалы бронхит және анықталмаған эмфизема, бронх демікпесі
Қазақстан Республикасында 100 мың адамға шаққанда бронх демікпесі бар науқастардың жалпы саны 2018 жылы 38,0 құрады, бұл 2018 жылы 43,9-ға артып, 19,4-ке артты. Олардың ең үлкен үлесі 0- 14 жасқа дейінгі балаларға тиесілі, және тиісінше 57,2 болды және бүкіл әлем демікпемен ауыратындар 64.8.Obschee саны 155 млн. АҚШ-та 15 млн адам, соның ішінде. Ұлыбритания, 5 млн. Ресейде ресми 1.4 млн тіркелген.
ХХ ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басы әр түрлі аллергиялық аурулармен ауыратын науқастардың санының алаңдаушылығымен сипатталады, олардың ішінде бронх демікпесі (Б.А.) алғашқы орындардың бірі болып табылады[1].
Зерттеу мақсаты:
Қармақшы ауданындағы емхана бойынша диспансерлік есепте тұратын балалардың анемнезінде эксудативті катаральды диатез ауруының кездесу жиілігін анықтау.Статистикалық мәліметтеге талдау жүргізу
Зерттеу міндеті:
oo Тақырыпқа байланысты әдебиеттермен танысу;
oo Әдебиеттерден жұмыстың зерттеу түрін, дизайнын, таңдамасын және әдісін оқу, зерттеу жұмысына қажетті ақпараттарды анализдеу;
oo Қармақшы ауданындағы балаларда бронхиальды астманың аурушаңдық денгейін анықтау
oo Диспансерлік есепте тұратын балалардың анемнезінде эксудативті катаральды диатез ауруының кездесу жиілігін анықтау үшін статистикалық мәліметтерге талдау жасау
oo Зерттеу нәтижелерін қорытындылау
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы Қармақшы аудандық емханасы бойынша алынған статистикалық мәліметтер негізінде бронх астмасымен диспансе рлік есепте тұратын балалардың анамнезіндегі фондық аурулардың анықталу динамикасы бағаланады.
Теориялық және практиалық маңыздылығын толықтыру ??
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 64 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 10 диаграммалар және
3 кестелер, 11 сурет көрсетілген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, тұжырымдар, 62 пайдаланылған ақпараттар тізімінен тұрады.
1-тарау: БАЛАЛАРДАҒЫ ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІНІҢ АУРУЛАРЫ МЕН ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМДЕГІ ТАРАЛЫМЫН АНЫҚТАУ ДИНАМИКАСЫ.
1.1.Бронхиальды демікпенің сипаттамасы,бронх асмасына алып келетін факторлар,балалардағы фондық аурулар.
Бронх демікпесі -- бұл бала күннен басталып, көбіне есейген шаққа дейін ұғайып, мүгедектікке дейін әкеліп соғатын,кейде қайғылы жағдайға әкелетін ауру. Бронх демікпесі балалар арасындағы аллергиялық сипатқа ие аурулардың ішіндегі ең ауқымдысы болып табылады.
Клиникалық тәжірибеде балалардағы бронх демікпесін көбінесе сараптап-талдап жатпайды, оның сипаттамасы "обструктивті белгі", "обструктивті бронхит", обструктивті бронхитті айқындайтын демікпе компоненті", сондай-ақ жалпылай бронхты демікпе деген ұғымдармен алмастырылады.
Бронх демікпесін талдау, емдеу ісі жөніндегі Бүкіләлемдік Денсаулық сақтау Ұйымының (БДҰ) және Жүрек, Өкпе, Қанның Ұлттық Институтының халықаралық келісімінде әділ бағасы берілген, яғни аталған терминдегі науқаспен ауыратын балаларға олай атау бермей, керісінше, демікпеге қарсы ем-шара жоспарының нәтижелі болуы үшін, бронхты демікпе деп дұрыс терминмен атау керектігін көрсеткен.
Балалардың сәби күнінен пайда болған бронх демікпесі олардың анатомо- физиологиялық ерекшеліктеріне қарай, клиникалық мәнге ие, сол себепті оларды ерте анықтауда және емдеуде де айтарлықтай кедергі келтіріледі. Бронх демікпесінемдеу тәжірибесі көрсеткендей, м ұндай жаста демікпенің белгісін бірден айқындау өте қиын. 3-6 жаста бұл ауру өтпелі кезең ретінде танылады да, көбіне нәрестелік қалыпқа тән белгілермен бірдей келеді, ал кейбір жағдайларда - айрықша ересек қалыптағы демікпе белгісі анық байқалып тұрады.
Ал ересек жастағы балалардағы демікпе ауруының басым көпшілігі ересек адамдарша: ұласпалылығы мен клиникалық сипаты және оларды емдеу тұрғысынан үлкен адамдармен теңестіріледі.
Ауруды дер кезінде анықтай алмау, оған өз деңгейінде ем-шара жүрізбеу салдары қиын болып келеді. Тіпті жылына 3 реттен аса дем жетпеген жағдай байқалған болса, балада бронхты демікпе белгісі бар екендігі білінеді.
Балалар арасында бұл аурудың иммунды жүйемен тікелей байланыстылығы негізге алынады. Расында, демікпенің даму механизмі иммунды жүйесіз де, басқа көптеген нәрселердің әсерінен көрініс таба береді деген пікір де бар. Осы иммунды жүйенің әсерінсіз пайда болған демікпе түрі бүгінге дейін ғалымдар арасында қарама - қайшы даулы мәселелердің бірі болып отыр. Зерттеушілердің көбісінің пікірінше, балалар арасында бронхты демікпеге әкеп соқтыратын қосалқы әсерлер әркез қайталанып отырады, яғни олардың асқынып-өршуіне ағзаның қарсы күресуі әлсіз болғандықтан, сондай-ақ бронх демікпесінің аллергиялық қабынуы себеп деген ойлар айтылуда.
Балалар арасында бронхты демікпенің түрлері (1995 ж қарашадағы Мәскеу қ. педиатр-пульмонологтардың симпозиумында қабылданғандай), негізгі мұрын жолды демікпенің пайда болуына тыныс алу мүшелерінің және бронхтардың әрекет белсенділігі мен аллергиялық қабынуы әкеп соқтырады делінген.
Аллергиялық аурулардың негізі ретінде, қазіргі таңда айтылып жүргендей, иммунитеттің қоршаған ортаға қарсы тұра алмаушылық әсері жатыр. Тыныс алу жолдарының сілекейлі қабынуына көптеген жасушалар қатысады, және ол бронх қабырғаларының барлығын қамтиды: эпителиалды қоршау, базальді мембрана, бронхты-қоздырғыш лимфоидті ұлпа, тостағанша, жұмсақ бұлшықеттер - және көрсетілген құрылымдардың әрқайсысы өз ретімен әсер етеді.
Бронхты демікпеге тән клиникалық сипатты танытатын қабынудың түрлі кешенді құрамының шаралары бар. Бронхты құрылым дамып, сілекейдің гиперсекрециясы, бронхтың сілекейліқабығының ісінуі, бронхты әрекеттестік қалыптасады. Тұқымқуалаушылықпен берілетін бейімділік - бронхты демікпенің бастапқы қалыптасуының маңызды алғышарты.
Бүгінгі таңда иммуны жүйе жасушаларының орталық жүйке жүйесінің әсерімен бірлестігі дәлелденген. Балалардың бронхты демікпе талмасы кезеңінде олардың қанында айтарлықтай мөлшерде Р реңді мазмұндағы - негізгі нейрогенді қабыну ошағы мен өзге нейропептидті төмендететін (көбінесе, VIP), биологиялық белсенділікті шектейтін заттар көбейіп кететіні анықталды.
Балалардағы бронхты демікпе кезіндегі морфологиялық мәліметтер ретінде - сондай-ақ, бронхты діңнің шынайы өзгерісін - жарқылдақ эпителии ұлпасының зақымданғандығын, эозинофиндердің мөлшерінің көбейгенін, бұлтша мен тостағанша жасушасының, базальді мембрананың коллагенінің алшақтауын, жіңішкеруін, гипертрофиясын, бронхтың жұмсақ мускулатураның, сілекейлі қабықшаның ісінуін, тіл асты безі мен шықыттың, қалқанша безінің, ішкі секреция бездерінің қабынуының белгілерін танытады.
Қабыну үрдісіне тікелей әсер етушілер болып, бронхтардың аса сезімталдығы - олардың жоғары қоздырғыштығы мен ішкі әсерлі (аллергенді ортаға) бейімделгіш қабілеті мен түрлі сыртқы әсерлі (физикалық және эмоционалдық күйі, метеоситуациялық өзгергіштігі) белсенділігі көрсетіледі.
Сонымен бірге, бронхиалды демікпенің жоғары әсері туралы атопиясыз да генетикалық терминдер ашылып, ақпараттар сақталуда.
Басқа да маңызды балалардағы бронхты демікпенің патофизиологиялық феномені ретінде бронхты демікпенің дамуы тыныс алу жолдарының ісініп тарылуымен, жоғары секрециясымен, обструкциялармен және бұлшықеттердің спазмымен байланысты екені айтылған.
Балалардағы бронхиальды демікпені анықтау:
Аурудың ұзақ ағымы кезінде тыныс алу жүйесі тарапынан пневмосклероз, эмфизема және басқа секілді асқынулар болуы мүмкін, бұл асқынуларды анықтау мақсатында көкірек клеткасының рентгенографиясы
көрсетілген (рентгенологиялық сурет - өкпелік суртеттің күшеюі; сирек жағдайда оң өкпенің орта бөлігіндегі ателектаздар немесе кейде пневмониямен шатастыратын кішірек сегментарлық ателектаздар).
Өршу кезеңінде өкпелік тіннің эмфиземалық ісіну белгілері, көкеттің қалыңдауы, қабырғалардың горизонтаольді орналасуы және өзге бронх обструкциясының белгілері тән. Ішкі тыныс алу функциясын зерттеу - спирометрия бронх демікпесі кезіндегі аса маңызды обструкция дәрежесін және обструкция қайтымдылығын анықтайды.
Балалардағы бронхиалды демікпе (БД) - басты патогенетикалық механизмі қабынумен негізделген бронхтардың гипербелсенділігі, ал клиникалық көрінісі
- бронхтық спазм, гипербөлініс жә не бронхтың сілемейлі қабығының ісінуінен болған, тұншығу ұстамасы (экспираторлы сипаттағы) болатын бронх қабырғаларының созылмалы аллергиялық қабынуы. Балалардағы БД - үнемі немесе жүйелі түрде пайда болатын жөтел мен көбі несе түнгі және таңертеңгілік уақыттағы ысқырық демді қиындаған тыныс алумен сипатталады.
Бронхиальды демікпесі бар балалардың жас ерекшеліктері.
Ұзақ уақыт бойы балалар арасындағы бронхты демікпе көп жағдайда сәби шағында пайда болғанмен, өсе келе таралып, жазылып кетеді деген түсінік қалыптасты. Соңғы жылдары бұл пікір жоққа шығарылды. Жан-жақты тың зерттеулерден кейін балалар арасындағы, ересектер арасындағы бронхты демікпенің байланысы ашылды. Бала күнінде пайда болған бронхты демікпенің 60-80% ересек кезінде қайталанатыны дәлелденді.
Осыдан келіп, бронхты демікпенің шығу себептері көптеген факторлардың әсерінен делінеді және аурудың қиындығына мән беріледі. Тыныс алу жолының қиындығын сезінген аурулар, негізінен, өкпе қабынуынан бастау алғандығын ұғынуы тиіс. Дегенмен, бронхты демікпеден толық
айықтым деген ойды абайлап қарастыруы керек, себебі бұл дерттен сауығып кету тек уақытша мерзімде ғана болуы мүмкін, ол түрлі себептермен қайталанып, ауру қайта меңдейді.
Орташа дәрежедегі демікпемен ауыратындардың жас өсе келе тынысының тарылуы, ауа жетпеуі таралуы ықтимал, көбісінің уақыт өте келе жазылып кететіні де бар. Бронхты демікпенің ауырлығына қарамастан, бұл дерттің өршуіне жоғары аллергиялық әсершілдік, тұқымқуалаушылық (атопиялық тері дерті, Квинке ісігі мен тамақтан болатын аллергия түрлері) де әсер етеді.
Көп мөлшерде балалар арасындағы бронхты демікпені емдеудің жүйелілігі мен бірізділігіне жіті мән беріледі. Диагнозды дер кезінде анықтап қоя білу, аллергенді аурудың нышанын ерте табу, сондай-ақ, пациент баланың барлық жағдайын жасап беретін ұйымның да бала сауығып кетуі үшін біршама атқарар әсері болатыны сөзсіз.
1. Балалар арасындағы бронхиальды демікпенің туындауына әсер ететін факторлар.
Бронхиальды демікпенің көз жұмуға алып келетін факторлар:
oo Аурудың ұласпалы асқынған түрі, оларды ұзақ емдеу;
oo Демікпелік белгінің қайталануы; Ұстаманың 12 ай бойы қайталануы, тіпті жан сақтау бөліміне жетуі.
oo Дәрігерлік қателіктер:
oo ингаляторлық аппараттардың 2-агонис тердің мөлшерден тыс көп пайдаланылуы;
oo емдеуге кортикостероидты заттарды кеш ұсыну,
oo теофиллинді мөлшерден көп қолдану,
oo демікпенің белгілерін дұрыс санамаламау,
oo кортикостероидты терапия барысында тиімді жоспардың болмауы,
oo ұстама кезінде түскен пациентті және оның үй-ішін аурудың сипаты жайлы жазбаша нұсқаулықпен таныстырмау.
oo Пациенттің жасөспірімдік ерекшелігі.
oo Отбасының әлеуметтік, мәдени, экономикалық деңгейінің төмендігі.
2. Тұқымқуалаушылық
Атопия белгісі байқалған ата-аналардан туған балаларда, ондай белгісі жоқ балаларға қарағанда демікпе 2-3 есе қауіпті болып табылады.
Брохты демікпенің бейімі бар түрлі нұсқалар сипатталуда, алайда олардың бірі де нақты дәлелді емес. Бүгінгі таңда тұқымқуалаушылық үлгідегі түрі көп кездеседі.
Атопияға бейім бронхты гиперактивтілігі жоғары түрі бір-біріне тәуелсіз тұқымқуалаушылығы, дегенмен олардың арасындағы байланыс айтарлықтай бронхты демікпенің ұлғаюына әкеп соқтырады.
Осылайша, брохты демікпенің генетикалық негізі ауру қоздырғыш генетикалық тәуелсіз комбинация ретінде берілген: атопияға бейім,
IgE-антиденелер өнімі белгілі спецификалық және бронхты гиперактивтілікті тудырады. Негізі бейімделген гендер 5 и 11 хромосомаларда сақталады, яғни ерекше рөлді гендер IL-4кластері ойнайды. Әрбір генетикалық факторлардың бейімділігі демікпе ауруының туындауын жоғарылатады, ал олардың комбинациясы қоршаған ортаның әсерінен ауру қоздырғыштығын жоғарылатады.
ХХ ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басы әр түрлі аллергиялық аурулармен ауыратын науқастардың санының алаңдаушылығымен сипатталады, олардың ішінде бронх демікпесі (Б.А.) алғашқы орындардың бірі болып табылады[1]. Дамыған елдерде аллергиялық аурулар 10-дан 30% -ға дейін,ал қоршаған ортаның жағымсыз жағдайында - 50% -дан көп.Ресейде,эпидемиологиялық зерттеулер бойынша,балалардың 25% дейін аллергиялық реакциялар мен
аурулардан зардап шегеді[2].Ресейдегі балалар арасында астма таралуы 5,6% - дан 12,1% -ға дейін [3].
Аллергиялық ауруларды қалыптастырудың,соның ішінде атмосфералық дерматитпен (АД) және аллергиялық ринитпен (АП) астенциалды бейімділік іргелі фактор болып табылады.[4, 5].Барлық осы аурулар әр түрлі дене жүйелерінде аллергиялық қабыну ретінде белгілі бір атопиялық күйдің көрінісі ретінде қарастырылады.
Егер бронх астмасы ауруымен ауыратын науқатың ата-анасы осы аурумен ауыратын болса,басқа ата-анасы демікпе ауруымен ауырмайтын отбасыға қарағанда,бұл отбасыда демікпе ауруы 3-6 есе көп болуы мүмкін.Ата- аналардың бірінде демікпе болған жағдайда ұрықтың астма қаупі халықпен салыстырғанда 3 есеге,ал ата-анасының екеуінен де ауырған жағдайда 6-7 есе артады.
Әкесіне қарағанда анасында аллергиялық аурулар отбасында көп кездеседі.Аллергиялық аурумен ауыратын аналардың балаларында да сол аурудың болуы әбден мүмкін. Аллергиялық аурулар,әсіресе бронх демікпесі ауыратын балалар,ата-аналар аллергиялық патологиядан зардап шегетін отбасылардың балаларына қарағанда атопиялық көріністерге және иммуноглобулиннің жоғары деңгейіне ие болуы ықтимал. Осылайша, аллергиялық аурулардың генетикалық бейімділігі ұрпақтарда осы патологияны дамыту үшін маңызды қауіп факторы болып табылады. Алайда, аллергиялық аурудың дамуындағы генетикалық бейімділікке қосымша, баланың ағзасы перинатальдық және ерте кезеңнен кейінгі өмір кезеңдерінде әсер ететін сыртқы әсерлері рөл атқарады.
1. Атопияға тұқым қуалайтын бейімділік.
2. Пассивті шылым тарту бала жастағы демікпенің ауырлығын күшейтеді.
3. Жасөспірім шақта шылым тарту персистирлейтін демікпе қаупін ұлғайтады.
4. Үй маңының кенелері.
5. Жануарлар жүні.
6. Тозаң мен зеңді саңырауқұлақтар.
7. Дәрі-дәрмектер.
3. Аллергия. 3.1.Атопия
Атопия ағзаның IgE мөлшерінің шамадан тыс көбеюі қабілетін анықталады,қоршаған ортаға аллергенді әсері балалар арасында 80-70% деңгейде кездеседі.
3.2. Бронхтарға гипереактивтілік.
Соңғы жылдары бронх демікпесімен ауыру өте жиілеп кетті. Мұны негізгі 3 факторлармен байланыстыруға болады. Біріншіден, аллергиялық реактивтіліктің жоғарылауы. Екіншіден, химиялық өнеркәсіптердің дамуымен, қоршаған ортаның ластануымен және тағы басқа жағдайлармен қатынастың
жоғарылауынан аллергендермен байланыс артты. Үшіншіден, бронх демікпесінің дамуына ықпал етуші тыныс алу жолдарының созылмалы аурулардың жиілеуі. Сонымен бірге аурудың жастық құрылымы да өзгереді.
Қазіргі таңда бронх демікпесімен ауыратын барлық науқастардың 44% - ын қарт және егде жастағы адамдар құрайды. Қарт және егде жаста аурудың инфекциялық аллергиялық түрі кездеседі. Ол көбіне тыныс алу мүшелерінің қабыну ауруларының (созылмалы пневмония, созылмалы бронхит және т.б.) нәтижесінде туындайды. Осы инфекциялық ошақтан ағза өз тіндерінің ыдырау өнімдерімен, бактериялармен және токсиндермен сенсибилизацияланады. Бронх демікпесі өкпедегі қабыну үдерістерімен, жиі бронхит, бронхиолит, пневмониямен бірге басталуы мүмкін.
Науқастардың көбінде бронх демікпесі созылмалы ағымда кездеседі және физикалық күш түскенде үдейтін, тұрақты қиналдыратын ысқырықты тыныс және ентігумен сипатталады. Кезеңді түрде өршу тұншығу ұстамасының туындауымен байқалады. Аз мөлшерде ашық түсті, қою, кілегейлі қақырықты жөтел пайда болады. Көбіне ауырудың өршуі мен тұншығу ұстамасының туындауындағы маңызды рольді тыныс алу мүшелеріндегі инфекциялық - қабыну (жіті респираторлы-вирусты инфекциялар, созылмалы бронхиттің өрлеуі) үдерістері алады.
Бронх демікпесінің ұстамасы әдетте түнде немесе таңертеңнен басталады. Бұл, бірінші кезекте ұстаманың туындауына алып келетін рецепторларды, шырышты қабықты кезінде тітіркендіретін бронхтарда ұйқы кезінде жиналған секреттермен байланысты болады. Бұл кезде белгілі рольді кезбе жүйкесі тонусының жоғарылауы ойнайды. Барлық жастағы адамдардағыдай, демікпе кезіндегі функционалдық өзгеріс болып табылатын бронхоспазмнан басқа, қарт және егде жастағы адамдарда оның ағымы өкпе эмфиземасына асқынуы мүмкін. Нәтижесінде, өкпелік жетіспеушіліктен кейін жүректік жетіспеушілік тез қосылады.
Жас кезінде бір рет туындаған бронх демікпе қартайған уақытта да сақталуы мүмкін. Бұл кездегі бронх демікпесінің ұстамасы өткір ағымының төмендігімен ерекшеленеді. Аурудың ұзақ уақыт жүруіне орай, өкпеде (обструктивті эмфизема, созылмалы бронхит, пневмосклероз) және жүрек тамыр жүйесінде (өкпе текті жүрек) айқын өзгерістер байқалады.
Жіті ұстама кезінде науқаста ысқырықты сырыл, ентігу, жөтел және цианоз байқалады. Науқас алға қарай еңкейіп, екі қолына сүйеніп отырады. Тыныс алу актісіне қатысатын барлық бұлшықеттер қатайып, ширыққан болады.
Жас жастағы адамдарға қарағанда, айқын гипоксияның салдарынан ұстама кезіндегі тыныс алудың жиіленуі байқалады. Перкуссия кезінде қорап тәрізді дыбыс естіледі, аускультацияда көптеген ысқырықты, ызыңдаған сырылдар, сонымен қатар ылғалды сырылдар да естілуі мүмкін. Ұстама басында жөтел құрғақ, жиі қиналдыратын болады. Ұстама аяқталғанда
жөтелмен бірге аз мөлшерде тұтқыр кілегейлі қақырық бөлінеді. Үлкен жастағы адамдар тобының ұстамасы кезіндегі бронходилататорларға (мысалы, теофиллин, изадрин) реакциясы кешіккен, толық емес болып келеді.
Жүрек тондары тұйық, тахикардия байқалады. Ұстама кезінде тәжді тамырлардың рефлекторлы тарылуы, өкпе артериясы жүйесіндегі жоғары қысым, миокардтың жиырылғыштық қасиетінің төмендеуі, сонымен бірге жүрек - тамыр жүйесіндегі қосымша аурулар (гипертониялық ауру, атеросклероздық кардиосклероз) нәтижесінде жіті жүрек жеткіліксіздігі дамуы мүмкін.
Тамақ жетіспеушілігі салдарынан туындаған бронхты демікпе ерте түрі боп келеді де, үздіксіз созылмалы болады және үй жағдайындағы жағымсыз факторлардың кесірінен оның сипаты өзгеше келеді. Бұл балалардың 92% асқазан-өт жолының кемістігі анықталған.
Ал ересек бронхты демікпелі балаларда жас ұлғайған сайын тамақтан пайда болатын аллергия төмендеген, дегенмен шаң-тозаңға бейімді аллергиясы барларда тамақты аллергенді реакциялар басым екені көрсетілген.
3.3. Тұрмыстық жағдайдағы аллергендер
Үй-тұрмыстық жағдайлардағы аллергиялардың туындауына көбіне үй тозаңының кенесі, негізгі түрлері болып, Dermatophagoidespteronyssimus пироглиф-кенелері, Dermatophagoidesfarinae, Dermatophagoidesmicroceras, Euroglyphusmainei, яғни олардың негізі бөлігі үй тозаңынан туындайтын аллергенді заттар. Тозаңның аллергенділігі олардың денесінде байқалады, құпиясыз және жариясыз болады. Көптеген шаңды-тозаң кілем-паластарда, драп маталарда, төсек-орындарда, жұмсақ ойыншықтарда, плинтус түптерінде көп сақталады. Тозаңды-кененің өсіп-жетілуі үшін қолайлы температура 22- 26°C және ылғалдылық дәрежесі 55%.
Аллергологиялық тексерулердің нәтижесі көрсеткендей, D.pteronyssimus және D.farinae түрінен 73,5-91,0% бронхты демікпе байқалды. Шаңды-тозаңды аллергенді әсерінен жыл бойында әсіресе, жылдың көктем мен күз мезгіліндегі салқындылығынан, түнгі уақытта тозаңды қоздырғышы артады.
3.4. Жан-жануарлардан туындайтын аллергендер
Мұндай тұрғыдағы аллергендердің негізгі бастамасы болып жүн, тері, құс қанаты, қайызғақ, тері тіңі, түрлі жан-жануарлардың әсерінен(мысық, ит, теңіз шошқасы, тышқандар мен кеміргіштер, құстар, қояндар, жылқылар, қой ме т.б.), сонымен бірге жәндіктерден (тарақандар) таралады. Балалар арасындағы бронхты демікпенің қозуының этиологиялық факторларының бірі ретінде (дафнии) аквариумдық балықтарға арналған құрғақ тамақтар болып табылады.
Тіпті үй жануарларын үйден аластап, көзін құртқанмен олардан қалған аллергендердің деңгейде үйде бірнеше жылға дейін сақталады. Пәтерлердегі желдеткіштің жұмысының нашарлығы да пәтерге тозаң-шаң жинайды. Тарақандардан тарайтын аллергендер соңғы кезде аллергиялық реакциялардың себептері екендігі айтылуда.
Ресейдің орталық аумағындағы балала рдың өсімдік тозаңдарына қарсы аллергиялық қоздырғышының жиілігі
(%)
ағаштар + дақылдар + күрделі түстілер 52,8 ағаштар + дақылдар 16,0
ағаштар + күрделі түстілер 2,3 дақылдар + күрделі түстілер 11,5 ағаштар 10,1
дақылдар 6,4
Күрделі түстілер 0,9
3.5. Саңырауқұлақты аллергендер
Қылшықты және ашытқылы саңырауқұлақтарға деген тітіркендіргіштік қасиет бронхты демікпемен ауыратын балалардың 23-інде байқалады екен. Саңырауқұлақтар ғимараттардың ішіндегі шаңды ортада, сонымен бірге сыртқы ортада да тіршілік ете береді. Саңырауқұлақты инфекцияларға шалдыққан балалар күз-қыс кезеңінде, кейде тіпті жыл бойы, әсіресе ылғалды, дымқылды аймақтарда ғұмыр кешетін болса, қатаң бақыланып тұруы тиіс.
Саңырауқұлаққа аллергенді бейімді бронхты демікпесі бар балаларға аллергиялық созылмалылық тән. Саңырауқұлақты аллергендерден туындайтын бронхты демікпені жыл бойы қоршаған ортада саңырауқұлақтардың өсіп- таралу аймағымен байланыстырылады.
3.6. Шаң-тозаңды аллергендер
Шаң-тозаңды бронхтың дамуының басты себебіне үш маңызды аллергенді өсімдік тобы жатқызылады. Олар ағаштар мен бұталар (қайың, қарағай, емен, қара ағаш, жаңғақ, терек, үйеңкі, тораңғыл т.б.), дақылды бұталар (тимофеевка, райграс, сұлы, мысыққұйрық, қыша, костер, пырей, арпа, қарақұмық, бидай т.б.), қылқанды шөптер (аққулық, амброзия, бақбақ, бозала, жалбыз, қалақай, қоянот, сарғалдақ т.б.). Ресейдің орталық аймағының табиғат жағдайында ауру қоздырғышының үш бірдей уақыты айқындалып отыр: көктемгі (сәуір-мамыр), ағаш жапырақтарының тозаңының себебінен туындайды; жазғы (маусым-тамыз), дақылды бұталардың тозаңынан пайда болады; күзгі мезгілде (тамыз-қазан), шөптесін өсімдіктердің тозаңынан туындайтын қоздырғыштар өршитін мезгіл.
Табиғи ортаның әсерінен аллергендердің спектрлік түрде гүлденіп-өршуі өзгеріп отырады.Балалардағы тозаңды бронхты демікпе кей жағдайда басқа да поллинозды көріністермен сәйкестендіріледі (аллергиялық конъюнктивит пен ринит).
3.7. Емдік құралдар
Кейбір бронхты демікпесі бар балаларды емдеуде бірқатар дәрілік заттар - олардың тұншығуы мен ұстамасына себеп болуы ықтимал. Мұндай заттардың қатарында антибиотиктер алғашқы орында тұр, мәселен, пенициллинді қатар, дәрумендер, аспирин және басқа нестерилді қабынуға қарсы препараттар. Осының негізінде дәрілік заттармен қатынас тек емдеу тәсілінде ғана емес, сонымен бірге фармацевтикалық өндіріс ошағы аймағының ластануының әсерінен көрініс табады.
3.8. Вирустар мен екпелер
Вирустардың антигендік қасиеттері белгілі. Дегенмен, сол вирустардың бронхты демікпе барысындағы спецификалық маңызы әлі толыққанды зерттелген жоқ.
Екпелер (әсіресе АКДС) бөлек, оқшауланған балалардың аталған дерттен сақтануына жол ашады. Бронхты демікпесі бар балаларға үзбей екпе жасап отыру аса мұқияттылықты, ыждахаттылықты талап етеді, үнемі екпе жасай отырып бұл дерттің қауіпсіздігіне көз жеткізуге болады.
3.9. Химиялық заттар (ксенобиотикалар)
Өндірістік химиялық заттардың қатары (молекулалық массасы жеткілікті мөлшердегілер) аллергенді қасиетке ие, немесе (гаптен жағдайында) ағзадағы ақуыз алмасуымен әрекеттескенде белгілі бір қасиетке ие бола алады.
Балалардың бронхты демікпесінің қалыптасуына өндірістегі химиялық заттардың бірқатары себепші болатындығы дәлелденген (хром, никель, марганец, формальдегид т.б.)
Ауаның техногенді ластануы әсерінен шаң-тозаңға қарсы тұру қабілеті әлсіреп, басқа да табиғи аллергендердің құрылымы бұзылуы ықтимал.
Аллергологиялық белгісіне берілген баға.
Балалардағы бронхиальды демікпенің сыртқы белгілерін, аллергендік тұрғыда анықтап алуда, алдымен теріден алынған сараптама-талдаулардың маңызы зор. Көбіне теріден алынатын зерттеуге екпе жасап барып зерттеушілік кең тараған. Олар жеткілікті дәрежеде сенімді әрі нәтижелі саналады.
Теріден алынған сараптамаға қарап-ақ, бронхиальды демікпенің белгісі бар-жоқтығын анықтауда, сонымен бірге ол қаралатын емхананың мәліметтер- анамнезінің растау қажеттігі, басқа да аллергенді топқа жатқызылатын- жатқзылмайтыны барлығы қамтылуы тиіс.
Бронхиальды демікпенің белгісі табылғаннан кейін, ол аймақтың инфекциялы ошағына қатысты да теріден талдау-сараптама алынады.
Теріден талдау алынбайтын жағдайлар, мысалы атопика-дерматиттік асқынуларда, аллергиялық ринитте, сондай-ақ гормоналды және антигистаминді препараттармен ем қабылдау барысында олардың терінің сезімталдығына әсер етеді деп бағалап, талдау жүргізілмейді.
Аллергологиялық тексерулерге тері сараптамасы жөнінен қарсы көрсетілім ретінде бронхты демікпенің асқынған түрінде, ауыр жағдайлардағы инфекциялық аурулар, психикалық ауытқушылық жағдайларында тексеру жасалмайды.
Ал бронхты демкіпенің асқын түрлерінде, әсіресе үнемі үзбей тексеріс жасауда қан-сараптау жұмыстарында аллергендердің маңызды-себептерін айқындау үшін тексеру-талдаудың бірқатар заманауи лабораториялық зерттеу әдістері ұсынылады: радиоиммунды, иммуноферментті, хемилюминисцентті тәсілдер қансарысуындағы жалпы IgE и IgG антиденелердің деңгейініңжоғарылауын анықтауда қолданылады.
Десек те, айта кететін бір жайт, бронхты демікпесі айқындалмаған балалардың да иммунологиялық тексеру нәтижелерінде де анамнез бен басқа талдай- сараптауларының нәтижесін қайта пысықтап салыстыру ұсынылады, себебі олар латентті дәм сезу қабілетінің жұмысын реттеп отырады. Осы арқылы ол теріден алынған талдау-сараптамасы қате шықса, аллергенді сапаның төмендігін танытады деп есептелінеді. Ингаляциялық жүргізілген тесттер де қауіпті болуы ықтимал және бір жақсысы, олар балалардан алынбайды.
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған Саламатты Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында аллергиялық ауруларының дамуы.
2011 жылы Қазақстан Республикасы Саламатты Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын бекітті, ол халықтың ауру-сырқау және өлім-жітімін төмендетуді көздейді .Мемлекеттік бағдарламаның негізгі мақсаты - еліміздің тұрақты әлеуметтік-демографиялық дамуын қамтамасыз ету үшін Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту және мыналарға бағытталған: 2015 жылға дейінгі кезеңде денсаулық сақтау саласындағы басты басымдық профилактикалық медицина мен денсаулық сақтаудың әлеуметтік бағыттылығын айтарлықтай арттырады. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған
Саламатты Қазақстан Мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында
Қазақстан Республикасы халқына мамандандырылған аллергологиялық көмек сапасы жақсаруда. Біздің елімізде алғашқылардың бірі - КСРО-да, аллергологтардың күшті мектебі, академик Н.Д. Беклемишев өткен ғасырдың 50-60 жылдарында, статистикаға сәйкес, тіпті бүгінгі күні біздің планетамыздың әрбір бесінші тұрғыны аллергиядан зардап шегеді. Егер Жиырмасыншы ғасыр жүрек-қан тамырлары ауруларының ғасыры болса, XXI ғасыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы аллергия ғасыры деп болжап отыр. Ең қауіпті аллергиялық аурулардың бірі бронх демікпесі. Ресми статистикаға сәйкес, көптеген жылдар бойы (10 жылдан астам) респираторлық аурулар Қазақстан Республикасында бірінші орын алады, оның ішінде пневмония, созылмалы бронхит және анықталмаған эмфизема, бронх демікпесі Қазақстан Республикасында 100 мың адамға шаққанда бронх демікпесі бар науқастардың жалпы саны 2010 жылы 38,0 құрады, бұл 2011 жылы 43,9-ға
артып, 19,4-ке артты. Олардың ең үлкен үлесі 0- 14 жасқа дейінгі балаларға тиесілі, және тиісінше 57,2 болды және бүкіл әлем демікпемен ауыратындар 64.8.Obschee саны 155 млн. АҚШ-та 15 млн адам, соның ішінде. Ұлыбритания, 5 млн. Ресейде ресми 1.4 млн тіркелген. Қазақстан Республикасында біз бірінші Халықаралық конференция демікпе және аллергия мақұлданды демікпе, 1999 жылы бағдарламаны іске және денсаулық министрлігінің қолдауымен, себебі Кейіннен біз атопиялық дерматит, аллергиялық ринит және бронх демікпесі (2004, 2005, 2007, 2011) бойынша бағдарламаларды шығардық, бағдарламаны шығару Қазақстан Республикасында аллергиялық ауруларды зерттеуге қуатты серпін берді.
4. Бронхты демікпенің қозу қаупін тудыратын бірқатар себептер: Жұқпалы инфекциялар
Өткір вирусты таралымды инфекциялар балалардың бронхты демікпеге шалдығуына әкеп соқтыратын маңызды фактор. Патофизиологиялық кезеңде биологиялық заттар бронхтарды тітіркендіріп тарылтады. Бронхылардың шырышты қабаты дымқылданып, эксудат көп бөлініп бронхтарды бітейді. Тыныс алу дәрісі нашарлайды. Сол себепті олар бронхты гипераллергенділік қасиетті нашарлатады.
Көптеген зерттеушілер бронхты демікпеге бұрындары бронхиолит немесе бронхит, көкжөтел дертімен ауырған балалардың ағзасы бейім келетіндігін айтып келеді.
Риновирус инфекциясы кезінде тыныс жолдарының қабыну жасушалары: RV инфекциясы мұрын және бронхия шырышында нейтрофилдердің, лимфоциттердің және эозинофилдердің инфильтрациясына әкеледі [7 - 10] . Нейтрофилдер суықтың өткір кезеңінде тыныс алу жолында жиналады [7, 8]. РВ инфекциясының индуцирленген астмалық ауыруының кезінде балаларда IL-
8 (CXCL8), химокин және миопероксидаза деңгейлері мұрынның аспирациясында жоғарылайды [25] (1-кесте (а)). Сонымен қатар,мұрындық аспирациядағы миопероксидаза деңгейлері жоғары тыныс алу белгілерінің ауырлығымен байланысты [25].Осылайша,РВ инфекциясынан кейін тыныс алу жолында бөлінген IL-8 және миопероксидаза астма шабуының басталуына байланысты болуы мүмкін.RV эозинофилдерді [50] және моноциттерді [51]белсендіру арқылы IFN-γ өндірісін және T-жасушалық пролиферациясын ынталандыру үшін лимфоциттерді ынталандырады. Эксперименттік RV инфекциясының зерттеулері тыныс жолдарының шырышты қабығындағы лимфоциттердің жиналуын анықтады [10]. РВ инфекциясынан кейін плазмалық гистамин мөлшері артады [18].RV инфекциясы бронх демікпесі бар науқастарда гистаминге бронхиалды жауап береді [11],сондай-ақ противаторлық гистамин концентрациясы RV инфекциясынан кейін төмендейді,бұл FEV1 (PC20) 20% төмендеуіне әкеледі. Гистаминнің жоғары сезімталдық деңгейінің жоғарылауы субмукалоз лимфоциттерінің санының артуына байланысты болды [9].Сонымен қатар, RV инфекциясы аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарда перифериялық қан лейкоциттерінен гистаминді шығарудың өсуімен байланысты гистаминге және рагвидті
антигенге бронхиалды жауап береді [52].Гистамин өндірісін ұлғайту және гистаминге бронхиалды жауап беру RV инфекциясының астма шабуылына жауапты болуы мүмкін.
Қорытынды:Дем алудың вирустық инфекциялары бірнеше жолдармен,оның ішінде тыныс алу жолдарының қабынуы,шырышты гиперсетрация және бронхиалды жауапсыздықты асқындатуы мүмкін.Соңғы есептерде вирустық инфекция кезінде иммундық бұзылулардың бұзылуы мен астма шабуылдарының арасындағы байланыс анықталды.NF-κB модуляциясы - респираторлы вирустық инфекциялардан туындаған демікпе ауруларын емдеу үшін қолдануға болатын қабынуға қарсы емдеудің даму перспективалы мақсаты.РВ және РС вирустарын емдеуге қарсы вакциналар мен антивирустық препараттарды дамытудан басқа, тыныс жолдары вирустық инфекцияларының астма ауруларын емдеу және алдын алу үшін қабынуға қарсы емдеуді дамыту қажет.
Жүкті әйелдің патологиялық кезеңі
Ұрық үшін ішкі орта болып ананың құрсағы саналса, онда барлық зиянды әсерлер жүкті әйелде (кәсіби зиянды аумақтағы жұмыс, аллергендермен қарым- қатынас, ксенобиотиктермен байланыс және құнарлы тамақтанбау, инфекциялы ауруға шалдығу) келешек балаға да қатты әсерін тигізбей қоймайды, себебі бронхты демікпенің белгілерін бала жатырда жатып-ақ аталған факторлардың әсерінен сезініп отырады.
Жүктілік кезінде фетопланценттік жеткіліксіздіктің,гистоздың және ұрықтың гипоксиясына әкелетін акушерлік анамнездің патологиясы бар балалар арасында созылмалы бронх демікпесі анықталды.
Бронхиалды демікпесі бар балаларда салыстырмалы түрде жиі ішек және ерте босанғаннан кейінгі кезеңде патологиялық курсы болады. Зерттелген перинатальды тәуекел факторларының арасында ұрықтың өкпесінің дамуына тікелей қатысы бар факторлар: ішек маңындағы ұрық гипоксиясы, тыныс алу бұзылысы синдромы және жасанды тыныс беру. Негізгі топтағы балаларда жасанды тамақтандыру деңгейі жоғары болды. Өмір тарихының ерекшеліктері арасында астма үшін ең маңызды тәуекел факторы табиғи аллергиялық аурулар болып табылады. Жиі өткір респираторлық инфекциялар, обструкциялық бронхит және семіздік, демікпе даму қаупін арттырады. Ата-ана мен туған- туыстарының қауіпті факторлары - бронх астмасы,аллергиялық аурулар және семіздік.
Шала туылу
Аллергияға жаңа туылған нәрестелердің бейім екендігі жайлы ақпарат бар. Шала туылған балалардың бронхты демікпеге шалдығуы, бронх калибрлерінің азаюымен байланысты болуы ықтимал, сондай-ақ вирустық- бактериялық заттарға қарсы тұру қабілетінің нашарлығы мен асқорыту жүйесі жұмысының төмендігі де себеп болуы мүмкін.
Алайда шала туылу факторларының маңызды себептері түсініксіз келеді де, көп жағдайда ол талқылана бермейді.
Ерте жастағы балаларда тамақтық аллергия яғни тері мен сыртқы аллергиялық талшықтарының қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Кейбір деректерге қарағанда мұндай балаларда, тамаққа деген аллергиясы бар есепте тұратын балаларға қарағанда, тұрмыстық демікпе белгілері 2,5-3 жылға ерте басталады екен.
Емізу нәтижесі балалардың ерте кезден тамаққа аллергиясының пайда болуын ерте анықтауға, сондай-ақ бронхты демікпеге бейімділікті төмендетуге, оның созылмалы түрінің алдын алуға септігі тиетіні дәлелденген.
Атопиялық дерматит
Атопиялық дерматит 50-60% атопиясы бар балаларда байқалады. Бұл топта бронхты демікпеге шалдығу қаупі 2-3 есе көп. Соңғы жылдары атопиялық дерматитпен есепке алынғандар арасында 30% балалардың бронхты демікпеге шалдыққаны жайлы мәлімет көбейді. Мұндай бірлескен топқа(яғни дермато- респираторлық синдром аталып жүрген) дерттің ұласпалылығы тән.
Атопия мен астма арасындағы байланыс бұрыннан белгілі:астма және басқа да аллергиялық жағдайлар жиі отбасыларда жүреді.Балалардың астофизиялық фенотипі бар алғашқы белгілері жиі кездеседі және олар өсіп жатқанда ринит пен демікпе пайда болады.Астмадағы ересектердің 75% -ы аллергиялық ринитке және аллергиялық риниті бар адамдардың 50% -ында демікпе болғанымен,бұл әрдайым клиникалық түрде танылмайды.Астмалық және балалық шақ аурулары соңғы екі жыл ішінде,ринит,экзема және азық-түлік аллергиясы сияқты басқа атопиялық жағдайлардың артуымен қатар 50 жыл бойы тұрақты түрде өсті.Астманың табиғи тарихының зерттеулері өмірдің алғашқы 3 жылындағы ауырсынуды көрсетті.Тұрақты демікпе жиі үш жастан кейін басталады.Басқаша айтқанда,ерте астма инфекциямен қозғалуы мүмкін,бірақ атопия тұрақты астма үшін маңызды тәуекел факторы болып табылады.Атопиялық ата-анасы бар науқаста демікпе пайда болу қаупі артады,бірақ бұл тәуекел ана мен баланың ата-анасының шылым шегуіне байланысты қауіп-қатерлермен өзара әрекеттеседі:бір атопиялық ата-анасы бар балалар аллергиялық сезімталуды жеті есе арттырады және анасы бедеу кезінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы:Қармақшы аудандық емханасында бронх астмасымен диспансерлік есепте тұратын балалардың анамнезіндегі фондық аурулардың кездесу жиілігі
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР КІРІСПЕ
1- тарау: БАЛАЛАРДАҒЫ ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІНІҢ АУРУЛАРЫ МЕН ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМДЕГІ ТАРАЛЫМЫН АНЫҚТАУ ДИНАМИКАСЫ.
0.1. Бронхиальды демікпенің сипаттамасы, бронх асмасына алып келетін факторлар.
0.2. Бронхиальды демікпенің таралымы.
0.3. Өлім көрсеткіші.
0.4. Бронхиальды астманың түрлері, клиникалық белгілері және асқынулары. 1.6.Бронхиальды демікпенің асқынуының алдын алу шаралары 1.7.Бронхиальды демікпесі бар балаларға жасалатын екпе.
1.8 Шетелдік тәжірибелер
1- тарау:ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Зерттеудің материалдары мен әдістері
1.2. Қармақшы ауданы емханасынан алынған статитикалық зерттеу жұмыстары. 3.3.Бронхиалды астмамен диспансерлі к есепте тұратын балалардың анемнезінде фондық ауруының кездесу жиілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫС
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер БА - бронх астмасы
ҚРДМ - Қазақстан РеспубликасыДенсаулық Мекемесі ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының АҚШ - Америка Құрама Штаты
GINA - Global Initiative for Asthma
АИТВ - адам иммунитет тапшылығы вирусы
ISAAC - International Study of Asthma and Allergies in Childhood
IgE - Иммуноглобулин
ОФВ1 - объём форсированного выдоха за 1 секунду
ЕДШ - емдік дене шынықтырау
Кіріспе
Тіркес сөздер:Тыныс алу жүйесінің аурулары,бронх астмасы,обструктивті тыныс алу жолдары,тұқымқуалаушылық,экологиялы қ факторлар,мүгедектік,өлім- жітім.
Тақырып өзектілігі.Қазіргі таңда әлемде бронхиалды астмамен 300 млн адам ауырады,бұл сан 2025 жылға дейін 100 млн тағы қосылуы мүмкін деген болжам бар.Бронхиалды астманың таралуы әр елде 1 ден 18 %ға дейін өсіп жатыр.Мысалы:Ресейде 3,4 % дан 10,6 % ға артқан.Бронхиалды астма адамдардың орта өмір сүру уақыттын қысқартады:әйелдерде:13,5 жас,ерлерде:6,6 жасқа.Және 1,5% адам осы ауру салдарынан мүгедектікке шалдығады.Сонымен қатар әлемде 250млн адам осы ауру салдарынан қайтыс болады.
2003-2012 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы бойынша 65892 бронхиалды астмамен тіркелді.Олардың ішінде 20967 -15 жасқа дейінгі балалар,3892-(15-17жас аралығындағы)жасөспірімдер және 40359-ересектер.
XXI ғасыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы аллергия ғасыры деп болжап отыр. Ең қауіпті аллергиялық аурулардың бірі бронх демікпесі. Ресми статистикаға сәйкес, көптеген жылдар бойы (10 жылдан астам) респираторлық аурулар Қазақстан Республикасында бірінші орын алады, оның ішінде пневмония, созылмалы бронхит және анықталмаған эмфизема, бронх демікпесі Қазақстан Республикасында 100 мың адамға шаққанда бронх демікпесі бар науқастардың жалпы саны 2010 жылы 38,0 құрады, бұл 2011 жылы 43,9-ға артып, 19,4-ке артты. Олардың ең үлкен үлесі 0- 14 жасқа дейінгі балаларға тиесілі, және тиісінше 57,2 болды және бүкіл әлем демікпемен ауыратындар 64.8.Obschee саны 155 млн. АҚШ-та 15 млн адам, соның ішінде. Ұлыбритания, 5 млн. Ресейде ресми 1.4 млн тіркелген.
Әлем бойынша бронх астмасының таралуы
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) бастамасы бойынша,1998 жылдан бастап,әр мамырдың бірінші сейсенбісі халықаралық демікпе күні болып табылады.Астам әлемдегі денсаулық мәселесі болып табылады - 2008 жылдан бері бүкіл әлемде бұл аурудан 300 миллион адам зардап шегеді.
1993 жылы Демікпені емдеу және алдын алу үшін жаһандық стратегиясы жұмысының нәтижесін баяндау мақсатында Ұлттық жүрек-өкпе және жүрек- қантамыр институты ДДҰ мен бірігіп жұмыс тобын құрды.Бұл ұйымның жоспары астманы емдеу үшін жәнеде мүгедектік пен өлім-жітім көрсеткіштерінің азаюына бағытталады.
Сонымен қатар,Астма бойынша глобальды бастама бағдарламасы әзірленді.Ол ауруханалар,дәрігерлер мен ресми билік органдары арасында астма пациенттерін емдеу тәсілдері туралы ақпаратты таратуға және нәтижелердің орындалуын қамтамасыз етуге бағытталған.Астманы емдеу тәсілдері туралы ақпаратты табысты тарату үшін көптеген елдерден бронх астмасы емдеу саласындағы сарапшыларды қамтитын GINA Ассамблеясы құрылды.Ассамблеяның міндеті дәрігерлер мен жетекші мамандармен
семинарлар өткізу,сондай-ақ халықаралық және республикалық симпозиумдарда сөз сөйлеу болды.
Қазіргі таңда балалар мен ересектердегі ауырсынуда қоса жүретін демікпе мен аурулардың таралуын стандартталған әдістерге сүйене отырып,сарапшылар бронх демікпесінің таралуы бүкіл әлемде 1-ден 18% -ға дейін өзгеретінін айтады.Кейбір елдерде аурудың таралуы көбеюде,ал кейбіреулері жақында ғана өсті,бірақ қазір тұрақтанды.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының бағалауы бойынша,астма басқа аурулардан бүкіл әлемдік зиянның 1 пайызын құрайды.Сарапшылардың айтуынша,астма әлемінде жылына 250 мың адам өледі екен.
Бронх демікпесінің даму себептері күрделі және өзара байланысты.Мысалы, астмаға генетикалық бейімділік гендердің бір-бірімен өзара әрекеттесуі сияқты,аллергендер,вирустық инфекциялар,кәсіптік сезімталғыштар,темекі шегу,ауада және ауада ауаның ластануы мен тамақтануды қамтитын сыртқы факторлармен өзара әрекеттесу арқылы анықталады.
GINA есебі бойынша Әлемдегі демікпе шығыны (Global Burden of Asthma, 2004), демікпе жоғары басым елдер - ол Ұлыбритания (халықтың демікпе жиілігі - 18,4% -дан 15,3% -ға дейін байланысты облысы), Жаңа Зеландия - 15,1%, Австралия - 14,7%, Ирландия - 14,6%, Канада - 14,1%, Перу - 13%, Тринидад және Тобаго - 12,6%, Коста-Рика - 11,9%, Бразилия - 11,4%, АҚШ - 10,9%, Фиджи - 10,5%, 9,7%, Парагвай, Уругвай - 9,5%, Израиль - 9%, Барбадос
- 8,9% Панама - 8,8%, Кувейт - 8,5%, Украина - 8,3%, Эквадор - 8,2%, SAR -
8,1%, Чехия - 8%, Финляндия - 8%, Мальта - 8%, Кот-д'Ивуар Республикасы -
7,8%, Колумбия - 7,4%, Түркия - 7,4%, Кения - 7%, Германия 6,9%, Франция -
6,8%, Норвегия - 6 , 8%, Жапония - 6,7%, Швеция - 6,5%, Таиланд - 6,5%,
Филиппин - 6,2%, БАӘ - 6,2%, Бельгия - 6%, Австрия - 5,8% Испания - 5,7%, Сауд Арабиясы - 5,6%, Аргентина - 5,5%, Иран - 5,5%, Эстония - 5,4%, Нигерия
- 5,4%, Чили - 5,1% . Ресейде демікпе таралуы 2,2% құрайды.
Бронх астмасы емделмейтініне қарамастан,адекватты емдеу аурудың клиникалық көріністерін бақылауға мүмкіндік береді - симптомдардың, ұйқының бұзылуы,күнделікті белсенділіктің шектеулілігі,өкпе функциясының бұзылуы және шұғыл дәрі-дәрмектерге қажеттілігі дәлелденген.Бақыланатын демікпе симптомдардың кездейсоқ қалпына келуі және аурудың ауыр өрлеуінің өте сирек дамуы ғана емес.
Қазіргі кезде астма ауруларының алдын алу үшін ұсынылатын аз ғана іс- шаралар бар,өйткені бұл аурудың дамуында кешенді және толық түсіндірілмеген механизмдер қолданылады.Бронх демікпесінің дамуына кедергі келтіретін жалғыз дәлелденген және танылған араласу жүктілік кезінде немесе бала туылғаннан кейін темекі шегуден бас тарту болып табылады.
Бүгінде әлемде бронх демікпесі бар шамамен 300 миллион науқас бар. Сарапшылардың пікірінше,бұл көрсеткіш 2025 жылға қарай 400 миллионға дейін жетеді[48].Бронх демікпесі кезінде асқазанның жүректің ишемиялық ауруы (300 рет),өкпенің қатерлі ісігі (33 есе),сүт безі қатерлі ісігі (20 есе),
инсульт (15 есе) және АИВ-инфекциясы (5 есе) сияқты аурулардан асып түседі[ 49].Балалардың бронх демікпесінің ауыртпалығы 10% -дан аспайды.
Әртүрлі елдердегі аурудың таралуы кеңінен ерекшеленеді.Шотландиядағы жағдайлардың ең көп саны - жалпы халықтың 18,4% бронх демікпесінен зардап шегеді.Ең кіші - Макаодағы [50] - бүкіл халықтың 0,7% -ын құрайды.
Ресейге қарағанда бір көзқарас өте үлкен емес - 2,2% (шамамен 7 млн. адам), алайда өлім саны айтарлықтай - 100 мың адамға шаққанда 28,6 [51].Бұл дегеніміз,Ресейде жыл сайын шамамен 43 мың адам бронх демікпесінен өледі дегенді білдіреді.Қытайда өлім көрсеткіші 36,7 құрайды.Төменгі өлім көрсеткіші африкалық мемлекеттерде - Сахараның оңтүстігінде орналасқан Кабо-Вердеде 4,2%.Ең төмен өлім көрсеткіші Финляндия мен Канада болып табылады - 1,6 жағдай,Канадада 14,1% және Финляндияда - 8,0% [52].
Жыл сайын әлемде:
oo Қарқынды терапия бөлімшелерінде емдеуге мұқтаж бронх демікпесі бар 2млн.адам;
oo Астмадан250 мыңнан астам адам қайтыс болады [53];
oo Астмалық аурулардың құны шамамен 6,2 млрд. АҚШ долларын құрайды (Ұлыбританияда ғана, демікпемен күресу үшін шамамен 1 млрд. Фунт стерлинг жұмсалады); :: 5
және 17 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдер 10 миллион мектеп күнін жоғалтады,бұл жұмыссыздығынан олардың қамқоршыларына 726 миллион доллар жұмсалады [54].
Өкінішке орай, бронх демікпесі пациенттердің 5-20% ғана тиімді емделеді. Емдеудің жеткіліксіз себептері [55]:
oo аурудың жеткіліксіз диагнозы (нашар анықтау),медициналық көмектің қолжетімділігінің төмен болуына байланысты;
oo астма емдеуге арналған препараттардың жоғары құны;
oo қазіргі ұсыныстарға сәйкес келмейтін емдеудің жеткіліксіздігі;
oo демікпе терапия негізгі схемалары бойыншатыныс алу кортикостероидын жеткіліксіз пайдалану;
oo науқастарды хабардар болмауы - демікпесі бар көптеген пациенттер дұрыс емдеу үшін дәрі қалай пайдалану керектігін түсіне бермейді,немесе демікпе бақылау өте тұжырымдамасын түсіне бермейді;
oo экологиялық жағдайды одан әрі шиеленісуі - әлемнің көптеген өңірлерінде демікпе бар науқастар,ауру нашарлатуға ауаны ластаушы, темекі түтіні, кәсіби факторлардың,ұшырайды.
Мұндай апатқа ұшырайтын статистика әлемнің жетекші ғалымдарын бронх демікпесіне қарсы күресте күш-жігерін біріктіруге мәжбүр етті.Сондықтан XX ғасырдың соңында Астаммен күресу жөніндегі жаһандық бастама деп аталатын халықаралық ұйым құрылды.[56].
2009-2018 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы бойынша 65892 бронхиалды астмамен тіркелді.Олардың ішінде 20967 -15 жасқа дейінгі балалар,3892-(15-17жас аралығындағы)жасөспірімдер және 40359-ересектер.
XXI ғасыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы аллергия ғасыры деп болжап отыр. Ең қауіпті аллергиялық аурулардың бірі бронх демікпесі. Ресми статистикаға сәйкес, көптеген жылдар бойы (10 жылдан астам) респираторлық аурулар Қазақстан Республикасында бірінші орын алады, оның ішінде пневмония, созылмалы бронхит және анықталмаған эмфизема, бронх демікпесі
Қазақстан Республикасында 100 мың адамға шаққанда бронх демікпесі бар науқастардың жалпы саны 2018 жылы 38,0 құрады, бұл 2018 жылы 43,9-ға артып, 19,4-ке артты. Олардың ең үлкен үлесі 0- 14 жасқа дейінгі балаларға тиесілі, және тиісінше 57,2 болды және бүкіл әлем демікпемен ауыратындар 64.8.Obschee саны 155 млн. АҚШ-та 15 млн адам, соның ішінде. Ұлыбритания, 5 млн. Ресейде ресми 1.4 млн тіркелген.
ХХ ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басы әр түрлі аллергиялық аурулармен ауыратын науқастардың санының алаңдаушылығымен сипатталады, олардың ішінде бронх демікпесі (Б.А.) алғашқы орындардың бірі болып табылады[1].
Зерттеу мақсаты:
Қармақшы ауданындағы емхана бойынша диспансерлік есепте тұратын балалардың анемнезінде эксудативті катаральды диатез ауруының кездесу жиілігін анықтау.Статистикалық мәліметтеге талдау жүргізу
Зерттеу міндеті:
oo Тақырыпқа байланысты әдебиеттермен танысу;
oo Әдебиеттерден жұмыстың зерттеу түрін, дизайнын, таңдамасын және әдісін оқу, зерттеу жұмысына қажетті ақпараттарды анализдеу;
oo Қармақшы ауданындағы балаларда бронхиальды астманың аурушаңдық денгейін анықтау
oo Диспансерлік есепте тұратын балалардың анемнезінде эксудативті катаральды диатез ауруының кездесу жиілігін анықтау үшін статистикалық мәліметтерге талдау жасау
oo Зерттеу нәтижелерін қорытындылау
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы Қармақшы аудандық емханасы бойынша алынған статистикалық мәліметтер негізінде бронх астмасымен диспансе рлік есепте тұратын балалардың анамнезіндегі фондық аурулардың анықталу динамикасы бағаланады.
Теориялық және практиалық маңыздылығын толықтыру ??
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 64 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 10 диаграммалар және
3 кестелер, 11 сурет көрсетілген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, тұжырымдар, 62 пайдаланылған ақпараттар тізімінен тұрады.
1-тарау: БАЛАЛАРДАҒЫ ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІНІҢ АУРУЛАРЫ МЕН ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМДЕГІ ТАРАЛЫМЫН АНЫҚТАУ ДИНАМИКАСЫ.
1.1.Бронхиальды демікпенің сипаттамасы,бронх асмасына алып келетін факторлар,балалардағы фондық аурулар.
Бронх демікпесі -- бұл бала күннен басталып, көбіне есейген шаққа дейін ұғайып, мүгедектікке дейін әкеліп соғатын,кейде қайғылы жағдайға әкелетін ауру. Бронх демікпесі балалар арасындағы аллергиялық сипатқа ие аурулардың ішіндегі ең ауқымдысы болып табылады.
Клиникалық тәжірибеде балалардағы бронх демікпесін көбінесе сараптап-талдап жатпайды, оның сипаттамасы "обструктивті белгі", "обструктивті бронхит", обструктивті бронхитті айқындайтын демікпе компоненті", сондай-ақ жалпылай бронхты демікпе деген ұғымдармен алмастырылады.
Бронх демікпесін талдау, емдеу ісі жөніндегі Бүкіләлемдік Денсаулық сақтау Ұйымының (БДҰ) және Жүрек, Өкпе, Қанның Ұлттық Институтының халықаралық келісімінде әділ бағасы берілген, яғни аталған терминдегі науқаспен ауыратын балаларға олай атау бермей, керісінше, демікпеге қарсы ем-шара жоспарының нәтижелі болуы үшін, бронхты демікпе деп дұрыс терминмен атау керектігін көрсеткен.
Балалардың сәби күнінен пайда болған бронх демікпесі олардың анатомо- физиологиялық ерекшеліктеріне қарай, клиникалық мәнге ие, сол себепті оларды ерте анықтауда және емдеуде де айтарлықтай кедергі келтіріледі. Бронх демікпесінемдеу тәжірибесі көрсеткендей, м ұндай жаста демікпенің белгісін бірден айқындау өте қиын. 3-6 жаста бұл ауру өтпелі кезең ретінде танылады да, көбіне нәрестелік қалыпқа тән белгілермен бірдей келеді, ал кейбір жағдайларда - айрықша ересек қалыптағы демікпе белгісі анық байқалып тұрады.
Ал ересек жастағы балалардағы демікпе ауруының басым көпшілігі ересек адамдарша: ұласпалылығы мен клиникалық сипаты және оларды емдеу тұрғысынан үлкен адамдармен теңестіріледі.
Ауруды дер кезінде анықтай алмау, оған өз деңгейінде ем-шара жүрізбеу салдары қиын болып келеді. Тіпті жылына 3 реттен аса дем жетпеген жағдай байқалған болса, балада бронхты демікпе белгісі бар екендігі білінеді.
Балалар арасында бұл аурудың иммунды жүйемен тікелей байланыстылығы негізге алынады. Расында, демікпенің даму механизмі иммунды жүйесіз де, басқа көптеген нәрселердің әсерінен көрініс таба береді деген пікір де бар. Осы иммунды жүйенің әсерінсіз пайда болған демікпе түрі бүгінге дейін ғалымдар арасында қарама - қайшы даулы мәселелердің бірі болып отыр. Зерттеушілердің көбісінің пікірінше, балалар арасында бронхты демікпеге әкеп соқтыратын қосалқы әсерлер әркез қайталанып отырады, яғни олардың асқынып-өршуіне ағзаның қарсы күресуі әлсіз болғандықтан, сондай-ақ бронх демікпесінің аллергиялық қабынуы себеп деген ойлар айтылуда.
Балалар арасында бронхты демікпенің түрлері (1995 ж қарашадағы Мәскеу қ. педиатр-пульмонологтардың симпозиумында қабылданғандай), негізгі мұрын жолды демікпенің пайда болуына тыныс алу мүшелерінің және бронхтардың әрекет белсенділігі мен аллергиялық қабынуы әкеп соқтырады делінген.
Аллергиялық аурулардың негізі ретінде, қазіргі таңда айтылып жүргендей, иммунитеттің қоршаған ортаға қарсы тұра алмаушылық әсері жатыр. Тыныс алу жолдарының сілекейлі қабынуына көптеген жасушалар қатысады, және ол бронх қабырғаларының барлығын қамтиды: эпителиалды қоршау, базальді мембрана, бронхты-қоздырғыш лимфоидті ұлпа, тостағанша, жұмсақ бұлшықеттер - және көрсетілген құрылымдардың әрқайсысы өз ретімен әсер етеді.
Бронхты демікпеге тән клиникалық сипатты танытатын қабынудың түрлі кешенді құрамының шаралары бар. Бронхты құрылым дамып, сілекейдің гиперсекрециясы, бронхтың сілекейліқабығының ісінуі, бронхты әрекеттестік қалыптасады. Тұқымқуалаушылықпен берілетін бейімділік - бронхты демікпенің бастапқы қалыптасуының маңызды алғышарты.
Бүгінгі таңда иммуны жүйе жасушаларының орталық жүйке жүйесінің әсерімен бірлестігі дәлелденген. Балалардың бронхты демікпе талмасы кезеңінде олардың қанында айтарлықтай мөлшерде Р реңді мазмұндағы - негізгі нейрогенді қабыну ошағы мен өзге нейропептидті төмендететін (көбінесе, VIP), биологиялық белсенділікті шектейтін заттар көбейіп кететіні анықталды.
Балалардағы бронхты демікпе кезіндегі морфологиялық мәліметтер ретінде - сондай-ақ, бронхты діңнің шынайы өзгерісін - жарқылдақ эпителии ұлпасының зақымданғандығын, эозинофиндердің мөлшерінің көбейгенін, бұлтша мен тостағанша жасушасының, базальді мембрананың коллагенінің алшақтауын, жіңішкеруін, гипертрофиясын, бронхтың жұмсақ мускулатураның, сілекейлі қабықшаның ісінуін, тіл асты безі мен шықыттың, қалқанша безінің, ішкі секреция бездерінің қабынуының белгілерін танытады.
Қабыну үрдісіне тікелей әсер етушілер болып, бронхтардың аса сезімталдығы - олардың жоғары қоздырғыштығы мен ішкі әсерлі (аллергенді ортаға) бейімделгіш қабілеті мен түрлі сыртқы әсерлі (физикалық және эмоционалдық күйі, метеоситуациялық өзгергіштігі) белсенділігі көрсетіледі.
Сонымен бірге, бронхиалды демікпенің жоғары әсері туралы атопиясыз да генетикалық терминдер ашылып, ақпараттар сақталуда.
Басқа да маңызды балалардағы бронхты демікпенің патофизиологиялық феномені ретінде бронхты демікпенің дамуы тыныс алу жолдарының ісініп тарылуымен, жоғары секрециясымен, обструкциялармен және бұлшықеттердің спазмымен байланысты екені айтылған.
Балалардағы бронхиальды демікпені анықтау:
Аурудың ұзақ ағымы кезінде тыныс алу жүйесі тарапынан пневмосклероз, эмфизема және басқа секілді асқынулар болуы мүмкін, бұл асқынуларды анықтау мақсатында көкірек клеткасының рентгенографиясы
көрсетілген (рентгенологиялық сурет - өкпелік суртеттің күшеюі; сирек жағдайда оң өкпенің орта бөлігіндегі ателектаздар немесе кейде пневмониямен шатастыратын кішірек сегментарлық ателектаздар).
Өршу кезеңінде өкпелік тіннің эмфиземалық ісіну белгілері, көкеттің қалыңдауы, қабырғалардың горизонтаольді орналасуы және өзге бронх обструкциясының белгілері тән. Ішкі тыныс алу функциясын зерттеу - спирометрия бронх демікпесі кезіндегі аса маңызды обструкция дәрежесін және обструкция қайтымдылығын анықтайды.
Балалардағы бронхиалды демікпе (БД) - басты патогенетикалық механизмі қабынумен негізделген бронхтардың гипербелсенділігі, ал клиникалық көрінісі
- бронхтық спазм, гипербөлініс жә не бронхтың сілемейлі қабығының ісінуінен болған, тұншығу ұстамасы (экспираторлы сипаттағы) болатын бронх қабырғаларының созылмалы аллергиялық қабынуы. Балалардағы БД - үнемі немесе жүйелі түрде пайда болатын жөтел мен көбі несе түнгі және таңертеңгілік уақыттағы ысқырық демді қиындаған тыныс алумен сипатталады.
Бронхиальды демікпесі бар балалардың жас ерекшеліктері.
Ұзақ уақыт бойы балалар арасындағы бронхты демікпе көп жағдайда сәби шағында пайда болғанмен, өсе келе таралып, жазылып кетеді деген түсінік қалыптасты. Соңғы жылдары бұл пікір жоққа шығарылды. Жан-жақты тың зерттеулерден кейін балалар арасындағы, ересектер арасындағы бронхты демікпенің байланысы ашылды. Бала күнінде пайда болған бронхты демікпенің 60-80% ересек кезінде қайталанатыны дәлелденді.
Осыдан келіп, бронхты демікпенің шығу себептері көптеген факторлардың әсерінен делінеді және аурудың қиындығына мән беріледі. Тыныс алу жолының қиындығын сезінген аурулар, негізінен, өкпе қабынуынан бастау алғандығын ұғынуы тиіс. Дегенмен, бронхты демікпеден толық
айықтым деген ойды абайлап қарастыруы керек, себебі бұл дерттен сауығып кету тек уақытша мерзімде ғана болуы мүмкін, ол түрлі себептермен қайталанып, ауру қайта меңдейді.
Орташа дәрежедегі демікпемен ауыратындардың жас өсе келе тынысының тарылуы, ауа жетпеуі таралуы ықтимал, көбісінің уақыт өте келе жазылып кететіні де бар. Бронхты демікпенің ауырлығына қарамастан, бұл дерттің өршуіне жоғары аллергиялық әсершілдік, тұқымқуалаушылық (атопиялық тері дерті, Квинке ісігі мен тамақтан болатын аллергия түрлері) де әсер етеді.
Көп мөлшерде балалар арасындағы бронхты демікпені емдеудің жүйелілігі мен бірізділігіне жіті мән беріледі. Диагнозды дер кезінде анықтап қоя білу, аллергенді аурудың нышанын ерте табу, сондай-ақ, пациент баланың барлық жағдайын жасап беретін ұйымның да бала сауығып кетуі үшін біршама атқарар әсері болатыны сөзсіз.
1. Балалар арасындағы бронхиальды демікпенің туындауына әсер ететін факторлар.
Бронхиальды демікпенің көз жұмуға алып келетін факторлар:
oo Аурудың ұласпалы асқынған түрі, оларды ұзақ емдеу;
oo Демікпелік белгінің қайталануы; Ұстаманың 12 ай бойы қайталануы, тіпті жан сақтау бөліміне жетуі.
oo Дәрігерлік қателіктер:
oo ингаляторлық аппараттардың 2-агонис тердің мөлшерден тыс көп пайдаланылуы;
oo емдеуге кортикостероидты заттарды кеш ұсыну,
oo теофиллинді мөлшерден көп қолдану,
oo демікпенің белгілерін дұрыс санамаламау,
oo кортикостероидты терапия барысында тиімді жоспардың болмауы,
oo ұстама кезінде түскен пациентті және оның үй-ішін аурудың сипаты жайлы жазбаша нұсқаулықпен таныстырмау.
oo Пациенттің жасөспірімдік ерекшелігі.
oo Отбасының әлеуметтік, мәдени, экономикалық деңгейінің төмендігі.
2. Тұқымқуалаушылық
Атопия белгісі байқалған ата-аналардан туған балаларда, ондай белгісі жоқ балаларға қарағанда демікпе 2-3 есе қауіпті болып табылады.
Брохты демікпенің бейімі бар түрлі нұсқалар сипатталуда, алайда олардың бірі де нақты дәлелді емес. Бүгінгі таңда тұқымқуалаушылық үлгідегі түрі көп кездеседі.
Атопияға бейім бронхты гиперактивтілігі жоғары түрі бір-біріне тәуелсіз тұқымқуалаушылығы, дегенмен олардың арасындағы байланыс айтарлықтай бронхты демікпенің ұлғаюына әкеп соқтырады.
Осылайша, брохты демікпенің генетикалық негізі ауру қоздырғыш генетикалық тәуелсіз комбинация ретінде берілген: атопияға бейім,
IgE-антиденелер өнімі белгілі спецификалық және бронхты гиперактивтілікті тудырады. Негізі бейімделген гендер 5 и 11 хромосомаларда сақталады, яғни ерекше рөлді гендер IL-4кластері ойнайды. Әрбір генетикалық факторлардың бейімділігі демікпе ауруының туындауын жоғарылатады, ал олардың комбинациясы қоршаған ортаның әсерінен ауру қоздырғыштығын жоғарылатады.
ХХ ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басы әр түрлі аллергиялық аурулармен ауыратын науқастардың санының алаңдаушылығымен сипатталады, олардың ішінде бронх демікпесі (Б.А.) алғашқы орындардың бірі болып табылады[1]. Дамыған елдерде аллергиялық аурулар 10-дан 30% -ға дейін,ал қоршаған ортаның жағымсыз жағдайында - 50% -дан көп.Ресейде,эпидемиологиялық зерттеулер бойынша,балалардың 25% дейін аллергиялық реакциялар мен
аурулардан зардап шегеді[2].Ресейдегі балалар арасында астма таралуы 5,6% - дан 12,1% -ға дейін [3].
Аллергиялық ауруларды қалыптастырудың,соның ішінде атмосфералық дерматитпен (АД) және аллергиялық ринитпен (АП) астенциалды бейімділік іргелі фактор болып табылады.[4, 5].Барлық осы аурулар әр түрлі дене жүйелерінде аллергиялық қабыну ретінде белгілі бір атопиялық күйдің көрінісі ретінде қарастырылады.
Егер бронх астмасы ауруымен ауыратын науқатың ата-анасы осы аурумен ауыратын болса,басқа ата-анасы демікпе ауруымен ауырмайтын отбасыға қарағанда,бұл отбасыда демікпе ауруы 3-6 есе көп болуы мүмкін.Ата- аналардың бірінде демікпе болған жағдайда ұрықтың астма қаупі халықпен салыстырғанда 3 есеге,ал ата-анасының екеуінен де ауырған жағдайда 6-7 есе артады.
Әкесіне қарағанда анасында аллергиялық аурулар отбасында көп кездеседі.Аллергиялық аурумен ауыратын аналардың балаларында да сол аурудың болуы әбден мүмкін. Аллергиялық аурулар,әсіресе бронх демікпесі ауыратын балалар,ата-аналар аллергиялық патологиядан зардап шегетін отбасылардың балаларына қарағанда атопиялық көріністерге және иммуноглобулиннің жоғары деңгейіне ие болуы ықтимал. Осылайша, аллергиялық аурулардың генетикалық бейімділігі ұрпақтарда осы патологияны дамыту үшін маңызды қауіп факторы болып табылады. Алайда, аллергиялық аурудың дамуындағы генетикалық бейімділікке қосымша, баланың ағзасы перинатальдық және ерте кезеңнен кейінгі өмір кезеңдерінде әсер ететін сыртқы әсерлері рөл атқарады.
1. Атопияға тұқым қуалайтын бейімділік.
2. Пассивті шылым тарту бала жастағы демікпенің ауырлығын күшейтеді.
3. Жасөспірім шақта шылым тарту персистирлейтін демікпе қаупін ұлғайтады.
4. Үй маңының кенелері.
5. Жануарлар жүні.
6. Тозаң мен зеңді саңырауқұлақтар.
7. Дәрі-дәрмектер.
3. Аллергия. 3.1.Атопия
Атопия ағзаның IgE мөлшерінің шамадан тыс көбеюі қабілетін анықталады,қоршаған ортаға аллергенді әсері балалар арасында 80-70% деңгейде кездеседі.
3.2. Бронхтарға гипереактивтілік.
Соңғы жылдары бронх демікпесімен ауыру өте жиілеп кетті. Мұны негізгі 3 факторлармен байланыстыруға болады. Біріншіден, аллергиялық реактивтіліктің жоғарылауы. Екіншіден, химиялық өнеркәсіптердің дамуымен, қоршаған ортаның ластануымен және тағы басқа жағдайлармен қатынастың
жоғарылауынан аллергендермен байланыс артты. Үшіншіден, бронх демікпесінің дамуына ықпал етуші тыныс алу жолдарының созылмалы аурулардың жиілеуі. Сонымен бірге аурудың жастық құрылымы да өзгереді.
Қазіргі таңда бронх демікпесімен ауыратын барлық науқастардың 44% - ын қарт және егде жастағы адамдар құрайды. Қарт және егде жаста аурудың инфекциялық аллергиялық түрі кездеседі. Ол көбіне тыныс алу мүшелерінің қабыну ауруларының (созылмалы пневмония, созылмалы бронхит және т.б.) нәтижесінде туындайды. Осы инфекциялық ошақтан ағза өз тіндерінің ыдырау өнімдерімен, бактериялармен және токсиндермен сенсибилизацияланады. Бронх демікпесі өкпедегі қабыну үдерістерімен, жиі бронхит, бронхиолит, пневмониямен бірге басталуы мүмкін.
Науқастардың көбінде бронх демікпесі созылмалы ағымда кездеседі және физикалық күш түскенде үдейтін, тұрақты қиналдыратын ысқырықты тыныс және ентігумен сипатталады. Кезеңді түрде өршу тұншығу ұстамасының туындауымен байқалады. Аз мөлшерде ашық түсті, қою, кілегейлі қақырықты жөтел пайда болады. Көбіне ауырудың өршуі мен тұншығу ұстамасының туындауындағы маңызды рольді тыныс алу мүшелеріндегі инфекциялық - қабыну (жіті респираторлы-вирусты инфекциялар, созылмалы бронхиттің өрлеуі) үдерістері алады.
Бронх демікпесінің ұстамасы әдетте түнде немесе таңертеңнен басталады. Бұл, бірінші кезекте ұстаманың туындауына алып келетін рецепторларды, шырышты қабықты кезінде тітіркендіретін бронхтарда ұйқы кезінде жиналған секреттермен байланысты болады. Бұл кезде белгілі рольді кезбе жүйкесі тонусының жоғарылауы ойнайды. Барлық жастағы адамдардағыдай, демікпе кезіндегі функционалдық өзгеріс болып табылатын бронхоспазмнан басқа, қарт және егде жастағы адамдарда оның ағымы өкпе эмфиземасына асқынуы мүмкін. Нәтижесінде, өкпелік жетіспеушіліктен кейін жүректік жетіспеушілік тез қосылады.
Жас кезінде бір рет туындаған бронх демікпе қартайған уақытта да сақталуы мүмкін. Бұл кездегі бронх демікпесінің ұстамасы өткір ағымының төмендігімен ерекшеленеді. Аурудың ұзақ уақыт жүруіне орай, өкпеде (обструктивті эмфизема, созылмалы бронхит, пневмосклероз) және жүрек тамыр жүйесінде (өкпе текті жүрек) айқын өзгерістер байқалады.
Жіті ұстама кезінде науқаста ысқырықты сырыл, ентігу, жөтел және цианоз байқалады. Науқас алға қарай еңкейіп, екі қолына сүйеніп отырады. Тыныс алу актісіне қатысатын барлық бұлшықеттер қатайып, ширыққан болады.
Жас жастағы адамдарға қарағанда, айқын гипоксияның салдарынан ұстама кезіндегі тыныс алудың жиіленуі байқалады. Перкуссия кезінде қорап тәрізді дыбыс естіледі, аускультацияда көптеген ысқырықты, ызыңдаған сырылдар, сонымен қатар ылғалды сырылдар да естілуі мүмкін. Ұстама басында жөтел құрғақ, жиі қиналдыратын болады. Ұстама аяқталғанда
жөтелмен бірге аз мөлшерде тұтқыр кілегейлі қақырық бөлінеді. Үлкен жастағы адамдар тобының ұстамасы кезіндегі бронходилататорларға (мысалы, теофиллин, изадрин) реакциясы кешіккен, толық емес болып келеді.
Жүрек тондары тұйық, тахикардия байқалады. Ұстама кезінде тәжді тамырлардың рефлекторлы тарылуы, өкпе артериясы жүйесіндегі жоғары қысым, миокардтың жиырылғыштық қасиетінің төмендеуі, сонымен бірге жүрек - тамыр жүйесіндегі қосымша аурулар (гипертониялық ауру, атеросклероздық кардиосклероз) нәтижесінде жіті жүрек жеткіліксіздігі дамуы мүмкін.
Тамақ жетіспеушілігі салдарынан туындаған бронхты демікпе ерте түрі боп келеді де, үздіксіз созылмалы болады және үй жағдайындағы жағымсыз факторлардың кесірінен оның сипаты өзгеше келеді. Бұл балалардың 92% асқазан-өт жолының кемістігі анықталған.
Ал ересек бронхты демікпелі балаларда жас ұлғайған сайын тамақтан пайда болатын аллергия төмендеген, дегенмен шаң-тозаңға бейімді аллергиясы барларда тамақты аллергенді реакциялар басым екені көрсетілген.
3.3. Тұрмыстық жағдайдағы аллергендер
Үй-тұрмыстық жағдайлардағы аллергиялардың туындауына көбіне үй тозаңының кенесі, негізгі түрлері болып, Dermatophagoidespteronyssimus пироглиф-кенелері, Dermatophagoidesfarinae, Dermatophagoidesmicroceras, Euroglyphusmainei, яғни олардың негізі бөлігі үй тозаңынан туындайтын аллергенді заттар. Тозаңның аллергенділігі олардың денесінде байқалады, құпиясыз және жариясыз болады. Көптеген шаңды-тозаң кілем-паластарда, драп маталарда, төсек-орындарда, жұмсақ ойыншықтарда, плинтус түптерінде көп сақталады. Тозаңды-кененің өсіп-жетілуі үшін қолайлы температура 22- 26°C және ылғалдылық дәрежесі 55%.
Аллергологиялық тексерулердің нәтижесі көрсеткендей, D.pteronyssimus және D.farinae түрінен 73,5-91,0% бронхты демікпе байқалды. Шаңды-тозаңды аллергенді әсерінен жыл бойында әсіресе, жылдың көктем мен күз мезгіліндегі салқындылығынан, түнгі уақытта тозаңды қоздырғышы артады.
3.4. Жан-жануарлардан туындайтын аллергендер
Мұндай тұрғыдағы аллергендердің негізгі бастамасы болып жүн, тері, құс қанаты, қайызғақ, тері тіңі, түрлі жан-жануарлардың әсерінен(мысық, ит, теңіз шошқасы, тышқандар мен кеміргіштер, құстар, қояндар, жылқылар, қой ме т.б.), сонымен бірге жәндіктерден (тарақандар) таралады. Балалар арасындағы бронхты демікпенің қозуының этиологиялық факторларының бірі ретінде (дафнии) аквариумдық балықтарға арналған құрғақ тамақтар болып табылады.
Тіпті үй жануарларын үйден аластап, көзін құртқанмен олардан қалған аллергендердің деңгейде үйде бірнеше жылға дейін сақталады. Пәтерлердегі желдеткіштің жұмысының нашарлығы да пәтерге тозаң-шаң жинайды. Тарақандардан тарайтын аллергендер соңғы кезде аллергиялық реакциялардың себептері екендігі айтылуда.
Ресейдің орталық аумағындағы балала рдың өсімдік тозаңдарына қарсы аллергиялық қоздырғышының жиілігі
(%)
ағаштар + дақылдар + күрделі түстілер 52,8 ағаштар + дақылдар 16,0
ағаштар + күрделі түстілер 2,3 дақылдар + күрделі түстілер 11,5 ағаштар 10,1
дақылдар 6,4
Күрделі түстілер 0,9
3.5. Саңырауқұлақты аллергендер
Қылшықты және ашытқылы саңырауқұлақтарға деген тітіркендіргіштік қасиет бронхты демікпемен ауыратын балалардың 23-інде байқалады екен. Саңырауқұлақтар ғимараттардың ішіндегі шаңды ортада, сонымен бірге сыртқы ортада да тіршілік ете береді. Саңырауқұлақты инфекцияларға шалдыққан балалар күз-қыс кезеңінде, кейде тіпті жыл бойы, әсіресе ылғалды, дымқылды аймақтарда ғұмыр кешетін болса, қатаң бақыланып тұруы тиіс.
Саңырауқұлаққа аллергенді бейімді бронхты демікпесі бар балаларға аллергиялық созылмалылық тән. Саңырауқұлақты аллергендерден туындайтын бронхты демікпені жыл бойы қоршаған ортада саңырауқұлақтардың өсіп- таралу аймағымен байланыстырылады.
3.6. Шаң-тозаңды аллергендер
Шаң-тозаңды бронхтың дамуының басты себебіне үш маңызды аллергенді өсімдік тобы жатқызылады. Олар ағаштар мен бұталар (қайың, қарағай, емен, қара ағаш, жаңғақ, терек, үйеңкі, тораңғыл т.б.), дақылды бұталар (тимофеевка, райграс, сұлы, мысыққұйрық, қыша, костер, пырей, арпа, қарақұмық, бидай т.б.), қылқанды шөптер (аққулық, амброзия, бақбақ, бозала, жалбыз, қалақай, қоянот, сарғалдақ т.б.). Ресейдің орталық аймағының табиғат жағдайында ауру қоздырғышының үш бірдей уақыты айқындалып отыр: көктемгі (сәуір-мамыр), ағаш жапырақтарының тозаңының себебінен туындайды; жазғы (маусым-тамыз), дақылды бұталардың тозаңынан пайда болады; күзгі мезгілде (тамыз-қазан), шөптесін өсімдіктердің тозаңынан туындайтын қоздырғыштар өршитін мезгіл.
Табиғи ортаның әсерінен аллергендердің спектрлік түрде гүлденіп-өршуі өзгеріп отырады.Балалардағы тозаңды бронхты демікпе кей жағдайда басқа да поллинозды көріністермен сәйкестендіріледі (аллергиялық конъюнктивит пен ринит).
3.7. Емдік құралдар
Кейбір бронхты демікпесі бар балаларды емдеуде бірқатар дәрілік заттар - олардың тұншығуы мен ұстамасына себеп болуы ықтимал. Мұндай заттардың қатарында антибиотиктер алғашқы орында тұр, мәселен, пенициллинді қатар, дәрумендер, аспирин және басқа нестерилді қабынуға қарсы препараттар. Осының негізінде дәрілік заттармен қатынас тек емдеу тәсілінде ғана емес, сонымен бірге фармацевтикалық өндіріс ошағы аймағының ластануының әсерінен көрініс табады.
3.8. Вирустар мен екпелер
Вирустардың антигендік қасиеттері белгілі. Дегенмен, сол вирустардың бронхты демікпе барысындағы спецификалық маңызы әлі толыққанды зерттелген жоқ.
Екпелер (әсіресе АКДС) бөлек, оқшауланған балалардың аталған дерттен сақтануына жол ашады. Бронхты демікпесі бар балаларға үзбей екпе жасап отыру аса мұқияттылықты, ыждахаттылықты талап етеді, үнемі екпе жасай отырып бұл дерттің қауіпсіздігіне көз жеткізуге болады.
3.9. Химиялық заттар (ксенобиотикалар)
Өндірістік химиялық заттардың қатары (молекулалық массасы жеткілікті мөлшердегілер) аллергенді қасиетке ие, немесе (гаптен жағдайында) ағзадағы ақуыз алмасуымен әрекеттескенде белгілі бір қасиетке ие бола алады.
Балалардың бронхты демікпесінің қалыптасуына өндірістегі химиялық заттардың бірқатары себепші болатындығы дәлелденген (хром, никель, марганец, формальдегид т.б.)
Ауаның техногенді ластануы әсерінен шаң-тозаңға қарсы тұру қабілеті әлсіреп, басқа да табиғи аллергендердің құрылымы бұзылуы ықтимал.
Аллергологиялық белгісіне берілген баға.
Балалардағы бронхиальды демікпенің сыртқы белгілерін, аллергендік тұрғыда анықтап алуда, алдымен теріден алынған сараптама-талдаулардың маңызы зор. Көбіне теріден алынатын зерттеуге екпе жасап барып зерттеушілік кең тараған. Олар жеткілікті дәрежеде сенімді әрі нәтижелі саналады.
Теріден алынған сараптамаға қарап-ақ, бронхиальды демікпенің белгісі бар-жоқтығын анықтауда, сонымен бірге ол қаралатын емхананың мәліметтер- анамнезінің растау қажеттігі, басқа да аллергенді топқа жатқызылатын- жатқзылмайтыны барлығы қамтылуы тиіс.
Бронхиальды демікпенің белгісі табылғаннан кейін, ол аймақтың инфекциялы ошағына қатысты да теріден талдау-сараптама алынады.
Теріден талдау алынбайтын жағдайлар, мысалы атопика-дерматиттік асқынуларда, аллергиялық ринитте, сондай-ақ гормоналды және антигистаминді препараттармен ем қабылдау барысында олардың терінің сезімталдығына әсер етеді деп бағалап, талдау жүргізілмейді.
Аллергологиялық тексерулерге тері сараптамасы жөнінен қарсы көрсетілім ретінде бронхты демікпенің асқынған түрінде, ауыр жағдайлардағы инфекциялық аурулар, психикалық ауытқушылық жағдайларында тексеру жасалмайды.
Ал бронхты демкіпенің асқын түрлерінде, әсіресе үнемі үзбей тексеріс жасауда қан-сараптау жұмыстарында аллергендердің маңызды-себептерін айқындау үшін тексеру-талдаудың бірқатар заманауи лабораториялық зерттеу әдістері ұсынылады: радиоиммунды, иммуноферментті, хемилюминисцентті тәсілдер қансарысуындағы жалпы IgE и IgG антиденелердің деңгейініңжоғарылауын анықтауда қолданылады.
Десек те, айта кететін бір жайт, бронхты демікпесі айқындалмаған балалардың да иммунологиялық тексеру нәтижелерінде де анамнез бен басқа талдай- сараптауларының нәтижесін қайта пысықтап салыстыру ұсынылады, себебі олар латентті дәм сезу қабілетінің жұмысын реттеп отырады. Осы арқылы ол теріден алынған талдау-сараптамасы қате шықса, аллергенді сапаның төмендігін танытады деп есептелінеді. Ингаляциялық жүргізілген тесттер де қауіпті болуы ықтимал және бір жақсысы, олар балалардан алынбайды.
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған Саламатты Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында аллергиялық ауруларының дамуы.
2011 жылы Қазақстан Республикасы Саламатты Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын бекітті, ол халықтың ауру-сырқау және өлім-жітімін төмендетуді көздейді .Мемлекеттік бағдарламаның негізгі мақсаты - еліміздің тұрақты әлеуметтік-демографиялық дамуын қамтамасыз ету үшін Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту және мыналарға бағытталған: 2015 жылға дейінгі кезеңде денсаулық сақтау саласындағы басты басымдық профилактикалық медицина мен денсаулық сақтаудың әлеуметтік бағыттылығын айтарлықтай арттырады. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған
Саламатты Қазақстан Мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында
Қазақстан Республикасы халқына мамандандырылған аллергологиялық көмек сапасы жақсаруда. Біздің елімізде алғашқылардың бірі - КСРО-да, аллергологтардың күшті мектебі, академик Н.Д. Беклемишев өткен ғасырдың 50-60 жылдарында, статистикаға сәйкес, тіпті бүгінгі күні біздің планетамыздың әрбір бесінші тұрғыны аллергиядан зардап шегеді. Егер Жиырмасыншы ғасыр жүрек-қан тамырлары ауруларының ғасыры болса, XXI ғасыр Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы аллергия ғасыры деп болжап отыр. Ең қауіпті аллергиялық аурулардың бірі бронх демікпесі. Ресми статистикаға сәйкес, көптеген жылдар бойы (10 жылдан астам) респираторлық аурулар Қазақстан Республикасында бірінші орын алады, оның ішінде пневмония, созылмалы бронхит және анықталмаған эмфизема, бронх демікпесі Қазақстан Республикасында 100 мың адамға шаққанда бронх демікпесі бар науқастардың жалпы саны 2010 жылы 38,0 құрады, бұл 2011 жылы 43,9-ға
артып, 19,4-ке артты. Олардың ең үлкен үлесі 0- 14 жасқа дейінгі балаларға тиесілі, және тиісінше 57,2 болды және бүкіл әлем демікпемен ауыратындар 64.8.Obschee саны 155 млн. АҚШ-та 15 млн адам, соның ішінде. Ұлыбритания, 5 млн. Ресейде ресми 1.4 млн тіркелген. Қазақстан Республикасында біз бірінші Халықаралық конференция демікпе және аллергия мақұлданды демікпе, 1999 жылы бағдарламаны іске және денсаулық министрлігінің қолдауымен, себебі Кейіннен біз атопиялық дерматит, аллергиялық ринит және бронх демікпесі (2004, 2005, 2007, 2011) бойынша бағдарламаларды шығардық, бағдарламаны шығару Қазақстан Республикасында аллергиялық ауруларды зерттеуге қуатты серпін берді.
4. Бронхты демікпенің қозу қаупін тудыратын бірқатар себептер: Жұқпалы инфекциялар
Өткір вирусты таралымды инфекциялар балалардың бронхты демікпеге шалдығуына әкеп соқтыратын маңызды фактор. Патофизиологиялық кезеңде биологиялық заттар бронхтарды тітіркендіріп тарылтады. Бронхылардың шырышты қабаты дымқылданып, эксудат көп бөлініп бронхтарды бітейді. Тыныс алу дәрісі нашарлайды. Сол себепті олар бронхты гипераллергенділік қасиетті нашарлатады.
Көптеген зерттеушілер бронхты демікпеге бұрындары бронхиолит немесе бронхит, көкжөтел дертімен ауырған балалардың ағзасы бейім келетіндігін айтып келеді.
Риновирус инфекциясы кезінде тыныс жолдарының қабыну жасушалары: RV инфекциясы мұрын және бронхия шырышында нейтрофилдердің, лимфоциттердің және эозинофилдердің инфильтрациясына әкеледі [7 - 10] . Нейтрофилдер суықтың өткір кезеңінде тыныс алу жолында жиналады [7, 8]. РВ инфекциясының индуцирленген астмалық ауыруының кезінде балаларда IL-
8 (CXCL8), химокин және миопероксидаза деңгейлері мұрынның аспирациясында жоғарылайды [25] (1-кесте (а)). Сонымен қатар,мұрындық аспирациядағы миопероксидаза деңгейлері жоғары тыныс алу белгілерінің ауырлығымен байланысты [25].Осылайша,РВ инфекциясынан кейін тыныс алу жолында бөлінген IL-8 және миопероксидаза астма шабуының басталуына байланысты болуы мүмкін.RV эозинофилдерді [50] және моноциттерді [51]белсендіру арқылы IFN-γ өндірісін және T-жасушалық пролиферациясын ынталандыру үшін лимфоциттерді ынталандырады. Эксперименттік RV инфекциясының зерттеулері тыныс жолдарының шырышты қабығындағы лимфоциттердің жиналуын анықтады [10]. РВ инфекциясынан кейін плазмалық гистамин мөлшері артады [18].RV инфекциясы бронх демікпесі бар науқастарда гистаминге бронхиалды жауап береді [11],сондай-ақ противаторлық гистамин концентрациясы RV инфекциясынан кейін төмендейді,бұл FEV1 (PC20) 20% төмендеуіне әкеледі. Гистаминнің жоғары сезімталдық деңгейінің жоғарылауы субмукалоз лимфоциттерінің санының артуына байланысты болды [9].Сонымен қатар, RV инфекциясы аллергиялық ринитпен ауыратын науқастарда перифериялық қан лейкоциттерінен гистаминді шығарудың өсуімен байланысты гистаминге және рагвидті
антигенге бронхиалды жауап береді [52].Гистамин өндірісін ұлғайту және гистаминге бронхиалды жауап беру RV инфекциясының астма шабуылына жауапты болуы мүмкін.
Қорытынды:Дем алудың вирустық инфекциялары бірнеше жолдармен,оның ішінде тыныс алу жолдарының қабынуы,шырышты гиперсетрация және бронхиалды жауапсыздықты асқындатуы мүмкін.Соңғы есептерде вирустық инфекция кезінде иммундық бұзылулардың бұзылуы мен астма шабуылдарының арасындағы байланыс анықталды.NF-κB модуляциясы - респираторлы вирустық инфекциялардан туындаған демікпе ауруларын емдеу үшін қолдануға болатын қабынуға қарсы емдеудің даму перспективалы мақсаты.РВ және РС вирустарын емдеуге қарсы вакциналар мен антивирустық препараттарды дамытудан басқа, тыныс жолдары вирустық инфекцияларының астма ауруларын емдеу және алдын алу үшін қабынуға қарсы емдеуді дамыту қажет.
Жүкті әйелдің патологиялық кезеңі
Ұрық үшін ішкі орта болып ананың құрсағы саналса, онда барлық зиянды әсерлер жүкті әйелде (кәсіби зиянды аумақтағы жұмыс, аллергендермен қарым- қатынас, ксенобиотиктермен байланыс және құнарлы тамақтанбау, инфекциялы ауруға шалдығу) келешек балаға да қатты әсерін тигізбей қоймайды, себебі бронхты демікпенің белгілерін бала жатырда жатып-ақ аталған факторлардың әсерінен сезініп отырады.
Жүктілік кезінде фетопланценттік жеткіліксіздіктің,гистоздың және ұрықтың гипоксиясына әкелетін акушерлік анамнездің патологиясы бар балалар арасында созылмалы бронх демікпесі анықталды.
Бронхиалды демікпесі бар балаларда салыстырмалы түрде жиі ішек және ерте босанғаннан кейінгі кезеңде патологиялық курсы болады. Зерттелген перинатальды тәуекел факторларының арасында ұрықтың өкпесінің дамуына тікелей қатысы бар факторлар: ішек маңындағы ұрық гипоксиясы, тыныс алу бұзылысы синдромы және жасанды тыныс беру. Негізгі топтағы балаларда жасанды тамақтандыру деңгейі жоғары болды. Өмір тарихының ерекшеліктері арасында астма үшін ең маңызды тәуекел факторы табиғи аллергиялық аурулар болып табылады. Жиі өткір респираторлық инфекциялар, обструкциялық бронхит және семіздік, демікпе даму қаупін арттырады. Ата-ана мен туған- туыстарының қауіпті факторлары - бронх астмасы,аллергиялық аурулар және семіздік.
Шала туылу
Аллергияға жаңа туылған нәрестелердің бейім екендігі жайлы ақпарат бар. Шала туылған балалардың бронхты демікпеге шалдығуы, бронх калибрлерінің азаюымен байланысты болуы ықтимал, сондай-ақ вирустық- бактериялық заттарға қарсы тұру қабілетінің нашарлығы мен асқорыту жүйесі жұмысының төмендігі де себеп болуы мүмкін.
Алайда шала туылу факторларының маңызды себептері түсініксіз келеді де, көп жағдайда ол талқылана бермейді.
Ерте жастағы балаларда тамақтық аллергия яғни тері мен сыртқы аллергиялық талшықтарының қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Кейбір деректерге қарағанда мұндай балаларда, тамаққа деген аллергиясы бар есепте тұратын балаларға қарағанда, тұрмыстық демікпе белгілері 2,5-3 жылға ерте басталады екен.
Емізу нәтижесі балалардың ерте кезден тамаққа аллергиясының пайда болуын ерте анықтауға, сондай-ақ бронхты демікпеге бейімділікті төмендетуге, оның созылмалы түрінің алдын алуға септігі тиетіні дәлелденген.
Атопиялық дерматит
Атопиялық дерматит 50-60% атопиясы бар балаларда байқалады. Бұл топта бронхты демікпеге шалдығу қаупі 2-3 есе көп. Соңғы жылдары атопиялық дерматитпен есепке алынғандар арасында 30% балалардың бронхты демікпеге шалдыққаны жайлы мәлімет көбейді. Мұндай бірлескен топқа(яғни дермато- респираторлық синдром аталып жүрген) дерттің ұласпалылығы тән.
Атопия мен астма арасындағы байланыс бұрыннан белгілі:астма және басқа да аллергиялық жағдайлар жиі отбасыларда жүреді.Балалардың астофизиялық фенотипі бар алғашқы белгілері жиі кездеседі және олар өсіп жатқанда ринит пен демікпе пайда болады.Астмадағы ересектердің 75% -ы аллергиялық ринитке және аллергиялық риниті бар адамдардың 50% -ында демікпе болғанымен,бұл әрдайым клиникалық түрде танылмайды.Астмалық және балалық шақ аурулары соңғы екі жыл ішінде,ринит,экзема және азық-түлік аллергиясы сияқты басқа атопиялық жағдайлардың артуымен қатар 50 жыл бойы тұрақты түрде өсті.Астманың табиғи тарихының зерттеулері өмірдің алғашқы 3 жылындағы ауырсынуды көрсетті.Тұрақты демікпе жиі үш жастан кейін басталады.Басқаша айтқанда,ерте астма инфекциямен қозғалуы мүмкін,бірақ атопия тұрақты астма үшін маңызды тәуекел факторы болып табылады.Атопиялық ата-анасы бар науқаста демікпе пайда болу қаупі артады,бірақ бұл тәуекел ана мен баланың ата-анасының шылым шегуіне байланысты қауіп-қатерлермен өзара әрекеттеседі:бір атопиялық ата-анасы бар балалар аллергиялық сезімталуды жеті есе арттырады және анасы бедеу кезінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz